Гигойы куадзæн (Коцойты, 1940)/Дыккаг ныв
Фыццаг фæзынд
Пело æмæ Мелани.
Мелани. Кæд уыдзæн, нана, куадзæн, кæд? Цæй æрæгмæ цæуы?
Пело. Райсом у, мæ къона, куадзæн, райсом. Æрхæццæ ис.
Мелани (цины змæлдтытæ кæны). Куадзæн æрцыди! Куадзæн æрцыди! Махмæ хъыбыл ис! Махмæ хъыбыл ис! (Азгъордта хæдзарæй.)
Дыккаг фæзынд
Пело.
Пело. Мæгуырæг, цы цин кæны! Азгъордзæн æмæ йæ йе ’мбæлттæн дзурдзæн... Кæдæй-уæдæй хъыбыл! Цæуылнæ? Кæннод кус æмæ кус æмæ мацы уын!
Æртыккаг фæзынд
Пело.
Xъæлæс (дуары æддейæ). Кыс... кыс... Пело, ам дæ, цы?
Пело. Ам дæн, ам. Чи дæ? Мидæмæ!
Цыппæрæм фæзынд
Пело æмæ сыхаг ус.
Сыхаг ус (дуарæй базынди). Дæ бон хорз уæд!
Пело. Кæй бон у, уый хорзæх дæ уæд!
Сыхаг ус. Сасирмæ дæм æрбауадтæн. Бæрæгбон у æмæ, æндæр ницы, фæлæ чъиритæ уæддæр ракæнон... Уый дын нæ куадзæн! Сымах та... Хуыцау уын раттæд ноджыдæр... Хæсгæ хъыбыл уыдзæн уæ куадзæны фынгыл. Сыхæгтæ уый кой йеддæмæ æндæр ницыуал кæнынц. Æнахуыр нард, дам, сси. Куы зониккат, куыд уæм хæлæг кæнынц чидæртæ.
Пело. Снард ис. Тынг снард ис... Хæдæгай, нæ рæсугъд хъулон дурын нын куы зыдтай... Нал ис.
Сыхаг ус. Цы уын фæци?
Пело. Цы фæци, куы зæгъай, уæд ныммур ис.
Сыхаг ус. Куыд уæддæр?
Пело. Куыд, куы зæгъай, уæд ахæм хабар æрцыди. Хуымæтæджы нард, мыййаг, не сси нæ куадзæны хъыбыл — æнæгъдау нард сси æмæ сфыдуаг ис. Фыдуаг дæр афтæ сси, æмæ нартхорласæн кау... О... о, нартхорласæн кауы мидæг æй дарæм. Æмæ кау йæ сæрыл рахæссы... Йæ зæрдæ фырнардæй бухъ у æмæ, цы акæца, уый нæ зоны... Кау иуварс аппары æмæ раирвæзы. Куы раирвæзы, уæд кæрты æмæ хæдзары къуымты æртæ зылды æркæны. Ныр ыл цыппар-фондз боны цæуы, афтæ та раирвæзти æмæ хæдзары смидæг и. Дурын уæртæ ныллæг тæрхæгыл æвæрд уыди. Раппæрста йæ æмæ батæгæлтæ ис...
Сыхаг ус. Æвгъау уыди. Æвæджиау дурын!
Пело. Уæдæ... Уæдæ! Тынг хъыг ыл фæкодтам. Чызг дæр æй бирæ уарзта,— куы асасти, уæд ыл куыдта.
Сыхаг ус. Мæ къонайыл! Нæ мæ æвдæлы, афтæмæй дзурыныл схæцыдтæн... Цæй, авæр мын сасир æмæ цæуон. Фæссихор уын æй æрбадавдзынæн.
Пело (дæтты сасир). Ма йæ ферох кæ, хъæудзæн нæ.
Сыхаг ус. Цавæр рох у? (Ацыди.)
Фæндзæм фæзынд
Пело иунæгæй.
Пело. Хъусыс уымæ, хæлæг, дам, уæм, кæнынц чидæртæ! Æмæ йæхæдæг та, йæхæдæг? Йæ цæстæнгас афтæ куы зæгъы: «Ма уын бантыса. Уæ хъуыры фæбада! Низ уын...»
Æхсæзæм фæзынд
Пело. Хъæлæс дуары æддейæ.
Xъæлæс. Кыс... кыс... Пело, ам дæ, цы?
Пело. Чи дæ? (Акасти дуарæй.) Рацу мидæмæ!
Xъæлæс. Уыйас мæ не ’вдæлы... Цæй, хорз.
Æвдæм фæзынд
2-аг сыхаг ус æмæ Пело.
2-аг сыхаг ус (бацыдис хæдзармæ). Куыдтæ стут? Рагæй дæ нал федтон.
Пело. Цæрæм чысылгай, бонæй-бон æддæдæр кæнæм... Уæхæдæг куыдтæ стут?
2-аг сыхаг ус. Æнæниз стæм, уый æцæг у, фæлæ сомбон куадзæн у, куадзæн! Æмæ нæ ком цæмæй суадзæм, уый нæй. Уæвгæ, цæй комуагъд у, нæ зонын... Æдзух дæр мархо куы дарæм!.. Афтæ уæддæр... Æгъдау æххæст кæнын хъæуы... Цы чындæуа — карк дæр нал баззад — фæуæй сæ кодтам нæ хъуæгтыл. Карк нæй æмæ айк дæр нæй.
Пело. Мæ боныл, æна... Мæ боныл, æна! Зын цæрæн сси, зын.
2-аг сыхаг ус. Куыннæ у зын цæрæн! Ныр нæ ком суадзынæн, æндæр ницы, фæлæ иу-дæс айчы дæр ма уа! Сымахмæ хæлæг кæнынц иууылдæр, — хæсгæ хъыбыл, дам, уыдзæн сæ куадзæны фынгыл.
Пело. Уыдзæн бæгуыдæр. Алы аз къухы кæм æфты, фæлæ нæм ныр ис... Æмæ куыд снард ис, куыд, уый куы зонис. Диссаджы нард!.. Нæ рæсугъд хъулон дурын ын нæ зыдтай?
2-аг сыхаг ус. Куыннæ йæ зыдтон!
Пело. Уæдæ нал ис уыцы дурын.
2-аг сыхаг ус. Цы уын фæци?
Пело. Цы фæци, куы зæгъай, уæд æрцыди ахæм хабар. Хуымæтæджы нард, мыййаг, не сси нæ куадзæны хъыбыл,— æнæгъдау нард сси æмæ сфыдуаг ис. Фыдуаг дæр афтæ сси, æмæ нартхорласæн кау... О... о... нартхорласæн кауы мидæг æй дарæм. Æмæ кау йæ сæрыл рахæссы, йæ зæрдæ фырнæрдæй бухъ у æмæ, цы акæна, уый нæ зоны. Кау иуварс аппары æмæ раирвæзы, куы раирвæзы, уæд кæрты æмæ хæдзары къуымты æртæ зылды æркæны. Ныр ыл цыппар-фондз боны цæуы, афтæ та раирвæзти æмæ хæдзары смидæг ис. Дурын уæртæ ныллæг тæрхæгыл æвæрд уыди. Раппæрста йæ, æмæ æвæджиау дурын батæгæлтæ ис...
2-аг сыхаг ус. Рæсугъд дурын уыди,— æз æй хорз хъуыды кæнын... Цæмæн дæм æрбауадтæн, уый дын зæгъон. Нæ ком уæддæр истæмæй суадзын хъæуы, æмæ нæм ницы ис. Авæр нын, дæ хорзæхæй, иу-дæс айчы. Къуырийы æмгъуыдмæ дын сæ ахицæн кæндзынæн.
Пело. Цытæ дзурыс? Нырма кæрчытæ æфтаугæ дæр куы нæ кæнынц. Цы хуызæн уазал хæссы, уый уыныс. Нæй... нæй, мæ хур... æндæра нæ бацауæрдин.
2-аг Сыхаг ус. Зонын æй, зонын... Куы нæ уа, уæд цы гæнæн ис!.. Цон, æндæр исты амал кæнын хъæуы... Дæ бон дæхи фæндиаг уæд.
Пело. Зæрдырай фæу, зæрдырай!
2-аг сыхаг ус ацыди.
Æстæм фæзынд
Пело иунæгæй.
Пело. Ратт уымæн æйчытæ... Уæвгæ кæм ис, фæлæ... Къуырийы фæстæ дын сæ ахицæн кæндзæн! Цæмæй? Иу карк дæр æм куы нæ ис! Йæхæдæг æрæфтаудзæн? Кæй асайдæуа, уыцы чызг нæ дæн æз дæр.
Фарæстæм фæзынд
Гиго æмæ Пело.
Гиго (бацыди). Гъы, Пело, кæм ис дæ чызг? Æдзух куадзæн, куадзæн кодта. Æрхæццæ йын ис ныр. Хæрзаг цин кæндзæн!
Пело. Æнхъæлмæ кæсынæй, мæгуыр, нал фæрæзта. Ныртæккæ йын куы загътон, куадзæн райсом у, зæгъгæ, уæд, фырцинæй цы акодтаид, уый нал зыдта. Азгъордта уынгмæ, æвæццæгæн, йе ’мбæлттæн дзурдзæн, куадзæнæн нæм хæсгæ хъыбыл ис, зæгъгæ.
Гиго (æрбадти дадайы бандоныл, фæстæмæ йæхи ауагъта) Гъы, Пело, цы зæгъыс? Куыд у нæ хъыбыл? Нард у?
Пело. Нард у, уæдæ цы у! Цы дзы загъдæуа! Фæлæ æз Калачы куы уыдтæн, уæд дзы нарддæртæ федтон.
Гиго. Нæ, Пело, федтаис дзы, уый зонын, фæлæ уæддæр ахæмтæ нæ уыдаиккой. Махонæн йæ нард цармæй æддæмæ бырсгæ кæны, бырсгæ!
Пело. Нард у, лæгай, цы дзы загъдæуа!
Гиго. Уæдæ дын æз цы зæгъон, Пело, уый зоныс?
Пело. Цæмæй йæ зонын?
Гиго. Йæ нард цармæй æддæмæ бырсгæ кæны, бырсгæ.
Пело. Уый фехъуыстон. Загътай йæ.
Гиго. Æмæ йæ ноджыдæр фехъус, дæ сæрымагъзы куыд ныффидар уа, афтæ... Йæ нард цармæй æддæмæ бырсгæ кæны, бырсгæ.
Пело. Бырсы, бырсы, уæдæ цы кæна?
Гиго. Уæдæ дын æз цы зæгъын, Пело, уый зоныс?
Пело. Цæмæй йæ зонын?
Гиго. Бауырнæд дæ, Пело, мах хъыбыл Гиго æмæ Пелойы фынгыл нæ, фæлæ дæлæ нæ кънйазы фынгыл дæр сфидаудзæн.
Пело. Сфидаудзæн, лæгай, сфидаудзæн, — цæуылнæ сфидауа?
Гиго. Уæдæ дын æз цы зæгъын, Пело, уый зоныс?
Пело. Цæмæй йæ зонын?
Гиго. Нæ кънйазы фынгыл нæ, фæлæ суанг паддзахы фынгыл дæр сфидаудзæн.
Пело. Сфидаудзæн, лæгай, сфидаудзæн, цæуылнæ сфидауа?
Гиго. Уæдæ, цæй...
Дæсæм фæзынд
Мелани, Гиго æмæ Пело.
Мелани (базгъордта). Райсом куадзæн!.. Райсом куадзæн!
Пело. О... о..., мæ къона. Райсом куадзæн у, æмæ ды хъыбылы дзидза къæмс кæндзынæ.
Мелани. Куадзæн æрцыди, куадзæн æрцыди! (Цин кæны.)
Гиго. Фен, Пело, лыстæг кард, тæбæгътæ, æндæртæ, æмæ цом сарамæ. Афон у ныр. Афснайæм нæ хъыбылы. О... о... Дон ахъарм кæнын хъæуы.
Пело. Дон ис уæларт.
Иуæндæсæм фæзынд
Мелани, Гиго, Пело. Хъæлæс кæртæй. Сауджын, диакъон.
Xъæлæс кæртæй. Гъе, Гиго, ам дæ, цы?
Гиго (дуарæй акасти). Уый Иосеб куы дæ! Рацæут мидæмæ. Уæхи артмæ атавут. Уазал бон у.
Хъæлæс кæртæй. Цæй, диакъон, бауайæм, иучысыл абадæм.
Дуарæй базынди сауджын Иосебы хытъынджын, цæсгом — сырх.
Йæ фæдыл диакъон.Дыууадæсæм фæзынд
Гиго, Пело, Мелани, сауджын æмæ диакъон.
Сауджын. Æвæджиау хорз бон скодта, æмæ мæнæ диакъонимæ рараст стæм афтæ уæнгтæ айвазынмæ, рæууон уæлдæфæй аулæфынмæ.
Гиго. Цы кæны,— хи аирхæфсын хорз у... Сбадут.
Сауджын сбадти. Диакъон лæууы.
Диакъон. Æз лæугæ дæр акæндзынæн.
Гиго. Бафæлладаиккат æгас мархойы дæргъы аргъауынæй.
Сауджын. Хуыцауæн кусæм... Хуыцауæн кусæм... Æмæ куы фæллайæм, уæддæр хъуамæ «фæллайæм» ма зæгъæм. Куыдтæ стут, цы стут, уæдæ, Гиго, Пело? Уæ сывæллон та куыд у? О... о, мæнæ куы ис! Скъолайы ахуыр кæны?.. Ацы аз бацыди, нæ? Ахуыр кæнын хорз у. Хуыцауы диныл ахуыр кæнын хъæуы.
Пело. Нæ чызг ахуыр кæныныл нæ ауæрды. Æрæджы æрбазгъордта æмæ афтæ: «Ахуыргæнæг мын абон загъта: „Молодец“. Хорз, дам, ахуыр кæныс».
Мелани. О... о... ахуыргæнæг мын загъта «молодец».
Сауджын. Ахуыр кæнын хорз у, чызг... Куыд у йæ ном уæ чызгæн?..
Пело. Мела.
Гиго. Мелани хуыйны, Мелани.
Сауджын. Мелани, рауай-ма! (Йæ сæрыл ын къух æрхаста.) Зивæг ма кæн. Хорз ахуыр кæн. Тынгдæр ахуыр кæн, æз уын цытæ амонын, уыдон — дины хъуыддæгтæ. (Фæзылди Гиго æмое Пеломæ.) Æгæр рог дарæс ис уæ чызгыл... Нырма уазал у...
Гиго. Исты амæлттæ йын кæндзыстæм.
Пело. Балхæндзыстæм ын исты.
Сауджын (афæлгæсыди хæдзары къуымтыл). Бавдæл, Гиго, æмæ æндæр хæдзар сараз. Хорз хæдзар. Стыр рудзгуытæ дзы скæн. Цæрæнбынат хъуамæ рухс уа. Ахæм къонайы бæсты та дзы швейцайраг пец самайын кæн. Уый бирæ хъарм дæтты.
Гиго. Кæм ис уыдæтты фаг?
Пело. Дæлæ дуканийы хицау хорз пец самадта йæ хæдзары. Хъарм у, рухс у. Афтæ куы уаид махмæ дæр, бæргæ, æмæ кæм ис уый?
Диакъон. Уый ахæм пец у, гъе, швейцайраг.
Сауджын (уыдонмæ нæ хъусгæйæ). Цардæн бирæ хорз амæлттæ ис æмæ сæ зонын хъæуы. Хом дон нуазын зиан у. Уым алы æвзæр микробтæ вæййы æмæ адæймагыл низтæ æфтауынц. Уыдонæй хи хъахъхъæнын хъæуы. Адæймаджы æнæниздзинады тыххæй хорз у алы бон хи найын, кæнæ та хиуыл душ æруадзын.
Гиго. Уый та цы мыггаг у — душ?
Пело. Уый та цы мыггаг у — душ?
Сауджын. Уый у ахæм дзаума — ис дзы лыстæг хуынчъытæ бирæ. Арæзт вæййы цары бын. Дæхи сбæгънæг кæн æмæ къран фездух. Уарынау дыл æркалдзæн дон æмæ дæ дæ сæрæй дæ къæхæм æрæхсдзæн.
Диакъон (къухæй амоны). Æркæлдзæн, афтæ, гъе.
Сауджын. Уыйфæстæ, цыма, цъæтæй конд дæ, уый хуызæн хъæддых кæсдзынæ дæхимæ, рог æмæ хъæлдзæг уыдзынæ.
Гиго. О Иосеб, ахæм дзауматæ та мах къухты кæцæй æфты?
Сауджын. Мæнмæ ис, — бирæ йын нæ хъæуы. Афтæ зынаргъ, мыййаг, нæу.
Гиго. Нæ, уæддæр мах бон уый нæ бауыдзæн.
Пело. Дæлæ дуканийы хицаумæ дæр федтон иу ахæм цыдæр. Уый у, æвæццæгæн, душ.
Сауджын. Иу хъуыддаг ма ис, — нæ адæм æгæр фæллайын кæнынц сæхи куыстæй æмæ уый зиан кæны адæймаджы æнæниздзинадæн... Бакус нывыл æмæ та баулæф. Афтæ хъæуы, уæдæ цы! Алкæмæн дæр æмбæлы уыдæттæ зонын.
Гиго. Алкæй къухы не ’фты уыдæттæ æххæст кæнын.
Паузæ. Сауджын æмæ диакъон кæрæдзимæ бакастысты.
Сауджын. Раст куы зæгъæм, Гиго, уæд уæм иучысыл хъуыддаджы тыххæй æрбацыдыстæм. Уæ дуæрттыл фæцæйцыдыстæм, æмæ мæ зæрдыл æрбалæууыди. Чысыл цыдæр ма нæ дардтат... Загътам, цом бауайæм Гигомæ. Уыдон, зæгъын, Хуыцауы уарзон адæм сты. Уыдонмæ, зæгъын, кæддæриддæр бауайын æмбæлы.
Паузæ. Гиго аджих ис, кæсы Пеломæ.
Пело (фæхъуыды кодта). Рох нæу, сауджын, уый. Цы уæ дарæм, уый ахицæн кæндзыстæм.
Гиго. Нæ хъуыды кæнын, Пело, цавæр хæс ныл баззади?
Сауджын. Фарон уæ лæппу куы амарди, рухсаг уæд, уæд нын æхцайæ сомырдæг йеддæмæ нæ раттат, нæ уæм уыди, æмæ афтæ загътат, мæнæ, дам, нæм хъыбылтæ куы рацæуа, уæд уын дзы иу ратдзыстæм.
Паузæ. Гиго æмæ Пело æнкъардæй кæрæдзимæ кæсынц.
Тынг æвзæр рæстæг скодта. Никæцæйуал нæм ницы хауы, йе чындзыл аргъуыд нæй, йе æндæр исты нæй, æмæ афтæмæй фыдæбæттæ кæнæм.
Гиго æмæ Пело æдзæмæй лæууынц.
Цæй, ацаразут нæ, æмæ мах цæуæм. Тынг æхсызгон нæ хъæуы. Дарддæр æмгъуыдгæнæн нал ис.
Пело. Цу, Гиго, хъуæгтæ стæм, фæлæ цы гæнæн ис?.. Сау хъулон хъыбыл... Уый хуыздæр уыдзæн...
Сауджын (тыргъмæ кæсы). Уый хъыбыл у, гъе!
Диакъон. Уый хъыбыл у, гъе!
Сауджын. Куадзæйнаг хъуамæ ахæм уа, гъе!.. Гиго, Пело, хъуамæ мын ацы хъыбыл раттат! Куы зониккат, куыд бузныг уæ фæуыдзæн не ’фсин! Тынг бузныг, тынг... Акæсут-ма: стъолæн йæ иу кæроныл гогыз, иннæ кæроныл уæрыкк, а хъыбыл та астæуæй.
Диакъон. Сырх айк йæ дзыхы...
Сауджын. Сырх айк йæ дзыхы... Тынг хорз фидаудзысты!
Пауза. Гиго æмæ Пело æдзæмæй лæууынц.
Пело. Уæдæ куыд вæййы,— хъыбыл уæ дарæм, Иосеб, æмæ уын æй ратдзыстæм. Ацы хъыбыл уа, æндæр уа, уæддæр уын ратдзыстæм... Æз ныртæккæ... (Ус дуары ’рдæм фæраст ис. Сауджын æй фæурæдта).
Сауджын. Фæлæуу, Пело, мæнæ ацы хъыбыл, ацы! Æмæ куы зониккат, куыд бузныг уæ фæуыдзæн не ’фсин! Тынг бузныг, тынг!
Пело. Иннæ уымæй æвзæрдæр нæу. Æз æй ныртæккæ...
Сауджын. Марадз, диакъон, рацахс хъыбылы. Пело, аххуыс ын кæн ды дæр!
Диакъон (худы). Цæй æххуыс мæ хъæуы? фыццаг хатт, мыййаг, куы нæ ахсын!.. Æз ахæмтæ бирæ рацахстон.
Ауади тыргъмæ. Тыргъæй хъыбылы хъыллистытæ ссыди.
Сауджын. Пело, æххæст нын голлаг авæр, цæм æй ахæссæм! Ныртæккæ уын æй фæстæмæ æрбарвитдзынæн.
Сауджын. Бузныг, Пело, Гиго! Не ’фсин дæр уæ тынг бузныг фæуыдзæн. (Йæхи æрбатыхта кæрцы æмæ къæсæры æдде фæци.)
Мелани уæды онг ницы æмбарæгау касти. Ныр ныцъцъæхахст кодта æмæ азгъордта хæдзарæй.
Меланийы хъæлæс. Кæдæм нын хæссут нæ куадзæны хъыбылы? Æриут нын æй!
Сауджыны хъæлæс. Цæмæн рауагътат сывæллоны бæгъæввадæй, бæгъæмсарæй? Акæнут æй, — фæпрастуд уыдзæн!..
Æмбæрзæн