Комиӧ пӧртӧм йылысь

by Шахов Николай Александрович

Коймӧд Обласьтувса съезд вылын Шахов ёрт вӧчис доклад учрежденньӧясӧс комиӧ пӧртӧм йылысь:

Унаӧн на миян оз гӧгӧрвоны, мыйла комиӧ пӧртӧны учрежденньӧяс. Миян Сӧвет власьт чорыда босьтчӧма йитчыны крестьянакӧд. Мыйла колӧ йитчыны — ставныс тӧдӧны, кыдзи колӧ йитчыны — унаӧн на оз тӧдны. Олӧмыс абу ӧткодь быдлаын. Миян Россияын 75 миллион олысьыс роч, мукӧдыс (65 миллион) мӧд пӧлӧс сёрниа, оз позь найӧс сідз кольны, — висьталіс 12-ӧд коммунист партияса съезд.

Коми обласьтын сё морт улӧ ӧкмысдас сизимыс (97%) коми йӧз-крестьяна.

Кыдзи миян йитчыны крестьянакӧд?

Петӧ миян Обласьтын кык газет, кыкнанныс роч. Кабалаяс, декретъяс, законъяс — ставсӧ гижӧны рочӧн. Налогъяс веськӧдӧны-арталӧны бара рочӧн, кодкӧ кӧ вӧлӧсьтӧ мунас, йӧзӧс Исполкомӧ чукӧртас — бара сёрнитӧ рочӧн. Коді нӧ гӧгӧрвоас? — Унджыкыс рочнас оз тӧд, гижӧмыд, арталӧмыд рочнад весьшӧрӧ мунӧ. Сідзкӧ, колӧ лӧсьӧдны коми кыв.

Гашкӧ, йитчыныыд оз позь, гашкӧ, комиӧ пӧртӧм йылысь сёрни шыбитны колӧ?

Ми чукӧртім лыдпасъяс. Роч служащӧй Сыктывкарын толькӧ коймӧд пайыс. Сиктъясын мукӧд сёрниаыс абу. Сідзкӧ, йитчыныыд позьӧ. Сиктъяссянь и колӧ заводитны.

Обисполкомын эм учрежденньӧяс комиӧ пӧртан Комиссия, сійӧ шуис: тшӧктыны Волисполкомъясӧс кабалаяс гижавны карӧ (уездӧ), Обласьтӧ комиӧн, воча тшӧтш гижны комиӧн. Приказъяс, объявленньӧяс крестьяналы — ставсӧ комиӧн. Сиктъясын скодъяс, съездъяс нуны комиӧн, приговоръяс гижны комиӧн. Карувса съездъяс нуны, гижны комиӧн. Судъяс пӧртны комиӧ, мед судитчысьяс вермасны асьнысӧ дорйыны либӧ веськыда висьтавны. Вӧлӧсьтса милиционеръясӧс тшӧктыны протоколъяс гижны комиӧн.

Земотделӧс кабалаяс тшӧктыны гижны комиӧн. Ичӧт школаясын велӧдны комиӧн, гырысь школаын велӧдны коми кыв, водзӧ надзӧникӧн пӧртны комиӧ. Газетъяс, журналъяс лэдзны комиӧн. Комиӧ пӧртны колӧ став законъяс, декретъяс.

Торъя сьӧм та вылӧ оз ков: миян учрежденньӧясын зэв на уна ковтӧм литература судзӧдӧны, сійӧ сьӧмыд тайӧ удж вылад и мунас.

Сэсся коми нимъясӧн колӧ шуны сиктъяссӧ, тшӧтш каръяссӧ Коми Обласьтысь.

Босьтчам кӧ ставным ӧнісянь, регыд учрежденньӧясыд коми лоӧны, Сӧвет власьттӧ коми крестьянин ёна тӧдмалас.

Тайӧ висьталӧм серти, Коми Обласьт Сӧветъяслӧн 3-ӧд ӧтчукӧртчылӧм (декабр 14−21 л.л. 1923 во) шуис:

1. Обисполкомлӧн медыджыд могыс — мый вермас кыпӧдны аслас Обласьтыслысь эмбурлуна да югыдлуна (экономическое и культурное) олӧмсӧ. Сы кузя выль бӧрйӧм Исполкомлы вӧзйысьӧ: быд выльторйӧ босьтчигӧн войдӧр бура тӧдӧдны йӧзыслысь олӧмсӧ, став оланногсӧ, кыв-сёрнисӧ тшӧтш.

2. Мед бурджык лои йитчӧмыс коми йӧзлӧн Сӧвет власьткӧд, мед сьӧд-пемыд йӧзыслы вӧлі матысса, гӧгӧрвоана сійӧ власьтыс, да мед тшӧтш вермис отсавны йӧзыс бурджыка сійӧ Сӧв. власьтсӧ лӧсьӧдны — колӧ сідзи вӧчны, мед эськӧ йӧзыс кутіс лыддьыны сійӧс аслас власьтӧн.

К. О. С. Ӧ. ошкӧ воддза Обисполкомӧс сійӧ удж вылӧ босьтчӧмсьыс и водзӧ кежлӧ тшӧктӧ сійӧ уджсӧ паськӧдны — став Коми Сӧвет удж нуӧданінъяссӧ вочасӧн комиӧ пӧртны.

3. Ӧнісянь босьтчыны: 1) заводитны велӧдны удж нуӧданінын гижысьясӧс да отсасьысьясӧс, мед найӧ велаліны гижсьыны мӧда-мӧд удж нуӧданінъяскӧд да йӧзыскӧд коми кывйӧн.

Сы кузя: а) восьтыны курсъяс грездувса Исполкомъясын гижысьяслы да милиционеръяслы — тӧдмӧдавны найӧс коми грамотаӧн; б) Карувса, Обласьтувса удж нуӧдысьяслы, найӧ отсасьысьяслы — лӧсьӧдны рытъя курсъяс, кӧні найӧ кутасны тӧдмасьны, кыдзи комиӧн лыддьысьны да гижны;

в) Кодъяс ньӧти оз тӧдны коми кывсӧ — налы восьтыны торъя коми кыв велӧдан курс;

г) Печатайтны и разӧдны: гижӧд нуӧдан формаяс да словаръяс.

2) Водзӧ кежлӧ мед лоины бурджык уджалысьяс Сӧвет удж нуӧданінъясын — Совпартшколаӧ да мукӧд гырысь школаясӧ сюйны коми кыв, Коми му велӧдӧм.

3) Отсавны сьӧмӧн книга лэдзанінӧс (обл. бюджетысь).

4) Вӧзйыны Обласьтса удж нуӧданінъяслы, мед найӧ — йӧзӧс наукаӧн тӧдмӧдӧм могысь кӧ рӧскод вӧчӧны — сідз жӧ бура видзӧдасны и пуктасны кызвын сьӧмсӧ коми гижӧд печатӧн разӧдӧм вылӧ.

4. Тайӧ уджъяссӧ нуӧдны и олӧмӧ пӧртны эскыссьӧ сы вылӧ нарошнӧ Обисполком бердӧ лӧсьӧдӧм Комиссиялы. Сійӧ Комиссияыс вермӧ корны тайӧ удж вылӧ отсасьны быд велӧдчӧм кужысь войтырӧс Обласьт увсьыс.

5. Рӧскодъяссӧ, мыйта ковмас тайӧ удж вылӧ, вештыны Обисполкомлы.