Лæг æви сырд (Гæдиаты)

by Гæдиаты Секъа

Лæг æви сырд

Уалдзыгон рæсугъд бон, хур арвы астæу тыбар-тыбур кодта, йæ хъарм тынтæ зæххыл æппæрста. Алы цæрæг удгоймаджы, мадау, рæвдыдта. Цъæх сгæлладау зæлдаджы хуызæн кæрдæг ирдгæ фæйлыдта. Зымты æхситт уасын айнæгæй айнæгмæ сау кæмтты хаста. Гæзæмæ дымгæ фаг улæфыд æмæ йын бæлæстæ фæлмæн хъырныдтой. Æврагъы дæргъдзинады мæргъты зарæг æнцад æнкъуыста. Цард алы къуыбырæй йæ мидбылты худт. Иудзырдæй, бæстæ бæрæгбон кодта.

Урс фосы дзугæн сæгъты къорд сæ разæй — Фидæртты хохыл схæлиу сты. Лæппу-лæг фиййау Ахмæт, нымæт йæ уæлæ, топп йæ хъæбысы къæдзæхы сынæгыл йæ фарсыл хуыссыд, кæрдæгджын хизæн, уымæл ривæддон, нард фосы дзугæй йæ зæрдæ рухс уыд.

Уалынмæ тигъæй сычъи сырдты къорд æрбазындысты, сæ цæу сæ разæй, сæгътæ йæ фæстæ, къæдзæхы сынæгыл амбырд сты. Кæмæн йæ сæныкк йемæ, чи та æнæ сæныкк. Цæу сæ разæй къуыбырыл лæууыд, æхситтытæ кодта. Хъæбатыры бæрæгæн йæ раззаг къахæй зæххы цъар цавта. Кæй зæгъын æй хъæуы, хуыцау рæсугъдæн кæй сфæлдыста, зæххыхъæд уæрæхæй кæй барæвдыдта, уыцы рæсугъд цæрджыты уынд æхсызгон кæмæн нæ уыдзæн, бирæ сæм фæкастæн.

Уалынмæ сæм мæ сæгътæ дæр сæввахс сты.

Сычъитæ æмбырдæй æрбазгъордтой æмæ сæгътимæ схæццæ сты. Æз æй нæ фæразын, куыд æй радзурон: уыдон хъæлдзæгад, уыдон циндзинад, æнусон хæстæг хицонтæ, лæджы æхсарæй чи фæхицæн ис. Бæрзонд æдзæрæг хæхтæ, æнæкæрон сау хъæдтæ сæрибар цардæн чи бацагуырдта, уыдон ныр сæ уарзон æфсымæртимæ баиу сты. Кæд дзургæ, ныхас нæ кодтой, уæддæр уарзондзинадæй кæрæдзийыл узæлыдысты, кæрæдзийы былтæ стæрдтой. Сæ фæстаг къæхтыл-иу фæлæууыдысты æмæ сæ сыкъатæй хъæбыстæ кодтой, æхсæрхуыз гæрæм стыр сычъи цæу къæдзæхы сынæгыл лæууыд æмæ бæрзæндты касти, æхситтытæ кодта, йæ уарзон æмбæлтты знагæй хъахъхъæдта, дæрдтыл фæлгæсыд.

— Ех, тæхуды, — загътон, — адæм дæр афтæ куы уарзиккой кæрæдзийы уынд, афтæ куы хъахъхъæнид тыхджын мæллæгы.

Уалынмæ фалейæ топпы гæрах фæцыд æмæ цæу асхъиудта, сау комы нарæджы зæйы сæр абадт. Сычъитæ дзыгуырæй тигъмæ сгæпп кодтой. Дыккаг гæрахæн дыккаг асхъиудта, фыццаджы фарсмæ зæйы сæр адаргъ, фаллаг къуылдымæй цуанон ныззарыд: «Радтай, æфсати, ноджыдæр та радт!» Хæлын худ йæ сæрыл, цъæх пæлæз, æрчъитæ, фæрдыгдзых хъримагæн йæ астæуыл хæцыд. Тигъыл фæцæуы. Туджджыны зæрдæ йæм бадардтон, туджджын мын фестад. «Ма сæ бахæрай, — загътон, — ма дын батайой, цы дæ хъыг дардтой? Цæмæн сæ амардтай? Хохы рындзытæ, кæрдæджы муртæ сын цы хæлæг кодтай?»

Чи ма дзы аирвæзт, уыцы сычъитæ цæгатфарсырдæм Сырхыты хохы сæрмæ слыгъдысты. Фос æрыздæхтон. Рындзыл та бадын. Сагъæссаг хъуыдытæ зæрдæмæ калын. Уалынмæ та Сырхыты хохæй топпы гæрæхтæ, æрвнæрæгау, кæмттæ сараудтой. Зораты Дзоццæ цагъды уæлдай уыцы сычъитæй æртæ рамардта. Фæхъыг та кодтон, ма уын бантысæд, мыггаг ма сæ куы. ныууадзат, уæд. Кæд сын хос нæ карстат, цæхх сын нæ дардтат, хохы бæрзæндты, цы хъыг уæ дарынц?

Хур дæр æрныгуылд. Фæстаг хатт ма йæ сыгъзæрин тынтæй хохы цыргъытæн салам авæрдта. Гæзæмæ дыдзы хур урссæр къæдзæхтæ æрттивын кодта. Фос æрыздæхтон, хъæумæ сæ æрбатардтон. Æхсæвбонмæ дæр нæ бафынæй дæн — уыцы сырдты цагъд мæ зæрдыл лæууыд. Цæй, ныр мын æй зæгъ, уыцы сырдтæй сырддæр кæцы у? Лæг æви сырдтæ?