Коми литература да коми театр
Октябрса революцияӧдз коми кывлӧн эз вӧв некутшӧм «права», комиӧн оз вӧлі позь сёрнитны школаясын ни, учрежденньӧясын ни, — быдлаын вӧлі коми кывтӧ вӧтлӧны, быдлаӧ вӧлі роч кыв мырдӧн сюйӧны — коми йӧзӧс вӧлі быдногыс рочӧ пӧртӧны. Роч чиновникъяс вӧлі коми кывтӧ нимтӧны «пон кывйӧн», весиг тшапджык комиясыс (интеллигенция) вӧлі увтыртӧны коми кывтӧ.
Куш коми кывйыс кӧ революцияӧдз вӧлі лыддьысьӧ позьтӧмторйӧн, дерт нин, сэкся коми литература (печатайтӧм коми нигаяс) йылысь сёрнитныс нинӧм. Воддза литература коми йӧзлӧн вӧлі: комиӧн лӧсьӧдӧм «евангелльӧ».
Медводдза коми литература петалӧма жӧ кыдзкӧ во куим войдӧр революцияӧдз — кык посньыдик нига лэдзлӧма Ӧ. Ӧ. Цембер: «Коми мойданкывъяс». Сэтчӧ тшӧтш сюрлӧмаӧсь сьылан-лыддянъяс М. Н. Лебедевлӧн да Д. Я. Поповлӧн. Сійӧ и ставыс. Эськӧ 70 во сайын нин вӧвлӧма коми гижысь (поэт) — Иван Ӧльӧксеевич Куратов. Сійӧ ёна тӧждысьлӧма коми кыв пондаыд. Со мый шуӧма сійӧ ӧтик гижӧдын «Коми кыв».
«Тайӧ кыв мем дона,
Небыд, мича, гора.
Тайӧ муса кывйӧн
Чой-вок сёрнитӧны,
Тайӧ кывйӧн меным
Ай-мам бурсиӧны.
Тайӧ кыв ме кывлі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас
Сӧмын дзебанінын!
Тайӧ кывлысь мичсӧ
Сьӧлӧмӧн ме кылі —
И ме медводз сыӧн
Ньӧжйӧника сьылі...
Тайӧ кывйӧн мукӧд
Гораджыка сьылас...»
Дерт, сэки Куратовлысь кӧть мукӧдлысь коми гижӧдъястӧ эз печатайтны. Сӧмын Октябрса революция разис став кӧртӧдсӧ коми кыв вылысь. Сэкисянь вӧлисти воссис туй коми кывлы, коми гижӧдлы. Тыдовтчисны сы бӧрын выль коми гижысьяс: Чисталёвъяс кык вок — Иона Тимопеевич (кулі 1923 воын) да Вениамин Тимопеевич, Илля Вась Лыткин, Василей Ёгор Колегов, Вась Педӧр Попов (кувсис 1922 воын), Ӧндрей Опонь Маегов (Варыш), Н. П. Попов (Жугыль), ачым тшӧтш бура уна гижи первойяссӧ, Лебедев босьтчис ёнджыка, бӧрти нӧшта на содісны гижысьяс дай пыр на вочасӧн содӧны, выльяс петӧны: Яков Чупров (Биа Ӧгыр), Иван Сажин (Ичӧт Иван), Сизь Паш, Сук Парма, Спира Прокӧ, Иван Симаков, Пармазон, Омра, уна, уна.
Коми литература кутіс ӧдйӧ содны, колӧ вӧлі сӧмын сійӧс лӧсьӧдлыны да разӧдны. 1918 воын, ноябр 28 лунӧ, воссис Сыктывдін карын «Коми литература лӧсьӧдлан комиссия». Сандрӧ Васьӧ (Молодцов В. А.) лӧсьӧдіс коми шыпасъяс (алфавит), судзӧдісны Мӧскуаысь коми шрифт (типографияын эз вӧвны войдӧр коми букваясыд). Татшӧм лӧсьӧдчӧм уджыс муніс кык во. Сы бӧрын сэсся воссис декабр 6-ӧд лунӧ 1920 воын Коми нига лэдзанін (издательство), кутіс лэдзны коми нигаяс. Медводдза коми нига вӧлі Сандрӧ Васьӧлӧн «Лыддьысьны велӧдчан» (букварь) — петіс сійӧ 7000 нигаӧн.
Сэкисянь ӧнӧдз Коми издательство лэдзис 275.600 нига, 106 пӧлӧс нима, 235 печатнӧй лист. Медунаыс усьӧ художествоа литература вылӧ (41 ним, 78 печатнӧй лист), сэсся велӧдчан нигаяс (65 печ. лист, 13 ним). Став нигаыслӧн лоӧ нин пӧшти 10 миллён лист бок (страниц). Сэсся нӧшта коми нигаяс петӧны (1924 восянь) Мӧскуаын. Сэні лэдзисны ӧнӧдз 32 пӧлӧс нима нигаяс, 112 печ. лист (печатнӧй листыс лоӧ 16 лист бок «Ордым» журналлӧн кодь).
1924 восянь Сыктывдін карын типографияыс (нигаяс, газетъяс печатайтанін) лои Коми издательство кипод улын. Ёна нин ыдждӧдісны эськӧ да, оз на вермы став литературасӧ печатайтны (сэні жӧ печатайтӧны тшӧтш газетъяс, журналъяс, бланокъяс), оз на судзсьы выныс.
КОМИ ТЕАТР
Коми литературакӧд тшӧтш йитчӧ и коми театрыд: абуӧсь кӧ коми пьесаясыд (сійӧ ӧд литература жӧ), оз ло и коми театрыд. Сӧмын кӧть пьесатӧ ворсам комиӧн, да оз кӧ ло сэні петкӧдлӧма коми оласногсӧ (торъялан сямсӧ), сійӧс оз на позь дзикӧдз шуны коми театрӧн. Сыктывдін карса театрын пуктылӧмаӧсь 1917 воын май тӧлысьын комиӧн «Гӧтрасьӧм» Гогольлысь, августын «Вина помысь быд омӧльыс» Толстойлысь. Сійӧ оз на ло «коми театр». Сідзжӧ оз позь дзик коми театр туйӧ пуктыны менсьым пьесаяс: «Ыджыд мыж», «Вабергач» да «Гудрасьӧм» — сэні унджыкыс украинаса олӧмлань мунӧ, коми олӧмсьыс зэв этша пырӧма. Но позьӧ нин шуны тайӧясӧс коми театрлысь «пӧявӧн».
Коми театр лои сёрӧнджык — 1919 во помын кымын, кор петіс менам пьеса «Шонді петігӧн дзоридз косьмис». Тайӧ пьесаас ёна нин эм коми олан сямыс (1920-ӧд воын ми ветлім тайӧ пьесанас коми сиктъясӧд, волім 18 сиктӧ).
Кӧть мый-а, коми театр колӧ ловзьӧдны, кыпӧдны. Коми театр пыр йӧзӧс югдӧдан зэв ыджыд удж верман нуӧдны. Колӧ содтыны (гижны) выль коми пьесаяс.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain (or as a file it should not be migrated to the Wikimedia Commons) that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Данная работа, впервые изданная до 1929 года, находится в общественном достоянии по законодательству США, и может быть опубликована здесь, в мультиязычной Викитеке. Но эта работа не может быть опубликована в национальной Викитеке, которая должна подчиняться законодательству России, т. к. работы этого автора (за исключением изданных до 7 ноября 1917 года) пока не вышли в общественное достояние в России. Этот автор умер в 1943 году и был посмертно реабилитирован в 1955 году, соответственно эта работа выйдет в России в общественное достояние в 2026 году.
The author died in 1943, so this work is also in the public domain in countries and areas (outside Russia) where the copyright term is the author's life plus 80 years or less. |