Мойдъяс, сьыланкывъяс, висьтъяс йылысь

←

Мойдъяс, сьыланкывъяс, висьтъяс йылысь (1922)
А. Грен (1862 - 1932), translated by Чеусова Анна Николаевна

→

Оригинал кыв: Роч, Оригинал ним: Сказки, песни и легенды. Гижан кад: 1922, Йӧзӧдан во: 1922. Ӧшмӧс: Коми календар. 1923 во. Сыктывдінкар: Коми нига лэдзанін, 1922.

А. Грен (1862 - 1932)336132Мойдъяс, сьыланкывъяс, висьтъяс йылысь1922Чеусова Анна Николаевна

Быд сиктын, быд грездын сьылӧны важ сьыланкывъяс, висьтавлӧны мойдъяс, висьтъяс. Найӧс важӧн нин лӧсьӧдлӧмаӧсь прӧстӧй, велӧдчытӧм коми йӧз. Сьывлӧмаӧсь, мойдлӧмаӧсь асланыс олӧм-вылӧм йылысь, керӧм-вӧчӧм йылысь, енлы эскӧм йылысь. Став олӧмыс, став мӧвпалӧмыс важ коми йӧзлӧн сьыланкывъясын, мойдъясын, бӧрдан кывъясын. Велӧдчытӧм коми йӧзыд гижавны найӧс эз кужлыны; сӧмын кывйӧн мӧда-мӧдлы висьтавлісны. Сьылӧны том йӧз важ коми сьыланкывъяс гажӧдчӧм кузя, пӧра коллялӧм кузя. Сьылӧны нем думайттӧг, сідзи. Чайтӧны сьыланкывтӧ прӧстӧй кыв бертлӧдлӧмӧн. Сьылӧм-мойдӧмтӧ теш туйӧ пуктӧны, мукӧдыс дажӧ грекӧн лыддьӧны; праздниккӧд паныд, либӧ асывводз пӧрысь йӧз оз весиг лэдзны сьывны ни мойдны. Оз гӧгӧрвоны налысь бурторсӧ. Эськӧ ёнджыка кӧ думыштан, казялан: быд кыв сьыланкывйын, мойдын, бӧрдӧдчанын, нӧдӧдчанын зэв дона. Уна сійӧ висьталӧ важ йӧз олӧм-вылӧм йылысь. Шуам, сьывсьӧ кыдзи том зон нылӧс гусялӧма. Сідзкӧ, сьыланкывсӧ лӧсьӧдігӧн невестаяссӧ жӧникъясыс гусявлывлӧмаӧсь, сэтшӧм модаыс вӧлӧма. Ӧні на Удораын сэтшӧм модаыс эм: жӧникъясыс невестаяссӧ гусявлӧны. Уна мойдын висьтавсьӧ: сар пӧ ыстіс ассьыс йӧзсӧ, багатыръяссӧ тыш вылӧ. Сідзкӧ, важӧн сар бердын пыр олӧмаӧсь сылӧн войтыръясыс (ӧнія ногӧн — салдатъясыс).

Сьыланкывъясысь, мойданкывъясысь позьӧ тӧдмавны важ коми йӧзлысь эскӧмсӧ, Кристос вераӧ пыртӧдз важ енъяслы юрбитӧмсӧ. Быд сикас енсӧ налысь позьӧ тӧдмавны. Сэсся ӧд нӧшта важ сьыланкывъяд, мойданкывъяд, висьтъясад став коми кывйыс, коми сёрниыс кольӧма. Ӧні ӧд со миян коми кывйыд рочкӧд нин сорласьӧма, роч нисьӧ комиӧн сёрнитам — «кыдъя рочӧн», кыдзи шуӧны. Сы вӧсна нин медся ёна колӧ чукӧртны важ сьыланкывъястӧ да мойдъястӧ, коми кывсӧ тӧдӧдны, велӧдчыны дзик комиӧн сёрнитны. Сэсся бара жӧ водзӧ кежлӧ чукӧртӧмыд водзын олысьяслы бур. Найӧ пондасны тӧдны важ батьяслысь, пӧчьяслысь, пӧльяслысь олӧмсӧ, кыдз найӧ, кутшӧм туйӧд воисны ӧнія выйӧдзыс.

Важ сьыланкывъясысь, мойдъясысь ми тӧдмалам важ коми йӧзлысь мӧвпалӧмсӧ. Найӧ чайтлӧмаӧсь став зверсӧ, став быдтас-пуктассӧ, став пусӧ на моз жӧ оліг, морткӧд сёрнитны вермиг. Дзик быдторлысь чайтлӧмаӧсь лов.

Мойдъясын ош морткӧд овлӧма, морт моз сёрнитлӧма, гӧтрасьлӧма нывбабаяс вылӧ. Ошъяс, кӧинъяс, ручьяс ас костас йӧз моз жӧ сёрнитӧны. Важ йӧз зверъяссьыд морт дорысь ёнджыка повлӧмаӧсь. Морттӧ пӧ ӧд тӧдан, регыд сійӧс гӧгӧрвоан. Зверсьыд быть пов: он ӧд тӧд, мый сійӧ мӧвпалӧ. Полӧмысла важ йӧзыд юрбитлӧмаӧсь зверъясыслы. Уна йӧз ен пыдди пуктылӧмаӧсь змейӧс. Сэсся важ коми йӧз кевмысьлӧмаӧсь кулӧм йӧзлы, найӧ ловлы. Кулӧм йӧзыд пӧ ӧд ёна тӧждысьӧны миян вӧсна, ёна отсасьӧны. Мойдъяс серти быд мортлӧн эм лов — орт. Сійӧ ортыс быд лёкысь да омӧльысь морттӧ видзӧ. Важ висьтъясын шусьӧ: кулӧм морттӧ кӧ пӧ омӧля сьылӧдан, кутас сёйны ловъяяссӧ. Ӧнӧдз на сиктъясын висьтавласны кӧрт пиня еретникъясӧс, вежӧмъясӧс. Наысь пӧ верман мездысьны сӧмын паччӧр вылӧ кайӧмӧн, либӧ шойсӧ кытчӧкӧ ылӧджык оланінъясысь гуалӧмӧн. Сэсся коми йӧз эскылӧмаӧсь вӧрсаяслы, васаяслы, пывсян айкалы, рыныш айкалы, олысялы (домовой). Вӧрсаяс повзьӧдлывлӧмаӧсь вӧралысьясӧс, васаяс пӧдтывлӧмаӧсь йӧзӧс ваын. Васа пӧ кыскас мортӧс ваӧ, сюяс сылы вомас ассьыс ыджыд няксӧ (нёньсӧ) да и пӧдтас. Быд висьӧм пӧ керсьысьяс ыстӧны: босьтасны шевасӧ висьысьлысь да ыстасны дзоньвидза морт вылӧ.

Лоины коми йӧз пӧвстын памъяс, тунъяс. Памъяс, ӧнія тунъяс моз, кевмысьлісны енъяс водзын, ваялісны налы козинъяс. Памъяс лӧсьӧдлісны важ вера. Найӧ вӧлі шуӧны: «став югыд вылас ыджыдыс, ставсӧ ловзьӧдысьыс пӧ эм Лов. Сылӧн пӧ чужӧма кык пи: бур — мӧдар югыдын олысь Ен, да лёк — Омӧль (Ёма). Ен да Омӧль вӧчӧмаӧсь став мувыв олӧмсӧ. Енлӧн пӧ эм меж. Сійӧ межыс пӧ мукӧддырйи ас изкиӧн изӧ, да сійӧ изӧм шыыс пӧ гымыд и лоӧ. Ӧшкамӧшкаыд пӧ Ен мӧсъяслӧн ветлӧдлан туйыс. Скӧтыс пӧ Енлӧн гут мында дорысь уна. Енлӧн пӧ синмыс, аслас пиыс — Шонді. Шондіыд пӧ кулӧм йӧз вылын ыджыд, найӧс грекъяссьыныс мыждӧ. Шондіыд лунын видзӧ став мусӧ, войын видзӧ Енлӧн мӧд пи — Войпель. Войпельсӧ рисуйтлӧмаӧсь верзьӧмӧн, куим, либӧ квайт, либӧ ӧкмыс юра гундыркӧд тышкасьӧмӧн. Гундырыс — бордъя ош. (Вотякъяслӧн ӧні на ошсӧ гундырӧн шуӧны).

Омӧльысь коми йӧзыд ёна повлӧмаӧсь; повлӧмысла и кевмысьлӧмаӧсь. Двина вом дорын сувтӧдлӧмаӧсь сылы вичко, вичко пытшкас вӧлӧма зарни идол. Сійӧ вичкоас кевмысьлӧмаӧсь квайт пам. Ен да Омӧль кындзи важ коми йӧзлӧн ещӧ вӧлӧма Зарни Ань, нывбаба ен. Сійӧс рисуйтлӧмаӧсь кага моздора пӧрысь бабаӧн, дінас сулалӧ пӧчӧн шуысьыс. Зарни Аньлы юрбитӧмсӧ коми йӧз буракӧ вайӧмаӧсь лунвылысь, Персияысь. Сэні нывбаба ен вӧлӧма — Анахит. Нывбаба енмыслы вичкояссӧ Персияын и коми йӧз сувтӧдавлӧмаӧсь юдоръясӧ. Ӧні тай юдоръясын эмӧсь гырысь мылькъяс, гашкӧ найӧ Зарни Аньыдлӧн вичкоясыс и вӧліны да. Зарни Аньсӧ буракӧ кулӧм йӧз енмӧн лыддьывлӧмаӧсь. Шулӧмаӧсь — Зарни Ань вичкодор вӧрын пу коръяс пытшкас пӧ кулӧм йӧзлӧн ловъясныс олӧны.

Комияскӧд ӧткодь кодь сёрниа йӧзлӧн, финнъяслӧн, эм енъяс йылысь зэв кузь сьыланкыв «Калевала». Сійӧс чукӧртӧма, гижӧма Лёнрот. Сійӧ Финляндияас быд пельӧсӧ волӧма, быдлаысь корсялӧма, гижалӧма ставнас сьыланкывсӧ. Лыддян «Калеваласӧ» да син водзад лоӧ важ финнъяслӧн олӧм-вылӧмныс, керӧм-вӧчӧмныс, эскӧмныс. Сэтшӧм сьыланкывйыс, тыдалӧ, вӧлӧма и комияслӧн; кӧнсюрӧ торъясыс сюрлӧ на. Миянлы, коми йӧзлы, сідз жӧ колӧ чукӧртны став важ сьыланкывъяссӧ, мойдъяссӧ. Уна нин миян сьыланкывйыс вошӧма, вунӧма. Оз нин сьывны важ олӧм йылысь, этша нин коли мойдысьыс. Колӧ эськӧ кӧть мый кольӧма сійӧс видзны дзикӧдз вошӧмсьыс, гижавны, чукӧртны. Важ коми йӧз олӧм йылысь некутшӧм гижӧдъяс абуӧсь, сійӧс вермам тӧдмавны сӧмын сьыланкывъяс серти, мойдъяс серти. Этшаник сьыланкывъяс гижӧма нин: тотараяскӧд венсьӧм йылысь, Казань кар босьтӧм йылысь.

Ёртъяс, эн яндысьӧй, эн полӧй висьтавлыны важ сьыланкывъяс, мойдъяс, бӧрдӧдчан кывъяс! Йӧз костса висьтъяс — йӧз вежӧрлӧн озырлуныс! Отсалӧй чукӧртныс сійӧ озырлунсӧ! Гижалӧй, коді мый тӧдад, мый кывлад важ коми йӧз йывсьыд!

This is a translation and has a separate copyright status from the original text. The license for the translation applies to this edition only.

Original:

This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:

its creator didn't fight or work for Soviet Union victory during the Great Patriotic War — so the 70-year protection term is applied;
and the creator died before January 1, 1954 (more than 70 years ago), and has been not posthumously rehabilitated since that date;
and this work was first published before January 1, 1954 (more than 70 years ago).

This work is in the public domain in the United States because it was published before January 1, 1929 (more than 95 years ago).

The author died in 1932, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 91 years or less (if applicable), or the copyright term is 101 years or less since publication (if applicable).

Translation:

This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]

This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain (or as a file it should not be migrated to the Wikimedia Commons) that excludes pre-1929 works copyrighted at home.

Данная работа, впервые изданная до 1929 года, находится в общественном достоянии по законодательству США, и может быть опубликована здесь, в мультиязычной Викитеке. Но эта работа не может быть опубликована в национальной Викитеке, которая должна подчиняться законодательству России, т. к. работы этого автора (за исключением изданных до 7 ноября 1917 года) пока не вышли в общественное достояние в России. Этот автор умер в 1967 году, соответственно эта работа выйдет в России в общественное достояние в 2038 году.

The author died in 1967, so this work is also in the public domain in countries and areas (outside Russia) where the copyright term is the author's life plus 50 years or less.