Нарт Саусырыкъо ипщыналъ

Нарт Саусырыкъо ипщыналъ
(КӀэмгуе къэӀотыгъокӀэ)


Быраскэм ищэджэгъоужым
Итхъожъыер тхьэкумэлалэу
Саусырыкъуи елэлэхэу къыдэхьажь.
Унэм къызехьажьым
Щъоныри щытэу,
Ахуэмышхэу пчъэблыпкъытӀур
Нарт Саусырыкъо еубыты,
Лъэшэу плъызэу къеуцу.
Янэу Сэтэнэе-гуащэр
ПӀэкӀорым исти,
Джэхэшъогум къытеуцо:
— Саусырыкъоу сикъан,
Саусырыкъоу синэф,
Ашъохэр зиджанэлъыпцӀ,
ЛъыпцӀэхэр зипэӀошыгу,
Ешыгуаор зичат
Къыпызымынахэрэр зыпчышъхь,
Нарт шъхьахьэ узысэгъакӀом
Хъэбарэу къэпхьыгъэр къысаӀу.
— Тянэу Сэтэнэе-гуащ,
Гуащэу хьэшхъуашъу,
Зышъохэр техьэ-текӀ,
Нартхэр пцӀыкӀэ зезыщ,
Хъэбарыхьэ сыбгъэкӀуагъа сэ?
Шъузымэ сыряӀофтабга сэ?
— КъыохъулӀагъэр къызысэмыӀокӀэ
Мы уашъор ситхьэмыгъэпцӀ,
ЗгъэпцӀымэ сызэгозыутын,
ЧъырлэныстэмкӀэ зыкъэслӀэжьыни,
Джэхэшъогум зыкъытезгъэфэнкӀэ.
— Къэбарэу къэсхьыгъэр
КъысӀонба адэ,
Тянэу Сэтэнэе-гуащ,
Гуащэмэ урялый о,
Тыгъэнэбзыир унэгу о,
Дышъэхэри укокӀ о.
АрыкъыкӀэ хыба,
Хым ышъхьэ къэсыухьазэ
Нартымэ ядзэ сыхэхьагъ сэ.
Ащ нартхэмэ сыщапсэлъагъ,
Псалъэм къидгъэкӀи,
Тыщызэфилъи, тыщызэзэуагъ тэ.
Ащ сипчъышъхьи къыщакъут,
Къутафэр къесхьыжьэжьи,
СыкъэкӀожьынэу сыкъызежьэжьым,
Тыгъэр фэцӀэо-шъуаоу,
Уашъори шъотехьэ-текӀэу,
Хьэрам кӀэим сыкъыздэхьажьым
СаужыпкъэкӀэ сызэплъэкӀыгъэу
ШӀуцӀэгъэ цӀыкӀу горэ
Къачъэу сэлъэгъу.
Сыкъачъи шъхьаи — зи сигъэкӀугъэп,
Ышъхьэ сырипэсыгъэп,
Пчы дысымкӀэ сыкъырихьыхыгъ,
Нартымэ яжъогъэ пцыумих
ПлӀэӀупэкӀэ зэрисигъэфагъ,
Ифэчысэ къызшӀохихи,
Сшъхьэ шӀуихынкӀэ
СшӀошӀ ыгъэхъуи
Сыгу зэкӀодым
Хъогъэ-шагъэм секӀуи,
Быраскэм ищэджагъом
Хьэрам Ӏуашъхьэм секӀолӀэнэу
ПӀалъэ ести сыкъэкӀожьыгъ.

Янэу Сэтэнэе-гуащэр
КӀыизэ чъырлъэныстэм етхъуагъ.
Унэм илъэти
Тхъожъыем ечъагъ:
— Ситхъожъыеу лъэдакъэц,
ЗихьэкӀыцэ кӀыхьэ,
Шы зыкӀэмыхьэжь,
Къысфэшъухьыгъэр сыд шъхьакӀу,
ШъхьакӀом сыкъызэгутхъы сэ.
Къэлъыри озгъэшхынэм,
Гулъыри озгъэшхынэп.
Хьэрэ-къурэ мэкъум
Уезгъэгъун о!
ШхоӀур гъурэу ПфязгъэшӀын,
Лъэпшъ дежь сыкӀони
Одыджын шъиир къезгъэшӀын,
УишыкӀэ налъэми къахэсшӀэн,
Мыохъоу щищ къезгъэшӀыни,
Саусырыкъо шӀохэсдзэн.
О шы ышӀэн къызыбгъанэрэм
Уисщыни хьэмэ уязгъэшхын.
Саусырыкъо лӀы ышӀэн
Къызигъанэрэм къедзыхыри
О садэжь къэкӀожь!
Саусырыкъо Хьэрам Ӏуашъхьэ
Фегъази екӀуалӀэ,
Кондэ къогъум къотӀысхьэ.
ШъэофӀыжь Ӏэпшъабгъор
Шы пэфыжъым къыӀудыси,
Хьэрам Ӏуашъхьэ дэкӀуае,
Зиплъыхьэу теуцо.
Саусырыкъо кондэ къогъум
Зыкъыкъуегъэщы, зыкъегъэлъагъо.
— Ара адэ, Саусырыкъо цӀыкӀоу нэкъипш,
Нэкъипшэу
Хъогъэ-шэгъэ рэзекӀу —
Арэу ыӀуи, ишы пэфыжъ,
КӀэпцышъхьэкӀэ щысэу
Къыригъэцохъохыгъ.
Саусырыкъо куандэм къосыти,
Одыджын шъиир ыгъаджэу
Кондэ къогъум къыкъолъэти,
Шъэофыжь Ӏэпшъабгъоу
Гобгъо-тӀэбгъоу рэзекӀоу
ЗемкӀогъэ кӀалэу щытыти,
Шы пэфыжъым зырехьыжьэм
Шы пэфыжъым къыӀудыси,
ШыжэпкъитӀур къыхелъэшъу.
Ежьыри шыпхэкӀымкӀэ къыдефэхы,
Ифэчысэ шӀохидзагъ.
— Саусырыкъо, пӀалъэ къысэт.
— Сэ хьазырэу сызыщыхъурэм
ПӀалъэ ястыжьырэп, — еӀо,
Шъэофыжь Ӏэпшъабгъом
Ышъхьэ къышӀуехы.
Шъхьэр къыфихьи,
Джэхэшъогум къытыригъэтӀысхьагъ.
Сэтэнэе-гуащэр зеплъым
Ышыпхъу нахьыкӀэ
Ар ыкъо закъоу ышӀэжьыгъ.
— О Тхьэм лъэпкъы уишӀынэп,
О уи Тхъожъые къэптыгъуи
Гугъу-мыгъуекӀэ шъуспӀугъ.
Шы пэфыжъыри Тхъожъыери
Зы шыбз къылъфыгъ, —
Илъэс пшӀыкӀутӀо
Шыбзгъащэ ешъуагъ.
Шъэуфыжь Ӏэпшъабгъор
Илъэс пшӀыкӀутӀо
Янэ быдзыщэ ригъэшъуагъ.
Ащ о кӀочӀэгъу уафырикъуныя!
Арары пӀоу къысэпӀуагъэемэ
ШъхьэкӀо къыозышӀагъэр
СыкӀони къыпфэсщэнти
Зэныбджэгъу шъусшӀыныеба!
Шъузэакъылэгъу зыхъурэм
Хэт шъо къышъутекӀожьыни,
Ухэукъуагъ, си Саусырыкъу!



Сосрыкъуэ и пшыналъэ
(Къэбэрдей къэӀуэтыгъуэкӀэ)



Сэтэней:
— Сосрыкъуэ си къан,
Сосрыкъуэ си нэху,
ЯмэӀуху дыщафэ,
Дыщэр зи джанэ куэщӀ,
Ещыгуауэу мэшэс,
Нарт шур щышэскӀэ
Сосрыкъуэ къыкӀэроху,
ХьэскӀэ-маскӀэ зэдолъ,
Бийм я шхылъэ зэредзэ,
Хьэ дзакъэныр зи мэисэ,
Бгыр зы къутэр и зы шащхьэ,
Нарт джэгум согъакӀуэ,
Уи кӀуакӀэр къызжыӀэ!
Сосрыкъуэ:
— АрыкъыкӀэм сынохуэ,
Кхъуэ-бланэ сыщещэу,
Зы фӀыцӀагъэ седжэнщ,
Япэ лъагъур сэсейти,
СыщӀыӀэри сыщӀыхьакъым,
СыщӀэгуауэри къымпӀарыхэ сыкъищӀкъым,
КъысщӀыӀэри къысщӀохьэ,
КъысщӀогуори кӀэзызыжу сыувыӀэщ,
Абы къэса шуми
Дэнагъуэр и бжыщхьэщ,
БжыкӀэр къызимыпэсгурэ,
БжыкъыпэмкӀэ къыскӀуэцӀоуэ,
Бжэныц гуэуэ цыпыӀэгуэуэ
Уэнэгум сыредз,
Шэгуэуэ сызэбгъэфа мыгъуэр
Ӏубыгъу изу сегъэкӀ,
Дэнагъуэ си пащӀэр
Пщыбийм зэщӀейшхэр,
Выйм вэгъэбзумыр,
Си блыпкъыпэкӀи сегъавэр,
Вийм я пщӀэнтӀэпсыр
Си натӀэпэмкӀэ къыпхейху,
Жыр маисэр къырехри
Щхьэр фӀихыну къокӀуалӀэ.
— Щыт, щыт щауэфӀ!
Нобэ бэрэжьейщ,
Ди лъэпкъ яукӀыркъым,
Махуэ пӀалъэ къеӀысхри
Сэ сыкъэкӀуэжащ:
Си анэурэ Сэтэней-гуащэ!
Уи щхъухь-псыхь зэхэлъхьэщ,
Жыр лэныстэри къэгъабзэ,
Тэджэлейри схуегъэщӀ,
Уи жьгъэрури зэхэщӀэ,
Пшагъуэ мащӀи зынещӀэкӀ,
Хьэрамэ Ӏуащхьэ сыдэгъэкӀ.
Сэтэней:
— Сосрыкъуэ си нэху!
Сосрыкъуэ си къан!
КъыпщыщӀар къызжыӀэ,
Сосрыкъуэ:
— КъысщыщӀар дауэ бжэсӀэн,
ФызитӀ зэуэнджэщыркъым,
УипщӀи зэрахьэлӀэркъым
Сэ къысщыщӀа лейр дауэ ныбжесӀэн.
Сэтэней:
— Уэ къыпщыщӀа лейр сэ къыщызжумыӀэкӀэ
Армэ зызогъалӀэ,
Армэ зызолӀэж,
Сосрыкъуэ:
— Армэ зумыгъалӀэ,
Армэ зумылӀэж,
Ди яужь къинэ цӀыхум
Ар къахущумынэ.
Нарт джэгум сыбгъэкӀуащ,
АрыкъыкӀэми синихуэу,
Арыкъыпщэми сынакӀуэ,
Кхъуэ-бланэми сыщейщэу,
Зы фӀыцӀагъи секӀэпри,
Япэ лъагъур сэсейт.
СыщӀыӀэри сыщӀыхьэкъым,
СыщӀэгуори хъымпӀарыхи сыкъищӀкъым.
КъысщӀыӀэри къысщӀохьэ,
КъысщӀогуори кӀэзызыжу соувыӀэ,
Абы къэса шум,
Дэнагъуэр и бжыщхьэщ,
БжыкӀыр къызимыпэсурэ
БжыпкъыпэмкӀэ къыскӀуэцӀыуэри,
Бжэныцгуэуэ цыпыӀэу
Уэнэгум сыредз,
Шэгуэ сызэбгъэфар,
Ӏубыгъу изу сегъэкӀ.
Дэнагъуэ си пащӀэр
Пщыбийм зэщӀешхэ.
Вийм я вэгъэбзумэр
БлыпкъыпэкӀэ сегъавэ,
Вийм я пщӀэнтӀэпсыр
Си натӀэм ныпхеху.
Жыр маисэр нырехри ЩхьэфӀэхыным нокӀуалӀэ.
— Щыт, щыт щауэфӀ!
Нобэ бэрэжьейщ,
Ди лъэпкъ щаукӀ икӀыжыркъым,
Махуэ пӀалъэ къызэт.
Сэтэней:
— Сосрыкъуэ си къан,
Сосрыкъуэ си нэху!
Ар сэ си къуэ щӀаси.
Хым я щхьэр къэпхьай.
Ебланэщи къуозгъэхьыни.

Жыр лэныстэри къегъабзэ,
Жыр мастэри мэщыпэ,
Тенджэлейр хуейгъэщӀэ,
И жьгъырур зэхейщӀэ,
Пшагъуэ мащӀи зэрещӀэкӀ!
Сосрыкъуэ ныдокӀри
Хьэрамэ Ӏуащхьэ доущыкӀ,
ЛӀыхъум жьэхощатэ,
Шыгъуэ Ӏэл мэбгъунлъэ-мэлъей,
ЛӀыхъур жьэдоуэри
ЖьэлъэнтӀанэр къыхейтхъэ,
ЛӀыхъур мэдэкъауэри
Джэжналъихи екъутэ.
Сосрыкъуэ лӀы псынщӀэти
Жыр маисэр къырехри
Щхьэ фӀихыным нокӀуалӀэ.
— Щыт, щыт щауэфӀ!
Махуэ пӀалъэ къызэт,
— Къызэптамэ куэдыщэщ,
Къызэпт-уэстыжу дыпытынкъым.
Еуэри и щхьэр къыфӀех.
Янэм деж къехьри и щхьэр егъэтӀылъри,
Сэтэней:
— Армэ сыфыз мыгъуи сэ!
Армэ сыфыз гущи сэ!
Сосрыкъуэ:
— Си анэу Сэтэней-гуащэр,
ФӀым сыхуэбгъэӀущкъыми сэ,
Ем сыхуэбущикъыми сэ.
Къэхь жыпӀати къэсхьащ,
Хыж жыпӀэми хыжьыгъуейкъым, — жери
Сэтэней и куэщӀ ныредзэ.