Вый вӧчан ӧтувтчан

by Темноев Н. И.

Коми муын олысь крестьяна — му-видз уджалысьяс. Му омӧль, вынтӧм. Воысь воӧ сійӧс колӧ вынсьӧдны. Вынсьӧданторным миян — куйӧд. Сы вӧсна, медся ёна сы вӧсна коми крестьяна видзӧны мӧсъясӧс. Йӧлыд эм кӧть абу, сук кӧть кизьӧр, — налы дзик веськодь. Некутшӧм тӧждысьӧм ни зільӧм абу йӧв содтӧм да бурмӧдӧм йылысь. Муртса семьясӧ кӧ вердыштны мӧс йӧлыд тырмӧ, крестьянинлы зэв нин лӧсьыд, шань; ещӧ ошйысяс на: асшӧр йӧлаӧсь пӧ. Йӧв помысь бур босьтӧм йылысь ньӧтчыд сійӧ оз мӧвпышт. А ӧд уна бурсӧ позьӧ босьтны. Йӧв помсьыд да верман кыпӧдны, бурмӧдны, ыдждӧдны ассьыд овмӧстӧ. Сідзкӧ мӧсъястӧ оз сӧмын куйӧд понда ков видзны, но и йӧв пондаыс. Колӧ зільны, мед мӧскыд уна да сук йӧв ваяс. Сэсся сійӧ йӧвсӧ вузавны не йӧлӧн, а выйӧ бергӧдӧмӧн, сливки вый вӧчны. Выйыдлы ичӧтджык йӧрыш колӧ, дырджык оз тшык. Доныс сылы ыджыдджык и. Карбердса крестьяна, шуам, иналасны лишнӧй йӧвтӧ карӧ, а ылі деревняясас? Кодлы сэн вузалан? Ньӧбысьыд кӧ эськӧ вӧлі, корсюрӧ гашкӧ и вузалін, — сьӧмыд пыр колӧ. Карӧ лэччӧдны ылын, быд лун он котӧртӧд сэтчӧ кринча йӧвтӧ. Видзны — шуам кӧть субӧтаысь субӧтаӧдз — оз позь, тшыкас. Мый жӧ керны? — Эм туй мездысьны сыысь. Йӧла йӧзлы сиктын ли, грездын ли колӧ ӧтувтчыны да ньӧбны вый вӧчан машина (сепаратор). Ӧтка морт ньӧбны сійӧс он вермы, дона; уналы — пӧшти немтор оз сулав. Сэсся судзӧдны сэтчӧ сійӧ машинаӧн уджавны кужысь мортӧс. Бӧрынджык ас йӧз пиысь кужысьыс лоӧ. Вый вӧчан ӧтувтчӧмыд лоас сиктад, сэк йӧвтӧ сэтчӧ и колӧ сетавны. Сэн вӧчасны сэсь вый, вузаласны базар вылын, либӧ чукӧрнас сетасны гырысь ӧтувтчӧмъяслы. Ӧтув вузасьӧмысь крестьяналы унджык бурыс воас ӧткӧн вузасьӧмысь.

Вый вӧчан ӧтувтчӧм лӧсьӧдігӧн крестьяна сёрнитасны, лӧсьӧдчасны кыдзи-мый уджавны, гижасны удж нуӧдан ногсӧ (устав). Сійӧ гижӧдӧ тшук колӧ сюйны, медым ӧти морт артельысь ӧти кринча йӧв бокӧ оз вузав. Сійӧ сы вӧсна, мед ӧтувтчӧмын пыр вӧлі удж, пыр вӧлі нажӧтка. Заводыд кӧ пыр уджалӧ, этшаджык ковтӧм рӧскод, донтӧмджык выйыд кутас сулавны аслыс артельыслы. Тайӧ казялӧмаӧсь ёна видласьӧмӧн: уна вый вӧчан артель нин ӧд эм. Кӧн удж нуӧдан гижӧдад сюйӧмаӧсь тшук артельӧ сетны йӧв, сэн удж бура мунӧ; кӧн абу — сэн омӧльджыка. Татшӧм заводъясын быд крестьянин быд килограмм выйысь уна барыш босьтӧ. Уна йӧв кӧ лоӧ заводын, бурджык, кужысьджык уджалысьӧс позяс медавны, бурджык, донаджык вый сійӧ пондас вӧчны. Унаӧн на сійӧс оз гӧгӧрвоны, бокӧ йӧвтӧ вузалӧны, асьнысӧ асьныс нӧйтӧны, омӧльтӧны. Сідзкӧ вый вӧчан ӧтувтчан удж нуӧдан гижӧдӧ колӧ сюйны, ӧти-кӧ: тшук вузавны йӧв артельӧ; мӧд-кӧ: удж нуӧдысьясӧс (правленньӧсӧ) видзны тӧлысся дон мынтытӧг. Мынтыны сӧмын нач уджалӧмысь: чукӧртчывлӧмысь, каръясӧ ветлӧмысь да м. т. Тадзнад сьӧмыд этшаджык пондас мунны.

Ӧтувтчӧмын став уджсӧ пондас нуӧдны бӧрйӧм йӧз — правленньӧ. Йӧв вайӧм, йӧв видзӧм, вый вузалӧм пасъялас вый вӧчысьыс. Корсюрӧ став шленыс артельсьыс пондасны чукӧртчывлыны бӧрйӧм йӧзлысь удж мунӧм кывзыны. Шленъяс пытшкысь бӧрйыссьӧ торъя йӧз видлавны удж удж нуӧдысьяслысь (ревизионная комиссия). Став воӧм барышсӧ ӧтувтчӧмын юкӧны ӧтмындаӧн, кринча лыд серти.

Вый вӧчан ӧтувтчӧмъяс зэв бур тор. Регыдӧн, тӧдчымӧн кыпӧдӧ сійӧ крестьянскӧй овмӧс. Вый вӧчан ӧтувтчӧмыд кӧ лоас, крестьянаыд пондасны зільны йӧладжык мӧс видзны, бурмӧдны скӧттӧ, содтыны найӧс воысь воӧ. Уна бур скӧтысь унджык нажӧтка пондас воны, — крестьяна вермасны бурмӧдны, содтыны овмӧссӧ.