Кадъя нюр

by Пыстин Илья Иванович

«Шондібанӧй, олӧмӧй,

том олӧмӧй, том гажӧй...»

I

Куритчӧмла войпукан керкаын лӧз тшын. Лабичьяс вылын пукалӧны том йӧз. Кодъяс абу тӧрӧмаӧсь пуксьынысӧ, сулалӧны. Зэв дзескыд, бергӧдчынытӧ он тӧр. Посни челядь тшӧтш том йӧз пиын, найӧ пӧлать-паччӧрсянь йӧжгыльтчӧмӧн видзӧдӧны джодж шӧрысь том войтырлысь йӧктӧмсӧ. Пельӧсын, ныв водзын, пукалӧ Гриша, лӧсьыда ворсӧ гудӧкӧн, кокнас ачыс тшӧтш тапйӧдлӧ джоджӧ. Йӧктысьяс ёна нин мудзӧмаӧсь, пӧсялӧмаӧсь — кашкӧны. Унджыкӧныс йӧктӧны колошиа кокӧн. Шуӧны, кӧмкотыд пӧ озджык киссьы ни, оз вильдӧдлы ни, мичаджык дай. Йӧктӧм бӧрын колошияс пӧрччӧны, петӧны ывлаӧ ыркӧдчыны. Сэк кості сувтӧны выль йӧктысьяс. Йӧктӧмысь кындзи, мукӧддырйи нӧшта ворслывлӧны «дӧвӧльӧн». Сэк став зонмыс пуксялӧны нывъяс водзӧ. Ӧти морт нывъяслысь кутас юасьны: «дӧвӧль абу?» Абу кӧ «дӧвӧль», юасьысь бара юалӧ: «коді колӧ?» Нылыс корӧ колан зонсӧ, пуксьӧдӧ водзас. Куим пӧв юасьӧм бӧрын лабичӧ пуксьӧны зонъяс да босьтӧны водзаныс нывъясӧс — «вежсьӧны». Быд «вежсигӧн» ныла-зонмаыс окасьӧны.

Гриша ворсӧмысь дугдіс, гудӧксӧ сюйис лабич улӧ да шуӧ:

— Вайӧ, зонъяс, ворсыштамӧй «дӧвӧльӧн», окасьыштны мем окота лои, вом дорӧй быдӧн гилявны кутіс.

— Ворсамӧ и эм. Ӧтарӧ ӧд пыр он тойт, шойччыштны жӧ колӧ, — шуӧ Петыр.

Вель дыр ворсісны, бура ёна окасисны. Ворсігӧн Петыр веськаліс пуксьыны Анна водзӧ да кутіс сёрнитны сыкӧд ӧттор-мӧдтор йылысь. Петыр вӧлі зэв тшап. Пасьталӧма выль вышивайтӧм дӧрӧм да вылас бур ной паськӧм. Кӧмалӧма югыд дзуртан сапӧг. Юрсисӧ мавтӧма выйӧн (тӧдчӧ: бура олысь семьяысь). Олӧ сійӧ зэв гажаа, пыр сьылӧ да йӧктӧ, корсюрӧ юыштлывлӧ и. Гажаа олӧм вӧсна Анналы кажитчис Петырыд. Петыр эз жӧ бӧрыньтчы Аннасьыд, зэв вӧлі мича сійӧ да: сьӧд синтаса, вира, гӧгрӧс чужӧма, небыдик сёрниа — зэв шань да тӧлка.

Керкаын гажа, зык пыр содӧ, сорласьӧ юасьӧм шыкӧд:

— «Дӧвӧль абу?»... «Лӧсьыдджыка пуксьы!..» «Ка-ка-ка, Семӧ Ёгор окасьнысӧ оз куж!..» «Ой, сюра сӧт, вом дорӧс курччин!..» «Дультӧ вай чышкышт!..»

Петырлӧн да Анналӧн дзикӧдз вуні ворсӧмыс, бура дыр нин топыда кутчысьӧмӧн пукалӧны пемыд пельӧсын, сӧмын окасьӧмыс эз вун, зэв частӧ чупкӧдчӧны.

Челядьлы дыш лои видзӧдны ныв-зон сёльгӧм вылӧ, асьныс кутісны ворсны «дӧвӧльӧн» паччӧр дорын.

Гырысьяс моз жӧ, куим пӧв юасьӧм бӧрын «вежсьӧны», вежсигас окасьӧны.

Гырысь зонъяс вылӧ видзӧдӧмӧн челядь гартӧны нитшкысь чигарка да куритӧны. Гырысьяслы моз жӧ налы лоӧ кызны нитштӧ куритӧмысь да тшын пиын олӧмысь. Некод найӧс оз ӧлӧд омӧльторъяс вӧчӧмысь. Мукӧдыс нӧшта сералӧны, вельмӧдӧны ошкигмоз.

Петук чуксасьӧм бӧрын войпукысьяс кутісны разӧдчавны. Том йӧз муналӧны гозйӧн узьны, кодъяс гортаныс, мукӧдыс — тӧдсаяс ордӧ. Войпукан керкаӧ колины сӧмын куим зон, нывъяскӧд. На пиын тшӧтш Петыр да Анна. Би кусі. Гозъяяс ставныс меститчисны: кодкӧ джоджӧ, кодкӧ пӧлатьӧ, кодкӧ крӧватьӧ, кутісны вашкӧдчыны. Петыр шуӧ Анналы:

— Ме тэнӧ, Аннуш, важысянь нин зэв ёна радейта. Тэтӧг ме ог вермы овны. Тэ йылысь мӧвпалӧмыс менам юрысь здук кежлӧ оз бырлы. Весиг войын оз узьсьы. Анук, мун ме сайӧ. Ме дінын ӧд оз ло омӧль овнытӧ. Миянлӧн кодь бур овмӧсыд ӧд сиктын некодлӧн абу. Слабог, судзчытӧм нинӧмысь ог тӧдлӧй...

Анна бура дыр чӧв оліс, сэсся шуис:

— Ылӧдлан ӧд, Петыр, тэ менӧ. Со тай нӧ мый вӧчин Вась Надьӧтӧ, джагӧдчис тэ вӧсна, кагасӧ лои вины. Вайны жӧ кӧсйылӧмыд сійӧс, а вайӧм пыдди виин. Мекӧд кӧ нӧ сідз жӧ вӧчан?..

— Мый нӧ тэ сӧран, Аннуш. Сідз ӧд тэкӧд ог жӧ вӧч. Надьӧсӧ ӧд эг жӧ ме тшӧкты джагӧдчыны, эг ме ӧшӧд ни. Ачыс тай сараяс ӧшӧдчӧма... Ме весиг эг и тӧдлы... Шыбит вай татшӧм сёрнитӧ, абу ӧд тэ челядь...

Дыр тадз Анна да Петыр сёрнитісны, сэсся, буракӧ, ладмисны, топыда кутчысисны да ланьтісны.

II

Тулыс. Ывлаыс ымралӧ — шоныд. Гӧгӧр ловзьӧ ставыс. Шонді кайӧма вылӧ, ёна сотӧ. Кельыдлӧз енэжын лэбалӧны пӧткаяс.

Веж кустъяс пиын гажаа сьылӧны кайяс, увйысь увйӧ, баддьысь баддьӧ чеччалӧны, жбыръялӧны... Ныв-зон долыда коллялӧны тувсов праздник лун, йӧктышттӧг да сьылышттӧг ӧти шаг оз воськовтны. Сикт пасьтала кылӧ гудӧкасьӧм шы.

Анна сӧмын ӧтнас гортын юрсӧ ӧшӧдӧмӧн зэв шога пукалӧ. Оз аддзы сійӧ гажа тувсов лунсӧ; югыд шондіыс пемдӧма сылы. Оз кыв том йӧзлысь долыда сьылӧмсӧ, оз кыв гудӧклысь гораа ворсӧмсӧ, челядьлысь больгӧмсӧ, кайяслысь дзольгӧмсӧ, вӧр пулысь шувгӧмсӧ.

Муна, шуӧ Анна, да висьтала ставсӧ аслыс, тӧдасны жӧ ӧд-а. Висьтала кӧ, гашкӧ, свадьбасӧ оз кут нюжӧдны.

Чышкыштіс бӧрдӧм синъяссӧ, чышъяналіс выль чышъян да мӧдӧдчис том йӧз пӧвстӧ. Матыстчис Петыр дінӧ да шышӧптіс:

— Петыр, лок ветлам ыб вылӧ, ӧзим видлыны, петӧ оз нин?

— Ветлам. Мый нӧ не ветлыны татшӧм краляясыдкӧд... Мый нӧ синтӧ лазгӧдӧмыд, лук ӧмӧй весалін?! — ныр пырыс моз шуӧ Петыр. Аслас муртса кывйыс артмӧ, кодысла.

— Тэ тай нӧ, Петыр, талун вывті лёкысь сёрнитан. Мый нӧ ме тэд лёксӧ вӧчи? Петыр... Ме кӧсъя мыйкӧ шуны тэд... мыйкӧ юавны тэнсьыд... Сӧмын ог тӧд, лысьта ог. Петыр?.. Свадьбатӧ вай регыдджык вӧчам. Менам ӧд регыд кага лоӧ. Батьыс сылӧн тэ, — шога шуыштіс Анна.

— Ме — бать?! Менам кага?! Мун сэсь. Ещӧ ӧд шуӧ, «свадьба пӧ регыдджык вӧчам!» Тэ нӧ менӧ йӧйӧн чайтан али мый... Чуркаа бабаӧс вайны?.. Юрӧс янӧдны ассьым ӧні ог на кӧсйы сэтшӧмторъяснад... — зэв скӧрысь бергӧдчис да бӧр муніс том йӧз пӧвстӧ.

Анналӧн гӧрддзасис горшыс — кыв шуны оз вермы. Сыркъялігтырйи муніс ньӧжйӧникӧн гортас, уськӧдчис крӧвать вылӧ. Юрлӧс кӧтасьмӧныс нин бӧрдіс, некыдз оз вермы дугдыны. Шонді лэччӧм бӧрӧдз туплясис, сэсся чеччис. Тубыртчис ыджыд сьӧд шалльӧн, пасьталіс пыр новлан гӧрд сера сарапансӧ да мӧдӧдчис сикт помӧ ӧти старука ордӧ.

Таркнитіс ньӧжйӧник дзоляник ӧшиньӧ. Пырис да пуксис.

Вит шайт вылӧ старука сетіс дӧра пиӧ тубралӧм кутшӧмкӧ сулея да велӧдіс Аннаӧс, мый сійӧн вӧчны.

Гортас Анна эз пыр, пуксис пос помӧ да мӧвпаліс зумыштчӧмӧн: «Мый нӧ ме вӧча?.. Кагаӧс вины... Кокньыдыс ӧд сы вӧсна оз ло мем. Ставныс нин тӧдӧны менсьым нӧбасьӧмӧс... Петыр вылӧ надейтчыны нинӧмла нин... Тӧді ӧд эськӧ тайӧс да, мый нин ӧні керан, грекыд суис да. Ок! Коркӧ бара бурджык олӧмыс том йӧз костас лолӧ оз-а? Али нӧ нэм чӧж лоӧ вӧйны кадъя нюрас пыдӧсӧдзыс, сісьмыны, пӧдны. Мыйӧн тӧдлас та йылысь бать, дзик пыр жӧ вӧтлас... Тшыглы лоӧ кувны кыкнаннымлы. Ок, шондібанӧй, том олӧмӧй».

III

Шувгӧ ыджыд лун тӧв, синлӧдлӧ пуяс, чегъялӧ увъяс. Сьӧд кымӧр гымӧн кайӧ енэж вылӧ, зэв скӧрысь кӧсйӧ ставсӧ пазӧдны, чашйыны аслас туй вылысь. Гыяс ю вылын ӧтарӧ содӧны, пожъялӧны берегсӧ, кыпӧдӧны кылач лӧп, ляскӧны лыа бокӧ. Турун пуктысьяс локталісны чомъяс дорӧ сайӧдчыны зэрысь да кутісны куритчыны да мый да. Гриша лэччис ва дорӧ вала чайникӧн. Гӧрбыльтчис, кӧсйӧ гумовтны... Горӧдіс повзьӧмӧн: «Ой!..» Быттьӧ кӧдзыд ваӧн кисьтісны сійӧс. Юрсияс сувтісны. Ачыс кынмис места вылас. Чайникыс уси кисьыс. Синъяс кольча кодьӧсь лоины, видзӧдӧны ваысь гӧрд сарапана, сьӧд шалльӧн гартчӧм шой вылӧ.

Гришалӧн сӧмын ӧти кыв артмис:

— Анна!..