Важ да выль праздникъяс
«Праздникъястӧ ӧд ачыс ыджыд милӧсьта ен-батюшкоыс лӧсьӧдӧма» — ӧні на шуӧны уна миллион йӧз. Шуӧны, а асьныс оз гӧгӧрвоны, оз чайтны сійӧ ыджыд милӧсьта енсӧ, юрбитӧмсӧ сылы, праздникъяссӧ мортӧн лӧсьӧдӧмӧн.
Попъяс ӧні на висьтавлӧны: ен-батюшкоыд пӧ ставсӧ, мый эм му вылас и му пытшкас, ва вылас и ва пытшкас, вӧчӧма нинӧмысь квайт лунӧн. Сэсся зэв ёна мудзӧма, да сизимӧд лунас лунтыр шойччӧма (енмыд да мудзлывлӧма). Шойччытӧгыд уджавны ёна, тыдалӧ, сьӧкыд, быд квайт лун ужалӧм мысти сизимӧдас тшӧктӧма енмыд шойччыны, субӧтаӧн (шойччӧгӧн) нимтӧма сійӧ лунсӧ. Еврейяс быд субӧта и празднуйтлісны, ми вӧскресенньӧ дай (Кристослысь быттьӧ ловзьӧмсӧ казьтылам).
Турокъяслӧн, тотараяслӧн, быд пӧлӧс йӧзлӧн асланыс праздник. Кристосӧс енмӧн лыддьысьяс — Кристослы празднуйтӧны; магометанаяс асланыс енлы — Аллахлы, буддистъяс — Буддалы. Сідзкӧ, кымын сикас кевмӧм (вера) му вылын, сымын сикас ен, сымын пӧлӧс и праздникыс. Кристослы юрбитысь попъяс кыдз вермӧны ошкӧны ассьыныс Кристоссӧ, ассьыныс верасӧ; шуӧны сійӧс медбурӧн, медвеськыдӧн. Мукӧд пӧлӧс вераа йӧз: католикъяс, магометанаяс, буддистъяс, лютеранаяс оз сетчыны налы, ассьыныс енъяснысӧ ошкӧны, ассьыныс праздникъяснысӧ праздникӧн лыддьӧны. Миян Сӧветскӧй Россияын быд пельӧсын быдсяма сикас йӧзыд эм. Сідзкӧ, быд лун кӧнкӧ да кӧнкӧ праздник. Дугӧдны праздничайтӧмысь некодӧс оз позь: мыйӧн тӧдан, кодлӧн медбур енмыс.
Магометанинлы кӧ шуан: «Иисус Кристос бурджык тіян Аллахысь», сійӧ тэд воча шуас: «Эн пӧ ылӧдлы, Аллахыд пӧ Кристоссьыд ёна ыджыд. Кристосыд пӧ тіян сӧмын пророк на, сійӧс пӧ еннад оз на позь шуны».
Буддистлы кӧ шуан: «Миян Иисус Кристос ыджыдджык тіян Буддаысь, мучитчис, куліс грека йӧз вӧсна, сійӧ скӧрмас дай шуас воча: «Ланьт! Кристоснад и ставнад. Аддзӧмыд ошйысянтор. Миян Будда Кристоссьыд водзджык овлӧма му вылас, водзджык мучитчылӧма да кувлӧма йӧз вӧсна.» Збыль сідз. Будда водзджык Кристос дорысь овлӧма. Буддалы кевмысьӧмыс важысяньджык кыссьӧ Кристослы дорысь. Найӧ велӧдӧм серти Будда Кристос моз жӧ мучитчылӧма да кувлӧма йӧз вӧсна.
Еврейкӧд вензьыны абу жӧ зэв бур. Сійӧ шуас: Кристосыдлӧн пӧ бать-мамыс еврейяс вӧлӧмаӧсь, Кристосыдлы юрбитысьяс библиясӧ еврейяслысь жӧ гусялӧмаӧсь. Став висьтсӧ му-ва вӧчӧм йылысь, анделъяс йылысь, мутияс йылысь миянлысь жӧ босьтӧмаӧсь».
Весиг ӧд язычникъяскӧд он зэв лысьт вензьыныд. Православнӧйлысь ентӧ быд ногыс найӧ видасны, ассьыныс ошкасны.
Кыдз эн бӧрйысь, кодар боксянь эн видлась, — ен уна, уна и праздник.
Кристослы кевмысьысь поп велӧдӧ аслас йӧзсӧ сӧмын Кристослы юрбитны. Некутшӧм мукӧд пӧлӧс ен пӧ сэсся абу. Буддаӧс кӧ пӧ, Аллахӧс ен пыдди лыддьӧны, сійӧ асланыс ичӧт вежӧрысла, дявӧлыс найӧс торкӧ веськыд туяс петны, ылӧдлӧ найӧс. Миян ен пӧ видзӧ сэтшӧм йӧзсӧ му вылас сӧмын аслас ыджыд милӧсьт кузяыс.
— Мыйла нӧ эськӧ Кристос-енмыс сэтшӧм ыджыд вӧлясӧ сетӧма дявӧлъясыслы: йӧзӧс мутитны, уна пӧлӧс вера лӧсьӧдны?
— Сэтчӧдз тэд некутшӧм мог абу, — шуасны попъяс. — Немтор тэ он гӧгӧрво.
— Мыйла нӧ эськӧ гӧгӧрвотӧмторсӧ висьтавлан мем? Мыйла нӧ велӧдан? Тешкодь мыйкӧ тайӧ. Тыдалӧ, ачыд он вежӧрав, мый вылӧ велӧдан, либӧ лёка пӧръявлан ми вок кодьсӧ.
Ӧні кежлӧ эновтам попъяс йылысь сёрни, праздникъяс йылысь сёрнитамӧй. Ми со шуим нин: эскӧмыд (вераыд) уна вӧлӧма, енмыд уна, праздникыд вывті нин уна. Кристос вераса йӧзлы быд лун позьӧ праздничайтны, кӧть эн и уджавлы. Вод паччӧрад да сӧмын шойччы. Праздникад ӧд, шуӧны тай вӧлі, оз пӧ позь уджавны: ен грек суас.
Восьтам календарысь апрель тӧлысь. Кутшӧм нимыс абу сэн! Ӧти лунас кымын святӧйлы позьӧ праздничайтны! Ыджыдлун вежон мысти дзонь вежон чӧж празднуйтӧны Помалы. Нӧшта сійӧ вежонас ӧти лунӧ празднуйтӧны: Агапонлы, Педуллы. Семӧлы, Педӧр Селунскӧйлы, Марко Афинскӧйлы, Платон Студитлы, мученик Ёгорлы; мӧд лунӧ — Йӧвтикӧйлы, Меподейлы, Ерӧмийлы, Григорей Афинскӧйлы. Быд лун аслыспӧлӧс уна святӧй. Лыдтӧм-тшӧттӧм святӧйыд вӧлӧма.
Сӧмын тайӧяс посньыдик святӧйяс. Вичкоыс кындзи йӧзыс налы оз и празднуйтлыны. Эмӧсь гырысь праздникъяс, дас кык сэтшӧмыс. Найӧс ӧтитӧг став православнӧйыс тӧдӧ, празднуйтӧ. На пытшкын медыджыдыс Ыджыдлун, сэсся мунӧ дас ӧти ӧтыджда праздник: Рӧштво, Ва Вежӧдӧм, Сретенньӧ, Благовещенньӧ, Вознесенньӧ, Троича, Шӧр Спас (Преображенньӧ), Успенньӧ, Пречистая, Здвиженньӧ, Введенньӧ. Тайӧ дас кык праздникыс кындзи эмӧсь нӧшта бура ён праздникъяс: Тӧвся Микӧла, Тувсов Микӧла да нӧшта кутшӧмкӧ Микӧла; сэсся Илля лун, Иван лун, Петыр лун, Пӧкрӧв. Иван Поснӧй, Казанскӧй да мукӧд пӧлӧс. Уна крам праздник эм: быд вичколӧн ӧд аслас праздник. Манастыръясын бара кутшӧмкӧ чудеса вӧчысь ен (ӧбраз) видзӧны дай, сылы праздникъяс лӧсьӧдалӧны. Быд карын, быд вӧлӧсьтын, быд сиктын (часовняясын), быд манастырын нин эм кутшӧмкӧ святӧй ыджыд пыдди, празднуйтӧны сылы. Став праздниксӧ кӧ эськӧ праздничайтны быдӧнлы — лолыштныд он эштыв
Коді нӧ, кор тайӧ праздникъяссӧ лӧсьӧдӧма?
Босьтам медыджыд праздниксӧ — Ыджыдлун. Кысянь сійӧ мунӧ? Поп-дяк висьталӧм серти кӧ, — ачыс Иисус Кристосыс лӧсьӧдлӧма. Сідз-ӧ збыльысь, некод оз вермы тӧдны. Весигтӧ оз вермыны висьтавны, збыль-ӧ вӧлӧма сэтшӧм Кристосыс му вылас, кутшӧмӧс гижӧны евангелльӧын. Евангелльӧясыс, Иисус Кристос чужӧм, олӧм, кулӧм йылысь гижӧм нигаясыс уна. Сӧмын православнӧй вичко мыйлакӧ нёльлысь гижӧдсӧ збыльӧн лыддьӧ: Матвейлысь; Марклысь, Лукалысь да Иоанлысь. Тайӧ нёль гижысьыслӧн висьтыс Кристос йывсьыс абу ӧткодь, быттьӧ оз и ӧти Кристос йылысь гижны. Ӧтитор йывсьыс на ӧти мортыс уна ногӧн гижӧ-а. Марклӧн ӧтилаын шуӧма: Кристос пӧ вит няньӧн вердіс вит сюрс мортӧс (гл. 6, ст. 38–44), мӧдлаын сійӧ жӧ шуӧ: сизим няньӧн нёль сюрс мортӧс (гл. 8, ст. 1–9). Кодыслы эскыны? Некутшӧм поп ни манак инӧн-ладӧн оз кужны висьтавны — кодъяс, кутшӧм йӧз гижӧмаӧсь тайӧ евангелльӧяссӧ. Некутшӧм нига серти оз позь сійӧс тӧдмавны ни.
Во 300–400 мысти Кристос бӧрын овлӧма нига гижысь, Евсевий нима. Сійӧ висьтавлӧма епископ Папий йылысь. Папийыс пӧ овлӧма сё во бӧрын Кристос мысти, да гижлӧма быттьӧкӧ нига «Енлысь велӧдӧмсӧ вежӧралӧм». Сӧмын Евсевийыс нигасӧ ас синнас абу аддзывлӧма (ӧніӧдз некод абу аддзывлӧма ни), йӧз пыр сӧмын кывлӧма. Папийлы пӧ Кристос йывсьыс, велӧдчысьяс йывсьыс висьтавлӧма кутшӧмкӧ Иван. Иваныс кывлӧма Марклысь. Маркыс пӧ Петыр апостол дорын гижысьын овлӧма, сэн сійӧ быдторсӧ и кывлӧма.
Нӧшта Иисус Кристос йылысь вермисны висьтавлыны римлянаяс. Найӧ медтӧлка йӧзӧн сійӧ кадын лыддьысьлісны, медуна на пытшкын вӧлі велӧдчӧм мортыс. Быдсяматорсӧ найӧ гижавлывлӧмаӧсь, быдтор йылысь пасйылӧмаӧсь. Сӧмын Кристос йылысь кыв ни джын. Овліс кӧ сэк евангелльӧса Кристосыс, позис жӧ кодлыкӧ сы йылысь мыйкӧ пасйыны. Абу тай некӧн.
Еврейясыдлӧн ещӧ уна Кристосыд вӧвлӧма. Гӧль еврейяслӧн вывті сьӧкыд олӧмыс: асланыс озыр йӧзыс дзескӧдӧны дай римлянаяс нартитчӧны. Найӧ пыр виччысьӧмаӧсь мездысьӧс, Мессияӧс, Иисусӧс. Воас жӧ пӧ ӧд миянӧс мездысьыс озыр еврейясысь да римлянаысь, ачыс ыджыдавны пондас миян вылын, саравны (Кристосӧн шусьыны). Уна сэтшӧм Мессия волывлӧма Еврейяслы. Коді на пытшкын енмыс — код тӧдас.
Ӧдвакӧ поп-дяк висьтавлан кодь Иисус Кристосыс коркӧ му вылас овлӧма. Еврейясыдлӧн со уна Иисус вӧвлӧма, Иисус Кристос йылысь стӧч гижӧд некӧн некутшӧм абу, евангелльӧястӧ абу Кристослӧн велӧдчысьясыс гижӧмаӧсь, а мукӧд йӧз.
Ен йылысь эм бур нига Степановлӧн «Кыдз лоӧма миян ен». Кодлы колӧ тӧдны ен йылысь лыддьӧй. Ми ӧні сӧмын праздникъяс йылысь висьталамӧ.
Поп-дяк велӧдӧм серти Ыджыдлунтӧ ачыс ен-батюшкоыд, Иисус Кристосыс, лӧсьӧдӧма. Апостол Павел пӧ коринфянаяслы гижӧ (гл. 5, ст. 7.): Наша пасха за нас пожрен Христос... будем праздновать не в квасе ветхом.» Ачыс пӧ Кристосыд велӧдчысьясыскӧд празднуйтіс паскасӧ кулӧм водзвылас.
Збыль кӧ вӧвлывлі Кристос пророкыс, сійӧ празднуйтліс еврейскӧй паска. Тайӧ праздниксӧ еврейяс лӧсьӧдлӧмаӧсь Египетскӧй пленысь мынӧм мысти. Паскаыс еврейскӧй кыв и эм: праздник опресноков. (Ӧпреснок — ловзьӧдтӧм нянь, сӧчӧн.)
Медводдза православнӧй йӧзыс паскатӧ эз ӧти лунӧ празднуйтлыны. Кодсюрӧ еврейяс моз пекничаӧ празднуйтлісны — пекничаӧ пӧ Кристосыд мучитчис да; мукӧдыс вӧскресенньӧӧ — Кристос ловзян лунӧ. Дыр найӧ сідзи вензисны, мӧда-мӧдыслы эз сетчыны. Сэсся Никея карӧ чукӧртчылігӧн шуисны ӧти лунӧ празднуйтны.
Сідзкӧ миян Ыджыдлуныд (паскаыд) еврейскӧй нисьӧ православнӧй праздник. Лӧсьӧдлӧмаӧсь сійӧс миян кодь жӧ йӧз, абу ачыс Кристос енмыс.
Енлы эскысьяс шуасны: «Мед пӧ эз кӧ ачыс Кристосыс лӧсьӧд паскасӧ, пыр празднуйтам: Кристосыслысь мучитчӧмсӧ, кулӧмсӧ да ловзьӧмсӧ казьтылам».
Мед нӧ тайӧ праздникыс сідз, мукӧдыс нӧ? Найӧс код лӧсьӧдліс? Мый понда? Босьтам Рӧштво либӧ Пречистая. Тайӧ лунъясас казьтылӧны Иисуслысь чужӧмсӧ да сійӧ мамлысь. Висьтыс дзик мойд кодь тайӧ праздникъяс йылысь.
Ӧнӧдз, ми ог тӧдӧй, збыль-ӧ вӧвлі евангельскӧй Иисусыс. Абу эськӧ, буракӧ, вӧвлӧма.
Иисусыслӧн чужӧмыс му вылас аслыспӧлӧс: сійӧ пӧ батьтӧг лоӧма, мамыс ныв. Сэтшӧм дивӧтӧ ӧні он кывлыв. Некод некысь оз висьтавлы: со пӧ батьтӧг кага чужӧма, нывбаба вайӧма, некодкӧд эз гуляйтлы ни немтор да.
Войдӧр, ёна важӧн, татшӧм дивӧястӧ ёна висьтавлӧмаӧсь. Грекъяс вӧлӧм шуӧны ассьыныс уна нывбаба Енмӧс пиавліг мужиктӧг. Весиг ӧти мужик ен налӧн кагасӧ вайлӧма. Сійӧ ӧмӧй абу дивӧ! Мукӧд пӧлӧс йӧзлӧн татшӧм висьтъясыс ен йывсьыныс эмӧсь жӧ.
Еврейяс грекъяскӧд аддзысьлывлісны, волысьлісны мӧда-мӧд ордас. Кывлывлісны налысь батьтӧг ен челядьсӧ чужӧмтӧ дай ас ен йывсьыс сідзи лӧсьӧдісны.
Ен нога олысьяс шуасны: «Грека йӧзыдлӧн дерт батьтӧгыд кагаыд оз чуж. Енмыдлӧн быдтор вермас лоны».
Эскам инӧ енмыдлы да сійӧ мамлы. Мый керан... Енмыд быдтор нин нинӧм абусьыд вӧчӧма да, гашкӧ и татшӧм дивӧыс тшӧтш артмис. Босьт жӧ да войдӧр мамтӧ лӧсьӧд, сэсся ачыд чуж!
Босьтам посниджык святӧйясӧс. Енэжад ӧд му вылын моз быдсяма сикас олысьыс эм: гырысьыс и посниыс. Енмыс, сылӧн мамыс, сэсся кымынкӧ святӧй — медся гырысьясыс, ёнъясыс. На бӧрын шӧркостъяс, поснияс кыссьӧны, сэсся быдсяма челядь чукӧрыс: анделъяс, арканделъяс. Медкывзысьясыс йӧзыдлысь ен мамыс, Илля пророкыд. Микӧла угодник батюшкоыд. Сӧмын ёнджыка юрбит налы, кор мый колӧ, кызджык сисьяс ломзьӧдав найӧ серпас водзӧ, унджык молебенъяс сылӧд да бурджыка поп-дяклы мынтысь — ставыс лоӧ тэнад колӧм серти. Нӧшта колӧ кужны корны кодлысь мый. Илля пророклысь зэр корӧны, Микӧла угодник ва вылын видзӧ быд омӧльсьыс и притчасьыс. Сӧмын тай ен мам медбур: быдторйысь видзӧ и мездӧ. Шӧркоддьӧм святӧйяс: Сергей Радонежскӧй, Педӧсей Печӧрскӧй, великомученича Варвара абу зэв вынаӧсь, оз вермыны пыр отсасьны. Посниясыс — Пуд да, Педул да, код да зэв нин этша вермӧны отсасьны. Кевмы кӧть эн налы. Анделъяс да арканделъяс оз эштывны бара дай, вывті уна налӧн уджыс. Колӧ ӧд со быд морт бӧрся вӧтлысьны, видзны найӧс омӧльясысь, грекӧ вӧйӧмысь; вензьыны, косясьны дявӧлъяскӧд морт ловъяс вӧсна; кыскавны найӧс райӧ.
Некыдз оз позь казьтывтӧг овны татшӧм святӧйясӧс.
Праздникъясыд, тыдалӧ, зэв нимкодь енмыдлы. Попъясыд тай сэк уна сьӧм вылӧ озыр йӧзыдлы ӧбедняяс сьылӧны, акаписта молебенъяс, панапидаяс. Ен да святӧйяс отсӧгӧн пыртӧны, гӧтралӧны, дзебӧны йӧзтӧ.
Ентӧ да святӧйястӧ казьтылӧмысь куим бур ӧтпырйӧ артмӧ: енлы нимкодь, попъяслы ён нажӧтка, озыръяс матысмӧны райӧ.
Гӧль йӧзыдлӧн сьӧмыд абу ӧбедняястӧ да молебенъястӧ сьылӧдныд, ӧтарӧ грекӧ вӧян: кӧзяинъястӧ видан да, чина-ласьта йӧзлысь он кывзы да, дерт сэсся адӧ воан.
Гашкӧ нӧ праздникъясас голь йӧзлы кокньыдджык, долыдджык овныс да?
Кокнисялӧма нин. Пабрикаясын, заводъясын сар дырйи уджалысьясыд быд праздник уджавлісны. Крестьянаыд эськӧ эз да, некутшӧм бур жӧ сэсь эз лолы. Уджтӧгыд нӧшта ёнджыка тшыгъявлісны. Гӧль мортыд праздникъясад асывводзсянь вӧлі мунас вичкоӧ, йӧжгыльтчас, сувтас, коньӧр, кытчӧкӧ пельӧсланьджык. Юрбитӧ, вежалӧ озыр йӧз вылӧ. Озыр йӧзыд сулалӧны водзын: ен дорын, поп дінын. Озыр мортыдлы попыд сувтас паныд кадитчигад да копрасьӧмӧн ӧвтыштас сылы кадилӧнас, гӧль бердтіыд сӧмын чишнитыштас, оз весиг видзӧдлы сы вылӧ. Сьывсьӧм бӧрас озырыдлы блюдйӧн прӧскур петкӧдасны, гӧльтӧ зільӧны вӧтлыны, мед эськӧ мыйкӧ оз гусяв ни пакӧстит. Сьывсьытӧдзыс поп петалас амвон вывсянь йӧзӧс велӧдны ен ногӧн овны, повны сыысь, кывзыны да видзны сарӧс да озыр йӧзӧс, лӧня пыкны ассьыд шогтӧ да сир курыд олӧмтӧ. Зыньгыны пӧ да норасьны оз ков. Зіля пӧ колӧ уджавны, пӧкаитчыны унджыкысь, вичкоясӧ сьӧм унджык сетны. Дзескыд олӧмсӧ да шогсӧ пӧ ен-батюшкоыд ачыс ыстӧ, видлалӧ сійӧн миянӧс. Менам велӧдӧм серти кӧ пӧ оланныд — мӧдар югыдас райӧ, воанныд.
Кутшӧм бара сійӧ райыс эм-а? Некод на ӧнӧдз абу аддзывлӧма сійӧс, некод сы йылысь збыльсӧ немтор оз тӧд. Сӧмын пӧ вывті сьӧкыд сэтчӧ пырныс. Унджыкыс адӧ, дявӧл дінӧ веськалӧны. Сэн пӧ йӧзтӧ пӧсь скӧвӧрда вылын пражитӧны пуан ыргӧн вомас кисьталӧны. Пыр пӧ би пиын лоӧ овны. Бр-р! Гарыштан да, быттьӧ кӧдзыд ваӧн киськаласны. Таладорад сьӧкыд овны, дай водзӧ вылӧ адӧн повзьӧдлӧны. Кысь бара сійӧ дявӧлыс лоӧма? Мыйла адсӧ лӧсьӧдлӧма?
Попъяс висьталӧм серти дявӧлтӧ ачыс ыджыд милӧсьта енмыд вӧчлӧма. Водзынас пӧ дявӧлыд бур анделӧн вӧлӧма. Сэсся лэптысьны пондӧма аслас нимӧн, ыджыдӧ пуксьыны. Ӧдва кӧ пӧ енсӧ абу кӧсйылӧма панйыны ыджыдалӧмнас. Енмыд лӧгасьӧма сы вылӧ дай дявӧлӧ пӧртӧма. Ӧні сэсся бур йӧзыдлы мутитчӧ: ачыс налы лёк вӧчӧ, найӧс быдсяма лёк вылас да омӧль вылас тойлӧ.
Гӧль мортыд вичкоысь петӧм мысти унаысь аскежас мӧвпавлывлӧ: кыдз нӧ пӧ тайӧ сідз? Енмыд миян бур, гыж ыджда сылӧн лёкыд абу нин. Весиг сы тшӧктытӧг пӧ ӧти юрси юрсьыд оз усь. Быдлаын пӧ ӧд сійӧ. Сытӧм иныд пӧ некӧн абу; му вылын ни му пытшкын, ва вылын ни ва пытшкын. Кысь нӧ эскӧ дявӧлыс? Кӧн сійӧ олӧ, быдлаын кӧ бур енмыс? Оз жӧ ӧтув овны? Ме ногӧн кӧ бур ен дінад дявӧлыдлы абу нин места, мӧдлаӧ колӧ мунны. А кытчӧ мунан, быдлаын ен да, ас бурнас. Енмыд кӧ ӧтувтчӧмӧн дявӧлыдкӧд олӧ, сійӧ абу нин бур ен. Сісь чута картупельӧс тайнӧ эськӧ огӧ нин бур картупельӧн шуӧй.
Сэсся енмыс кӧ нӧ медыджыд став вылас, быдтор вермӧ вӧчны, бур, — мыйла нӧ эськӧ лёкыслы лэдзис кыптыны, эз помав сійӧс первойсяньыс? Быдтор вермысьыдлы эз нин ков лёкыдлы вӧлятӧ сетны, йӧзӧс грекӧ вӧйтны да быд омӧльсӧ вӧчны.
Мӧвпалас, мӧвпалас тадзи гӧль мортыд, дай шогӧдас сійӧс тайӧ думъясыд. Гортас пырас да нӧшта сьӧкыд лоӧ: баба ружтӧ-висьӧ, челядь равзӧны, сёйны корӧны. Чужӧмъяс няйтӧсь, дӧрӧм-гач киссьӧма, куш яйыс тыдалӧ. Кӧлуй руз-раз джодж пасьтала шыблалӧмаӧсь. Он кӧть эськӧ кыв ни аддзы мед немтор. Сьӧлӧмыд потны кӧсйӧ. Пасьталас ки улас сюран пасьсӧ, швачкас ӧдзӧснас, — да кабакӧ. Юас сэн, косясяс, пинясяс ӧтикӧд-мӧдкӧд, мӧдӧдчас гортлань. Паныд сылы мича паськӧма баринъяс локтӧны. Пӧтӧсь, гажа налы; вом пасьтанас сералӧны. Некутшӧм адысь ни дявӧлысь оз повны.
Гӧль морт скӧрысла ку пытшкас оз тӧр: видчӧ, матькӧ озыр йӧз вылӧ. Десятскӧйяс кутасны да чижовкаӧ сійӧс тойыштасны кӧдзыдінӧ. Палялӧм бӧрын став лыыс сылӧн висьӧ, вод кӧть вольпасьӧ. Чижовкаысь лэдзӧм мысти мунас уджавны. Уджалас вӧв моз, сетасны грӧш. Праздник воас, бара вичкоӧ мунӧ. Сэн поп адӧн повзьӧдлӧ. Луннас кабак да чижовка. Крам праздник лунӧ нӧшта омӧль. Сиктъясын лун вит-ӧ-квайт водзвыв праздникӧдзыс пондасны лӧсьӧдчыны: чышкысьны, мыськасьны, сур пуасны. Вечернясяньыс нывбабаяс пуксьыланін оз аддзывны: пуӧны да пӧжалӧны. Праздник лунас вичкоӧ ветласны, ӧбедня сулаласны, сэсся гортас сёйыштасны, юыштасны, да — мужикъяс кабакӧ мунасны, нывбабаяс оз жӧ кольччыны: гортас юасны да мыйсюрӧ сӧрӧны.
Праздникъясад сомын поп-дяклы лӧсьыд. Няньтӧ, яйтӧ, кольктӧ, чериястӧ доддьӧн кыскымӧн ваясны.
Вичко старӧсталӧн олӧмыс абу жӧ шыбитана. Во куим-нёль кӧ старӧстаалас — овмӧсыс вежсяс: выль керка-карта сувтӧдас, вӧв ньӧбас, мӧссӧ содтас, му-видз вӧчас.
Сідзкӧ тай тайӧ праздникъясыд гӧль йӧзтӧ нӧшта гӧльмӧдӧны, поп-дякӧс озырмӧдӧны дай.
Вӧвлывліны нӧшта миян мукӧд сикас праздникъяс, сарскӧй лунъяс. Чужӧмсӧ и кулӧмсӧ саръясыдлысь, гӧтрасьӧмсӧ и саравны пуксьӧмсӧ празднуйтлім. Нимлунсӧ налысь некор эг вунӧдлӧй ни. Сарскӧй лунъясад сарыд гӧснечавліс министръяссӧ, губернаторъяссӧ, чиновникъяссӧ: юисны, сёйисны, гажӧдчисны накӧд тайӧ лунъясӧ. Сӧмын тай сарскӧй лунъясад эз усьлыны тӧд вылас сарыслы гырысь карса уджалысь йӧзыд да крестьянаыд.
Шуасны: праздниктӧгыд пӧ ӧд он вермы овны. Дугдывтӧг, ньӧти шойччытӧг оз жӧ позь ужавны.
Сійӧ сідз. Шойччӧг уджалысь йӧзлы колӧ. Сӧмын мыйла сійӧ луннас сарсӧ да святӧйяссӧ казьтывныс?
Ӧнія Сӧвет власьтыд быд уджалысь мортлы быд вежонын сетӧ ӧти лун шойччӧг. Сійӧ оз урчит шойччӧг лунсӧ: дзик ӧд ӧткодь, кутшӧм лунӧ шойччыны. Важ моз кӧ вӧскресенньӧясӧ шойччам, сійӧ важысянь велалӧмаӧсь нин сэк уджавтӧг овны да сійӧн.
Тайӧ шойччӧг лунъяс кындзиыс Сӧветскӧй власьтлӧн нӧшта праздникъяс лӧсьӧдӧмаӧсь. Сэк уджалысьяс казьтылӧны ассьыныс кутшӧмкӧ ыджыд бур вӧчӧмтор, ассьыныс сьӧкыд олӧмсӧ кокньӧдӧм кузя. Сэтшӧм праздник 25ʼ лунӧ октябр тӧлысьын. Тайӧ луннас 1917ʼ воын Россияын карса уджалысьяс да крестьянаяс дзикӧдз мынтӧдчисны озыр кипод улысь, мырддисны налысь став мусӧ и озырлунсӧ уджалысьяслы.
Бырины помещикъяс, исправникъяс, губернаторъяс, земскӧй начальникъяс. Быри тайӧ вир нёнялысьяссӧ видзысьыс — сарыс.
Сулалӧ-ӧ казьтывны тайӧ лунсӧ уджалысь йӧзлы? Сулалӧ. Быд мортлы колӧ тӧдны. Эз ӧд кокньыда шед вӧляыс да ас серти олӧмыс карса уджалысь йӧзлы да крестьяналы. Уна морт ловсӧ ассьыс пуктіс, уна вир киссис озыръяскӧд вермасигӧн, наысь мездысигӧн. Тайӧ луныс миян мед ыджыдлуныс и эм. Кристосыдлысь ловзьӧмсӧ некод эг аддзылӧй. Некод збыльысьсӧ оз тӧд, вӧлӧма-ӧ коркӧ сійӧ. Гашкӧ дзик лолытӧм торсӧ казьтылам да праздничайтам. 25-ӧд лунад октябрын карса уджалысьяс да крестьяна ловзисны, кокньыда ас вӧляысь лолыштісны. Мездысисны найӧ нэмӧвӧя нартитысьясысь, вир юысьясысь, озыр йӧзысь. Тайӧ лунсӧ весиг мукӧд муын олысьяс тӧдӧны. Та йылысь гашкӧ сюрсысь унджык нига нин гижӧма и, водзӧ вылӧ мед збыльсӧ пондасны тӧдны уджалысь йӧзыслысь мынтысьӧмсӧ.
Мӧд ыджыд праздник февраль тӧлысьын. Сэк казьтывсьӧ медводдза паныд сувтӧмыс карса уджалысьяслӧн да крестьяналӧн важ власьтлы. Сэк чӧвтісны сарӧс. Нем думайттӧг сарсянь эз босьтчыны выль ногса олӧмтӧ лӧсьӧдны. Сійӧс чӧвттӧг водзӧ удж нуӧдны эз позь. Уна йӧз на миян пышкысь мувывса енмӧн сійӧс лыддисны, эскисны сылы быдторйысь. Чайтісны сарӧс гӧль йӧз дор оліг. Эськӧ сійӧ пыр озыръяс понда тӧждысис. Найӧс нӧшта ёна озырмӧдӧм кузя война кыпӧдіс. Уджалысь йӧзыдлысь да крестьяналысь олӧмсӧ кыдз-мый вермис сьӧктӧдіс, пӧдтіс найӧс уджнас да пемыднас. Прӧстӧй йӧзыд ӧд о-ок кутшӧма сарыдлы эскылісны, вылӧ сійӧс пуктылісны, 1905-ӧд воын на ӧкмысӧд лунӧ январ тӧлысьын сё сюрс морт гашкӧ сарскӧй портретъясӧн, ӧбразъясӧн, зібйыв спасъясӧн локтісны сар дінӧ корны отсӧг, норасьны вывті ёна нартитчысь помещикъяс да озыр йӧз вылӧ. Ыджыд милӧсьта сарыд отсӧг пыддиыс да дорйӧм пыддиыс лыйлыны найӧс тшӧктіс. Кымын мортлы тюрмаӧ лои пырны тайӧ лун кузя!..
Шай-пай муні йӧзыд. Эскӧм сарлы быри. Тайӧ лунас ми казьтылам мыжтӧм мученикъясӧс, кодъясӧс лыйлісны Питерын, сар ӧшинь улын. Вийӧм йӧзыд туйдісны миянӧс корсьны вӧля, овны, уджавны аслыд и ас вӧляысь.
Эм нӧшта праздник став мувыв карса уджалысьяслӧн и крестьяналӧн, праздник 1 мая. Тайӧ праздниксӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь Францияын, Париж карын, 1889ʼ воын. Став государствосьыс чукӧртчылӧмаӧсь сэтчӧ бӧрйӧм йӧз уджалысь пиысь тӧлкуйтны олӧм-вылӧм йылысь, корсьны туй мездысьны озыръясысь, перйыны кокньыдджык олӧм. Шусьӧмаӧсь сэн празднуйтны быдлаын 1 майӧ. Сэк пӧ, тулыснад, ставыс ывлавылас ловзьӧ. Гӧгӧр гажа, мича. Мед пӧ сэк коньӧр уджалысь морт садьмылас лёк олӧмысь, нимкодясяс аддзанторнас, мед видзӧдлас сӧстӧм енэжас дай мӧвпыштас: «Мыйла, мый вӧсна сэтшӧм сьӧкыд овны сылы гажа ывлавылас?» Карса ужалысьяслы да крестьяналы сьӧкыда овсьӧ вывті уна уджысла, ёна дзескӧдӧны да нартитӧны найӧс вермана йӧз. Саръяс, корольяс, озыр йӧз барыш кульӧм вӧсна пинясьӧны, косясьӧны (воюйтӧны) мӧда-мӧдыскӧд, виалӧны уджалысь йӧзтӧ.
Асьныс тай оз ылавны война вылад мунны, мукӧдӧс ыстӧны ас пыддиыс. Шуӧмаӧсь тайӧ праздникас став уджалысьыслы петны ывлаӧ, ветлӧдлыны плагъясӧн улич кузя сьылігтырйи, корны саръяслысь, корольяслысь, озыр йӧзлысь кокньӧд олӧмлы, чинтыны кӧкъямыс часӧдз уджалан лун, помавны войнаяс.
Сідзи и вӧчисны уджалысьясыд. Чуймисны озыр йӧз, полӧны збой сюсь уджалысьясысь. 1 маяыд налы страсьт кодь вӧлі. Пондісны зільны пӧдтыны сійӧс, ӧлӧдны праздничайтӧмысь. Лыйлыны кутісны праздничайтысьяссӧ, сьӧмсӧ сійӧ лунысь эз кутны мынтыны. Миян Россияын уджалысьясыдлы весиг чукӧртчывныс ӧтилаас эз лэдзлыны, пыр вӧлі воасны да — кодсӧ лыйласны, кодсӧ тюрмаӧ пуксьӧдаласны. Уна морт лов босьтлісны 1 маяын. Миян Россияын явӧтӧ революцияӧдзыд эз и лысьтлыны праздничайтлыны. Ӧні, революция бӧрас, быд во на праздничайтлісны, мукӧд государствоын дорысь нӧшта бурджыка. Миян кодь вӧляа олӧмыс ӧд некӧн абу. Некутшӧм помещикысь ни озыр мортысь ӧні оз ков повны. Став власьтыс, олӧм нуӧдӧмыс уджалысь да крестьяна киын. Мукӧдлаын Сӧветскӧй власьтыд некӧн на абу. Уджалысьяслы да крестьяналы сьӧкыда на овсьӧ. Найӧ 1 маятӧ празднуйтігӧн пыр на корӧны чинтыны ужалан лунсӧ 8 часӧдз да помавны война. Миянлы ӧні сэтшӧмторъястӧ оз нин ков корны. Важӧн нин час лыдтӧ ужалысьясыдлы чинтісны, войнатӧ ас вынӧн кусӧдісны.
Кыдз жӧ колӧ коллявны 1 маясӧ ӧнія кадын? Ставным ми тӧдам быдторйысь судзсьытӧмнымӧс. Кузя воюйтігад быд бурыс, быд чукӧртӧмыс да водзӧ вылӧ лӧсьӧдӧмыс быри, жугавлі, киссис, омӧльтчис. Няньыд и, новлан кӧлуйыд и, паськӧмыд и, дозмукыд и, — ставыс быри. Туйяс жугавлісны. Отсӧг виччысьны некодсянь. Аслыным колӧ ставсӧ дзоньтыны да лӧсьӧдны. Эновтчам кӧ — дзикӧдз вошам, помасяс олӧмным. Озыр йӧзыд бӧр кабыртасны миянӧс. Сідзкӧ, колӧ туйяс лӧсьӧдны, карса уджалысьяслы нянь да пес сетны. Кӧдзыд пабрикаясад, заводъясад тшыг мортыд он нин ёна уджав. Карса уджалысьтӧ кӧ деревняыд оз понды вердны да шонтыны, оз ло сылы паськӧм ни кӧмкот, кӧрта кӧлуй ни весиг аслыс сёйны няньыс.
Мый нӧ керны, мед сэтшӧм дивӧыс оз ло? Колӧ ставыслы уджавны, отсавны мӧда-мӧдлы, мыйӧн верман.
Сы вӧсна тайӧ мӧда-мӧдлы отсӧг кузяыс, коммунистъяс шусисны праздник 1 маяӧ уджавны кутшӧмкӧ ӧтув удж. Уджалӧны найӧ пабрикаясын, заводъясын, складъясын, мастерскӧйясын. Уна кӧрт туй лӧсьӧдісны, уна паровоз да вагон дзоньталісны, пес кералісны, гӧрисны-кӧдзисны красноармейскӧй семьялы, тӧвар грузитісны, тӧвар ректісны, больничаяс весалісны — чышкисны-мыськисны, туй вывъяс, ӧградаяс идралісны, песласисны, уна быдсяма сикас уджсӧ вӧчисны найӧ бур вылӧ став уджалысь йӧзлы.
1 мая кындзи коммунистъясыд быд субӧта ӧтув уджтӧ нуӧдлісны. Помаласны ассьыныс лунся уджнысӧ, рытнас кытчӧкӧ ӧтув уджавны чукӧртчасны.
Помещикъясыд да озыр йӧзыд эз чайтлыны миянӧс вермиг кок вылӧ сувтны. «Джӧмдасны пӧ регыд: тшыгысла да кӧдзыдысла кокъяснысӧ нюжӧдасны». Эз тай ло на ног. Война вылад вермим найӧс, дай тшыгыскӧд и кӧдзыдыскӧд кужам вермасьныс. Ньӧжйӧникӧн быдтор лоас. Ставныс кӧмасясны и пасьтасясны, тшыгла кулысь бырӧ и. Сӧмын ӧдйӧнджык колӧ шыбитны важ праздникъяссӧ. Кымын уджавтӧм лун ӧд со вошӧ вӧлӧм миян во гӧгӧр чӧжӧн! Казьтывны колӧ ассьыным ыджыд лунъяссӧ, да ӧтув уджавны сэк бур вылӧ став уджалысь йӧзыслы.
 This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.
| |||||
| Original: |
| ||||
| Translation: |
| ||||
