Видз-му уджалӧм

by Чеусова Анна Николаевна

Коми обласьтлӧн ыждаыс нелямын миллион десятина гӧгӧр: 19½ млн. д. вӧр, 27½, сюрс д. гӧрӧм му, 140 сюрс гӧгӧр д. видз, мукӧдыс нюр. Со кутшӧм ыджыд Коми муыд. Сӧмын уджалӧмыс сійӧс омӧля мунӧ. Медбӧрын РСФСР-ын Коми муыд му уджалӧмысла кыссьӧ. Коми му кӧдзыд, гожӧмъяс дженьыдӧсь, гырысь вузасян каръяс, фабрикаяс, заводъяс ылынӧсь, вӧла туй омӧль, паракод туй ӧтик, кӧрт туй абу, коми йӧз нажӧвитчӧны вӧралӧмӧн, кер лэдзӧмӧн, сійӧн Коми муын му уджалӧм ёна паськавны эз вермы. Дерт эськӧ зэв бура позьӧ вермасьны ывлавылыдкӧд, вынсьӧдны му-видз уджалӧмтӧ. То тай нӧ Финляндияын миян кодь жӧ кӧдзыд, муыс этша миянлӧн дорысь, омӧльджык, да няньыс быд во зэв бура воӧ. Десятина му вылад налӧн 120–140 пуд сю воӧ, ид — 150 пуд, турун 300–400 пуд. Мӧсъясыс во гӧгӧрӧн вайӧны 250 ведра йӧв. Миян му вылӧ нянь воӧ сӧмын пуд 40–60, да турун 2–3–5 додь. Мӧсъястӧ дзик куйӧд вӧсна видзам; йӧвсӧ во гӧгӧрнад сӧмын ведра 25–40 вайӧны.

Кыдз жӧ бурджыка лӧсьӧдны видз-му уджалӧм, кыдзи крестьянинлы кыпӧдны овмӧссӧ?

Му уджалӧм.

Бур нянь воӧмыд му уджалӧм сайын. Муыд сійӧ дзик ловъя морт кодь. Тӧждысян кӧ сы вӧсна, старайтан сійӧс — муыд тэд бур жӧ вӧчас, уна нянь ваяс. Омӧля кӧ бергалан сы гӧгӧр: этша куйӧдалан, омӧля небзьӧдан, — омӧля тэд сійӧ отсалас.

Му колӧ гӧрны арын, нянь идралӧм мысти. Сэк гӧрӧмӧн унджык ва пырас му пытшкас, няньыд озджык косьмы, воддза во моз. Сэсся, арын кӧ гӧран, — кӧдзыдыс пыдӧджык муас пырас, виас ӧзим тшыкӧдысь гагъясӧс, бырӧдас турун ёг вужъяссӧ да налысь кӧйдыссӧ, небзьӧдас мусӧ, чукӧртас сёян-юан выль кӧдзалы. Пинёвтны (агсавны) мутӧ арын оз ков. Водз тулысын колӧ выль пӧв гӧрны, пинёвтны. Кӧдзигӧн бара гӧрны. Муыд тадзнад ёна небзяс, бус кодь лоӧ, нӧшта турун ёгыд бырӧ и.

Паритан муӧс (коськӧм) унаысь колӧ пинёвтны, мед сійӧ пыр сьӧд вӧлі, ёгтӧм. Сэсся пинёвтны колӧ быд зэр бӧрын, мед дырджык зэр ваыс сулалас муас. Коськӧмтӧ тулысын кыкысь колӧ гӧрны, гожӧмын ӧтчыд, арын бара кыкысь, мӧдысьсӧ кӧдзигас.

Паритігӧн мед бур му видзны пыр сьӧдӧн, мед ньӧти ёг эз вӧв. Гӧрны бур плугйӧн. Сійӧ пыдӧджык босьтӧ да ёнджыка путкылялӧ-небзьӧдӧ мусӧ.

Омӧлик гӧртӧ кад нин шыбитны: сійӧн гӧрӧмыд кокасьӧм кодь сӧмын.

Му вынсьӧдӧм.

Мутӧ бура гӧрӧм кындзи колӧ кужӧмӧн вынсьӧдны. Ми тані куйӧдӧн вынсьӧдам. Куйӧдыд медбура видзсьӧ скӧт кок улын: оз косьмы, бура сісьмӧ. Бур куйӧднад уль куйӧд лыддьыссьӧ. Косьмас да куш идзасыс кӧ лоӧ — кутшӧм нин сійӧ куйӧд.

Куйӧд колӧ петкӧдны сю кӧдза улӧ, коськӧм вылӧ. Велӧдчӧм йӧз да ӧтьведайтысь кӧзяинъяс тӧдмалӧмаӧсь: первой воӧ пӧ нянь босьтӧ куйӧдлысь джын вынсӧ, мӧдӧ — нёльӧд юкӧнсӧ, коймӧдӧ — коляс нёльӧд юкӧнсӧ.

Миян куйӧдтӧ ид улӧ петкӧдӧны. Сідзтӧ ид сӧмын джын вынсӧ куйӧдлысь босьтӧ, мӧд джыныс коськӧмӧ мунӧ. Му паритчигӧн уна куйӧд вын пожъяссьӧ зэр ваӧн, весьшӧрӧ вошӧ. Ид улад куйӧдтӧ петкӧдӧмыд абу бур. Сэсся выль куйӧда муыд ёна ёгӧссьӧ, идйыд буретш ёгсьыс полӧ. Пар улӧ кӧ петкӧдан, — став ёгыс унаысь гӧрӧмнад да пинёвтӧмнад бырас, да и сюыд оз сэтшӧма пов ёгсьыс. Коськӧмад куйӧдыд бура сісьмас, бур сёян сылы чӧжсяс. Зэр ваӧн куйӧд вын оз пожъяссьы: ар кежлас сӧмын сісьмас.

Арын кӧ лым усьӧм бӧрын куйӧдтӧ петкӧдан, колӧ пӧрлӧдлыны гырысь чукӧрӧ, додь-мӧда чукӧръясӧ. Чукӧра куйӧдыд оз кынмы, тӧвбыд сісьмӧ. Тулысын чукӧр разӧдны, пазӧдны му пасьта абу сьӧкыд. Чукӧр улын му сыв, оз кынмыв, гӧрны кокни. Петкӧдігӧн кӧ посни чукӧръясӧ кисьталан, куйӧдыс и муыс тӧвнас кынмӧны, тулысын лоӧ куйӧдсӧ да мусӧ войдӧр сывдыны, чукӧръяссӧ пӧлысь-мӧдысь путкылявны. Унаысь путкылялігад куйӧд выныс вошӧ: тувсов тӧлыд ӧдйӧ сійӧс шуркйӧдлӧ, косьтӧ; бур куйӧд пыддиыд сӧмын кос идзас кольӧ. Куйӧд увъясысь уналаті муыс оз удит сывны, гӧригӧн лоӧ колявны, мусӧ тшыкӧдны.

Тулысын, мыйӧн муыс сылас, куйӧд гырысь чукӧръясысь колӧ пазӧдны да пырысь-пыр и гӧрны, медым куйӧдыс оз удит тӧлавны.

Гожӧмын кӧ куйӧдтӧ петкӧдан, пыр жӧ колӧ сійӧс разӧдны да гӧрны мутӧ. Колян кӧ сійӧс чукӧрӧ — сотчас, разӧдӧмӧн кӧ эновтан — косьмас, вынтӧммас.

Бырӧд му вылысь ёг.

Ёна ӧбӧдитӧ миянлысь муяснымӧс ёг. Ёгӧсь му вылын нянь оз вермы бура быдмыны. Видзӧдлан мукӧд му вылас да он куж висьтавны мый кӧдзӧма: ид-ӧ, зӧр-ӧ, турун-ӧ. Ёг туруныд зэв омӧль тор: ӧти-кӧ няньлысь быдман ин, места босьтӧ, мӧд-кӧ — сёянсӧ сылысь мырддьӧ, мусӧ вынтӧммӧдӧ. Сэсся ӧд ёгӧсь няньтӧ косьтыныс сьӧкыд и. Турун ёгыд вывті азым, местанас оз бӧрйысь: кытчӧ кӧйдысыс усьӧма, сэтчӧ и быдмӧ. Няньыд абу сэтшӧм. Сійӧ бӧрйысьысь, кытчӧсюрӧтӧ оз пет.

Ёгыдкӧд няньыд вермӧ синсьыны. Миянлы аслыным колӧ отсавны сылы ёгыскӧд вермасьны. Кыдзи нӧ отсавнысӧ? Ми водзын шулім нин, мися ёг позьӧ бырӧдны тӧв кежлӧ гӧрӧмӧн, уна пӧв коськӧм гӧрӧмӧн, мед пыр коськӧмыд сьӧд вӧлі. Бура му уджалӧмнас со и верман бырӧдны ёгтӧ. Сэсся колӧ эськӧ му межаяс, боръяс бырӧдны. Насянь ӧд став ёгыс му вылад паськалӧ. Бор, межа выв турунъясыдлысь воӧм кӧйдыссӧ тӧв нӧбӧдӧ му вылӧ, найӧ сэсся со и чужӧны. Дзикӧдз кӧ оз позь боръяссӧ, межаяссӧ бырӧдны, колӧ турунсӧ вотӧдзыс, лучшӧ ещӧ дзордзавтӧдзыс, ытшкыны.

Нӧшта ӧти ног позьӧ ёгтӧ бырӧдны. Колӧ кӧдзтӧдз войдӧр кӧйдыссӧ весалан машина пыр нуӧдны (сортировка). Тӧлӧдан машина кежсьыд оз на позь кольччыны. Сійӧ ӧд став ёгтӧ оз на торйӧд. Сортировкаыд ӧтитӧг торйӧдас. Ёгтӧм кӧйдысӧн кӧдзӧм муад ёгыд озджык ло.

Кӧйдыс, кӧдзан ног.

Мутӧ колӧ кӧдзны бур, чужан кӧйдысӧн. Кӧдзтӧдз войдӧр весавны сійӧс став ёгсьыс. Бур кӧйдысысь бур нянь воӧ. Омӧль, кокни кӧйдыс омӧля быдмӧ, оз вермы вермасьны ёгкӧд, вошӧ. Гаг сёйӧм кӧйдыс да ужпинь тшыкӧдӧны став няньсӧ му вылысь. Ужпиня нянь сёйӧмысь йӧз висьлывлӧны. Сортировка пыр лэдзигӧн омӧлик кокни кӧйдысъяс, гагъяс, ужпиньяс, — ставныс торъялӧны бур кӧйдысысь.

Сортировкаӧн весалӧм мысти оз ков кӧдзны медгырысь кӧйдыссӧ; колӧ босьтны шӧркоддьӧмсӧ. Найӧ зумыдӧсь, сьӧкыдӧсь.

Кӧдзтӧдз войдӧр колӧ чужтыны кӧйдыссӧ. Сӧмын чужтыныс оз ков дзоридз гырничьясын да ӧшинь курич (кӧсяк) пельӧсъясын. Сідзнад лючки чужӧмтӧ он вермы тӧдмавны. Чужтігӧн колӧ босьтны сё кымын тусь, пуктыны сӧстӧм ва рузум (дӧра) пытшкӧ либӧ ичӧтик пу ворйӧ. Позьӧ сёй тасьтіӧ. Сё тусь сюысь кӧ либӧ идйысь ӧкмыс дас вит тусь чужас, — бур кӧйдыс, позьӧ кӧдзны. Зӧр бур кӧйдысӧн лыддьыссьӧ — 100 тусьысь кӧ 90 чужӧ. 100 тусь сюысь кӧ либӧ идйысь сӧмын 85 чужӧ, зӧрйысь — 80, оз ков кӧдзны. Сійӧ омӧль кӧйдыс. Сэтшӧм кӧйдыстӧ бурджык сёйны. Чужтӧм кӧйдыстӧ кӧ кӧдзан — няньыд оз ло, дай муыс весь вошӧ.

Сідзкӧ быд мортлы кӧдзтӧдз войдӧр колӧ чужтывны кӧйдыссӧ.

Миян ӧнӧдз пыр на киӧн кӧдзӧны. Эм ӧд зэв бур кӧдзан машина. Кӧдзигӧн став кӧйдысыс ӧтмоза веськалӧ муӧ, визьӧн-визьӧн. Сэсся ачыс жӧ ӧтмоза найӧс тупкӧ муӧн, пинёвтны оз ков. Кӧйдысыд машинанад кӧдзигӧн этша колӧ, няньыс унджык воӧ. 10–12 пуд сю пыдди машинаӧн кӧдзсьӧ сӧмын 7–9 пуд. Кӧйдысыс 2–3 пуд этшаджык мунӧ, выль няньыс кинад кӧдзӧм дорысь унджык воӧ. Киӧн кӧдзӧмӧн кӧ воӧ пуд 60, машинаӧн — 80. Машинаӧн кӧдзӧм няньыд оз усь, идзасыс ён, кыз.

Кӧдза видзӧм.

Ми, коми крестьяна, кӧдзӧм бӧрад шоча видзӧдлывлам му вылад. Чайтам: кӧдзим дай эштіс миян удж. Мый сэсся ен ваяс». Абу сідз, ёртъяс! Кӧдзатӧ колӧ кагаӧс моз дӧзьӧритны. Йӧзын ӧд му вывсьыд став ёгсӧ нетшкӧны град вылысь моз.

Ёна бур и кокньыд кӧдза вынсьӧдны-ёнсьӧдны пинёвтӧмӧн. Сук сю арын кӧ бура мӧдӧдчас быдмыны, тӧвнас усьӧ, пӧжсьӧ, бакшасьӧ. Сэтшӧм ӧзимтӧ бур мӧд пӧв пинёвтны тулысын, му косьмӧм бӧрас. Пинёвтны колӧ 2–3 пӧвстӧн. Машинаӧн кӧдзӧм му вомӧнӧн пинёвтӧны. Ӧзим тшыкӧмысь пинёвтігӧн оз ков повны. Пинёвтӧм мысти сійӧ бурджык на нӧшта лоӧ: уна вожӧн мӧдӧдчас быдмыны, дай ӧдйӧ. Мыйкӧ мында ӧзим нетшкыссяс, — мукӧдыслы прӧстджык лоӧ быдмынысӧ. Тулысын пинёвтысь кӧзяеваяс шуӧны: пинёвтӧмыдла пӧ быд десятинаысь пуд 10–12 няньыд содӧ.

Оз ков ӧзим йирӧдны тулысын ни арын. Сы вӧсна найӧ омӧльтчӧны, оз сэсся тырмы вынныс ёнмӧдчыныс.

Кӧдзӧй му вылӧ турун!

Му вынсьӧдны позьӧ ещӧ турун кӧдзӧмӧн. Кӧдзсьӧ бобӧнянь (клевер да тимофеевка. Кӧйдыссӧ тайӧ турунъясыслысь позьӧ судзӧдны Сыктывдінкарысь, Областнӧй Земельнӧй Отделысь). Лёк турунъясыд ӧд мутӧ вынтӧммӧдӧны, бобӧняньыд вынсьӧдӧ. Му уджалігад кӧ турун кӧдзӧм тшӧтш лӧсьӧдан, муястӧ ковмас нёль пельӧ юкны. Ӧні ӧд со ми куим пельын вӧдитам: коськӧм, сю да ид. Сідзикӧн быд му вылын кӧдза кутас вежласьны нёль ног. Бобӧнянь кӧдзсьӧ водз тулысын, лым сылӧм мысти регыдджык, кор войяснас муыс кынмывлӧ на. Кӧдзны колӧ кык во пытшкын ӧтчыд.

Унаӧн полӧны му вылӧ турун кӧдзӧмысь: сідз нин пӧ этша менам муыс. Нёль пельӧнас вӧдитігӧн пӧ немтор оз коль. Тшыгла лоӧ кувны. Турун кӧдзӧмнад пӧ джын муӧй коськӧм улын да турун улын лоӧ.

Абу сідзи, ёртъяс! Вайӧ жӧ арталамӧ, ворссямӧ-ӧ ми му вылӧ турун кӧдзӧмысь?

Ӧти-кӧ: турун вӧдитігӧн коськӧм улад оз нин ло коймӧд юкӧн муыд, а сӧмын нёльӧд. Мӧд-кӧ: куйӧдтӧ петкӧдан нёльӧд юкӧн му вылӧ, он коймӧдӧ. Этшаджык му вылын унджык куйӧд лоӧ, муыд вынсяласджык. Сэсся кӧдзӧм бобӧняньыд мутӧ бур куйӧд моз жӧ вынсьӧдас. Сідзкӧ, турун кӧдзӧмӧн муыд быд во вынсялӧ кык мында, кык пӧв ёнджыка; няньыд воӧ бурджыка. Муыд бобӧнянь кӧдзлӧм бӧрад вежсьӧ: пук кодь небыд лоӧ, ёгтӧм, вына, быттьӧ выль эжа путкыльтӧма.

Зэв бура бобӧняньыд турун ёгтӧ бырӧдӧ. Ставсӧ найӧс ӧти воӧн пӧдтас, мусӧ оз чорзьӧд ньӧти.

Турун кӧдзтӧгыд миян во гӧгӧр кежлӧ чукӧрмылӧ пуд сё ид да зӧр, да пуд 40 сю. Бобӧняньтӧ кӧ эськӧ вӧдитім, — босьтім пуд 75 ид да зӧр да пуд 50 сю. Сідзкӧ, турунтӧ кӧдзигӧн этшаджык му няньӧн кӧдзан да унджык бур нянь перъян. Нӧшта ӧд додь 3–4 зэв бур бобӧнянь турун чукӧртан. Вӧвъясыд зӧрйӧс моз сійӧс сёйӧны.

Унджык пуктӧй картупель!

Ми гӧльӧсь, му миян этша. Колӧ зільны этша мусьыс уна пӧтӧс сёян босьтны, перйыны, колӧ унджык пуктыны картупель. Ӧтыджда местаын картупельлӧн пӧтӧсыс нёль пӧв унджык няньысь воӧ. Картупельыд ён отсӧг няньлы. Сэсся, уна картупель вӧдитӧмла яй позьӧ лӧсьӧдны — порсьясӧс видзны. Немечьяс нёль во воюйтісны няньтӧг, картупель вылын олісны. Пӧшти став му вылас картупель вӧдитісны, порсьясӧс видзисны да сы понда эз зэв и дзескавлыны сёянысь.

Картупель вӧдитігӧн муястӧ сизим пельӧ нин колӧ юкны, оз куимӧ либӧ нёльӧ. Позьӧ быд во коськӧм вылӧ пуктыны. Сӧмын сэсь водзджык керӧмыс лоӧ — му кӧдзтӧдз войдӧр, да этшаджык картупельыс воас. Бурыс ӧд эм жӧ: муыд гожӧм чӧж весь оз куйлы, картупельтӧ керигӧн ёна небзьӧ, небыд вольпась кодь лоӧ, весасьӧ ёгысь: картупельтӧ ӧд унаысь гожӧмбыднад весалӧны да мудйӧны. Кокньыдджык картупельӧн вӧдитчыны, гӧрӧм улӧ кӧ пуктан. Мудйыны вӧлӧн мудъянъяс жӧ эмӧсь.

Видз уджалӧм.

Уна кӧ турун, уна скӧт верман видзны, уна куйӧд лоӧ. Бура му куйӧдалӧмысь бур нянь воас. Сідзкӧ, крестьяниныдлӧн олӧмыс видз сайын. Тӧдам ми сійӧ ставным, да видзьяснымӧс ньӧти ог старайтӧй. Му вӧснаджык тӧждысям, му гӧгӧр ёнджыка бергалам. Небзьӧдам сійӧс, вынсьӧдам, корсюрӧ весалам; видз вылад огӧ зэв видзӧдлӧй. Сӧмын шочиник крестьянин тулысын вадор видзьясысь лӧпсӧ весалас, да кодсюрӧ вутшсӧ вундас, мыръяссӧ перъялас видз шӧрсьыс. Тадзтӧ эськӧ оз жӧ ков да. Миян видз уджалӧмыд ӧд дзик ньӧтчыд вердлытӧм межӧс шырӧм кодь. Видзьястӧ му моз жӧ вынсьӧдны колӧ, дӧзьӧритны. Воысь воӧ видз местаыд топалӧ, эжмӧ, косьмӧ. Сынӧд^Сынӧд — воздух./^ оз вермы му пытшкӧ веськавны. Бур турунъяс сынӧдтӧг пӧдӧны, кулӧны, сӧмын омӧлик лёк турунъяс петӧны: шомкор (шома турун), эжӧр, куз. Видз вылын зэра поводдяӧ ва пондас пукавны, ӧдйӧ йиджны топыд эжаысла оз кут вермыны, кутас вутшкӧссьыны, нюрсявны. Кывтӧм пемӧсъясӧс (скӧтӧс) видзӧмла нӧшта нин ёна омӧльтчас виддзыд. Крестьянин норасьӧ омӧль видз вылӧ, немтор пӧ оз быдмы, либӧ пемӧсъяс пӧ турунсӧ оз сёйны. Дырӧн эновтас важ видзсӧ, выль видз заводитас вӧчны, сьӧкыда мырсьыны, вынсӧ песны. Эськӧ важ видзсӧ вынсьӧдны, турунсьӧдны кокньыдджык уджӧн позяс, донтӧгджык сувтас.

Кыдз нӧ сійӧс вынсьӧднысӧ? Медвойдӧр колӧ, мед виддзыд му кодь жӧ небыд вӧлі. Быд тулыс, му сывтӧдзыс, видзтӧ колӧ сьӧкыд кӧрт пиняӧн пинёвтны, медым став нитшыс нетшкыссяс. Недыр мысти мӧд пӧв пинёвтны, сьӧдӧдз, мед эжаыс небзьыштас. Сэки турун вужъясыдлы прӧстджык лоӧ, ӧдйӧнджык босьтчасны быдмыны. Сьӧдӧдз пинёвтӧмысь оз ков повны, омӧль оз ло сэсь: виддзыд пырысьтӧм-пыр бӧр эжмас, туруныс кык мында сетас, сук пондас быдмыны. Сы кындзи видзьястӧ колӧ вынсьӧдны: сёйтӧг ӧд некод оз вермы овны: туруныд сёянтӧгыд оз жӧ вермы быдмыны. Водз тулысын видзьястӧ колӧ киськавны пӧимӧн, либӧ ва сора морт куйӧдӧн.

Виддзыд кӧ вывті нин ёна тшыкӧма, вынтӧммӧма, эндӧма, — куйӧдалӧм ни пинёвтӧм оз нин сылы отсав. Сэтшӧм видзтӧ пинёвтӧмнад верман дзикӧдз тшыкӧдны, весиг лёк туруныс оз кут быдмыны. Пинёвтӧмӧн да куйӧдалӧмӧн омӧля тшыкӧм видзьяс сӧмын вермам вынсьӧдны.

Вывті ёна тшыкӧм видзтӧ колӧ гӧрлыны да кӧдзлыны турунӧн. Гӧрны арын, сэсся гожӧмбыд мед шойччас, паритчас, да вӧлисти кӧдзны нянь турун сорӧн. Паритчӧм муыд турун кӧдзӧмӧн вынсялас, бара уна бур турун пондас вайны. Крестьянин шуас: «Видзтӧ кӧ гӧра, кысь нӧ сэсся скӧтыслы турунсӧ босьта? Сідз нин этша виддзыс: муртса скӧтӧс верма тӧвйӧдны». Вот мый, ёртъяс. Он ӧд став видзтӧ ӧти воӧ гӧр, — ичӧтикаӧн. Ӧти гӧрӧминӧ туруныс быдмас, мӧдлаті гӧран. Турун кӧйдыс позьӧ судзӧдны агрономъяс пыр. Кӧдзны колӧ накӧд жӧ тӧлкуйтӧм бӧрын, найӧ тшӧктӧм серти.

Выльысь вынсьӧдӧм видзтӧ оз нин ков эновтны: пинёвтны да куйӧд ванад киськавны быд тулыс нин колӧ.

Тулысын ни арын васӧд видзьяс вылӧ некутшӧма оз ков лэдзны скӧтӧс. Скӧт талялӧмла виддзыд гуранӧссьӧ, зэригӧн гуранъясын дыр ва пукалӧ, кузяӧн нитшкӧссьӧ, вутшкӧссьӧ. Сэсся ӧд скӧтыд бур турунсӧ сёйӧ, лёксӧ кольӧ. Лёк турунъясыд дзоридзаласны, кӧйдыссяласны, сэсся кӧйдысъясыс видз пасьталаыс паськаласны. Со ӧд кутшӧм абу бур скӧттӧ видзьяс вылын видзӧмыд. Налы овны торъя места колӧ лӧсьӧдны. Дзик кӧ нин скӧт ветланіныс видзьяс кындзи абу, колӧ видзчысьны ва пӧраясӧ да васӧд видзьяс вылӧ лэдзӧмысь. Тулысын некутшӧма оз ков лэдзны, сӧмын позьӧ ытшкӧм бӧрын, кос поводдя дырйи.

Йӧзлы уджавны, шӧриӧн пуктыны видзтӧ оз жӧ ков сетны: йӧз уджалӧмнад виддзыд ёна жӧ тшыкӧ.

Йӧзыд ӧд век йӧз. Ытшкасны найӧ выліті: косасӧ чегӧмысь полӧны; оз нин сӧтыштны ичӧтик кусттӧ либӧ чукӧра чорыд лёк турунтӧ. Быдмӧны сэсся найӧ, паськалӧны, кӧйдыссӧ ассьыныс койӧны, видзсӧ тшыкӧдӧны.

Скӧт видзӧм.

Миян крестьянин вӧвъяс посньыдӧсь, омӧльӧсь, этша вынаӧсь. Мӧсъясӧс видзам сӧмын куйӧд вӧсна, огӧ йӧв вӧснаныс. Татчӧс крестьянин йӧв-выйтӧ оз зэв ёна сёйлы. Порсьяс косіникӧсь, кузь кокаӧсь, гуляйтан вӧвъяс кодьӧсь. Быттьӧ оз яй вӧсна найӧс видзны.

Кад нин садьмыны миянлы, бурджык скӧт лӧсьӧдны. Скӧттӧ видзӧмысь колӧ зільны унджык бур перйыны. Ӧнія мӧсъяс видзӧмысь миянлы барышыд весиг оз во. Скӧтсянь уна бур босьтан, ёнджыка кӧ на понда тӧждысян, дӧзьӧритан найӧс. Скӧттӧ колӧ шоныд, ыджыд, югыд картаын видзны, унджыкысь вольсавны оланінсӧ, шоныд юанӧн юктавны, бура вердны. Унджык на вылӧ видзан — унджык найӧ тэд сетасны. Тӧлын шоныд юанӧн кӧ юкталан, этшаджык турун ковмас. (Кӧдзыд дырйи, кынмигӧн, мортыд и скӧтыд унджык сёйӧны, шоныд перйӧны сёйӧмнас). Тулысын водз видзам ми скӧтнымӧс коськӧмъяс вылын. Мый нӧ сэсь бурыс? Дерт жӧ мӧсъясыд куш му вылад оз пӧтны, сӧмын мудзасны да нӧшта ветлӧмысла ёнджыка тшыгъяласны. Муыслы лёк вӧчам: скӧт талялӧмысла сійӧ топалӧ, сэсся скӧтыд чӧскыдджык ёг турунсӧ бӧрйӧдлӧны, некытчӧ туйтӧмсӧ кольӧны. Муыс некытчӧ туйтӧм туруннас и тырӧ.

Бур скӧт позьӧ лӧсьӧдны мӧд ногӧн: быдтыны куканьясӧс, чаньясӧс гырысьджык, ёнджык скӧтлысь, омӧлик скӧтыслысь начкавны. Ыджыд, ён вӧв кӧ колӧ, мамсӧ колӧ видзны ён, бур ужкӧд. Гырысь, сьӧкыд додь ӧд кыскыны ыджыд, ён вӧв колӧ. Ыджыд, ён вӧв миян вӧвъяс помысь лӧсьӧдны во дасъяс колӧны. Регыдджыка гырысь тушаа ён вӧвъясӧс лӧсьӧдны отсалӧ Областнӧй Земельнӧй Управленньӧ. Сылӧн Уллянаын эм сизим роч гырысь уж. Ужсӧ сетӧны вӧлӧсьтъясӧ, кӧсйысясны кӧ сійӧс ас вывсьыныс видзны, вердны, удны.

Яренск бердын «Казлук» нима совхозын видзӧны 20 гырысь бур мӧс. Вайӧдӧма найӧс бур рӧд паськӧдӧм вылӧ. Вузалӧны ичӧт дон вылӧ куканьяссӧ, ӧш пиянсӧ. Мӧсъяс гырысьӧсь, пуд 18–20-аӧсь, вайӧны воӧн 200 ведра йӧв.

Сыктывдінкар бердын, Човйылын, видзӧны рӧд вылӧ бур порсьясӧс. Сэтысь быд во 30 кымын порсьпи донтӧгиник вузалӧны. Сэтшӧм порсьяссӧ пондасны быдтыны тшӧтш Уллянаын да Казлукын.

Сэтысьясысь позьӧ судзӧдны, ньӧбны бур, ён скӧттӧ.

Ӧтувтчӧмын — вын.

Вывті лӧсьыд овны ӧтувтчӧмӧн. Думыштасны кӧ артельӧн туй писькӧдны — писькӧдасны, керка-карта вӧчны — вӧчасны, мельнича стрӧитны — стрӧитасны, ньӧбны мыйкӧ — ньӧбасны. Ӧтка мортыд унатор он вермы вӧчны ни лӧсьӧдны, кӧть кутшӧма колӧ. Сы вӧсна колӧ артельтчыны, ӧтувтчыны, ӧтвылысь уджавны.

Дзонь общество ӧтувтны сьӧкыд, паныд мунысьяс век лоӧны. Бурджык, кокньыдджык ӧтувтчыны кымынкӧ мортлы, кымынкӧ кӧзяинлы. Восьтыны артель, сельскохозяйственнӧй кооператив.

Зэв сьӧкыд лӧсьӧдны, дзоньтыны керка-карта, уджалан кӧлуй ӧтка кӧзяинлы. Буретш ӧні ставыс дона. Да ӧд уджавныс сьӧкыд и. Вермас-ӧ сійӧ пӧраӧн гӧрны кӧдзны, нянь да турун идравны? Позьӧ-ӧ ӧти крестьянинлы и кӧдзны турун му вылӧ, мукӧдыс кӧ сэтчӧ скӧтсӧ лэдзӧны? — Оз. Вӧлі кӧ и эськӧ машина, плуг, став муыс кӧ сылӧн ӧтлаын вӧліны, — сійӧ эськӧ вевъяліс уджавны. Турунтӧ эськӧ ӧти, кык лунӧн ставсӧ машинанад ытшкис, вундантӧ ӧдйӧ помаліс и. Сэк эськӧ турун кӧдзан кадыд уна вӧлі. Водзын ми гаралім бур уж да ӧш видзӧм йылысь. Кыдз нӧ эськӧ ӧти мортыд найӧс видзан? Кӧрымыд оз тырмы, дай видзнысӧ на ещӧ некӧн. Некутшӧм бурджык тор ӧтнад он вермы лӧсьӧдны: машина ни, скӧт ни. Сьӧмыд оз тырмы ньӧбны ни видзны найӧс.

Артельнад верман. Уна бур верман артельӧн вӧчны. Налы ставныслы видз-мутӧ ӧтилаысь вермасны сетны, ӧтув пондасны уджавны машинаясӧн. Ньӧбны артельӧн машина либӧ мукӧдтор кокньыдджык. Рӧд вылад бур скӧттӧ верман лӧсьӧдны и. Областнӧй Земельнӧй Управленньӧ артельяслы отсасьӧ: уджӧн сетӧ машинаястӧ, сьӧмсӧ оз ӧтпырйӧн кор. Артельысь повны немтор, артель мынтас, артель вына. Ӧти крестьяниныдлы отсасьӧмысь уна бур оз ло. Оз жӧ нин сійӧ ӧтнас вермы бура нуӧдны олӧмсӧ.

Таво ар сизим крестьянин Выльгорт вӧлӧсьтысь ӧтувтчӧмӧн ньӧбисны Об. Зем. Упр. вартан машина. Вартӧны кык вӧлӧн. Ӧти лунӧн вогӧгӧрся чукӧртӧм нянь ӧти мортлысь вермӧны вартны. Машина донсӧ кӧсйысисны мынтыны воӧн. Ӧні мынтісны сӧмын витӧд юкӧнсӧ. Артельӧн кӧ лӧсьӧдан турун идралан машина, — куим-нёль лунӧн бур поводдя дырйи став турунтӧ идралан. Бур турун шедӧ, дай пӧраыс этша мунӧ. Кинад уджалігӧн видз куим-ӧ-нёльтӧ дзонь тӧлысь уджалан. Нӧшта кузянад поводдяыд вежсяс да мый оз туплясь туруныд. Артельнад поводдя сувтӧм бӧрад ӧдйӧ уджтӧ эштӧдан. Быд удж артельӧн лӧсьыд уджавны: регыдӧн унатор верман вӧчны. Ӧтувтчӧмын — вын. Ӧтувтчӧй жӧ, ёртъяс, коми крестьяна, лӧсьӧдалӧй уджалан машинаяс, ужалан кӧлуй, гырсьӧдӧ, бурсьӧдӧй скӧтнытӧ!

Кодкӧд тӧлкуйтны видз-му уджалӧм йылысь.

Бура видз-му уджавны велӧдны медся ёна вермас агроном, сы вылӧ велӧдчӧм морт. Быд машина ньӧбигӧн, кӧйдыс ньӧбигӧн, выль ног му уджалігӧн войдӧр колӧ юасьны агрономъяслысь. Найӧ индасны, кутшӧм кӧйдыс кытчӧ позьӧ кӧдзны, кутшӧм машина кытчӧ колӧ, кутшӧм скӧт позьӧ лӧсьӧдны, кысь найӧс судзӧдны. Нига кӧ кӧзяйство йылысь ковмас, на пыр жӧ позьӧ судзӧдны. Позьӧ быд пӧлӧс кӧзяйство бурджыка лӧсьӧдӧм йылысь юасьны Обл. З. У., отдел сельского хозяйства — Сыктывдін карын.

Видз-му уджалан кӧлуй: машинаяс (вундан, ытшкан, вартан, вый вӧчан), плугъяс, гӧръяс, кӧрт пиняяс, чарлаяс, косаяс, черъяс, литовкаяс, куйӧд петкӧдан да турун лэпталан вилаяс, уна сикас турун да градвыв пуктас кӧйдысъяс вузассьӧны Сыктывдін карын, Обл. сельскохозяйственнӧй складын да Емдінын. Плугъяс да кӧйдысъяс нӧшта Абъячойын.