Олӧмлӧн закон

by Аноним

Дзик быд ловъялы, быдманторлы олӧмныс вывті дона. Быдӧн кулӧмысь-бырӧмысь полӧны. Сӧмын дзик быдӧнлы оз тырмы сёяныс, оланіныс. Сійӧн му пасьталаыс ловъяяс костын, быдманторъяс костын дугдывтӧг мунӧ кось, вермасьӧм сёян-юан понда, оланін понда. Вермӧны, кольӧны сӧмын медъёнъясыс, медвынаясыс. Найӧ вынтӧмъясӧс, омӧльясӧс, кужтӧмъясӧс синӧны, бырӧдӧны.

Код нӧ эськӧ велӧдӧма быдманторъяссӧ вермасьнысӧ, водзсасьнысӧ? Коді налы лӧсьӧдӧма быдсяма пӧлӧс вермасянсӧ, водзсасянсӧ? Босьтам кӧть ку гӧн вежсьӧм (покровительственная окраска). Сэсся кытысь нӧ сы мында быдманторйыс лоӧма? Ӧтиӧс тӧв кыськӧ ылысь муысь нӧбӧдас, мӧдӧс визув ва ылісянь кылӧдас. Векисянь кывтӧм пемӧсъяс тшыг вӧсна, ва вӧсна ӧтиласянь мӧдлаӧ мунісны (кӧйдысъяс сідзи жӧ). Сӧмын выль оланінӧ овмӧдчӧм бӧрын налы лоӧ ёна вежны оласногнысӧ ассьыныс. Код оз вермы лӧсьӧдчыны сэтчӧс ногӧн овны, оз вермы, бырӧ.

Шоныдінъясын мича, югыд гӧна куа олысьяс йывмасны, оз кутны тӧрны. Налы лоӧ паськӧдчыны, водзӧ войвывлань сетчыны. Дерт, шоныдінад олысьясыд кӧдзыдінад оз велавны, мунігмозныс кызыс кулалӧ. Сӧмын ловйӧн кольӧны шоныдджык да пемыдджык куаяс. Мича югыд куаястӧ ылісянь аддзӧны зверъясыд да сёйӧны.

Важысянь тӧдам — челядь лоӧны бать-мам кодьӧсь бурлуннаныс и лёклуннаныс. Коді вермис кольны ловйӧн — найӧ челядьлӧн нӧшта куясныс шоныдджыкӧсь, пемыдджыкӧсь бать-мамсьыныс лоӧны. Уна сюрс воӧн найӧ вежсисны дзикӧдз. Со мед кӧдзыдінъясад ошъяс руд гӧннысӧ вежисны еджыдӧ, велалісны вердчыны, кыйны чери.

Кӧчьяс, байдӧгъяс кутісны вежлавны гӧннысӧ: гожӧмын рудӧсь, гожся ывлавыв кодьӧсь жӧ, тӧлын еджыдӧсь, лымйыс кодьӧсь. Сэсся ӧд ставныс зэв шоныд куӧн куасисны.

Дзик жӧ сідзи олӧны быдманторъяс миян син водзын, сӧмын надзӧн да огӧ вермӧ казявны. Видзӧдлам кӧть дзордзалан луд вылӧ: ӧти дзоридз зэв мича, мӧд чӧскыд дука, коймӧд ма кӧра. Сэсся эмӧсь мисьтӧминикӧсь (раминикӧсь), муртса тӧдчӧны. Бобувъяс, малямушъяс, гагъяс дзоридзысь дзоридзӧ жбыръялӧны, отсалӧны кӧйдыслы разавны, чужны. Дерт, найӧ лэбӧны мича да чӧскыд дука дзоридзьяс вылӧджык. Сійӧн налӧн унджык и кӧйдыс лоӧ, ӧдйӧджыка, ёнджыка йывмасны. Воысь воӧ найӧ содасны; мисьтӧмджыкъястӧ, рамджыкъястӧ дзикӧдз быртӧдасны.

Дугдывтӧг му вылын сэтшӧм бӧрйӧдлӧм, вермасьӧм мунӧ: ёнджыкъяс, кужысьяс кольччӧны овны, омӧликъяс, вынтӧмъяс, кужтӧмъяс бырӧны, кулӧны.

Татшӧм олӧмыс мувывса пемӧсъяслӧн, быдманторъяслӧн шусьӧ олӧм законӧн. Татшӧм законсӧ некод оз вермы вежны. Быдмантор оз кӧ куж асьсӧ видзны косысь — кулӧ. Пемӧс оз кӧ вермы кӧдзыдысь асьсӧ видзны — оз жӧ дыр ов. Кодӧс сэсь мыжалан? Дзик некодӧс. Сэтшӧм нин мирыс, лӧсьӧдӧм машина моз, ывлавыв закон серти олӧ, немтор некод оз вермы сэсь вежны. Кодлы эськӧ норасьны? Некодлы. Немтор и норасьны, няргыны, колӧ кыдз-мый верман вермасьны, пӧльза босьтны ывлавылыслысь, ассьыс велӧдчыны да. Ывлавылыс ачыс миянӧс велӧдӧ овнысӧ да вермасьнысӧ. Ӧткӧн овны, пыр косясьӧмӧн ас коддьӧмкӧд вывті сьӧкыд. Лӧсьыдджык вӧлӧма овны ӧтувйӧн (обществоӧн).

Ӧтувтчӧм сетӧ зэв ыджыд вын. Сьӧлӧмӧн и вежӧрӧн ёнмӧны обществоӧн олігӧн. Татшӧм бурсӧ важӧн нин казялісны пемӧсъяс, овмӧдчалісны ӧтув недӧкма семьяясӧн, дзонь обществоясӧн.

Став олысьыс сэтшӧм обществоас лыддьысьӧ ёртъясӧн (тӧварышъяс). Ӧтвылысь найӧ шогсьӧны, нимкодясьӧны. Ӧтвылысь оланінъяс лӧсьӧдӧны, сёян-юан корсьӧны, водзсасьӧны врагъяскӧд, тшӧтш шогсӧ пальӧдӧны, судзсьытӧмсӧ судзӧдӧны. Отсалӧны вермытӧмыслы, дорйӧны нартитӧмъяссӧ. Сідзтӧ олігӧн велаласны мӧда-мӧд дінаныс, кутасны радейтны, дон тӧдны ёртъяслы. Сэтшӧм лӧсялӧмыс, радейтӧмыс мӧда-мӧдсӧ мортлысь сьӧлӧмсӧ кыпӧдӧ, сӧстӧммӧдӧ, мӧдӧдӧ мӧда-мӧд дорйӧм вӧсна биӧ-ваӧ. Сэтшӧм мӧда-мӧд вӧсна тӧждысьӧмыс мортлысь олӧмсӧ мичмӧдӧ, долыдмӧдӧ.

Сэтшӧм дугдывтӧм вермасьӧм, водзсасьӧм олӧм законыс му вылас жӧ велӧдӧ ӧтувтчыны, радейтны, мӧда-мӧд вӧсна лов пуктыны.

Мӧда-мӧд вӧсна лов пуктӧм закон быдманторъяс пӧвстын, дерт, абу. Кывтӧм пемӧсъяс пӧвстын вывті шоча овлывлӧ. Морт абу турун, абу кывтӧм пемӧс. Мортлӧн эм ыджыд вежӧр, бур мывкыд. Сылы оз ков кывтӧм пемӧсъяс моз, турунъяс моз мӧда-мӧдӧс сёйӧмӧн, виӧмӧн вермасьны. Дерт, олӧм вӧсна колӧ вермасьны, водзсасьны, сытӧг оз позь овны му вылын. Сӧмын унаӧн на ӧнӧдз оз гӧгӧрвоны вермасьӧмсӧ: вермасьӧны морт-морткӧд, кӧинъяс моз мырсьӧны мӧда-мӧдӧс бырӧдны, сёйны, мед эськӧ сӧмын аслыныс ставсӧ курыштны. Вермасьӧмыс, водзсасьӧмыс мортыслӧн колӧ лоны мӧд пӧлӧс. Мортлы колӧ дугдывтӧг вермасьны гӧльлуныскӧд, пемыдлуныскӧд, лёка олӧмыскӧд. Найӧ медся ыджыд врагъяс мортлӧн. Найӧс вермыны сӧмын ӧтиторйӧн позяс — велӧдчӧмӧн, тӧдӧмӧн. Колӧ вермасьны ывлавывса лёк выныскӧд: ваыскӧд, тӧлыскӧд, чард-гымыскӧд, зэрыскӧд, косыскӧд. Найӧс колӧ дзикӧдз вермыны — доддявны аслыным удж вылӧ, мед на вылын ыджыдыс лоӧ морт, мед мортлысь найӧ кывзӧны, бур вӧчӧны. Бара жӧ найӧс вермыны сӧмын велӧдчӧмӧн, тӧдӧмӧн позяс. Вӧлӧмкӧ, став бур олӧмыс, быдтор вермӧмыс, озырлуныс, югыдлуныс ёна уна велӧдчӧм, тӧдӧм помын.