Кӧрт Айка

by Лебедев Михаил Николаевич

Коркӧ важӧн Коми муын
Лыдтӧм, помтӧм вӧлі вӧрыс.
Сійӧс некод эз на керав,
Эз на водзсась сыкӧд черыс.

Эжва юыс вӧлі джуджыд,
Ваыс ямӧмсӧ эз тӧдлы.
Гожся кадын коми мортлы
Уна чери сэтысь шедлі.

Лӧсьыд вӧлі пыжа туйӧд
Мунны ылӧ, мунны матӧ.
Сьылігтырйи вӧлі йӧзыс
Эжва кузя кывтӧ-катӧ.

«Ми кӧть шогапырысь олам,
Кужам шогсӧ гажӧ пӧртны!» —
Тадзи шулісны, но регыд
Лои войтырыслы бӧрдны.

Кыськӧ воис Коми муӧ
Ош кодь лёк да мисьтӧм тӧдысь,
Паськыд тошка, югыд синма,
Гашкӧ, саридз сайысь петысь.

Локтіс сійӧ тувсов лунӧ
Шыа, пурта, лэчыд чера.
Сьӧрас кокньыдика вайис
Вӧрысь кыйӧм ыджыд йӧра.

Вадор керӧс вылӧ пуксис,
Ульнас сёйис йӧра джынсӧ;
Кызкодь пожӧм кинас чегис —
Видліс сёйӧм бӧрас вынсӧ.

Льӧм пу пӧвстын колипкайяс
Сьывны мӧдӧдчисны нора.
Тӧдысь кабыръяссӧ лэптіс,
Сэсся равӧстіс зэв гора:

«Меным, кӧртысь дорӧм тунлы,
Ловъя мортысь оз ков повны!
Ме, Кӧрт Айка, тані кута
Джуджыд керӧс вылын овны!

Тайӧ мича паськыдіныс
Меным сьӧлӧм вылӧ воӧ.
Татчӧ, майбырӧй, ме тӧра.
Йӧзлы дзескыд, гашкӧ, лоӧ!»

Чери кыйысь матын вӧлі,
Сылӧн юрсиясыс сувтіс.
Весиг гынас дугдіс ворсны
Эжва юыс керӧс увті.

Сэні овмӧдчис Кӧрт Айка,
Мыйкӧ мусьыс зіля корсьӧ,
Мыйкӧ перйӧ, мыйкӧ сотӧ,
Сьӧкыд мӧлӧтъясӧн дорччӧ:

Мырсис, камгис, би кинь кисьтіс.
Уна пӧсьсӧ ассьыс лэдзис.
Кӧрт да уклад сылӧн артмис.
Кӧртсьыс гез да майӧг вӧчис.

«Вай жӧ, шуӧ, муса майӧг,
Сир моз тювгысь Эжва сайӧ.
Майӧг бӧрся, гезйӧй, кыссьы,
Тэныд кутӧд лоӧ тайӧ».

Вуджис майӧг мӧдлапӧлӧ,
Китӧг, коктӧг збоя варччис.
Эжва вомӧн гезйыс водіс,
Помнас майӧг гӧгӧр гартчис.

Муӧ пырис лэчыд майӧг,
Гезсӧ зэлӧдіс да кутӧ.
Кывтысь-катысь сэтчӧ локтас,
Гезъяс зургысяс да тутӧ.

Пикӧ воис пыжа войтыр,
Туйыс абу водзӧ мунны,
Оз позь вадор вылӧ кайны.
Пыжнас ваӧ оз позь сунны.

Быдӧн видзӧдӧ да шензьӧ,
Оз куж нинӧм гӧгӧрвоны:
«Кыдз пӧ тайӧ путшкӧм кӧртыс
Эжва вомӧн вермис лоны?»

Петіс нӧрыс вылӧ тӧдысь,
Синмыс кӧинлӧн кодь югыд:
«Менам со пӧ кутшӧм баныд,
Регыд аддзад, кутшӧм гугыд!

Коми мусӧ, коми йӧзсӧ
Чорыд кабырӧ ме босьта.
Ме кӧ скӧрма, Эжва юсӧ
Дзик пыр пыдӧсӧдзыс косьта.

Ме, Кӧрт Айка, лёк кӧ лоа,
Ловъя юрӧн морттӧ сёя,
Вур-вар вӧча, кӧртӧн варта,
Гырйӧ сюяла да тоя.

Кодлы колӧ водзӧ мунны,
Тулан куӧн меным сетӧй.
Зіля, зіля, энӧ узьӧй,
Татчӧ керӧс улас лӧдӧй!»

Ланьтіс гӧлӧс мисьтӧм тунлӧн.
Пыжа войтыр ставныс шемӧс:
Кытысь уси татшӧм гундыр?
Мый нӧ тайӧ — вӧт-ӧ, вемӧс?

Ӧти шуӧ: «Муса вокъяс,
Такӧд вензьыны он вермы.
Коранторсӧ лоас сетны,
Кытчӧдз ёнджыка эз скӧрмы».

Мӧдлӧн кылӧ сэтшӧм сёрни:
«Ог ме жалит тулан кусӧ,
Паськыд горшас сылы сюя,
Мед оз косьты Эжва юсӧ».

Коймӧд гусьӧникӧн кайтӧ:
«Вывті уна сылы колӧ».
Нёльӧд видзӧдӧ да тірзьӧ,
Ваӧ шыбитӧмысь полӧ.

Бара равӧстіс Кӧрт Айка:
«Мый ті унмовсинныд сэні?
Менӧ онӧ кӧ ті кывзӧй,
Кута лёкавны ме ӧні!»

Аддзӧ йӧзыс: кыв кӧ шуан,
Виас туныс сэтшӧм мыжысь.
Ӧдйӧ чукӧртісны ставӧн
Ӧти куӧн ӧти пыжысь.

Тунлы нимкодь сэки лои.
Вайӧмторсӧ сійӧ ӧктіс.
Сэсся кӧртысь путшкӧм гезлы
Вӧйны пыдӧсӧдзыс тшӧктіс.

«Ӧні, — серӧктіс Кӧрт Айка, —
Водзӧ мунӧ, коми пиян.
Бурӧн кывзінныд кӧ менӧ,
Туйыд восьса лои тіян!»

Сир моз ӧддзӧдчисны пыжъяс,
Зіля идрасисны сэтысь.
Сьӧлӧм пыжаяслӧн тёпкӧ:
«Кыдз пӧ письтан таті мӧдысь?»

Эжва дорын гажа нӧрыс
Муса лои мисьтӧм тунлы.
Сэтчӧ керка сійӧ тшупис,
Ылӧ некытчӧ эз мунлы.

Чорыд кӧртӧн лунтыр грымгӧ,
Вадор пӧлӧн ветлӧ-шӧйтӧ,
Ворсігтырйи мукӧд мортсӧ
Увлань юрӧн юас вӧйтӧ.

Лыдтӧм омӧльторсӧ вӧчис
Джуджыд керӧс вылын олысь.
Пыксьӧм некодсянь эз аддзыв:
Коми йӧзыс вӧлі полысь...

Ӧтчыд пукалӧ Кӧрт Айка,
Чужва вийӧдӧ да сьылӧ.
Сылӧн сьылӧм, сылӧн равзӧм
Сизим чомкост сайӧ кылӧ.

Кывзӧ сійӧс югыд Эжва,
Гынас жугылякодь ворсӧ.
Кыдз да бадь пу шогапырысь
Муӧдз ӧшӧдісны корсӧ.

Колипкайӧс тэрыб бордйыс
Ылӧ-ылӧ сэтысь нуӧ:
«Мед пӧ синмӧй оз нин аддзы,
Кыдзи туныс вирсӧ юӧ».

Весиг ошлы шуштӧм лои,
Пышйӧ сійӧ пемыд вӧрӧ,
Юрсӧ копыртӧма, кашкӧ,
Мусӧ повзьӧмысла гӧрӧ.

«Вияв, чужва, чӧскыд чужва,
Тэныд висьтала ме бурӧн!
Тюргы ворйӧ зіля-зіля,
Коркӧ лоан кода сурӧн!

Ме кӧ видла кода сурсӧ,
Усьтӧдз гажӧдча да йӧкта!
Вияв, тюргы, муса чужва,
Тэныд ӧддзыны ме тшӧкта!»

Тадзи сьыліс мисьтӧм тӧдысь
Чужва вийӧдігӧн сэні.
Аслыс долыд: «Ме пӧ ӧтнам
Коми йӧзсӧ ставсӧ вені!»

Мыйкӧ ланьтіс сэсся сійӧ,
Сюся Эжва вылӧ дзоргӧ.
«Аттӧ дивӧ, кутшӧм повтӧм», —
Быгйӧсь вомыс сылӧн боргӧ.

Аддзӧ тунлӧн паськыд бугыль:
Кодкӧ визувинті катӧ,
Пыжыс сынтӧг водзӧ мунӧ,
Локтӧ нӧрыс дорӧ матӧ.

Пыжас вольпась вылын куйлӧ
Пӧрысь пӧльӧ еджыд юра.
Ош ку пасьыс, руч ку гачыс
Сылӧн вурӧдӧма бура.

«Олан-вылан! — горзӧ пӧльӧ: —
Мырсян-уджалан, Кӧрт Айка!
Тэнад чужваыд кӧ пусяс,
Гашкӧ, ставсӧ тэнсьыд пайка!»

Скӧрмис сэки чужва пуысь:
«Тэ нӧ коді сэтшӧм ачыд?
Регыд йирӧ тэнӧ сюя,
Кӧть и мича тэнад гачыд!»

Пӧрысь пӧльӧ тошсӧ лэптіс:
«Надзӧн сёрнит, муса мортӧй.
Менам нимӧй: Еджыд Пама.
Ем ю дорын менам гортӧй.

Ме кодь ыджыд вына туныс
Эжва вожын эз на чужлы.
Ме моз тунъявнытӧ, зонмӧй,
Эн на, коньӧрӧй, тэ кужлы!»

Пиньсӧ йирыштіс Кӧрт Айка:
«Кӧть тэ куим судта Пама,
Ёна ме вылын он ыдждав,
Пондан овны тані рама!

Аддзан кӧртысь путшкӧм гезсӧ?
Туйыс пӧдса тэнад пыжлы,
Дугды ошйысьны, эн шпыньяв,
Эм на мытшӧд тэ кодь шышлы!»

Небыд вольпась вылысь чеччис,
Сувтіс пыжас пӧрысь пӧльӧ:
«Татшӧм кывсьыд мукӧд мортӧс
Дзик пыр лэпті эськӧ рельӧ!

Ас кодь тунӧс ме ог вӧрзьӧд,
Сӧмын водзӧ ачым муна.
Тэнад мытшӧдъясыд — нинӧм,
Найӧс аддзывлі ме уна».

Юсь моз гоньгӧдчыштіс сійӧ,
Пуктіс морӧс вылас кисӧ,
Витысь шутёвтіс да корис
Кымӧр улысь вой тӧв писӧ.

Локтіс тӧв ныр ыджыд шыӧн,
Вывсянь Эжва вылӧ усис;
Гӧгӧр кыпӧдчисны гыяс,
Ваыс пыдӧсӧдзыс пузис.

Ӧти гылы Пама шуис:
«Тэнӧ ёна ме ог уджӧд.
Вай жӧ, тэрыб гыӧй, менӧ
Тайӧ гез саяс тэ вуджӧд».

Гылӧн выныс абу ичӧт,
Тшӧктӧмторсӧ сійӧ вӧчис:
Потшӧм вывті пыжсӧ нуис,
Саяс надзӧникӧн лэдзис.

Лӧнис, раммис сэки Эжва.
Ем юдорса тунлы долыд:
«Тэ, Кӧрт Айка, эн пӧ лёкав,
Сідзнад петас тэнад лолыд!

Менам ёнлун тэысь уна,
Колӧ бура тайӧ тӧдны.
Кыв кӧ шуа, тэнад пӧртсьыд
Воръяд чужва оз кут петны!»

Чуймис, видзӧдӧ Кӧрт Айка:
Збыль тай чужваыс оз тюргы,
Быттьӧ игнасьӧма пӧртъяд,
Кӧть тэ кыдзи сэтчӧ мургы.

Синнас югнитіс лёк тӧдысь,
Кӧрт шыпуртӧн кучкис пуӧ:
«Менӧ лӧгӧдін тэ, Пама,
Эг кут тӧрны аслам куӧ!

Тэкӧд ӧні ог кӧ водзсась,
Весиг кӧчыс менӧ увтас.
Кыдзи сувтіс менам чужва,
Сідзжӧ пыжыд тэнад сувтас!»

Пама кӧсйис водзӧ мунны, —
Пыжыс, ыръян вӧв моз, дудӧ.
Мый нӧ тайӧ? Кутшӧм вакуль
Сійӧс пыдӧсӧдыс кутӧ?

Пӧрысь пӧльӧ оз нин серав,
Еджыд юрыс сылӧн луддзис:
«Ён тай вӧлӧма Кӧрт Айка,
Сылӧн выныс татчӧ судзсис».

Кыкнан тунлӧн керанторйыс
Некыдз, майбырӧй, оз керсьы:
Чужва ӧтиклӧн оз вияв,
Пыжыс мӧдыслӧн оз вӧрзьы.

Куйлӧ кыр вылын Кӧрт Айка,
Пыжас чергӧдчӧма Пама.
Асьныс мӧвпалӧны сідзи:
«Вензьӧм лои омӧль сяма».

Нёльӧд луннас пӧрысь пӧльӧ
Пондіс дӧзмӧмысла пӧдны:
«Кывзы, зонмӧй, дугдам дурны,
Колӧ меным туйӧ мӧдны.

Кӧть тэ шышӧн менӧ видін,
Ог нин тэ вылӧ ме мургы.
Тшӧкта тэныд, юмов чужва,
Важ моз воръяд бара тюргы!»

«Тадз кӧ вӧчин, — тӧдысь горзӧ, —
Миян пинясьӧмыд вунас.
Мед жӧ тэнад кокни пыжыд
Водзӧ лӧсьыдика мунас!»

Тюргӧ ворйӧ чӧскыд чужва,
Эжва катчӧс шлывгӧ пыжыс.
Эз нин корсьны сэсся тунъяс,
Кодлӧн вӧлі сэні мыжыс...

Тшапмис та бӧрын Кӧрт Айка:
«Ме пӧ Памаыдкӧд ӧткодь!
Мый кӧть сійӧ ыджыд вына,
Сылӧн выныс меным веськодь.

Сылӧн тунъялӧмыс меным,
Позьӧ шуны, эз на мӧрччы.
Ме кӧ скӧрми эськӧ ачым,
Руч ку гачсӧ сылысь пӧрччи!»

Пондіс гажӧдчыны тӧдысь,
Кутіс юны кода сурсӧ;
Ӧтнас нӧрыс вылын йӧктӧ,
Ош моз тапикасьӧ, мурзӧ.

Йӧктас, йӧктас, узьны водас.
Коркӧ садьмас. Колӧ сёйны.
«Муна, шуас, нуртор корсьны,
Тырмас няйтсӧ тані лойны».

Мӧдас шыӧн пемыд вӧрӧ.
Кӧр да йӧра сэтысь кыяс;
Морт кӧ паныдасяс сыкӧд,
Мортсӧ талялас да виас.

Сиктӧ веськалас кӧ, сэні
Керка-карта ставсӧ кисьтас.
Пыксьысь абу. Код нӧ тункӧд
Косьӧ-тышӧ пырны лысьтас?

Бара нӧрыс вылӧ воас,
Бара кода сурсӧ юас,
Бара пыжаясӧс вӧйтас,
Найӧс гез дорас кӧ суас...

Эжва дорса коми йӧзлӧн
Олӧм вывті лои дзескыд.
Татшӧм нартитӧмсӧ нуны
Сьылі вылад абу чӧскыд.

Кыдзкӧ ӧтчыд коньӧр войтыр
Гусьӧн чукӧртчис сьӧд вӧрын.
Коді тошка, петіс водзӧ,
Коді тоштӧм, сувтіс бӧрын.

Дыркодь сёрнитісны найӧ:
Кыдзи тунсьыс эськӧ мынны,
Кытысь корсьны долыдлунсӧ,
Кутшӧм ногӧн сэтчӧ инны.

Сэсся горӧдісны ставӧн:
«Тунӧс некод эз на венлы!
Вай жӧ юрбитамӧй, вокъяс,
Енэжвывса Войпель енлы!»

Пансис енлы ыджыд кевмӧм,
Уна синва киссьӧ-усьӧ.
Войпель ланьтӧма, оз шыась,
Кӧть и коми енмӧн шусьӧ.

Важ моз шаркъялӧ Кӧрт Айка,
Паныд сюрысьяссӧ нырӧ:
Кодӧс кералӧ шыпуртӧн,
Кодӧс сюйӧ джуджыд йирӧ.

Йӧзыс шуӧ: «Миян мусӧ
Войпель сетіс тайӧ понлы».
Сӧмын мукӧд пӧлӧс мӧвпъяс
Пырис юрас кык том зонлы.

Ӧти вӧлі Изъюр нима,
Мӧдлӧн нимыс вӧлі Эбӧс.
Кыкнан зонмыс збой да повтӧм,
Абу кӧдзыд вира кебӧс.

Кевмӧм вылӧ скӧрапырысь
Кинас шеныштісны найӧ:
«Войпель миянлы оз отсав,
Позьӧ тӧдны вӧлі тайӧ.

Ми кӧ асьным огӧ пондӧй
Мисьтӧм тунлы корсьны помсӧ,
Войпель тшӧктӧм кузя сійӧ
Оз на тупкы паськыд вомсӧ.

Некор кӧинӧс он вермы
Вӧчны мортлы муса вокӧн.
Лёклы мелі кыв оз мӧрччы,
Лёксӧ бырӧдӧны лёкӧн.

Мунам сы вылӧ ми кыкӧн,
Коми вӧралысьлӧн пиян.
Вынным этшаджык кӧ лоас,
Мудерлунным эм на миян».

Черъяс войтырыслӧн лэчыд,
Полӧм абу, вирныс пуӧ.
Эжва дорӧ гуся туйӧд
Тэрыб кокныс найӧс нуӧ.

Вадор керӧсбердса вӧрыс
Вӧлі вывті кузь да тшӧкыд.
Тунӧс мудеритны найӧ
Сэтчӧ дзебсясисны регыд.

Вит лун помся Изъюр, Эбӧс
Сэні кыйӧдчисны кыкӧн.
Квайтӧд луннас гажа нӧрыс
Ставнас тыри ыджыд зыкӧн.

Бара ышмӧма Кӧрт Айка,
Юӧ-бруньгӧ кода сурсӧ.
Бара чеччалӧ да сьылӧ,
Бара дурмӧдӧма юрсӧ.

Сизим ведра тӧрмӧн пельса
Сійӧ кокньыдика ректіс.
Асывводзсянь лун шӧр бӧрӧдз
Пельса гӧгӧр зіля йӧктіс.

Сэсся коддзӧмысла усис,
Унмыс личкис сійӧс сэні.
Ӧти зонмыс мӧдлы шуис:
«Миян кадыс воис ӧні!»

Кӧть и шуштӧм вӧлі петны
Пуяс сайсьыс вӧртӧминӧ,
Ӧдйӧ матыстчисны найӧ
Пельса дорын узьысь дінӧ.

Вылӧ лэптысисны черъяс,
Пондіс кералӧмыс кывны.
Яра горзӧны том войтыр:
«Дугдан тані сэсся сьывны!»

Кӧсйис чеччыштны Кӧрт Айка, —
Ори сылӧн кыкнан кокыс,
Веськыд килӧн джынйыс абу,
Розя морӧсыслӧн бокыс.

«Ог на сетчы, — киргӧ сійӧ. —
Менӧ виысьясӧс ёра!
Тэнсьыд, кымӧр, пемыд кымӧр,
Чардби на вылӧ ме кора!»

Юрсӧ чатӧртісны зонъяс:
Енэж увті кымӧр лэбзьӧ,
Гымӧн локтӧ, чардби кисьтӧ,
Шонді жугыльмӧма, дзебсьӧ.

Изъюр шуис: «Чардби-вуджӧр
Мортӧс некор эз на сотлы!»
Эбӧс содтіс: «Вай жӧ, тунӧй,
Муас лӧсьыдджыка водлы!»

Бара уджалӧны черъяс.
Ворсны-усьны чардби дугдіс,
Кымӧр быттьӧ эз и вӧвлы;
Вӧрыс, юыс — ставыс югдіс.

Гора ружӧктіс Кӧрт Айка:
«Кула! Помӧй меным воис!
Вермад нимкодясьны ӧні,
Тіян збойлун менӧ сёйис».

Куньсис тунлӧн паськыд бугыль,
Морӧс пытшсьыс лолыс петіс.
Эз кӧ вины эськӧ сійӧс,
Уна морт на сійӧ летіс.

Тадзи куліс мисьтӧм тӧдысь,
Эжва керӧс вылын олысь.
Коми йӧзыс сэки вӧлі
Аслас пемыдысла полысь.