Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Dzierzkowice


[ 286 ]Dzierzkowice, wś i folw., pow. janowski, gm. i par. D., wieś z 3 nomenklaturami: Dzierzkowice majorackie, Dz. poduchowne i Dzierzkowice Łanowi-Sołtysi. Wieś położona nad rzeką Strużą i Urzędówką, przy trakcie pocztowym urzędowsko-rachowskim i przy trakcie 3 rzędu z Kraśnika do Józefowa prowadzącym, odległa od Kraśnika wiorst 10, od Urzędowa w. 5, od Józefowa i Wisły w. 15. Dzierzkowice niegdyś należały do rodziny Dzierzków, następnie niewiadomo kiedy wcielone do starostwa urzędowskiego; zaś w 1835 r. nadane generałowi Geismarowi. Kościół parafialny drewniany pod wezwaniem św. Stanisława, wzniesiony na początku XVIII wieku, poświęcony przez Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego w 1751 r. Erygował parafią któryś z królów polskich. W r. 1405 Wład. Jagiełło nadał kościołowi przywilej. Do parafii nąleżą: Dzierzkowice, kol. Ludmiłówka, Olbiencin i Dembowiec, wiernych 3650 dusz. Parafia ma filią w Księżomieszy, kaplicę w Olbięcinie. W Dzierz. majorackich do większej własności należą 2 młyny, tartak, terpentyniarnia, staw 16-morgowy, łąk 250 mr., lasu 3692 mr. i gr. ornych 1300 mr. z 4 folwarkami: Dzierzkowice, Krzywie, Wójtostwo (Dębina) i Zalesie. Gospodarstwo w stanie średnim, gleba przeważnie margle, w mniejszości glinki i piaski średnio urodzajne. Lasy, przeważnie liściaste, przed kilku laty wycięto, pozostawiono li tylko młodzież i drzewo opałowe. W lesie pomiędzy Moniakami a Dzierzkowicami zwanym Wałki znajdują się szańce ręką ludzką sypane; według miejscowej tradycyi sypali je jeńcy tureccy. Las pomiędzy Urzędowem a Dzierzkowic., zwany Zwierzyniec, był niegdyś dobrze ogrodzony i różnym zwierzem napełniony (Baliński St. Polska, T. II, str. 1137), dziś utrzymała się li tylko nazwa śladów; zaś z ogrodzeń nic niepozostało. Do włośc. należy ziemi ornej 4623 mr., łąk 80 mr.; w Dzierzkowicach poduchownych folw. 240 mr. nabył donataryusz — do włościan należy 60 mr. Dzierzkowice Łanowi sołtysi albo wybrańcy osad 29, ziemi or. 468 mr., łąk 39 mr. Wybrańcy ci mieli obowiązek doglądania stawów królewskich, do starostwa należących oraz w razie wojny wysyłania z każdej osady zbrojnego (tak zwanego czeladnika); podatków nie płacili żadnych jak również nie odrabiali pańszczyzny, korzystali z folwarku i wolnego wrębu w lasach. Przywileje wybrańców poraz ostatni potwierdzone były przez Stanisława Augusta w dniu 11 stycznia 1767 r. Przy urządzeniu kolonialnem w 1845 r. wybrańcy, zrównani w prawach z włościanami, służebności leśnych i pastwiskowych tak samo jak i włościanie nie mają przyznanych. W ogóle w Dzierzkowicach osad 302, ludności mężczyzn 950, kobiet 1100. W tej liczbie 14 gospodarzy żydów, małozajętych rolą, więcej drobnym handlem i lichwą. Jest w D. kancelarya gminna i szkółka elementarna. Naprzeciw dzisiejszego dworu wzgórze porosłe lipami nazywa się Zamczyskiem, jakkolwiek niema śladów zamku. Nazwa to uzasadniona, w dawnych bowiem aktach miasta Urzędowa znajdują się wzmianki, jako wyroki wójta i radców urzędowskich w ważniejszych sprawach karnych zatwierdzane bywały przez starostę na zamku w Dzierzkowicach. Wś w malowniczem położeniu ciągnie się blisko 7 w. Domki okolone sadami, częścią w nizinie, częścią na wzgórzach porozmieszczane; środkiem wsi przepływa rzeka Struża na wiosnę i po zlewach znacznie powiększająca wody, zalewa ogrody i drogę publiczną; kościół i plebania podlegały również zalewom; staraniem i kosztem miejscowego proboszcza przed 3 laty zabezpieczone wałem 2 łokcie wysokim. Zamożność włościan zaledwie średnia, przyczynia się do tego brak pastwisk i lasów. Obecny proboszcz, znając wybornie pszczelnictwo, rozbudził we włościanach zamiłowanie w tym kierunku; we wsi znajduje się około 400 pni pszczół. Gmina D. graniczy: od północy z gm. urzędowską, od wschodu z gruntami do miasta Kraśnika należącemi i z gm. trzydnicką, od południa z gm. trzydnicką i gościeradowską, od zachodu z gm. annopolską i pow. nowoaleksandryjskim. Należy do II okręgu sądowego w Popkowicach i do 3 parafij Dzierzkowice, Boiska i Kraśnik. W skład tej gminy wchodzą: Boiska, Budzyń, Dzierzkowice, kol. Ludmiłówka, Sosnowa Wola, Suchynia, Wyżnica, Wyżnianka i kol. Zaborcze. Gleba w ⅓ bogate margle, nadające się wybornie pod uprawę roślin strączkowych i jęczmienia, w ⅓ glinka lubelską zwana (z wyglądu podobna do gliny popielatki uboższa jednakże w części organiczne) i w ⅓ piaski średnio urodzajne. Rozl. gm. wynosi 19,600 mr., wtem 6,970 m. lasu. Lasy w części zniszczone, w połowie wysokopienne, iglaste; w połowie, niskopienne liściaste. Gruntów ornych 11,460 m., wód około 170, łąk 940 m. Jedyna gmina w powiecie janowskim, posiadająca stosunkowo tak znaczną przestrzeń łąk. Łąki te w części zaniedbane, położone nad rzeczką Strużą i strumykiem Wyżnicą, przez zaprowadzenie irygacyi i odpowiednie osuszenie można niewielkim kosztem znakomicie ulepszyć. Do większej posiadłości należy 12,230 mr., wtem 6970 m. lasu, 4620 [ 287 ]ziemi ornej i 640 mr. łąk. Do mniejszej 6970 m. ziemi ornej i 300 łąk; lasu włościanie nie mają, serwituty bowiem nigdzie dotychczas nieukończone. Gospodarstwa dworskie prowadzą się prawie wszędzie bez systemów płodozmiennych, dowolnie; stan gospodarstw włościańskich zaczyna się powolnie podnosić z wiekowego uśpienia; zamożność włościan przeciętnie biorąc średnia, obok zajęć rolnych trudnią się belczarstwem i furmaństwem. Rzemiosła jako to: bednarstwo, kowalstwo, stelmachostwo, ciesielstwo, szewctwo i tkactwo, mają swoich przedstawicieli; służą jednakże wyłącznie na zaspokojenie potrzeb miejscowych i nie wykraczają po za granicę powszedniości. Zakładów przemysłowo-fabrycznych 13, jako to: młynów wodnych 7, terpentyniarnia, garncarnia, cegielnia i 3 tartaki; dochód roczny netto 31,000 rs. W gminie znajduje się kasa pożyczkowa dla włościan z kapitałem obrotowym 1200 rs., kościołów parafialnych dwa, szkółka elementarna jedna: liczba uczących się w 1879 r. 91, czyli wypada na ogólną ludność 1 uczący się na 43 mieszk. Niezależnie od szkółki włościanie w paru miejscowościach w porze zimowej sami zajmują się w miarę możności nauką dzieci. Administracyą gminy składają wójt, kand. na wójta, pisarz gminy, 12 sołtysów i tyluż pomocników. Domów mieszkalnych 534, ludności niestałej 119, stałej katolików mężczyzn 1773, kobiet 1900, żydów 66 męż., 51 kobiet. W 1879 r. zawarto związków małżeńskich 83, urodziło się chłopców 82, dziewcząt 149; zmarło 56 męż., 49 kob. Gmina bogato uposażona w wody; rzeka Struża mająca tu dwa dopływy (Urzędówkę i Wyżnicę) i zasilana źródłami przerzyna wzdłuż całą gminę. A. M.


#licence info
Public domain
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]

This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home.


Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.

PD-US-1923-abroad/PL Public domain in the United States but not in its source countries false false