Şanık a Ap Durs ê ma: Terteley Hermeniyan

Terteley Hermenion u Şanıka Ap dursi

Ap Durs wertê dewıdı ze juyê dı biyanki jutê dı ğerib osênı. Çıme yi ze hewzi bi Ze moreka keskı bereqiyenı Pore xu zerd u bereqiyayi. Pırnıka xu ze kı kemera mermeri ra taştiyayi bi. Zof neişyenırı ze dewıciyanı bini.

Hete binra ki pey yidı cıra dursê gawur vaciyinı hama kesi lewedı na qesa nevatênı. Domane dewı zof ser na qesa dı nevınetênı çı kı a dewıdı hema hema keso bê leqem çinebi. Hemme kesra ju leqem vaciyinı. Cokra domane dewı hini zanenı kı nu ki leqeme Ap dursiyo. Hama hemme leqem ebı ju sebebra dayiyaybı wayiri. Leqemê Ap Dursi ebı çı sebeb dayiyaybı cı domanan nezanênı, zof ki na mesela serra qafka xu neqefelnênı.

Ap Durs hete dewlwmwndşyra zof feqşr bş mal mılkê xu zede çinebi. Usarri dewıdı mendênı iyekı hegay xu estê Mal- naxıre xu zedewo kar gurey xu zede wo inanra daha zede ki çe Ap Şaye Qeremanira guriyinı. Peyniya na guriyayindı heqa xu ebı ard genım ron torak u çimiye bin guretenı u a zımıstane xu ebı ni çimiy viyarnenı ra. Hama e kı zımıstan ama şiyinı hete Çukuraba (Çukurova) uca dı hete dewa pekleli o mısıs tı şare u hetira guriyinı kı di-re kurş pere qezenc kero u biyaro çe xu verba payizi qaz şeker kınc kole domanan u etace xu ye zımıstani yê bin bıveno.

Hetê çokurobadı xendeqi kerdenı ya. Kok vetenı, u kar gurey çe yinanra yardım kerdenı. Peyniya zımıstani dı şıxa kı guriyo gore ay heqa xu ebı peran guretênı cerenı ya amênı dewı.

Teyna Ap Durs ne, u hettı, zofiri camerdanê dewı e bı na hal payizi organadı xu bel, zengene u huyedı xu pılosnenırı jubinra kerdını ze barê poştiyi iştenırı hermê xu kotiyenı raa Çuxuroba.

Ap Şay’ê Qeremani ra ‘Ap Şay’ê pil ki vaciyenı. Torne Ap Şayê pili Çako hona kıc bi. Kalke xora zof hezkerdênı Çıme çakoydı Kalke yi Ap Şayê Pil ra daha hewl, daha zanox, daha çher, daha rınd qe kes çinebi. Kalke yi Ap Şayi ki Çakoyra ze tornanê xu ye binan hezkerdenı. Hama Çakoy hin zanenı kı ‘bay’ê yi ( u hettı domanan kalke xora BAYO vatenı) en zede yira hez keno.

Ap Dursi domanina Çakoydı Çakoyra zof hez kerdênı. Vatenı kı ‘nu Çako rınd şiyorı (mendorı) Bay’i. Ap Dursi ki Ap Şay Pilra ‘Bay’ vatenı. Ap Dursi tımê Vatenı kı Nu lacek zof baqılo. Rınd şiyorı Bay’i ekı juyi hurendiya Bay’i guret ez ınam kono kı Çako hurendiya Bay’i ceno. Çakoyi ki Ap Dursşra zof hezkerdênı. Pay Ap Dursidı juyi kı yira vat ‘Durs o Gawur’ inanra zof khıriynı, hama hem taba destberra niyamenı hemı ki sebebê ni leqemi nızanenı, cokra vengê xu bırnênı.

Roce Çako ba Bayê xu Ap Şa u pil teyna raa hegaydi şiinı. Qesa kı kotra amarı Çakoy virri, Çakoyi kalke xora pers kerd. Vakı ‘Bayo, şarê na dewı çıra Ap Dursira vano ‘Durs o Gawur’? Leqemê Ap Dursi Çıra Gawuro?’

Klkê yi tenê vındet, Dest eitırı herdişa xu ya sıpe ye ze vora koyê Veroci, peyda gıran gıran qesey kerd.

Vakı: Lacemı, Tu tu bı qe kesira ebı leqem qeseymekı. Leqem şiyedı rınd niyo. Name hemme kesi esto. Tu Tu bı kham beno bı bo ebı name yi namê kı.

Nıka berimı mesela Durse ma. Khalke Çakoyi Ap Şayê Pili çı waxt kı qale Ap Dursi kerd tıme vatênı kı İdursê ma.

Dursê ma Sewiye mawo. Qe ferxe yi ba sewiyanê mı ye binan çino. Ha Dursê ma ha domane lacê mı Memi ye sewiyi. Pero ki sewiye maye. Hona kı helm mıde esto qe kes neşkino kı Dursê mara xırabiy bıkero yon ki lew mıdı yira ju kesa dı khemi vaco. Çirakı Dursê ma hem sewiyo, hem ki ju mordemeko dı bekeso. Na dewwıdı xerca ma qe kesê dı yi ki çino. U lacek, U sewi ebı maa xuya bebextı ğeribı Meyrıkı ra ze mirçika kı vere puke zımıstanidı serba caadı germ xu erzena siya çoli Waxte Terteley gırsidı, Waxte Kırrkerdena cirananê ma hermeniyandı, amey na dewa ma xu eşte si ya ma. Kotiye bexte ma. A rocı na rocı yi marayê, bextê inan bextê mawo. Ma naha diyo, naha musê mı naha ki kerdo hata ewru. Na rocra tepiya ki hata kı ez merdo, wayirirı ni sewiyi wayrirı domananê yi kerdenı barê vılê mıno. Mıra tepiyaki gerekkı şımaki na qesa mı mekerê xu virra u hinı bızane hini bıkere.

Çakoy onca pers kerd: Bayo kırrkerdena hermeniyan çıga? Hermeni kham kırrkerdê? Çıra kırrkerde? Maa u piye Ap Dursi mordeme çe yinan yi bini kotiyê, yi çıra niyamê dewa ma?

Ap Şa tenena vınet xori xori fikiriya qesey zerre yidı amay- şiyi, peyda gıran gıran dest kerd bı qeseykerdenı. Lace mı. Hermeni dewa madı çinebiyi, hama welate madı Kırmanciyedı, Qerebeldı, Dersımdı ma pero telewebimı. Ciranê jubini bimı. Hetê Çuxuroba dı, hetê Meraştı xele hermeni bi. Na Haçin, Zeytun, Feke u dorme nı sukandı zof dewê sukê hermeniyan bi. Waxte herbê gırstı, verê seferberlıgiya Tırkandı, se bi se nebi padişaye Osmani ye uçaxi esker ruina ni dewan u sukan hermeni pero day are hurendiyra kılaynay ra vati kı ma şıma ruşnenimı maciri. Peydaki camerdi u ceyni u domani jubinra bırnay ya. Kerdi qelfe bı qelfe fistira raan. Ray u olaxandı camerdi pero kişti. Şanaybı ver tıfongon. Naca haca cendege hermeniyan verê ticdı poyayi. Teyru turra bi werdenı. Mal mılke ninan pero ver lıngandı şi. Kham çı kerd cıra kar mendı. Kes wayrirı Hermeniyan neveyciya. Sebakı yi raa İsa pexamberi ra şone ni tırkan inanra ‘gawur’ vatenı. U çax hini bi kı kham kı Tırk niyo, kham kı itiqade Tırkan dı niyo pero amay kırrkerdenı. Gore kı ez zanono Maa Dursê ma Meyrıkı hete suka Bayburtrawa. A bexu sukıca. Gore zanayina mı hal waxte xu zof rınd biyo. Zerre suka Bayburttı konağê yinan biyo. Awa ni konaği zerre konağidı kuyira viyciyaybı çe xu zof rındek u gırs biyo. Çe Meyrıkı çewo dı zof zengun biyo. Merde hayi u 4 domaê hayi biye. Kulfete çe Metrıkı zof biyo. Hama key kı nu tertele ye Hermeniyon dest pekerdo, hergı ju hete ser biye vıla. Meyrıkı mara çond rey qalkerd. Veyra cenderme osmani ame camerdi çere vete berdê. Sekerde kata berdê qe xeber neveyciya. Dire roci tepiya Meyrıkı ba 4 domane hayi çera vete berde teberê Bayburttı ebı hermeniyane binan ardê telewe u şane bı raan.

Raydı xele kes veşani teşaniyira, nıweşiyra merdo. Xele kes seba zern u peran ebı destê cenderman ebı destê dewıcane Tırk ame kiştenı kı zern u peran e yinan cıra bıcerê. Ma ez lacê xora savaci, ez zurekerê Meyrıka mawo. Hayi ki zof neşkinı kı hemme çi ser qeseykero. Heq lom mekero lace mı waxte nanendı, çiye nanen dı mordem aqıl u fikırê xu ki keno vind. Fıqare Meyrıkı çıton hemme çiye pis o kı amore sare, ju bı ju mara khalkero. Hem mı ki newştenı kı kule zerre ay derkeri mı ki pers nekerdenı. Hama çiyekı ez zanono cawo kı Bayburt vane nacara zof zof düro. Peya ez vaci 3- 4 amira cer camerdo xort neşkino kı a ray bıcero. Ma daha tu vacı weyvıka davist serre ebı 4 domanan bıne hesiriyıdı, veşan teşan ha ray e bı çı hal guret u amê gınêrı na het?

Waxto kı Meyrıkı kerde raa hesiriyı nu Durse ma hona pizê haydı biyo. Domane bin pero raandı biye vindi. Ju çena xu Meyrıkı ebı dızdiye hete sevaz dı da ju pirka kırmancı. Meyrıka fıkqarey vato Qe kı ne na çenekı şero wertê şare kırmancı vindi bo o cane xu raxelesno. İ bini neweşiy verdı merde. Ju lacek hini raydı biyo vind. Meyrıkı nızanena kı cıra sebiyo. Weşo yon merde wo. Nu Durse ma raaydı maa xora biyo. Waxto kı amabı na dewa ma hoan çewres roce bi. Maa xu ya fıkqarey neşkiyakı ni pıtıke xora wqayir veyciyo. Dı rey raay serra nu pıtık, Durs e ma caverdo kıı belkiya jo mordem o kı zerredı hona mordemi nemerda bıveno bero xora ewlad kero gırskero, hama hurdmena rey dı ki fıqare Meyrıkı zerre xu damiş nedo ceraya kı pıtık hona ucadı weşan teşan herı werda, berbeno peyser kerdo vırara xu ardo. Qeder vacimı. Ma zobşna savacşmı lace mı? Qederê Dursê ma ki na dewa ma dewa Pırodiandı bşyo deme? Peyniyıdı ame gınerı na dorme, ju şewı Meyrıkı Pıte xu kerdo vırara xu dızdiye bıne çıme cendermanra remê xu kılcana madı darda we, dire rocra tepiya werezay mı Themi diyıbı. Weşan teşan jupostık ju ostık ebı pıtê çewres roce Meyrıka fıqare tersra ne tora kı cayê xora bılewiyo. Bıne ju Puncıkı dı xu dardo we 3 roci uca e bı u hal serd weşani teşani dı menda. Tem lace bıraymı bi. Tama nu piye sılkoye ma esto? Ha! İşte u aptem. Tu ne resta yi. Tu neresta Najniya tu Meyrıkı kı. Themê ma na Meyrıkı guret ard dewı. Ma cendermanê Tırkra dardewe. Çe xo dı wayrirı cı kerd. Namê Dursê ma çinebi. Ma maa deyra perskerd. Meyrıkı vakı va name yi ki DURSIN bo. Mademkı wertê honde mordemanê çe mara, hondê kulfeta mara teyna nu domaneko kı pize mıdı bi u reyo ra name yiki DURSIN panimı. A rocı na roca ma cıra Durs vanimı. Durs sewiye mawo. Durs ze lacê mıno.

Ez zano tu nıka merax kena vana ‘ma Najniya Meyrıkıra sebiyi? Şıra arde dorme dewa ma?’

Lacemı mı ebı çıme xu nediyo. Waxte seferberlıgidı ez hona eskerira ceriaybı ra. Ma tu zanena, mı hire bırayê xu pey eskeriyıdı reyna nedi. Koti mendi cıra sebi, ebı raşti ma nızanenimı. Ni hukumatê Osmani ki mara nevat a peyniyıdı u Sultane Osmani ki wertera dariya we u nu Kemalê kı vane, -şıma cıra ataturk vane çı- işte u paşaye osmai bi peynidı yi hukumat fistrê xu dest, ma neşkiyakı ni hukumate Kemalira ki taba perskerimı a hini werdı biyi vind şiyi. Teyna bıraye mı Hesen- name piye tu name deyio- piye Ap Şaye khıci ma eşna kı hete erzuım dı koye kı cıra vane ‘alla ekber’ bıne deste havale nı Kemali, Enver paşaydı pero cemedê zımıstanidı kırrbiye. Xerca yi dı bırayê bi vindi şi. Kotş mendş çıton merdi ma nızanenimı. Nıka nu Sılk’e ma, Ap Sılıkê tu, piye yi oçax esker bi reyna niyama ni ki ze Dursê ma Sewi ye u çağiye.

He! Mı savatênı? Ez hona herbê Urusira cero ya, Kek’e ma hete Yemen dı vindiyayio, kes nızaneno kı weşo yon merdewo, çıkı eskere osmani hete yemendı bi vıla hergu ju hete serra şi kham kotidı mend? Kham weşo, kham merdewo uçax nezanenimı, işte Ap Kek ki 8 serrira tepiya weşu war veyciya ama, hama oçağ u ki vindibiyayio, ez amo dewı kı dewı dew biyayinra veyciya, Terteley Hermeniyan işte o çağ hona destpekerdo, kes kesira guvan nekeno, kes meştiyaye xora guvan niyano, wertê şare madıki ju haylemewo şonoi Vane nıka sıradı Hermeni este, keykı yi kırrkerdi qedenayi sıra yena şarê ma. Çıkı ma ki Tırk niyimı, ma ki gore Tırkan gawue saybenimı. Sıra yena Şare ma kırmanc.

Tu zanena hete koye qılcanıdı, ser taxımê dewa ma ba taxıme dewa hewşeran Kuşçidı ju quyı esta cıra vane Quya can cani. Ha quyira çıra vane quya cancani tu zana?. Ze kı mı weyra ki vat mı ebı çıme xu nediyo. Gure eşnayina ma ni hermeniyekı dormê Bayburtira de arê, yinanra kı daha çıxa doma, ceyni o khale pir weş mendo i ardê işte na quyi. Coka name a quyı Quya can canê menda. A quyı .ıxa xoriya khes nızaneno. Hata ewru kes neşkiyo kı a quyı kuyo e reyna acero veyciyo. Ma lacemı belkiyaki A Meyrıka fıqare u pıte ayi Dursê Ma, na sebebra ardibı dormê dewa ma. Belkiyaki o qelfeo kı Meyrıkı cıra ebı dızdiye rema, u qelfe pero işti a quyı. Gorê êşnayina ma, hazarra zede kesê hermeniyê bê guna weş a weş işte a quya can cani.

Ma lacê mı nıka tu şanıka Dursê ma zanena. Najniya tu meyrıkı peyda werezaye mı Themi dı zeweciya. Them oçax ozeb bi. Ju lace inan bi. Rewra merd u fıqare. İşte nu sılkoye ma, uyokı lew Dursê madero, u lacek lacê Meyrıkı ba lace Themê mawo. Bırazayê Durse mawo.

Tu nıka famkerd çıra Dursê mara hin vane? Tu tu bı qe meverdı kı kes Dursê mara a qesa vaco yonkı yi bê wayir bıvene. Dursê ma Bêwayir niyo. U teberıkê Meyrıka mawo. U teberıkê Theme mawo. U teberıke cirananê ma Hermeniyano. Hata kı mıdı helm Esto, kes neşkino kı Dursê mara taba vaco. Ha lace mı...

Çımey

http://www.geocities.ws/dersimsite/hermeniyan.html

Nuskar:Bertal Kahraman