Гæдыйы къах цыбыр у (Коцойты)/Фыццаг ныв
| Гæдыйы къах цыбыр у (1934) by |
Дыккаг ныв→ |
| Фыст датæ: 1934, Рауагъ аз: 1934. Равзæрæн: Коцойты А.Б. Уацмыстæ. – Дзæуджыхъæу : Ир, 2012. |
Сара Саламбеджы кæрты. Зынынц фæстаг къул æмæ рахиз ныхы къул.
Хырхытæ, хамуттæ æмæ æндæр хæдзары дзауматæ къулыл ауыгъд.Саламбег (бандоныл бады, бæхы дзауматæ æмпъузы). Кæдæм лидзон адонæй, нæ зонын. Нал фæразын. Куы иу, куы иннæ... Дзæнгæда цæгъдынц, мæ дин, дам, айсут! Мæ дин, дам, айсут!.. Æнæрай фæут уæ динтæй! Кусыны бон дæр мæ дзæбæх нал ис. (Аджих.) Тæрсын... Тæрсын... Иу бон мæхи куынæуал бауромон æмæ исты фыдбылыз куы æрцæуа!
Кафары хъæлæс (йæхæдæг нæма æрбацыди). Саламбег, ам дæ, цы?
Саламбег (катай кæны). Уый та Кафар у, æнхъæлдæн... Кæдæм ма фæлидзон? (Æрæмбæхсынмæ хъавы.)
Кафар (æрбазынди галиуырдыгæй). Дæ бон хорз, Саламбег.
Саламбег. Хорзæй цæр, Кафар! Исты хъуыддаг дæ ис, æвæццæгæн, цыппар километры афтæ нæ рацыдаис.
Кафар (къодахыл æрбадти). Ам мæ кæмдæр иу чысыл хъуыддаг уыди æмæ... Æххæст, зæгъын, Саламбеджы дæр ауынон... Кусыс æдзух. Æнцад бадын нæ зоныс.
Саламбег. Кусын хъæуы. Æгуыстæй адæймагмæ никæцæй ницы æрхаудзæн.
Кафар. Раст у уый. Кусын хъæуы, Саламбег, фæлæ нын нæ мæзджыт куыд фехæлдтой!.. Ардæм куы ралыгъдтæ, уæдæй фæстæмæ дзы нал уыдтæ. Пысылмон дин дын баззади дæ фыдæлтæй æмæ йæ рох кæнын нæ хъæуы.
Саламбег (йæ сæр æрдиаггæнæджы тылд кæны). Кæс-ма, Кафар, ацы гæрзмæ, куыд бæзджын у!
Кафар. Гæрз бæзджын... Фæлæ фыдæлты дин рох кæнын нæ хъæуы.
Саламбег. Туас дзы зынæй хизы ацы гæрзы... Фен-ма, фен.
Кафар (уыны гæрз). Дæ алыварс джауыртæ цæрынц, фæлæ уыдонмæ ма кæс. Пысылмон дæ æмæ дæ дин сыгъдæгæй хæсс!
Саламбег. Бауырнæд дæ, Кафар, ацы саргъ фондз азы кусы æмæ нæма баихсыди.
Кафар. Саргъ дæр хорз... Ды дзæнæты царды тыххæй иу хатт æмæ дыууæ хатты нæ фехъуыстай... Зоныс æй хорз... Адæймаг алцæмæй æххæст. Цал дæ фæнда, уал рæсугъд чызджы æдзух дæ алыварс. Минас кæн æдзух. Цъæх нæууыл, цъæх бæлæсты аууон æрвит дæ цард рæсугъд чызджыты æхсæн. Хуыздæр ма цæмæ бабæлдзæн адæймаг!
Саламбег (мæсты кæны, йæ сæр тилы). Нал фæразын!.. Кафар, ацы саргъ ма мын фондз азы бакусдзæн, æнхъæлдæн... Ды куыд зæгъыс, нæ бакусдзæн?
Кафар. Уæлæуыл цард мæнг у. Æцæг цард дзæнæты ис...
Саламбег (тынгдæр мæсты кæны). Ацы фæрæт дæлæ Бибойы куырдадзы арæзт у... Фен-ма, хорз нæу?
Кафар. Фæрæт хорз... Дзæнæтмæ фæндаг ис æрмæст пысылмон дины руаджы... Мæхæмæт-пехуымпары руаджы. Уый ма рох кæн!.. Мæнæ джауырты астæу цæрыс... Уыдон дин мæнг дин у...
Саламбег (мæстыйæ). Æз кусгæ кæнын, Кафар, æмæ мæ ма хъыгдар. (Фестади, ноджы мæстыдæрæй.) Ныууадз мæ, Кафар! Афардæг у ардыгæй! Кæннод дын ацы фæрæтæй дæ сæр фадын!
Кафар (фестади, лидзы). Стафырæллæх, фервæзын мæ кæн!
Саламбег (аппæрста фæрæт). Кæд ма æрбацæуай! (Æрбадти.) Хæрæджы фырт! Нал мæ уадзы цæрын. Иу бон нæ цух кæны. Хæц, дам, пысылмон диныл æмæ дзæнæтмæ бацæуай... Минас... Цъæх нæуу. Рæсугъд чызджытæ дæ алыварс... Нæ цæуын дзæнæтмæ. Нæ цæуын! Нæ цæуын!.. Мæ бар мæхи нæу?! Нæ цæуын. Уым æцæг исты хорздзинадæй куы уаид — чызджытæ, минас æмæ æндæртæ, уæд Кафарæй раздæр уым чи балæууид! (Кусы туасæй). Фæлæ нæ, дзæнæтмæ иннæты æрвиты. Йæхæдæг та ам исбон æмбырд кæны. Минасæй тъæпп хауы... Хъуыстат: «Стафырæллæх, зæгъы, фервæзын мæ кæн!» Хæрæджы фырт, цæмæн дæ хъæуы ирвæзт? Бацу дæхицæн дзæнæтмæ, уым цъæх нæууыл рæсугъд чызджыты астæу дзæбæх дæ цард æрвит, минас кæн!
Михалы хъæлæс (йæхæдæг нæма зыны). Саламбег, а, Саламбег! Ам дæ цы?!
Саламбег (йæ сæр æрдиаггæнæгау тилы. Адæмы ’рдæм). Уый та иннæ хæрæджы фырт у... Ды дæ, Михал? Рацу мидæмæ!
Михал (Æрбазынди. Лæгъз хъæлæсæй). Дæ бон хорз уæд, Саламбег! Æнæ исты кусгæйæ ды цæрын нæ зоныс...
Саламбег. Куыст царды хос æмæ зæрдæйы рухс у.
Михал. Кусын хъæуы, кусын... Схъыг дæн, Саламбег, иунæгæй бадынæй æмæ, зæгъын, цон, Саламбеджы раз абадон, аныхæстæ та кæнæм истæй тыххæй.
Саламбег. Цы кæны, ныхæстæ дæр хорз.
Михал. Дис кæнын, Саламбег, иу хатт аргъуанмæ куыд не ’рцæуыс! Чырыстонхъæуы æрцардтæ, æмæ уынгæ уæддæр фæкæн. Алцы фенын дæр хорз у. Бакæс чырыстæтты куывдмæ дæр. Æз æнхъæлдæн, æмæ чырыстон дин дæ зæрдæмæ тынг фæцæудзæн. Хъыг дын ма уæд, фæлæ пысылмон дин мæнг дин у.
Саламбег. Кæс-ма, Михал, ацы гæрзмæ. Диссаджы бæзджын у, туас дзы зынæй хизы...
Михал. Адæймагæн фервæзæн ис æрмæстдæр чырыстон дины фæрцы.
Саламбег (мæсты кæны, йæ сæр æнкъусы). Ацы саргъ кусы фондз азæй фылдæр, уæддæр нæма баихсыди.
Михал. Хорз саргъ у, фæлæ чырыстон дин райс æмæ Хуыцауæн уарзонæй дæ цард æрвитдзынæ, стæй та дзæнæтмæ...
Саламбег (фестади мæстыйæ æмæ та æрбадти). Нал фæразын... Бауырнæд дæ, Михал, ацы саргъ ма фондз азы бакусдзæн. Кæс-ма мæнæ ацы гæрзмæ! Къамбецы гæрз у, æвæццæгæн. Фен-ма йæ, фен!
Михал. Хорз гæрз у, фæлæ чырыстон дин куы райсæй, уæд дын дзæнæтмæ фæндаг — цæттæ.
Саламбег (йæ сæр мæстыйæ æнкъусы). Дзæнæты мæнæ ацы гæрзæй хуыздæр гæрзытæ ис?
Михал. Гæрз та дзы цæй гæрз ис?!
Саламбег. Уæд, Михал, дзæнæты мæнæу та куыд зайы?.. Кæнæ картоф, нартхор æмæ æндæртæ?
Михал. Уым мæнæутæ-йедтæ нæ хъæуы, Саламбег. Уым адæймаг æфсæст уыдзæн Хуыцауы уындæй, зæдтæ æмæ дауджыты уындæй.
Саламбег (Сыстад. Мæсты каст кæны сауджынмæ. Адæмы ’рдæм). Кæдæм ма лидзон... Æгъгъæд у, Михал! Ныууадз мæ, Михал! (Фелвæста фæрæт.) Дæ сæр дын фадын, Михал!..
Михал (пæлæз йæ астæуыл æрбатыхта). О Чырысти, фервæзын мæ кæн! (Алыгъди.)
Саламбег. Хæрæджы фырт! Нал мæ уадзы æнæ дзæнæтмæ цæугæ. Уым исты хорздзинад куы уаид, уæд æй Михал хъæр дæр никæмæн скæнид, йæхæдæг æм сусæгæй бафардæг уаид. (Аппæрста фæрæт.)
Æмбæрзæн