राखून हाड अशें आंगयता.
श्री विद्यार्णवतंत्रांत तिची मूर्त सुवर्ण-वर्ण, शशिकला धारण करपी, त्रिनेत्र, भू-श्रीपूजित दाव्या हाताक पान-पात्र, उजव्या हाताक पळी जाल्यार नदर नाचपी शिवाकडेन लागिल्ली आसची अशें म्हळां. हिचो मंत्र असो आसा.
ओम श्री-हीं क्लीं नमो भगवति अन्नपूर्णे
ममाभिलवितमंत्र देहि देहि स्वाहा!
ह्या मंत्राचें सवाय लाख फावटी पुरश्चरण करचें अशें सांगलां. पुराणांत तिची कथा आसा, ती अशी-
शिव भीक मागून आपल्या कुटूंबाचें पोट भरतालो. एक दीस ताका फाव तशी भीक मेळ्ळीना. देखून सगळ्यांक उपास घडलो. तेन्ना नारदान हो वेळ सादून शिव- पार्वती भीतर कळ लायली.ताणें शिवाक सांगलें ‘पार्वतीच्या अशुभ पांयगुणाक लागून तुका भीक मेळना आनी तुजी उपासमार जाता’. उपरांत पार्वतीक वचून म्हळें, ‘शिव हो दुर्भागी आशिल्ल्यान तुमकां उपाशीं दीस सारचे पडटात.’ नारदाली सांगणी आयकून पार्वतीन शिवाक सोडपाचें थारायलें. तेन्ना नारदान तिका म्हळें, ‘तूं आयज शिवाचे पयलीं भीक मागूंक वच.’ पार्वतीन तेभशेन केलें. तिका भरपूर भीक मेळ्ळी. फाटल्यान शिव गेलो, पूण ताका हात हालयत परतुचें पडलें. त्या दिसा पार्वतीन स्वता भीक मागून पुंजायिल्ल्या अन्नांतल्यान घरांतल्या सगळ्यांक पोटभर जेवण वाडलें. शिवान पार्वतीच्या कर्तुपाचेर प्रसन्न जावन ‘तूं अन्नपूर्णा आसा’ असो आशिर्वाद दिलो.
अन्नपुर्णा-2: हिमालय पर्वताच्या एका फांट्याक अन्नपूर्णा म्हणटात. नेपाळ आनी हिमालयपर्वत हांच्या मदीं अन्नपूर्णा तेमकां आसात. अन्नपूर्णेचो वाठार गिरीपिंडात्मक आसून ५९ किमी. वाठारांत पातळिल्लो आसा. ह्या वाठारांतल्यान व्हांवपी हिमन्हंयो ह्या प्रदेशाच्या अस्तंतेक काली, गंडकी, दक्षिणेकडल्यान सेती, गंडकी आनी उत्तरेक मर्स्यन्दी ह्या न्हंयांक मेळटात. ह्या वाठाराच्या अस्तंत भागाक अन्नपूर्णा – १(उंचाय- ८०७५ मी.), उदेंत भागाक अन्नपूर्णा -२ (उंचाय – ७९३७ मी.), दक्षिण भागाक अन्नपूर्णा -३ (७५७७ मी.) आनी अन्नपूर्णा-४ (७५२५ मी.) अशीं चार तेमकां आसात. जगांतल्या व्हड तेमकां भितर अन्नपूर्णाचो इकरावो नंबर लागता. १९२५ वर्सा उपरांत भारतीय भूमापन तज्ञांक हो वाठार नापपाची परवानगी नेपाळ सरकारान दिली. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत हो वाठार पळोवपाखातीर तशेंच निरीक्षण करपाखातीर मेकळो करपांत आयलो. १९५० त फ्रेंच गिर्यारोहक मॉरिस हेरझोड आनी ताच्या सांगात्यांनी अन्नपूर्णा – 1 तेमक सगळ्यांत पयलीं गांठलें. १९५५त, बिलर, स्टायनमेंट्स आनी वेलेनकँप ह्या जर्मन गिर्यारोहकांनी अन्नपूर्णा -4 तेमक सगळ्यांत पयलीं जिखलें. १९६० त, अन्नपूर्णा-2 शिखर रॉबर्ट्सच्या फुडारपणासकल ब्रिटीश, नेपाळी आनी भारतीय गिर्यारोहकांनी सगळ्यांत पयलीं सर केले. मे १९७० त जपानाच्या इकरा बायलांनी अन्नपूर्णा-3 तेमकाचेर पांय दवल्लो. हिमालयांतल्या सगळ्यांत ऊंच तेमकार पावपी त्या काळावेल्यो त्यो पयल्यो बायलो आसल्यो.
-को.वि.सं.भ.
अपदानः पाली भाशेंतलो एक नामनेचो ग्रंथ. अपदान ह्या उतराचो अर्थ शुध्दाचरण वा शूरकर्म असो जाता. बुध्दाच्या काळांत जावन गेल्ल्या बुध्द संप्रदायांतल्या ५५० दादल्यांचीं आनी ४० बायलांचीं चरित्रां ह्या ग्रंथांत आस्पावल्यांत. ह्या ग्रंथाच्या पूर्विल्लेपणाविशीं दोन देखी मेळटात, त्यो अश्योः
1.ह्या ग्रंथांत आस्पावल्ल्या ४० चरित्रांतले चडशे उतारे थेरी गाथेचे टीकेंत आसात. तातूंतल्या एका उताऱ्यांत क्रिस्ता पयलीं तिसऱ्या शतमानांत रचिल्ल्या ‘कथावत्थू’ नांवाच्या ग्रंथाचो उल्लेख आयला. २. दीघनिकायांत इतिहासीक बुध्दाच्या आदी स बुध्द जावन गेले अशें म्हळां. बुध्दवंश हातूंत हो आंकडो चोविस दिला. अपदानांत हो आंकडो पस्तीसांचेर पावला. दीघनिकायाचे पाठक अपदान ग्रंथाचो आस्पाव अभिधम्मपिटकांत करताले, तर मज्झिमनिकायाचे पाठक ताचो आस्पाव सुत्तन्त पिटकांत करताले, हें ‘सुमंगलविलासिनी’ ह्या ग्रंथावेल्यान दिसून येता. संप्रदायाभितरलो हो मतभेद ह्या ग्रंथाच्या पूर्विल्लेपणाची साक्ष मानतात.
दरेका अपदानांत पयलीं तातूंतल्या नायक वा नायिकेच्या पूर्वजल्माचो इतिहास आयला. ते उपरांत चालू जल्मांतल्यो गजाली दिल्यात. हाचेवेल्यान अपदान हें जातकाप्रमाण वर्तमान आनी भूतकाळाचें पुराण अशें मानतात. जातकांत बुध्दाच्या पूर्वजल्माची काणी आसता, तर अपदानांत खास करून अर्हताची कथा आसता होच दोगां मदलो फरक. ‘विसुध्द-जन-विलासिनी’ ह्या नांवान अपदानाचेर एक टीकाय वाचूंक मेळटा. गंधवंशांतल्या दोन उताऱ्यांवेल्यान, हें टीकेचो रचनाकार बुध्दघोष आसा अशें दिसता.
पयल्या शतमानांत बौध्द संस्कृत भाशेंत ग्रंथ रचपाक लागले. ते वेळार अपदानाचें ‘अवदान’ अशें संस्कृत रुपांतर जालें. जायत्या अपदानाचे संस्कृत तिबेटी भाशेंत अणकार जाल्यात. ‘अवदानशतक’ आनी ‘दिव्यावदान’ हे तातूंतले मुखेल ग्रंथ आसात. ह्या अवदानांत अपदानांतल्यो कथा आसात तश्यो घेवंक नात, तर तातूंतल्या कांय कथांचेर संस्कार केल्यात आनी कांय कथा नव्यान बरोवन काडल्यात.
को.वि.सं.भ
अपभ्रंशः भ्रश्ट जाल्लें वा विकृत जाल्लें ह्याच अर्थान पयलींच्या काळांत ‘अपभ्रंश’ ह्या उतराचो उपेग जातालो. जांकां संस्कृत उलोवंक येनाशिल्ली तांचे भाशेक अपभ्रंश अशें म्हणटाले. हांगा अपभ्रंश म्हळ्यार संस्कारहीन ह्या अर्थान ह्या उतराचो उपेग जातालो. फुडें फुडें ह्या अपभ्रंशभाशेक बोली भाशेचें स्वरूप मेळ्ळें. भरताच्या काळांत वायव्य दिकेकडेन रावपी आभीरांचे भाशेक अपभ्रंश अशें पाचारिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. राजशेखर, दण्डी, भामह ह्या विद्वानांनी अपभ्रंश भाशा म्हळ्यार एक थळावो भेद अशें मानलां. राजशेखर हाणे काळरुपी म्हापुरसाची एक कल्पना करून संस्कृताक ताचें मुख, प्राकृत भूजां, अपभ्रंश जांघो आनी पैशाची पांय अशें चित्र उबें केलां. त्या काळांत राजदरबारांत संस्कृत कवी उत्तरेवटेन,प्राकृत कवी उदेंतेवटेन, अपभ्रंश अस्तंतेवटेन आनी पैशाची कवी दक्षिणेवटेन आसताले अशें मत आसा. ताचेवयल्यान भारतांतल्या खंयच्या वाठारांत ही भाशा वापरताले हाचो अदमास मेळटा.
‘अपभ्रंश’ ही साहित्याची भाशा हें कालिदासाच्या ‘विक्रमोर्वशीयम्’ ह्या नाटकांत दिसता. ह्या नाटकांत पुरुरवा भ्रमिश्ट अवस्थेंत अपभ्रंश भाशेंत पदां म्हण्टा. वलभी घराण्यातलो राजा धरसेन हाणें आपल्या फातरपट्यांचेर अपभ्रंश भाशेचो वापर केला. ह्या घडणुकांचो काळ इ.स. सुमार 400 ते 600 हांचे मदीं आसा, आनी अपभ्रंश भाशा ही उलोवपाची भाशा म्हूण ताचेपयलीं सावन आशिल्ल्याचें सिध्द जाता.
‘अपभ्रंश’ ही प्रजेची भाशा आशिल्ली. थवय, लोखणकार, शेट,
