РСФСР-са Законпуктас

Рочмувывса Сӧветъяс Федератива (Ӧтласа) Социал Республикалӧн
ЗАКОНПУКТАС

5-ӧд Ставрочмувывса Сӧветъяс Съездлӧн шуӧм 10-ӧд лунӧ юль тӧлысьын 1918-ӧд воӧ.

3-ӧд Ставрочмувывса Сӧветъяс Съезд вылын январ тӧлысьын 1918-ӧд воӧ лӧсьӧдӧм “уджалысь йӧзӧс доръян права” и 5-ӧд Ставрочмувывса Сӧветъяс Съезд вылын шуӧм Республика Закон панан йылысь лоӧны Рочмувывса Сӧветъяс Ӧтласа Социал Республикалы Законпуктас.

Тайӧ Законпуктас пӧртсьӧ олӧмӧ (лыддьысьӧ збыльӧн) “С. Ш. И. К-т газет” пыр гижӧмӧн юӧртӧм мысьт. Мед тайӧ разӧдӧма (йӧзӧдӧма) вӧлі быд меставывса Сӧвет власьтъясӧн и ляскалӧма гижӧдсӧ быд Сӧвет власьт удж керан инын, йӧзлы тыдалан инӧ.

5-ӧд Ставрочмувывса Сӧвет Съезд тшӧктӧ йӧзӧс Велӧдан Комиссариатӧс сідзи: мед пӧ быд школаын, Республика пасьталаыс, вӧлі велӧдӧма тайӧ Законпуктассӧ.

Воддза юкӧд. Уджалысь йӧзӧс доръян права.

І (Ӧти тор).

1) Роч муын ӧнісянь пуксьӧ Рабочӧй-Крестьяна Сӧветъяслӧн Республика. Став власьтыс каръясын и сиктъясын (шӧръясын-доръясын) найӧ Сӧвет киын.

Тайӧ Сӧветса Республика лоӧ бурӧн лӧсьӧдчӧм Роч йӧзлӧн мукӧд йӧзкӧд, сійӧ ним улын олысьяскӧд, ӧтув олӧм вылӧ.

ІІ (Мӧд тор).

3) Медыджыд мог Республикалӧн туйдӧма: бырӧдны му вылысь дзескӧдӧм-нартитӧм мортӧс мӧд мортӧн; дзикӧдз дугӧдны йӧзӧс юкӧмысь гырысьӧ-посниӧ (лэптӧм-кедзовтӧм), мед эз вӧв му вылын дась уджалӧм сёйысьяс, дась вӧчӧм новлысьяс. Личкыны нартитысьясӧс, мед найӧ эз вермыны бӧр кыпӧдчыны; шызьӧдны-кыпӧдны коньӧр уджалысь йӧзӧс Став му вывсьыс мича-гажаа бур олӧм вылӧ ӧтувтны. Сы понда 3-ӧд Ставрочмувывса Рабочӧй-Крестьяна Сӧветъяслӧн Съезд вӧчис тадзи:

а) бырӧдны ӧтка мортлысь уна видз-муӧн владейтӧм (став видз-муыс лыддьысьӧ став йӧзыслӧн ӧтласа). Сы вӧсна видз-му мырддьыссьӧ ӧтка киысь и сетсьӧ уджалысь видз-му дорын мырсьысь йӧзлы ӧтмындаӧн юкӧмӧн пӧльзуйтчӧм вылӧ.

б) Став вӧр-ваыс, гырысь уджалан кӧлуй (машинаяс), помещик овмӧсъяс и мукӧд сэтшӧм торъяс петӧны став йӧз ним вылӧ,

в) Став пабрикыс, заводыс, кӧрт туйяс и мукӧд гырысь тор босьтсьӧ ӧтка киысь (пабрикант ордысь) и петкӧдсьӧ рабочӧй йӧз киӧ, мед эз вермыны найӧ бара важ моз сэні уджалысьлысь вын-эбӧс пычкыны,

г) Капиталлысь (деньгалысь) власьт му вылысь уськӧдӧмла, сылысь эбӧс бырӧдӧм вӧсна 3-ӧд Съезд Сӧвет правительстволысь лӧсьӧдӧм закон уджйӧзысь кыдз орӧдчыны, кодӧс вӧчлӧма важ сар дырся правительство мукӧд Государствокӧд.

д) Став банкыс, коді эм ӧтка морт киын, петӧ Республика ним вылӧ, мед ӧдйӧджык мездысьны уджалысь йӧзлы капитал власьт улысь,

е) Йӧз трудӧн олысьясӧс бырӧдӧм вӧсна и бурджык нога удж юкӧм понда ӧнісянь лӧсьӧдчӧ быдӧнӧс мырдӧн удж вылӧ тшӧктан Закон; мед быдӧн пӧткӧдчис ас зільлуннас, эз йӧз ки пыр кокньыдджыка олӧмӧн.

ж) Мед уджалысь йӧзлӧн власьт нэммас, мед оз вермыны бара озыр йӧз кыпӧдчыны и мырддьыны бӧр сійӧ власьтсӧ уджалысь йӧз киысь, сы понда лӧсьӧдчӧ Закон – уджалысь йӧзӧс вооружитны, лӧсьӧдны рабочӧй-крестьяна пӧвстысь Краснӧй Армия, а озыр йӧз киысь ӧружйӧ мырддьыны.

ІІІ (Коймӧд тор).

4) Капитал чабыр улысь вын мырддьӧм понда, саръяслысь власьт уськӧдӧм вӧсна, кодъяс тайӧ му выв вӧвлытӧм войнаӧн сы мында лов босьтісны, жугӧдісны йӧз – 3-ӧд Съезд шуис орӧдчыны и торкны Государство кост гуся лӧсьӧдчӧм договоръясысь, кыдз мый позьӧ ӧдйӧджык сёрни панны рабочӧй-крестьянакӧд, миянкӧд тышкасян государствоясын и на пыр дугӧдны, помавны войнасӧ некутшӧм места босьттӧг, некутшӧм дон вештытӧг, а кык костас олысь йӧзъяссӧ мездыны.

5) Сы кузя 3-ӧд Стр. Сӧв. Съезд шуис: эновтчыны неморт ногса политикаысь, кутшӧмӧс гырысь ён государствояс нуӧдӧны пемыд йӧза муяскӧд, этша йӧза олысьяскӧд, кодъяс ыджыд туйын олӧмӧн, кыдз мый вермӧны, посни йӧзӧс дзескӧдӧны, пычкӧны налысь медбӧръя сӧзсӧ, уна миллион мортӧс аслыныс уджӧдӧмӧн оз тӧждысьны на вӧсна. Медтыкӧ асланыс государствоныс ён да озыр вӧлі.

6) 3-ӧд Съезд ошкӧ Сӧвет Правительстволысь политика нуӧдӧм мукӧд йӧзкӧд роч ним улын олысьяскӧд (Финляндия торйӧдӧм, Персияысь войска петкӧдӧм, Армениялы вӧля сетӧм и м. т.)

ІV (Нёльӧд тор).

7) 3-ӧд Ставрчм. Сӧв. Съезд шуис сэсся, мый ӧнія дырйи, кор уджалысь йӧз вермасьӧ, босьтӧ аслас киӧ власьт, оз позь лэдзны буржуйясӧс некытчӧ, некутшӧм мыжа удж вылӧ сибӧдны... Став власьтыс мед вӧлі уджалысь йӧз киын и наӧн бӧрйӧм рабочӧй-крестьяна сӧветъяс ордын.

8) Мед вӧлі роч йӧзлӧн лючки-бурӧн вӧчӧма ӧтувтчӧм мукӧд посни йӧзкӧд, сійӧ ним улын олысьяскӧд, мед эськӧ ёнджык, зумыдджык вӧлі йитӧд уджалысь йӧзлӧн. Сы понда – мездыны найӧс роч йӧз бердысь, сетны вӧля тӧдӧдны асьнысӧ, сэсся юавны: вермасны оз найӧ роч йӧзкӧд тшӧтш ӧтлаын овны и кутшӧм ногӧн, ӧтлаасьны кӧ лӧсьӧдчӧны: йитчыны дзикӧдз ӧти закон улӧ, ӧти правительство улӧ, али мыйсюрӧӧн сӧмын ӧтувтчыны. Вермасны кӧ, гашкӧ дзикӧдз торйӧдчасны аслыныс и лӧсьӧдасны ас костаныс правительство, законъяс, аслыныс республика восьтасны. Сетсьӧ налы татшӧм правоыс Роч Республикасянь сэтшӧм условйӧӧн, мед тайӧ посни Республикаяссӧ вӧлі лӧсьӧдӧма уджалысь гӧль йӧзӧн, рабочӧй-крестьянаӧн, ас кежаныс, нартитысьястӧг-буржуйястӧг.

Мӧд юкӧд. Рочмувывса Сӧветъяс Ӧтласа Социал Республика Законпуктас йылысь гӧгӧрвоӧдӧм.

V (Витӧд тор).

9) Медводдза уджыс РСФСР-лӧн ӧні олӧм ног вежигӧн – пуктыны чорыда уджалысь йӧзлысь ки став вылас (каръясын-ӧ, сиктъясын), петкӧдлыны ассьыныс вын Рабочӧй-Крестьяна Сӧветъяслысь власьт, мед вӧлі гӧгӧр пасьтала ёнтӧ, личкӧ-пычӧдӧ буржуйясӧс, мед эз вӧв дасьӧс сёйысь, йӧз сьылі вывті ветлысь, мед вӧлі бур олӧм, код ногӧн эз вӧв озыр ни гӧль, ыджыд ни дзоля, нартитысь ни нартитӧма.

10) Роч му Республика лоӧ ас вӧляысь ӧтлаасьӧм став уджалысь йӧзлӧн. Став власьтсӧ Республика пасьталаыс кутӧ уджалысь йӧз ас киас карса сӧветъяс пыр ӧттшӧтш сиктса сӧветъяскӧд.

11) Сӧветъяс сэтшӧм инын, кӧні олӧм йӧзыслӧн мӧд ногсаджык (ас сёрниа ли мый ли), сэтшӧм сӧветъяс вермӧны чукӧртчыны-котыртчыны ӧтилаӧ автоном обласьтувса Союзъясӧ, кодъяс юрын сулалӧны чукӧра сӧвет съездъяс. Сэтшӧм автоном обласьтувса Союзъяс пырӧны и йитчӧны Рочмувывса сӧветъяс – ӧтласа Социал Республика бердӧ сідзи, кыдзи шуӧ 8-ӧд пункт.

12) Юрнуӧдан власьтсӧ РСФСР-ын кутӧ ставрочмувывса сӧветъяслӧн Съезд, а сійӧ костъясас Ставрм. Ш. И. К-т.

13) Уджалысь пемыд йӧзӧс мездӧм вӧсна религияӧн дзугӧмысь, налы тыр вӧля сетӧм понда – вичко (вера) торйӧдчӧ государство власьт бердысь и школа вичкоысь мездыссьӧ; ошкыны-омӧльтны кӧть кутшӧм религия сэтчӧ права быд гражданинлы.

14) Сетсьӧ вӧля уджалысь йӧзлы сёрнитны-висьтавны ассьыныс дум. РСФСР мездӧ капитал власьт улысь печатайтчан кӧлуй (машинаяс, гумагаяс и м. т.) и сетсьӧ ставыс рабочӧй-крестьяна киӧ, мед найӧ вермасны гижавны газетъяс, книгаяс ас колӧм серти и разӧдны быдлаӧ.

15) Уджалысь йӧзлы РСФСР сетӧ права кор колӧ чукӧртчыны собранньӧяс вылӧ, ӧтлаасьны митингъяс вылӧ и м.т.; сетӧ найӧ киӧ став чукӧртчан керкаяс кор налы ковмас.

16) Озыръяслысь экономия да политика власьт уськӧдӧм мысти бырӧ ӧні пыкӧд буржуйяслӧн, рабочӧй-крестьянаӧс пановтӧм союзъясӧ, артельясӧ ӧтувтчӧмысь. РСФСР ӧні отсалӧ рабочӧй-крестьянаӧс быд ногӧн мед найӧ вермасны артельтчыны кӧть кутшӧм ӧтласа удж вылӧ.

17) Мед уджалысь йӧз вермас велӧдчыны, мед налы вӧлі восьса быдлаӧ туй, РСФСР пуктӧ сійӧ ыджыд мог пыдди аслыс – сетны рабочӧй-крестьяналы тырмӧдз велӧдчӧм, кыдз мый позьӧ уна тӧдны налы. Сы понда школаяс ставыс налы восьса, медулісяньыс да медвыліӧдзыс, некутшӧм дон босьттӧг велӧдчӧмысь.

18) РСФСР шуӧ, мый уджавны пӧ колӧ быд мортлы Республикаын, мырсьӧм пӧ удж дінын мед быдӧнлы вӧлі инмӧ. Сы понда Республика аслас гражданалы водзвыв висьталӧ: “Код пӧ оз уджав, сійӧ пӧ оз сёй!”

19) Октябр дырся рабочӧй-крестьяналысь революцияӧс видзӧм-дорйӧм понда, мед сійӧс некод эз вермы бӧр бӧрыньтны и важсӧ бергӧдны, сы кузя лӧсьӧдчӧ закон: быд гражданалы Республикаын нуны войнавывса служба, дорйыны ас Социал Республика. Революция ӧружйӧӧн дорйыны вермӧны сӧмын уджалысь йӧз. Озыр йӧзӧс Рабочӧй-крестьяна власьт лыддьӧ шогмытӧмӧн. Сы понда и оз сет ӧружйӧ найӧ киӧ.

20) Мӧдӧс морт пыдди пуктӧм кузя, уджалысь йӧз Рочмувывса Республикаын, лэдзӧ овны уджалысь йӧзӧс мукӧд государствоысь сідз жӧ, кыдзи ас йӧзлы. Сэтшӧм жӧ праваяс сетӧ, быд удж вылӧ сибӧдӧ ӧтмоза гижсьӧм мысти Рочмувывса Республикаын овны.

21) РСФСР сетӧ права овны ас му вылас пышйысьяслы мукӧд муысь политикаысь дзескӧдӧм йӧзлы.

22) Ӧткодь праваяс сетӧма быд гражданинлы Республикаын, нинӧм омӧльттӧг, найӧ чужӧм, сёрни, рӧдвуж кедзовттӧг. Сы кузя РСФСР закон шуӧ: мед пӧ эз вӧв некодӧс торъя лэптӧм ни омӧльтӧм, нинӧмӧн дзескӧдӧм посни котыра йӧзъясӧс Рочмувывса Республика ним улын олысьясӧс.

23) Дзоньнас тӧждысьӧмла уджалысь йӧз вӧсна РСФСР кодлыкӧ сетлӧм торъя права ӧтка мортъяслы, либӧ кутшӧмкӧ чукӧрлы. - Сійӧ правасӧ бӧр мырддьӧ, кор аддзӧ налысь мӧдарӧ кыскӧм, лёктор революциялы вӧчӧм.

Коймӧд юкӧд. Конструкция Сӧвет власьтлӧн.

А. Юрнуӧдан власьт лӧсьӧдӧм.

VІ (Квайтӧд тор).

Ставрочмувывса Рабочӧ-Крестьяна-Казак-Краснӧй Армия Сӧветъяс Съезд йылысь.

24) Ставрочмувывса Сӧветъяслӧн Съезд лоӧ юрнуӧдан власьт Рочмувывса Сӧветъяслӧн Ӧтласа Социал Республикаын.

25) Ставрочмувывса Сӧв. Съезд чукӧрмӧ (лоӧ) бӧрйӧм йӧзъясысь: а) Карса сӧветъяссянь ыстысьӧ 1 депутат 25 сюрс бӧрйысь пӧвстысь, б) губерняувса Съезд Сӧветъяссянь ыстысьӧ 1 депутат 125 сюрс олысь морт вылӧ.

1. Оз кӧ губерняувса Съезд веськав ставрочмувывса Съезд водзвылӧ, сэки депутатъяс ыстысьӧны веськыда уезд Карувса Съезд вывсянь.

2. Ставрочмувывса Съезд водзвылын кӧ лӧсялӧ обласьтувса съезд, депутатъяс ыстысьӧны веськыда сэсянь.

26) Ставрочмувывса Сӧветъяс Съездӧс чукӧртӧ Ставрочмувывса Шӧрса Исполнительнӧй Комитет кыкысь вӧчӧмӧн во пиын.

27) Ӧдйӧ вылӧ Ставрочмувывса Съезд чукӧртӧ Ст. Ш. И. Ком-ӧн либӧ Сӧветъяс тшӧктӧмӧн, кодъяс улын йӧзыс 1/3 (коймӧд) юкӧмыс лыддьысьӧ став республикасьыс.

28) Ставрочмувывса Сӧв. Съезд бӧрйӧ С. Ш. И. К-ӧс, кӧні шленыс мед эз вӧв 200 мортысь уна.

29) Ставрчм. Ш. И. К-т мыжа Ставрчм. Сӧв. Съезд водзын.

30) Ставрчм. Съездъяс костын медыджыд власьтӧн лыддьысьӧ Республикаас С. Ш. И. К-т.

VІІ (Сизимӧд тор).

Ставрочмувывса Шӧр Исполнительнӧй Комитет йылысь.

31) С. Ш. И. К. лоӧ медся ыджыд закон лӧсьӧдысь, индалысь и видзӧдысь став РСФСР пасьталаыс.

32) С. Ш. И. К. удж туйдӧ (нуӧдӧ) кодарӧ мунны Рабочӧй-Крестьяна Правительстволы и став Сӧветъяс власьт кутысьяслы Республикаын, ӧтувтӧ найӧс и лӧсьӧдӧ уджсӧ, мед декрет серти вӧлі мунӧ, видзӧдӧ, кыдзи олӧм лӧсьӧдны Сӧветса Законпуктас серти, Ставрочмувывса Сӧв. Съезд шуӧм ногӧн.

33) С. Ш. И. К. видлалӧ и пуктӧ ассьыс шуӧм декретъяс вылӧ Народнӧй Комиссаръяс Сӧвет вылын лӧсьӧдӧмсӧ, сідз жӧ и ассяньыс лэдзалӧ декретъяс.

34) С. Ш. И. К. чукӧртӧ Ст. Сӧв. Съезд, код водзын висьталӧ аслас удж керӧм йылысь, политика нуӧдӧм йылысь и мукӧд тор йылысь.

35) С. Ш. И. К. торйӧдӧ ас костсьыс Сӧвет Народнӧй Комиссаръяслысь удж нуӧдӧм вылӧ РСФСР-ысь Комиссариатъяссӧ и отделъясӧ.

36) С. Ш. И. К. шленъясыс уджалӧны Комиссариатъясын либӧ торъя уджъяс С. Ш. И. К.-лысь керӧны.

VІІ (Кӧкъямысӧд тор).

Народнӧй Комиссаръяс Сӧвет йылысь.

37) Народнӧй Комиссаръяс Сӧветлы сетсьӧ лӧсьӧдны став уджсӧ Республика пасьталаысь и уджалӧмсӧ веськӧдлыны.

38) Сы понда Нар. Ком. Сӧв. лэдзалӧ декретъяс, нарадитӧмъяс (туйданторъяс), старайтчӧ лӧсьӧдны уджсӧ, кыдз мый позьӧ сюся нуӧдны Республикаас.

39) Став вӧчӧмъяссӧ, шуӧмъяссӧ ассьыс Нар. Ком. Сӧв. пырысь-пыр висьталӧ С. Ш. И. К-тлы.

40) С. Ш. И. К. вермӧ вежны и дугӧдны быд вӧчӧм или шуӧм Нар. Ком. Сӧв.-лысь.

41) Гырысь торъяс вӧчӧм-шуӧм Нар. Ком. Сӧв.-лысь политика йылысь вайӧдсьӧ С. Ш. И. К шуӧм вылӧ.

Прим. Сэтшӧм торъяс, кодӧс ӧдйӧ колӧ вӧчны (олӧмӧ пӧртны), сэки Нар. Ком. Сӧв. вермӧ ачыс, веськыда.

42) Нар. Ком. Сӧветысь шленъяс сулалӧны юр пыдди, быдӧн асланыс Комиссариатъяс вылын.

43) Народнӧй Комиссариатыс лӧсьӧдсьӧ ставыс 17, со кутшӧмъяс:

а) Мукӧд йӧз государствокӧд олӧм могысь;

б) Война йылысь;

в) Ва туй йылысь;

г) Ас кост Республика пытшкын олӧм йылысь;

д) Суд (права) йылысь;

е) Удж юкӧм йылысь;

ж) Вердӧм-удӧм, тӧждысьӧм могысь;

з) Йӧзӧс велӧдӧм йылысь;

и) Пошта-телеграф йылысь;

к) Мукӧд сёрниа йӧзлы олӧм лӧсьӧдӧм могысь;

л) Казна (деньга) эм йылысь;

м) Ветлан-мунан туйяс йылысь;

н) Видз-му, вӧр-ва йылысь;

о) Эмбурӧн вежласьӧм могысь (ньӧбасьӧм-вузасьӧм);

п) Йӧзлы сёян-колан могысь;

р) Контроль (уджлы) лӧсьӧдӧм йылысь;

с) Дзоньвидза олӧм могысь;

т) Став эмбур, овмӧс лӧсьӧдӧм могысь Сӧвет.

44) Быд Нар. Комиссар дінӧ, сійӧ юрнуӧдан улӧ лӧсьӧдсьӧ коллегия (чукӧрӧн ӧтлаын шуӧм), шленъяссӧ сэтчӧ бӧрйӧ Нар. Ком. Сӧвет.

45) Народнӧй Комиссар вермӧ ӧтнас ас кежас вӧчавны быд тор йылысь, мый инмӧ сійӧ уджъясӧдз-могъясӧдз, сэсся бӧрвылас висьталӧ коллегиялы аслас керӧм йылысь. Оз кӧ артмӧдчы коллегия Нар. Комиссаркӧд, сійӧ оз дугӧд водзӧ вӧчӧмысь Комиссарӧс. Сэк сетӧ коллегия водзӧ видлавны Нар. Ком. Сӧветӧ или С. Ш. И. Ком-тӧ.

Сідз жӧ вермӧ сетны быд шлен коллегияысь.

46) Нар. Ком-лӧн Сӧвет мыжа Ст. Сӧв. Съезд водзын и С. Ш. И. К-т водзын.

47) Нар. Ком-яс и Коллегияяс Комиссариатъяс бердын мыжаӧсь Нар. Ком. Сӧв. водзын и С. Ш. И. К. водзын.

48) Народнӧй Комиссар нимӧн вермӧны шусьыны сӧмын шленъяс Нар. Ком. Сӧветысь, гырысь мыжа удж нуӧдысьяс РСФСР. Мукӧдлы некодлы сӧвет власьт кутысьяслы оз позь шусьыны сійӧ нимнас.

ІХ (ӧкмысӧд тор).

Кутшӧм уджъяс вермӧны вӧчны Ст. Сӧв-лӧн Съезд и Ст. Ш. И. Ком-т.

49) Ставрчмв. Сӧв. Съездлӧн и сійӧ Исполнительнӧй Ком-лӧн керан уджыс став гырысь торъяс Республикаын сэтшӧмӧсь:

а) РСФСР-лысь Законпуктас видлавны, ковмас кӧ, вежны кутшӧмкӧ торъяс сэтысь или содтыны мыйяскӧ сэтчӧ;

б) Нуӧдӧ став политикасӧ Республика пытшкысь и ортсы мукӧд Государствокӧд;

в) Лӧсьӧдӧ, вежлалӧ су (граница) Республикаысь, либӧ петкӧдӧ (торйӧдӧ) кутшӧмкӧ инъяс (местаяс), или сылысь права кутшӧмкӧ тор вылӧ мӧдлы сетӧ;

г) Лӧсьӧдлӧ су (граница) обласьтувса союзъяслы, РСФСР бердӧ йитчысьяслы, сідз жӧ дугӧдӧ на костысь зык-пинь мыйкӧ йылысь;

д) Выльысь выльӧ йитчысьясӧс РСФСР мукӧд йӧз котыръясӧс босьтӧ ас дінас, сідз жӧ кор петӧны (торйӧдчӧны) Республика бердысь, найӧс мездӧ-юкӧ;

е) Лӧсьӧдӧ-юклӧ бурджык ногӧн справитӧм вылӧ Обласьтувса Союзъяслы су;

ж) Лӧсьӧдны-вежлавны Республикаысь мерайтчан кӧлуй (сьӧкта, кузя, деньга лыд ним и м. т.) бурджык вылӧ;

з) Сёрнитны мукӧд государствояскӧд война кыпӧдӧм, дугӧдӧм йылысь;

и) Удждысьӧм йылысь Республикалы кодлыськӧ, лӧсьӧдны эмбурӧн вежласьӧм мукӧд Государствокӧд, сідз жӧ деньгаӧн лӧсьӧдчӧм йылысь;

к) Корсьны туйяс, кыдзджык лӧсьӧдны овмӧс (кӧзяйство) Республикаын и мукӧд эмбур коланторъяс вӧчавны;

л) Бюджет Республикалы лӧсьӧдӧм вылӧ бӧръя кыв шуӧ;

м) Лӧсьӧдалӧ налогъяс, вотъяс, кодлы мый мынтыны Республикаын;

о) Лэдзалӧ Законъяс, кыдзи лӧсьӧдны суд, нуӧдны сійӧ – гражданскӧй, уголовнӧй и м. т.;

п) Пукталӧ, чӧвталӧ шленъясӧс Нар. Ком. Сӧветысь, пуктӧ юрнуӧдысьӧс сэтчӧ;

р) Лӧсьӧдӧ декретъяс кутшӧм праваясӧн позьӧ овны мукӧд мувывса йӧзлы РСФСР му вылын;

с) Вермӧ права вӧчны амнистия.

50) Тайӧ уджъяс кындзи Ст. Сӧв. Съездлы и С. Ш. И. К-тӧ пырӧны и мукӧд уджъяс, кодӧс лыддьӧны ассьыныс могӧн;

51) Торъя уджъяс Ст. Сӧв. Съездлӧн:

а) Лӧсьӧдны, содтавны, вежлавны Сӧветса Законпуктас;

б) Лӧсьӧдчыны мукӧд государствокӧд мир йылысь.

52. Уджъяс, кодъясӧс индалӧма 1 статьяын “в” и “з” пунктын, вермӧ вӧчны С. Ш. И. К. сэк, кор оз позь чукӧртны Ст. Сӧв. Съезд.

Б. Сӧвет власьт лӧсьӧдӧм места вылын.

Х (дасӧд тор).

Сӧвет съезд йылысь.

53) Сӧвет съездъяс вӧчсьӧны:

а) Обласьтувса – Карса сӧветъясысь и карувса (уезд) Съездъясысь, тадзи арталӧмӧн: 25 сюрс морт пиысь мӧдӧдсьӧ 1 депутат, а каръясысь 5 сюрс пиысь 1 депутат, мед сӧмын эз вӧв 500 депутатысь уна обласьт улысь, а Губерняувса Съезд кӧ лӧсялӧ Обласьтувса Съезд водзвылас, сэки Губерняувса съезд вылысь ыстысьӧ сы мында жӧ лыдӧн.

б) Губерняувса – Карса Сӧветъясысь 1 вӧлӧсьтувса съездъясысь; 10 сюрс пиысь бӧрйысьӧ 1 депутат, а каръясысь 1 депутат 2 сюрс бӧрйысь пиысь (300 депутатысь уна мед эз вӧв). Водзвылас кӧ лӧсялӧ карувса Сӧв. Съезд, сэки бӧрйысьӧ и ыстысьӧ карувса съезд вывсянь сійӧ жӧ лыдӧн.

в) Карувса (уезд) – Вӧлӧсьтса (сиктса) Сӧветъясысь 1 депутат 1 сюрс морт пиысь (300-ысь уна мед эз вӧв карулысь).

г) Вӧлӧсьтувса – Сиктса Сӧветъясысь вӧлӧсьт пасьтасьыс 1 депутатӧн 10 шлен пиысь быд сиктса Сӧветысь.

1). Прим. Карувса Съездъяс вылын тшӧтш пукалӧны депутатъяс карса Сӧветъясысь, кӧні йӧзыс оз пет 10 сюрсысь; вӧлӧсьтувса (сиктса) сӧветъяс, кӧні йӧзыс этшаджык 1 сюрсысь – ӧтилаасьӧны и бӧрйӧны депутатъясӧс ӧтув карувса Съезд вылӧ.

2). Примеч. Сиктса Сӧветъяс, кӧні шленыс этша 10-ысь, ыстӧны вӧлӧсьтувса Съезд вылӧ 1 депутатӧн.

54) Сӧветъясӧс Съезд вылӧ чукӧртӧ Испол. Ком-т аснаукнас или Сӧветъяс тшӧктӧм кузя, кодъяс улын йӧзыс (1⁄3) коймӧд юкӧныс усьӧ вӧлӧсьт пасьтасьыс; чукӧртчӧ съездъяс – обласьтувса 2-ысь во пиын, Губерняувса да карувса ӧтчыд куим тӧлысь пиын, Вӧлӧсьтувса быд тӧлысьын.

55) Сӧветъяс Съезд (обласьтувса, Губерняувса, Карувса, Вӧлӧсьтувса) бӧрйӧ Исполнительнӧй комитет, шлен лыдыс кодъясын мед эз вӧв: а) Обласьтын, губерняын 25-ысь уна; б) Карулыс 20-ысь уна; в) Вӧлӧсьтын 10-ысь уна. Исполнительнӧй Комитет мыжа сійӧ бӧрйысь Съезд водзас.

56) Аслас су пытшкас Сӧвет Съезд (обласьтувса, губерняувса, карувса, вӧлӧсьтувса) лоӧ медыджыд власьт уджъяс керӧмысь, а съезд чукӧртчылӧм костас Исполнительнӧй комитет найӧлӧн.

ХІ (дас ӧтикӧд тор).

Депутат Сӧветъяс йылысь

57) Депутат Сӧветъяс йылысь:

а) Каръясын – (арталӧмӧн) 1 депутат быд сюрс (1000) морт пиысь, но шленыс сэні мед эз вӧв 50-ысь этша, а 1000-ысь уна.

б) Сиктъясын – (вичкодоръясын, деревняясын, пӧчинокъясын; каръясын, кӧні йӧзыс этшаджык 10000-ысь) арталӧмӧн 1 депутат 100 морт пиысь. Мед 3-ысь этша, а 50-ысь уна депутат эз вӧв быд сикт вылӧ.

Депутатъяс бӧрйысьӧны 3 тӧлысь кежлӧ.

Прим.: Сэтшӧм сиктъясын, кӧні позьӧ вӧчны став йӧзыслы ӧтилаӧ чукӧртчӧмӧн, сэні вӧчӧны веськыда асьныс, некутшӧм Сӧвет бӧрйытӧг.

58) Быд лунся удж керны депутат Сӧвет бӧрйӧ ас костысь Исполнительнӧй Комитет, кӧн шленыс мед эз вӧв 5-ысь уна сиктъясын, а каръясын 1 быд 50 депутат вылӧ. Мед сӧмын 3-ысь этша эз вӧв и 15-ысь уна некӧн (Питер-Мӧскуа 40-ысь уна оз). Исполнительнӧй Комитет мыжа сійӧ бӧрйысь Сӧвет водзын.

59) Депутат Сӧветӧс чукӧртӧ Испол. Ком-т аснаукнас, сэсся джын депутатыс кӧ тшӧктыны кутас: каръясын колӧ лоны быд вежонын ӧтчыд или унджыкысь, сиктъясын – кыкысь или унджыкысь.

60) Став власьтыс Сӧветъяслӧн аслас су пытшкас – ас киас; сідз жӧ ыджыд 57-ӧд §-ын казьтылӧм ӧтчукӧрӧ чукӧртчылӧм посньыдик сиктъяслӧн.

ХІІ (дас кыкӧд тор).

Удж керан торъяс Сӧветъяслӧн места вылын.

61) Обласьтувса, Губерняувса, Карувса, Вӧлӧсьтувса Сӧветъяслӧн и депутат Сӧветъяслӧн лоӧны уджъясыс сэтшӧмӧсь:

а) выліджык Сӧветъяслысь вӧчӧмторъяс (декретъяс) олӧмӧ пӧртны места вылын;

б) кыпӧдны, кыдз мый позьӧ, ас су пытшкысь тӧдӧм-кужӧм йӧзлысь, эмбур;

в) быд тор йылысь, мый места вылын колӧ вӧчны ас гӧгӧр;

г) ӧтувтны сӧветса удж керӧм вӧчны ас су пытшкын.

62. Сӧвет съездъяс и налӧн Исп. Комитетъяс вермӧны видлавны удж керӧс сэтчӧс Сӧветъяслысь: обласьтувса Съезд – став Сӧветыслысь ас су пытшсьыс; Губерняувса – ас губерня увсьыс, карса Сӧветъяслысь кындзи, кодъяс оз лыддьысьны карувса съездъяс пӧвстӧ; Карувса – аслас карулысь (вӧлӧсьтъясысь), Вӧлӧсьтувса – аслас вӧлӧсьтувса сиктъяслысь. Сы кындзи Обласьтувса и Губерняувса съездъяс Исполнительнӧй Комитетъяскӧд вермӧны право вежны-дугӧдны вӧчӧмъяс ас увса сӧветъяслысь и юӧртны сы йылысь юрнуӧдан власьтлы.

63) Сӧветса власьт удж вӧчны Сӧветъяс и Исполнительнӧй Комитетъяс бердӧ (карсаясӧ и сиктъясӧ), Обласьтувса, Губерняувса, Карувса и Вӧлӧсьтувса Испол. Комитетъяс бердӧ воссялӧ быд удж вылӧ аслыс торъя отделъяс уджнуӧдысьясӧн.

Нёльӧд юкӧд. Бӧръян и бӧрйыссян права.

ХІІІ (дас коймӧд тор.)

64) Мӧдӧс бӧрйыны и асьсӧ бӧрйысьӧдны РСФСР-ын вермӧ быдӧн (кӧть кутшӧм сёрниа сійӧ, кӧть кутшӧм вераа), мужик и нывбаба, кодлы тырӧма 18 арӧс бӧрйысигкежлӧ, сэтшӧмъяс:

а) быдӧн, коді уджалӧ-мырсьӧ, сэтшӧм тор вӧчӧ, кодъя сійӧ керӧмторъясыс сылӧн быдӧнлы инмӧ; сэсся кодъяс уджалӧны горт гӧгӧр и сійӧн отсалӧны воддзаясыслы колан удж керысьяслы; рабочӧйяс и быдсяма служащӧйяс пабрик-заводын уджалысьяс и мукӧд пӧлӧс удж вылын олысьяс крестьяна-казакъяс (видз-му уджалысьяс), кодъяс ас барыш понда йӧзӧс медӧн оз уджӧдны;

б) Салдат-матросъяс Сӧвет армияысь;

в) Сэтшӧм граждана (1 и 2 пунктъясын 64-ӧд статьяын шуӧмъяс пӧвстысь), кодъяс оз нин уджавны асланыс вермытӧм понда.

1. Примеч. Меставывса сӧветъяс вермӧны, вылыс Сӧвет власьтлысь юавлӧмӧн, чинтыны арлыд бӧрйысьысьяслысь.

2. Примеч. Йӧз муысь локтӧм уджалысь йӧз (рабочӧй-крестьяна), кодъяс кӧть и абу гижсьӧмаӧсь на РСФСР пырны, сідз жӧ вермӧны бӧрйыны-бӧрйыссьыны (мӧд юкӧд, ІХ-ӧд тор, 20-ӧд ст.).

65) Оз вермыны бӧрйыны мукӧдӧс и асьнысӧ бӧрйысьӧдны (кӧть и казьтыштны сюрлӧма воддза 64-ӧд стат.):

а) Кодъяс медӧн уджӧдӧны йӧзӧс асланыс барыш понда;

б) кодъяс олӧны удж пуктытӧм докод помысь: прӧчент воӧм вылӧ, овмӧсысь барыш босьтысьяс, кутшӧмкӧ торйысь докод перйысьяс и м. п.;

в) тӧргӧвӧйяс, тӧргӧвля кост нуысьяс;

г) манакъяс, вичкоын шырӧм служитысьяс или кутшӧмкӧ религия нуӧдысьяс;

д) важ полиция агентын служитысьяс, жандармъяс, охрана сар гӧгӧр, видзысьяс, сідзжӧ: коді сар рӧдвужысь;

е) висьысьяс, кодъяс вежӧр вывсьыс вошӧмаӧсь (йӧйталӧны), кодъяс сэсся опека улын лыддьысьӧны;

ж) кодъясӧс суд мыжмӧдӧма кутшӧмкӧ омӧльторйысь, мыйкӧ мында срок кежлӧ законӧн или суд приговорӧн.

ХІV (дас нёльӧд тор).

Бӧрйысьӧм йылысь

66) Бӧрйысьны лӧсьӧдчӧ торъя лун, кодӧс лӧсьӧдӧ меставывса Сӧвет.

67) Бӧрйысьӧм вӧчсьӧ Бӧръян Комиссия син водзын и меставывса Сӧветъяс дырйи.

68) Кор меставывса Сӧветса власьтъяс оз вермыны пукавны бӧрйысигӧн мыйкӧ понда, сэк на пыдди нуӧдӧ бӧрйысьӧмнас Бӧръян Комиссияын юралысь или бӧръян Собранньӧын юралысь.

69) Бӧрйысьӧм йылысь гижсьӧ протокол, кытчӧ кырымасьӧны юралысь и став шленъясыс Комиссияысь.

70) Кутшӧм ногӧн вӧчны бӧрйысьӧм, кодлы бӧрйысьӧм кодлы бӧрйысигӧн пукавны – лӧсьӧдсьӧ меставывса Сӧветъясӧн Ст. Ш. И. К. инструкция серти.

ХV (дас витӧд тор)

Бӧрйысьӧм йылысь видлалӧм-вежӧм и депутатъяс бӧр корӧм йылысь.

71) Став гижӧдыс бӧрйысьӧм йылысь пырӧ сэтчӧс Сӧветӧ, кӧні вӧлі бӧрйӧм.

72) Сӧвет ассяньыс лӧсьӧдӧ Комиссия, коді видзӧдӧ мед бӧрйысьӧм бур ногӧн муніс.

73) Бӧрйысьӧм йылысь комиссия висьталӧ Сӧветлы.

74) Сӧвет бӧръя кыв шуӧ кутшӧмкӧ кандидатӧс кӧ бӧрйӧмаӧсь.

75) Кутшӧмкӧ кандидатӧс кӧ Сӧвет оз шу шогмыны, сэки Сӧвет сы пыдди вермӧ тшӧктыны бӧрйыны выльысь.

76) Лёк ногӧн кӧ вӧчӧмаӧсь бӧрйӧм, дзоньнас сэки выльысь бӧрйӧм йылысь сетсьӧ водзӧ вылӧ Сӧветӧ.

77) Медбӧръя тшупӧдыс Сӧветъяс бӧрйысьӧм йылысь лоӧ Ст. Ш. И. К.

78) Бӧрйысьяс и ыстысьяс депутатӧс Сӧветӧ вермӧны права быд кадӧ бӧр петкӧдны сэтысь и сы пыдди бӧрйыны выльӧс.

Витӧд юкӧд. Бюджет право.

ХVІ (дас квайтӧд тор)

79) Финансӧвӧй политика нуӧдӧм ӧнія власьтӧн, уджалысь йӧзӧн, сылӧн чорыда ки пуктӧм быд тор вылӧ республикаын, отсалӧ ёна буржуйяслысь озырлун найӧ киысь мырддьыны и водзӧ кежлӧ лӧсьӧдны бур туйяс став йӧзыслы ӧткодь олӧм, ӧтмындаӧн быдӧнлы пӧльзуйтчӧм мувыв эмбурӧн ӧтмоза. Сы понда Республика сетӧ Сӧветъяс киӧ быдсяма колантор, отсалӧ быд ногӧн меставывса Сӧветъяслы, ковмас кӧ весиг сетӧ право петкӧдны ӧтка мортъяслысь лишнӧй овмӧс.

80) Став рӧскодыс и докодыс (казнаыс) РСФСР-лӧн лыддьысьӧ ӧтлаын.

81) Ст. Сӧв. Съезд, либӧ Ст. Ш. И. К. лӧсьӧдлӧ, кутшӧм докодъяс, вот чукӧртӧмъяс пырӧны меставывса Сӧветъясӧ, сідз жӧ лӧсьӧдлӧ найӧлы, ыджыд-ӧ вотъяс перъявны.

82) Сӧветъяс лӧсьӧдлӧны налогъяс пуктӧм, вотъяс тшупӧм сӧмын асланыс гӧгӧр колан рӧскодъяс вылӧ. Мукӧд рӧскодъяс (став Республикаса) мынтысьӧ казнаысь.

83. Весиг ӧти рӧскод казнаысь оз позь вӧчны гижтӧм кредит лэдзтӧг или торйӧн шутӧг вылі Сӧвет власьтсянь.

84. Рӧскодъяс вылӧ, кор сійӧ рӧскодыс инмыны колӧ казналы, меставывса Сӧветъяслы сетчысьӧ водзвыв Народнӧй Комиссариатъяссянь.

85) Став лэдзӧм кредитъяс Сӧветъяслы казнаысь рӧскодуйтчӧны сы вылӧ, мый вылӧ сетӧма (лэдзӧма), а мукӧдтор вылӧ оз позь видзны торйӧн тшӧктытӧг Ст. Ш. И. К-сянь, либӧ Народнӧй Комиссариатсянь.

86) Меставывса Сӧветъяс водзвыв вӧчалӧны во джын кежся и во кежся смета асланыс докод-рӧскодлы. Сиктса, Вӧлӧсьтса и Карувса Сӧветъяс (сідз жӧ и карса сӧветъяс Карувса Съезд улӧ пырысьяс) ассьыныс вӧчӧм сметаяс ыстӧны бӧръя кыв шуӧм вылӧ Губерняувса и Обласьтувса Съездъяслы или найӧ Испол. Комитетъяслы. Карса, Губерняса и Обласьтса Сӧветъяслысь смета видлалӧ и бӧръя кыв шуӧ Ст. Ш. И. К. и Нар. Ком. Сӧвет.

87) Рӧскодъяс вылӧ оз кӧ судзсьы сетӧм кредитыс, содтӧд кредит сетсьӧ сы весьтся Народнӧй Комиссариатсянь.

88) Меставывса Сӧветъяслы, оз кӧ судзсьы налӧн деньгаыс асланыс рӧскодъяс вылӧ, колан средствояс отсӧг вылӧ сетсьӧны казнаысь Ст. Ш. И. К-ӧн или Нар. Ком. Сӧв-ӧн.

Квайтӧд юкӧд. Герб и плаг Рочмувывса Сӧветъяс Федератива (Ӧтласа) Социал Республикалӧн

ХVІІ (Дас сизимӧд тор).

89) РСФСР-лӧн герб вӧчсьӧ гӧрд вев вылын, шонді югӧр пӧвстын зарниӧн вӧчӧдӧм чарла да мӧлӧт, вежӧн-вежӧн пуктӧмӧн воропнаныс улӧ, гӧгӧрыс кытшовтӧдӧма шепъясӧн, дор пӧлӧныс гижӧд:

а) “Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика”

и б) “Пролетарии всех стран соединяйтесь!”

90) Тӧргӧвӧй, Морскӧй, Военнӧй плаг (дӧрапас) РСФСР-лӧн гӧрд дӧраысь, шуйга вылі пельӧсас шадз бердас зарниӧн гижӧма ӧтка шыпасъяс “Р.С.Ф.С.Р.”, либӧ гижӧд: “Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика”.

Тайӧ Законпуктассӧ кырымалӧмаӧсь:

Юралысь Ст. Сӧв. Съезд вылын и С. Ш. И. К-ын Свердлов Я. М.

Стврчм. Ш. И. К-са шленъяс: Теодорович Т. И. Розин Ф. А. Митрофанов А. П. Розенгольц А. П. Максимов К. Г.

Гижан удж нуӧдысь С. Ш. И. К-ын Аванесов В. А.