Progreso/Triesma Yaro/Numero 27/Esperantulo

TRIESMA YARO
PROGRESO No27
Mayo 1910
Esperantulo
Linguala questioni
273134TRIESMA YARO
PROGRESO No27
Mayo 1910Esperantulo
Linguala questioni

[ 177 ]

Esperantulo.

Ni explikis plu kam un foyo, quale Esperanto misuzas la sufixo ec (Progreso, No 23, p. 681 ; No 26, p. 105). Ni renkontras sempre plu multa pruvi di la senreguleso, qua regnas en Esperanto pri l’uzado di l’afixi. Exemple, ni gratulis ol, ke ol uzis elektro, e ne elektreco, qua esus absurda (No 23, p. 682, noto) ; nu ! ni devas retraktar ica komplimento, nam on dicas nun elektreco (Germ. Esp., aprilo, p. 88). On dicas anke kariteco (ibid., p. 90) vice karitato : absurda formo, nam quo esas karita o karito ? Videble, multa Espe­ran­tisti tute oblivyas (o ne savas), ke la afixi esas des[ 178 ]tinata por derivar ula vorti de altri, ed uzas oli instinte e kapricoze : pro to on vidas ‑ec aplikata ad irga nomo di qualeso (kuragheco vice kuragho), ‑ig aplikata ad irga verbo aktiva (determinigi vice determini), ‑igh aplikata ad irga verbo neutra (mortighi vice morti). To esas la sistemo di Volapük, qua uzis la sufixi por karak­te­rizar ula speci de idei, e por to kripligis la kores­pon­danta vorti (‑in ex. por omna kemiala elementi, ‑ip por la malsanesi, ‑it por la uceli, e la famoza ‑op por la kin parti di l’ mondo !)

En la sama jurnalo, on dicas sin surakvumi por aquizar su ; tale on preferas uzar sensenca sufixo kam la abominata « nuva sufixo » ‑iz ! On uzas (segun la Fundamento) planko en la senco di planko-sulo, e du linei sube, on esas obligata enduktar la neologismo breto vice planko : tala esas la konsequo di malbona selekto di la radiki, di l’altero di lia justa senco ! To esas kazo simila a ta di imagi (vice imaginar), qua obligis adoptar bildo vice imajo. Or bildo, breto esas tute ne inter­naciona. Tale Esperanto realigas (segun la fanfarona riklami) la maxima inter­na­cio­neso : ol turnas ad ol la dorso !

Fine, en du sucedanta linei, on parolas pri sangrondiro e pri sang-cirkulado. L’unesma vorto sola apartenas ad Esperanto primitiva ; la duesma esas Idala. Yen la duopla linguo, quan genitas la « natural evoluco » ! Kad ne esus multe preferinda (de la max praktikal vidpunto) adoptar quik loyale la plu bona linguo, kam mixar ol konstante kun la malbona, pretextante la « libera evoluco » ?

Altraloke, Dro Zamenhof, komencante la traduko di la Biblio (vane entra­prezita, ante plura yari, da ula Biblia Komitato, qua semblas dormir e « mallaborir », kredeble por sequar l’auto­rita­toza exemplo di la Lingva Komi­tato !), konfesas, ke la vorto Sinjoro (nia Sioro), aplikata a Deo, esas ridinda e nedecanta, e pretendas tute abstenar olu, pro ke to esas maljusta kustumo fondita sur miskompreno. Irge quo esas, esas fakto, ke nun la Franci dicas Seigneur, la Angli Lord, e c. parolante ad o pri Deo. « Sinjoro » esas ya « triviala e profa­na­canta », nur pro ke Esperanto ne savas distingar Sioro de Sinioro ! Do, segun la propra konfeso di Dro Zamenhof, ol esas maljusta e nesuficanta pri ca punto. Certe, to esas difekto o manko facile emendebla ; sed por emendar ol, on devus « tuchar » la sakro-santa Fundamento ; o se malgre ol on volas emendar omna simila difekti, on transformos Esperanto en… Ido ! Kruela alternativo !

En ica traduko di la Biblio, on trovas multa exempli di Esperantulo : nuva verbo frukti, qua signifikas fruktifar (ed on asertas obstine, ke la « nuva sufixi » esas tute « malnecesa ! » ) ; on preferas akvoprovizi kam aquizar : qua do lon­gi­gas la vorto hike ? La homo endormighis (francatra idiotismo ; ni dicus : [ 179 ]dormeskis). Lor on « kashas sin », lor on « kashighas », segun la kaprico di l’autoro. « Al via viro vi vin tiros » ; quon pensas pri ca frazo la spritozachi, qui jokis pri viviva ? Vice maslo e femino, kad on savas qua vortin uzas Dro Zamenhof ? Virbesto e ino !

On rimarkas anke kelka traci di Esperantido : unesme, on uzas diluvo, vice superakvego[1], e force, nam on bezonas dicar akva diluvo ! (Diluvyo esas plu etimo­logiala). On uzas abismo vice profun­de­gajho ; giganto vice grandegulo ; aperturo vice malfermo o malfer­majho ; nam la sufixo ajh servas ad omno ; estajho, ekzistajho, rampajho, flugajho apud flugil­havanto (quan ni tradukus per alozo ; tamen ni sempre longigas la vorti !) ; majstrajho, zonajho, e fine : movi­ghan­tajho ! Pro quo ne simple movajho, analoge ad estajho, e c. ?

Konkluze, la stilo di la Maestro esas senforma mixuro di Esperantal idiotismi e di neologismi uzata sen regulo, sen metodo, sen ula videbla motivo. Tala esas la nekuracebla kaoso, quan on propozas quale modelo imitinda, quale superega normo !

  1. Esas vera, ke la sama vorto super­akvego tradukas, en Esp. primitiva, inundo e diluvyo. Quanta precizeso en ta derivaji ! Sed kad la precipua skopo ne esas sparar maxime posible la radiki ?