Йомак - Ӱдыр куштымо курык
Легенде
Миклай Казаков
Пеш кугу сӱан ыле - иктаж коло вич имнешке, тунарак кычкыме тарантас. Тӱмырет, шӱвырет, гармонет. Мом ойлаш, имне торговой Элымбай шуко калыкым поген. Ӱдыржымат коло вич менге тораште, Ӱшӱт-тӱрышто, муыныс. Поян тӱкым гычак... Кечываллан мӧҥгӧ толаш тарванышна. Чыла сай ыле. Ялыште пеш чаплын ончен колтышт. Ӱдырат мотор. Улан: вургемже гына кок шондык. Сӱанмарий-влак изишак руштыныт гынат, сӱрза койышан иктат уке. Ял гыч лекмына годым сылнын муралтен колтышна, мемнан сӱаннам тек шарнен илат манынак тыршышна:
Ой, эҥыжвондет, эҥыжвондет,
Эҥыжшым погышна, шеремет!
Ой, шоптырвондет, шоптырвондет,
Шоптыржым погышна, шеремет!
Ой, Ӱшӱттӱр-влак, Ӱшӱттӱр-влак,
Ӱдырдам нангаена, шеремет!
Ой, каче-шамыч, каче-шамыч,
Тулыкеш кодыда, шеремет!
«Тау, тау, тау» манын чеверласышна...
Толына. Ӱшӱт вӱдым вончен, кугу чодыраш пурышна. А кеҥеж чодыра кузе куандара! Ласка. Тымык. Леве мардеж пӱжалтше капым пуалеш. Сӱан муро шыпланыш. Ярнен улнышо-влак тарантасыш возыныт. Эркын каена. Изирак курыкым эртышна, весе декат шуына... Вот туштыжо томаша лийын кайыш. Мемнан ваштареш вес сӱан толеш...
А тунам тугай койыш ыле: кок сӱан вашлийыт гын, кредалде огыт кай. Икте-весыжлан корным огыт пу: пуйто кугу намыс. Могай ялын шке лӱмнержым волтымо шуэш! Кӧ-гынат кӧм-гынат кырен кодышаш...
Мемнан сӱанвуйна Пондаш Пӧтыр ыле. Топката, таза марий. Тарантас-влак чарнен шогальыч. Кугурак поръеҥ- влак ончык лектыч. Нунын ваштареш вес сӱанмарий-влак толыт. Шукын улыт. Нунын сӱанвуйыштат - патыр еҥ. Тӱрлӧ тусан шовыч капше мучко чолгыжеш веле. Кугу неран картузым упшалын. Кидыштыже шем кишке гай лупш кадыргылеш.
- Куш миенда? Куш каеда? - ӧрышыжым пӱтыралын, койышланен йодеш. Пондаш Пӧтырат вуйым ок пу:
- Шкенан корно дене коштына. Тендан семынак кайык налаш миенна...
- Кораҥза! Уке гын, тортадам кӱрыштына, шкендамат тодышт оптена, - кычкырат ваштареш.
- Ала сайынак ойырлена? - шыманрак манеш мемнан сӱан озана.
- Уке, пижын ончена!
- Да мом юватылаш? Шелышташ, и чыла паша пыта! - кычкырат ваштареш.
Векат, кугу тӱтан тарвана ыле. Но лачак тыгодым мемнан велым шӱвыр, тӱмыр, гармонь йӱк шергылте. Туманлыше-влак ончал колтышт - ормаш: ончыч - оръеҥ, почешыже - шӱвырзӧ, тӱмырзö. Шолдыра мут пытыш.
- Ну, корным пуыза! - кычкырал колтыш мемнан ӱдырна. - Тиде курыкын лӱмжо уке! Тек Ӱдыр куштымо курык лийже! Шокталтыза куштымо мурым!
Оръеҥ чара вереш шогале. Гармонь, тӱмыр, шӱвыр уэш помыжалтыч. Керебеляк чодыра мучко весела муро шергылте. Вургенчык упшан, порсын сывынан ӱдырым йырваш авырен шогальыч. А тудыжо туге ныжылгын кап-кылжым тарватыш, кайык шулдырла кидшым лупшале да эркын кушталтен колтыш. Токан гына вашпижаш шонышо-влакет ӧрын ончен шогат. Сӱанвуйын кӱш нолталме лупшыжат волен каен. Оръеҥ лоҥеш да лоҥеш... Икмыняр жап гыч тудо пошкудо сӱанвуй дек савырныш:
- Ну, родо-влак, мӧҥган-мӧҥгышкыда сайынак миен шуза. Корныда пиалан лийже!..
Мо шонет: ваштареш толшо сӱан кораҥ шогале. Ме ласкан гына ойырлен кайышна...