Видзӧдлӧй гӧгӧрбок сӧвет удж вылад

by Оботуров Иван

Эн чӧв олӧй, кор аддзанныд омӧльторъяс, петкӧдӧй сійӧс вӧля вылӧ.

Сӧвет Союз пасьта ӧні мунӧ зэв ыджыд удж. Уджалысь йӧз вӧчӧны выль олӧм. Уналаӧ вӧчалӧны быдсяма пӧлӧс пабрик-заводъяс, электричество станцияяс, мельничаяс, больничаяс, школаяс, лавкаяс. Олӧмыс Сӧвет республикаын ӧдйӧ вежсьӧ, бурмӧ.

Татшӧм ыджыд удж дінас уджалысь йӧз некор на эз кутчысьлыны. Тайӧ — выль удж. Ми огӧ на кужӧ ёна бура, шуам, кутшӧмкӧ завод вӧчны, туй лӧсьӧдны, либӧ мукӧд гырысь уджъяс нуны. Вӧчӧм бӧрас, либӧ вӧчигас на нӧшта пыр кыткӧ киссьӧ, пазалӧ, артмӧны нелючкияс, лёкторъяс. Сэсся нӧшта вывті уна сьӧм видзам весьшӧрӧ. Кыз уджыс миян, дерт, ёна шань, олӧмтӧ пыр ӧтарӧ водзӧ чепӧстӧ, овмӧстӧ кыпӧдӧ. Колӧ сідзи керны, медым олӧмсӧ ӧдйӧджык вермам вежны, мед рабочӧй да крестьяна бурджыка кутасны овны. Кыдзи сійӧ вӧчны? Медым стрӧитан удж бердас кутчысясны став рабочӧйясыс да крестьянаыс, мед найӧ кутасны дӧзьӧритны, тӧждысьны стрӧитан удж пондаыс. Сэки выль олӧмтӧ ми ӧдйӧджык дай кокниджыка вермам лӧсьӧдны.

Коммунист партияса 15-ӧд съезд вылын став Сӧвет союзса коммунистъяслӧн юралысьыс, Сталин ёрт, шуис: рабочӧй да крестьяна отсӧгтӧг пӧ социализмногса олӧмсӧ вӧчны оз позь. Колӧ пӧ став уджалысь йӧзсӧ сибӧдны, матӧдны быдсяма удж бердӧ. Мед рабочӧйяс бура казяласны, гӧгӧрвоасны ставсӧ, мый вӧчсьӧ пабрик-заводъясын, кӧрт туй вылын, мукӧдторъяс лӧсьӧдан удж вылын. Мед став гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянаыс кутасны тӧдны, мый вӧчсьӧ, стрӧитчӧ сиктын. Уджалысь йӧзлы пӧ оз ков сӧмын тӧдны, видзӧдны. Ставныслы налы колӧ аслыныс тшӧтш кутчысьны удж бердас. Колӧ вуштыны, бырӧдны став нелючкисӧ, омӧльторсӧ. Со мый шуис Сталин ёрт. Партияса 15-ӧд съезд вына кывйӧн, крепыд киӧн индіс, сетіс став коммунистъяслы, комсомолечьяслы, став служащӧйяслы, сӧветскӧй власьтлы наказ: став рабочӧйясӧс да крестьянаӧс пӧ матысмӧдӧ стрӧитан удж бердӧ. Мед найӧ кутасны висьтавлыны, индавны, кыті лёк, кыті омӧля уджыс мунӧ. Бура пӧ колӧ кывзыны Сӧветъяслы рабочӧй да крестьяналысь шыасьӧмсӧ. Найӧ шуӧмъяс серти, ӧдйӧджык, чорыда босьтчыны бырӧдны став лёксӧ стрӧитан уджсьыс, овмӧсысь, олӧмысь.

Нелючкиясыд, лёкторъясыд миян уна на эмӧсь. Эз на бырны рабочӧй да крестьяналысь олӧмсӧ, овмӧссӧ дзугысьяс, Сӧвет Республикалы бур уджсӧ нуны торкалысьяс. Буржуйясыд эз на бырны. Неважӧн на Мӧскуа карын судитісны морт ветымынӧс — важ буржуйясӧс да налы отсасьысь инженеръясӧс. Найӧ, революциялы паныд мунысь чукӧрыс, быд ногыс торкалісны из шом перъян удж нуны Шахтинскӧй районын. (Из шом ёна колантор. Сійӧн ломтӧны пабрик-заводъяс, парекодъяс, паровозъяс да мукӧдтор). Найӧ кӧсйисны асланыс лёк уджнас пытшкӧссяньыс, гусьӧн жугӧдны Сӧвет Союзлысь овмӧссӧ, найӧ кӧсйисны путкыльтны сӧвет власьтӧс.

Рабочӧйяс сэтшӧм жугӧдан уджсӧ казялісны, норасисны ГПУ-ӧ. Сӧвет власьт ставсӧ пуксьӧдіс тюрмаӧ, суд зэв чорыда сыысь мыждіс.

Эмӧсь нӧшта и уна посниджык нелючкияс. Рабочӧй йӧз став нелючкияссӧ зэв ёна бырӧдӧны.

Миянлы бокын сулавны сійӧ уджысь оз позь. Коми уджалысь йӧзлы ӧтувтчӧмӧн сідз жӧ колӧ бырӧдны нелючкияссӧ Коми обласьтысь.

Стрӧитан уджад миян зэв жӧ уна омӧльторъяс эмӧсь. Печӧраын вӧчалӧны выль заводъяс, Сыктывдінкарын вӧчӧма дай уджалӧ вӧр пилитан завод, Визинын да Кылтоваын пуктӧны электричество станцияяс, уналаын вӧчӧны выль школаяс, нюжӧдӧны-лӧсьӧдӧны туйяс. Уна мукӧдторъяс на нӧшта вӧчалӧны. Став стрӧитан уджсӧ кык-куим кывйӧн висьтавны он вермы. Стрӧитан уджъясыс миян обласьтын зэв дыр мунӧны, донӧн на сувтӧны и. Колӧ ӧдйӧджык, да бурджыка да донтӧмджыка вӧчны. Коми уджалысьяслы та кузя ёна колӧ мӧвпыштлыны. Ми ӧд ӧні огӧ уджалӧ буржуйяс вылӧ, ми уджалам аслынымлы. Видзны ковтӧминӧ лишнӧй кад, лишнӧй удж, торкӧдны лишнӧй сьӧм оз ков. Сыкӧд колӧ вермасьны, дзикӧдз сійӧс бырӧдны. Мед быд кӧпейка аддзас бур места, медым быд удж мунас пӧльза вылӧ; мед нинӧмтор оз ло весьшӧрӧ шыбитӧма.

Та кузя колӧ зэв ёна сёрнитны сӧветын, собранньӧяс вылын учрежденньӧясын, кыдзсюрӧ уджалӧм йылысь колӧ гижны газетӧ, норасьны РКИ-ӧ.

Ньӧбасян-вузасян уджын абу на жӧ ставыс шань. Мукӧддырйиыс вузалӧны туйтӧм тӧваръяс, дона тӧваръяс. Кооперативъясын сьӧм лотайтӧмъяс тшӧкыда овлӧны. Тӧварыс сэні оз тырмывлы. Кодлы мог сы бӧрся видзӧдны? Дерт жӧ — аслыныс крестьяналы. Колӧ тшӧкыдджыка корны отчёт потребобществоса правленньӧыдлысь. Крестьяналы колӧ став омӧльторсӧ петкӧдны син водзӧ, ӧтвылысь сійӧс бырӧдны.

Сэсся босьтам сӧветъяслысь уджсӧ. Мукӧд крестьянаыс мӧвпалӧны: мед пӧ жалӧваньщикъяс сэні уджаласны. Сійӧ абу лючки сёрни. Сідзинад ӧд служащӧйясыд кутасны чиновникъясӧ пӧрны. Найӧ вылісянь кутасны видзӧдны крестьяна вылӧ, — озыръяскӧд пондасны артмысьны. Сӧвет удж бердӧ гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы ӧтув, топыда колӧ кутчысьны.

Сӧвет — вӧлӧсьтын веськӧдлӧ, юрнуӧдӧ став обществоса уджнас. Служащӧйяс ас кежаныс, йӧз отсӧгтӧг став делӧнас бергӧдлыны оз вермыны. Крестьяналы колӧ пырны исполкомбердса секцияясӧ. Секцияяс пыр веськӧдлыны вӧлӧсьтувса уджнас, лӧсьӧдны вӧлӧсьтувса овмӧс, тӧждысьны крестьяналы бур олӧм лӧсьӧдӧм понда. Партийнӧй да комсомольскӧй ячейкаяслы колӧ ёна босьтчыны котыртны крестьянасӧ секцияяс бердас, артельӧн вӧчны выль олӧм.

Нывбабаяс ёна на бӧрын кыссьӧны. Найӧс колӧ ӧти туй вылӧ, ӧтвӧчысьӧ мужикъяскӧд сувтӧдны. Мед найӧ тшӧтш кутасны уджавны исполкомын, кооперацияын да мукӧд организацияын. Мед найӧ тшӧтш босьтчасны бырӧдны став лёкторсӧ вӧлӧсьтъясысь, уездысь, обласьтысь.

Лёкторъяс вӧля вылӧ петкӧдӧмысь некодысь повны оз ков. Некутшӧм служащӧйлы абу сетӧма права дзебны, таитны ассьыс нелючкияссӧ, омӧльторъяссӧ. Кӧть кутшӧм ыджыд чина да уна тӧдысь морт эз вӧв, ставыслысь позьӧ дай колӧ омӧльторсӧ петкӧдны, яндысьтӧг син водзас шуны.

Быд учрежденньӧлы, организациялы, локтіс кӧ крестьянин норасьны, колӧ кывзыны сылысь нуӧмсӧ, норасьӧмсӧ. Крестьяналы колӧ видзӧдны, медым налӧн бур сӧветъясыс, норасян гижӧдъясыс эз вошны учрежденньӧясын кабалаяс костӧ, эз сибдыны кутшӧмкӧ канцелярияӧ. Служащӧйяслысь ыджыдӧ пуксьӧмсӧ, кыдзсюрӧ уджалӧмсӧ (бюрократизмсӧ) колӧ дзикӧдз бырӧдны.

Став нелючкисӧ, лёкторсӧ став уджалысь йӧз отсӧгӧн зільӧ бырӧдны Рабочӧй да Крестьяналӧн Инспекция. Сійӧ вермӧ видлавны уджсӧ быд учрежденньӧлысь, сетны приказ. Сэтчӧ коми крестьяна омӧля на, шоча на норасьлывлӧны. Быд лун, весиг вежалунӧ, Сыктывдінкарын, Обласьтувса Раб. да Крест. Инспекцияӧ позьӧ сетны норасьӧм. Норасян письмӧяс Раб. да Крест. Инспекцияӧ мӧдӧдчӧны маркатӧг.

Нелючкияс, лёкторъяс уджалысь йӧз вермасны бырӧдны газетъяс пыр. Вӧлӧсьтын — стенӧ ӧшӧдан газет пыр, гырысьджыкторъяс — областнӧй газетъяс пыр.

Стенӧ ӧшӧдан газетысь редакциялы быд лёктор йылысь гижӧдсӧ колӧ мӧдӧдны прокурорлы, юӧртны уездӧ либӧ обласьтӧ. Милиционерлы, волісполкомлы, — быд учрежденньӧлы да организациялы колӧ лыддьыны стенӧ ӧшӧдан газетсӧ, кывзыны крестьяналысь газет пырыс шыӧдчӧмсӧ.

«Югыд Туй» да «Коми Сикт» сідзжӧ зэв ёна петкӧдӧны син водзӧ крестьяна гижӧдъяс серти миянлысь омӧлинъяссӧ. Унатор нин заметкаяс кузя лӧсьӧдӧма, уна сӧветскӧй «чиновникӧс» мыждӧма, выговоръяс сетӧма да мукӧд пӧлӧс наказанньӧяс пуктӧма. Сы вылӧ эновтчыны, дерт, оз позь. Колӧ став крестьяналы лыддьыны газетъястӧ, асланыс ёнджыка гижны газетас.

Ӧні «Югыд Туй» кутіс лэдзны Рабочӧй да Крестьяналӧн Инспекциялысь лист бок. Тайӧ лист боксӧ лӧсьӧдӧма, мед уджалысь йӧз ёнджыка кутасны газет пыр бырӧдны быдсяма пӧлӧс нелючкисӧ.

Крестьяна, гижӧй асланыд газетъясӧ!

Быд боксянь, став уджалысь йӧз ӧтувйӧн кутам бырӧдны омӧльторъяссӧ выль олӧм вӧчан туй вылысь. Коммунист партияса 15-ӧд съездлысь индӧдъяссӧ ӧтувйӧн олӧмӧ пӧртам. Сталин ёртлысь кывъяссӧ огӧ вунӧдӧй. Сійӧ кывъяс серти пондам бура тэчны да выль ногӧн, бура, нуӧдны овмӧс, бура веськӧдлыны сӧвет государствоӧн.