Пӧжар

by Пыстин Илья Иванович

I

— Мамӧ, кытчӧ нӧ мунан?

— Льӧльӧла тіянлы ветла. Зэв ылӧ, Чомкост сайӧ муна.

— Сэсся льӧльӧнад вейдан, мамук?

— Верда, дитя, верда, пӧттӧдзыд верда, — шуӧ Педӧсь кык арӧса нылыслы.

Мунӧ сійӧ йӧвла мӧд сиктӧ, аслас мӧскыс сулалӧ да. Уджыс эськӧ Педӧсьлӧн эндыны нин пондӧма, да мый нӧ керан, быть ӧд мун, рушкутӧ тувйӧ он ӧшӧд. Ыстыны йӧвлаыс некодӧс жӧ, да и йӧв вайӧмысь кындзи на ӧд эмӧсь могъясыд. Эм эськӧ Педӧсьлӧн мӧд ныв, Катя, да асьсӧ на сійӧс видзны колӧ, муртса на вит арӧс тырӧ.

— Мамӧ, ме чӧч ветла льӧльлаыд, мед гажӧй тэысь оз быль?

— Ылын да ёна ӧд мудзан. Катьӧыдкӧд овлы, ме ӧд регыд локта. Керкаад он кынмы. Пачыд талун зэв ӧдъя да шоныд лоӧ…— петігмозыс нин небыдика шуис Ануклы мамыс. Петіс да керка ӧдзӧссӧ игналіс ортсысяньыс, мед челядьыс некытчӧ оз мунны, мед некод оз лок ни.

Ануклы забеднӧ лои да кутіс бӧрдны.

— Эн бӧрд, — кутіс бурӧдны сійӧс Катьӧ. — Мамыд регыд локтас да льӧльӧ нямам. Батьыд кӧлач ваяс тэныд.

Батьыс налӧн во джын сайын нин муніс заводӧ уджавны, да заводас доймӧм бӧрас некутшӧм юӧр на эз волы.

Катьӧ вайис чойыслы чачӧяс, ворсӧдны кутіс. Анук некыдз оз бурась, ӧтарӧ нормӧ бӧрдӧм шыыс. Недыр мысти Катьӧ перйис залавкаысь тшак лоток * да ырӧш тасьті — кӧсйӧ вердыштны чойсӧ… Видзӧдлыштіс паччӧрлань — паччӧрас и гӧбӧч вылас ыпнитӧма би. Джоджӧ нин гылдӧны ӧзйӧм шабді юръясыс. Пазъясӧдыс, стенӧдыс котӧртӧ биыс, нюлӧ нитшсӧ, мавтӧ сьӧд саӧн ассьыс туйсӧ.

Катялӧн повзьӧмысла уси кияссьыс лотокыс да тасьтіыс. Весиг шунысӧ нинӧм эз куж, вӧрзьӧдчыныс места вывсьыс эз вермы. Анук вӧлі сулалӧ джодж шӧрын улӧс бокын да шлап уси, семдіс сэтчӧ...

II

Педӧсь ӧдйӧ мунӧ йӧвла челядьыслы да мунігмозыс мӧвпалӧ:

— Яковӧй, коньӧрӧй, ловъя абу нин-а. Некутшӧм юӧр тай оз волы-а. Весиг ӧтлаын уджалысьясыс нинӧм оз висьтавны сы йылысь.

Гӧльлуныд вӧсна гортӧ волыны оз удитлы. Гӧтрасьӧм бӧрас витӧдысь нин муніс заводӧ, кын кокыс ньӧтчыд оз сывлы.

Педӧсь мунӧ чукыльӧсь вӧр туйӧд. Арся лым мутшкакылӧ кок улас. Тӧвруыс летйӧдлӧ-пӧльтӧ Педӧсьлысь важ ситеч чышъянсӧ. Ыджыд тыртӧм йӧв туисыс ниртчӧ юбкаас, кишйӧдлӧ. Дженьыдик, уна дӧмаса важ кышаныс петкӧдлӧ Педӧсьлысь гӧля олӧмсӧ. Весиг дӧмаса гын сапӧг кок туй сертиыс нин гӧгӧрвоан судзсьытӧм олӧмсӧ сылысь. Мунігмозыс Педӧсь жунимапырысь корсюрӧ синъяссӧ чӧвтлӧ румвидзан козъяс вылӧ, куш кыдзьяс вылӧ да. Гӧгӧр сулалӧ шуштӧм вӧр. Сэтшӧм жӧ шуштӧма ньӧжйӧник лэбзьӧны руд кымӧръяс, вевттьӧны югыд шонділысь мича чужӧмсӧ, сайӧдӧны сылысь гажа, серамбана видзӧдлассӧ.

Кирӧ Митрей ордын Педӧсьлы бура дыр лои виччысьны, буретш вӧлі ӧбӧдайтӧны да. Пукалігмозыс Педӧсь смекнитіс керкапытшса овмӧссӧ Митрейлысь. Вежӧс сайын, сунӧ лабичын, югъялӧ кык самӧвар. Сэн жӧ тыдалӧ сепаратор. Ен ув пельӧс дорас пызан вылын вурсян машина. Пызан дорын ыджыд диван да мича улӧсъяс. Шпалера стенсӧ гажӧдӧны уна пӧлӧс важ серпасъяс, пельӧссӧ — ӧбразъяс. Виж краскаа джоджас люзьвидзӧны выль джодж дӧраяс. Порог ув стенас люньвидзӧны-ӧшалӧны ной эжӧда пасьяс, паськӧмъяс. Ачыс Кирӧ Митрей выль сьӧд ной гача. Лӧз сатин дӧрӧмсӧ вевттьӧ рудов жылетка. Зепсьыс мыччысьӧма эзысь часі чеп. Юрсӧ юковтӧма шӧрсяньыс ӧтмӧдар бокъясас, мавтыштӧма выйӧн. Чикыльӧсь гӧна сьӧд тошсӧ лӧсьыда сыналӧма, пушкыртӧма. Нырыс Митрейлӧн крукылякодь, чужӧмыс чукырӧссьыны нин кӧсйӧ, сӧмын вира на, яя. Кузь лыска синкым увсянь видзӧдӧны зэв мудер устава читкыртчӧм синъяс, тэрыба лапйӧдлӧмӧн.

Сёйӧм бӧрын Митрей тшӧктіс слугасӧ пуктыны Педӧсьлы туисас шомйӧв, ачыс водіс шойччыны крӧватьӧ, нюрвыв нитш кодь небыд вольпась вылӧ. «Аттӧ, лӧсьыда жӧ олӧ Кирӧ Митрейыд, — думыштіс Педӧсь. — Оз жӧ, майбыр, некутшӧм шог тӧдлы...» Сэсся шуӧ:

— Митрей Кириллӧвич, гын сапӧгтӧ нӧ сетан он?

— Сета, кӧсйи да кыдз нӧ ог сет. Мун, Степан, пырт мӧд керка паччӧрысь, — дышиникапырысь шуис казакыслы.

Степан пыртіс да сетіс Педӧсьлы ичӧтик важ руд гын сапӧгъяс.

— Уна-ӧ ковмас татысь, йӧвсьыд да? — юаліс Педӧсь Митрейлысь.

— Мый нӧ нин тіянлысь таысь босьтан. Коркӧ гожӧмнас страдна дырйи волан отсыштны лун-мӧд кежлӧ. Сэсся ковмас кӧ йӧлыд — бара волы, кӧть ачым и ог ло гортын, сетасны, — небыдик кывйӧн лапйӧдліс Митрей Педӧсьлы. Ачыс думсьыс артыштіс: «Морт кызь кымын уджалысьыд, эськӧ лои нин страдна кежлӧ».

— Пасибӧ зэв ыджыда, — шуис Педӧсь ӧдзӧсӧд петігӧн.

Педӧсь зіля мӧдіс гортӧ.

— Дас кык лун нин медмича, гажа кадсӧ гожӧмнас колӧ йӧзлы уджавны, ещӧ на содӧ дай. Кор и удитла ассьым турунӧс пуктыны...

III

Катьӧ гӧгӧрвоис: би пытшкысь колӧ петны — пышйыны. Уськӧдчис сійӧ ӧдзӧсӧ, йӧткыштіс, — сӧмын тай игана ӧдзӧсыс, эз воссьы. Бергӧдчис да котӧртіс ӧшинь дорӧ. Син улас уси улӧс. Кватитіс улӧссӧ да мый вӧлі эбӧсыс кыкнан кинас вартіс-швачкӧбтіс ӧшиньӧ. Важ ӧшинь тасъяс чирмуніны, стеклӧыс зёльмуні. Катя ас водзвылас ӧшиньӧдыс кӧсйис чойсӧ лэдзны да повзис, кокыс пӧ чегас либӧ юрыс потӧ, джуджыд ӧшиньыс да. Коскӧдзыс сюйис юрсӧ ӧшиньӧ — горӧдіс лёкысь, сӧмын некод эз кыв сылысь горӧдӧмсӧ, некод абу ывлаас матігӧгӧрын.

А биыс пыр ӧтарӧ содӧ, ыдждӧ, паськалӧ. Кӧсйӧ ньылыштны-сотны кыкнан чойсӧ. Джын стеныс нин ӧзйӧма, пӧтӧлӧк пасьтаыс нин би. Катьӧлы паськӧмас кутчысис биыс, юрсӧ пондіс сотны. Нинӧм гӧгӧрвотӧг, садя нисьӧ садьтӧм, повзьӧмысла Катьӧ чеччыштіс кык метра судта ӧшиньӧд ывлаӧ. Тупыльтчис горзігтырйи лым вывті. Лымйыс кусӧдіс ӧзйӧм платтьӧсӧ. Сэсся Катьӧ чеччис, чарзігтырйи кӧмтӧгыс котӧртіс лымъя туй вывті вит керка сайӧ — пӧчысъясӧ. Пӧч ордас пырӧм бӧрын мудзӧмысла, кынмӧмысла, повзьӧмысла Катьӧ шыасьныс эз вермы, сӧмын синъяссӧ таращитӧмӧн сулалӧ джодж шӧрын да здыкйӧ. Недыр мысти зэв гораа бӧрддзис да шуӧ:

— Сотчӧ-ӧ-ӧ... ке-ерканы-ым...

Пӧчыс нӧшта на ёна повзис. Кык кывйӧн висьталӧмсьыс сійӧ гӧгӧрвоис ставсӧ, чепӧсйис ывлаӧ, кутіс варгыльтны-котӧртны кашкигтырйи горзӧмӧн:

Пӧжар!.. Пӧжа-ар!.. Пӧжа-а-ар!..

IV

Кӧлӧкӧльняын лёк ногӧн бовгӧны. Улича тыр котӧртӧны йӧз: коді чера, коді ведраа, мукӧдыс багыраӧсь. Подаясӧс панлалігтырйи прыссьӧ вӧла, кыскӧ пӧжарнӧй машина. Сикт пасьта кылӧ горзӧм.

Пӧжар вылын кылӧ лёк шум. Сёрни пиас ӧтлаасьӧны тшӧтш горзӧм, бӧрдӧм, ойгӧм, ведраясӧн клёнӧдчӧм, тӧвлӧн шувгӧмыс, понъяслӧн увтчӧмыс, биыслӧн жургӧмыс. Сэні лёкысь горзӧ, ставсӧ кӧсйӧ венны ӧти нывбаба гӧлӧс. Зэв нораа, бӧрдӧм гӧлӧсӧн шуалӧ:

— Кагаыс пытшкас сотчӧ... Кагасӧ петкӧдӧй!

— Поссӧ вайӧ ӧдйӧджык... Пыранінас резыштӧй, — торкис сійӧс мужик гӧлӧс.

— Вайӧ киськалӧ менӧ юр вывті ваӧн... Ме пырала керкаас. Ӧдйӧджык, — шуӧ ӧти том морт.

Дзик пыр сійӧс киськалісны ваӧн, ӧшиняс лӧсьӧдісны пос. Син лапнитігкості том мортыд бердіс би пытшкӧ...

Ставныс виччысьӧны том мортлысь би пытшкысь петӧмсӧ… Ставӧн ланьтісны. Сӧмын машина дугдывтӧг резӧ ва ыпъялан биӧ. Ставлӧн синъясыс дзоргӧны ӧшиньӧ, кыті би пытшкӧ пырис кагала том морт, сӧмын биыс да тшыныс кындзи нинӧм оз тыдав.

Друг бырс чеччыштіс том мортыд. Уськӧдчисны сы дінӧ, бара ваӧн киськалісны, кусӧдісны ӧзйӧм паськӧмсӧ. Кага пыдди сійӧ аддзӧма лабич улысь шом кодь сьӧд яя ёкмыль.

V

Рыт. Пемыд рӧмыс тывйыштіс ставнас коми мусӧ. Лӧня усьӧ шоныд лым, эшкынӧн моз шебрӧдӧ мусӧ. Керкаясын дзузвидзыштӧны гӧрд бияс. Некӧн шы ни зык оз кыв — гӧгӧр чӧв. Сӧмын сотчӧм керка местаын, сотчӧм керъяс вылӧ пуксьӧмӧн ньӧжйӧник бӧрдӧ Педӧсь...