Пионер габо (Коцойты)
Куыддæр-иу æхсæв æмæ бон кæрæдзийæ фæхицæн сты, афтæ-иу пионер Габо венаг бандон рудзынджы раз авæрдта æмæ-иу чиныг дæлвæйнæгыл æрфæлдæхта. Афтæ уыди алы райсом дæр, æнцойбонтæй фæстæмæ. Габо æнæзивæг ахуыр кодта йæ уроктæ æмæ скъолайы нымад уыди отличникыл.
Рудзынг арæзт уыди уынгмæ, хурыскæсæнырдæм, æмæ-иу Габойæн æнæ фæкæсгæ нæ уыди уынджы змæлдмæ дæр, йæ бакомкоммæ дæсрудзынгджын иууæладзыг хæдзармæ дæр. Уый уыдис зæронд хæдзар, тынг цалцæг кæнын кæй хъуыд, ахæм: æмбæрзæн дуртæ ранæй-ран уыдысты сæстытæ, тигъты чъырæй сæрст æрызгъæлдтытæ кодта, трубаты сæртæй агуыритæ фæхъуыди, рудзгуыты тарвæзтæ æмæ рамкæтыл зынди, бирæ цæрæнбон сын кæй нал ис, кæрты дуар æмæ къалиткæ ныггæлиртæ сты. Йæ цæст-иу ахаста Габо уыдæттыл æмæ-иу бадис кодта хинымæры: «Цымæ сæ хæдзармæ цæуылнæ базилынц?»
Фæлæ уымæй тынгдæр цæуыл бадис кодтаид, ахæм цыдæр ма уайын байдыдта йæ цæстытыл. Уыцы «цыдæры» Габо нырыонг хъуыды дæр нæ кодта, фæлæ иу райсом, йæ уроктæ куы ацæттæ кодта, уæд æй бафиппайдта. Кæсы уынджы змæлдмæ, йæ цæст ахæссы йæ бакомкоммæ хæдзарыл дæр. Мæнæ къалиткæ байгом ис, æмæ дзы рацыди иу хъуг, хæххон сау хъуг, йæ чысыл сыкъатæ размæ арæзт. Йæ фæдыл рацыди иу ус, йæ къухы къалиу, — цы зæгъын æй хъæуы, — уый радыгъта йæ хъуджы æмæ йæ фескъæры хъоммæ — Терчы фаллаг фарсмæ. Дыууæ минуты рацыдаид, афтæ уыцы къалиткæйæ рахызти дыккаг хъуг, уый дæр хæххон сау хъуг, æмæ фæраст ис дæлæрдæм, хиды ’рдæм. Йæ фæдыл къалиткæйæ рахызти дыккаг ус, йæ къухы уымæн дæр къалиу, афтæмæй уый дæр фæцæуы дыккаг хъуджы фæдыл. Уыйфæстæ къалиткæйæ рагæпп кодта немыцаг стыр сырх хъуг, æрлæууыди дуармæ æмæ ныууасыди. Йæ фæдыл рахызти зæронд фыдцъылыз лæг, февзыста лæдзæгæй хъугмæ æмæ та йæ уый дæр фескъæры хиды ’рдæм.
Кæсы дарддæр Габо æмæ æнахуыр хъуыдытæ гуырынц йæ сæрымагъзы.
Рацыдаид иу-дыууæ минуты бæрц, афтæ къалиткæйæ рахызти цыппæрæм хъуг, хъулон хъуг, къорд мыггæгтæй чи равзæрыди, ахæм. Йæ фæдыл рахызти ус æмæ йæ уый дæр фескъæры дæлæрдæм, хиды ’рдæм.
Цы хæдзарæй загътам, уыцы хæдзары цæры къорд бинонтæ. Уыдонæй цыппармæ ис фæйнæ хъуджы. Алы райсом сæ скъæрдтой хъоммæ хицæнтæй, Терчы фаллаг фарсмæ, уырдæм та у дыууæ километры бæрц. Ноджы цыппар бинонтæй алкæмæй дæр хъуамæ алы изæр исчи цыдаид сæ хъуджы размæ.
Уыцы диссаг «цыдæр» пионер Габо бирæ хæттыты федта, фæлæ дзы йæ сæрмæ уæлдай исты хъуыды нæ цыди. Æрмæст ыл абон бадис кодта, абон райгуырди йæ сæры уыцы «цыдæры» тыххæй æнахуыр хъуыдытæ. Хъуыды кодта афтæ: «Сæдæ стурæн иу хъомгæс æгъгъæд у, донмæ дæр сæ скъæры, донæй дæр сæ здахы, хизгæ дæр сæ кæны, уæд адон — цыппар адæймаджы — райсомæй, изæрæй сæ фæйнæ стуры фæдыл цы цоппай кæнынц? Цæй æмæ сын зæгъон... Фæлæ сын куыд зæгъон? Къулыбадæг мæ схондзысты, мæ дзырдтæ сæм афтæмæй нæ бахиздзысты... Афтæ нæ... афтæ нæ... Уæдæ мæ сыл хъуамæ хорз ныххудон. Ацы ран комкоммæ амындæй худт тыхджындæр хæцæнгарз разындзæн». — Афтæ сфæнд кодта лæппу.
Уый дыккаг райсом Габо рацыди уынгмæ, æмæ цыппар хъуджы, алкæмæн йæ хицау йæ фæдыл, афтæмæй куы араст сты хиды ’рдæм, уæд йæ дзыхыдзаг ныххудти æмæ загъта:
— Дæлæ поезд фæцæуы!
Хъуццыты хицæуттæ фæкастысты фæстæмæ, фæлæ сæ цыд дарддæр кодтой.
Уый фæстæ райсом Габо ацыди хиды размæ, уырдыгæй раздæхти фæстæмæ «поезды» иувæрсты æмæ, цыма йæхицæн дзуры, уый хуызæн загъта хъæрæй:
— Мæлæты æвдæлон адæм не сты адон, алчи сæ йæ фæйнæ хъуджы фæдыл цæуы изæрæй, райсомæй, афтæмæй иу хæдзары цæрынц.
Æртыккаг райсом Габо уынгмæ нал рацыдис — æгъгъæд сын у, загъта, кæд исты бамбаринаг сты, уæд. Бады та рудзынджы фарсмæ, ахуыр кæны йæ уроктæ æмæ йæ цæст дары йæ бакомкоммæ къалиткæмæ дæр. Кæсы, æмæ къалиткæйæ фæд-фæдыл рагæппытæ кодтой цыппар хъуджы. Сæ фæстæ рахызти иу ус, къалиу йæ къухы, æмæ сæ дæлæ фескъæры хиды ’рдæм.
«Иу хорз хъуыддаг уал бакодтон», — загъта хинымæры пионер Габо æмæ зæрдиагдæр бавнæлдта йæ уроктæ ахуыр кæнынмæ.
|
This work is in the public domain in Russia according to article 6 of Law No. 231-FZ of the Russian Federation of December 18, 2006; the Implementation Act for Book IV of the Civil Code of the Russian Federation:
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States (and not published in the U.S. within 30 days), and it was first published before 1989 without complying with U.S. copyright formalities (renewal and/or copyright notice) and it was in the public domain in its home country on the URAA date (January 1, 1996 for most countries).
The author died in 1944, so this work is also in the public domain in other countries and areas where the copyright term is the author's life plus 79 years or less (if applicable), or the copyright term is 84 years or less since publication (if applicable). |
|