Со кӧні веськыд туйыс

by Старцев Александр Дементьевич

Габӧ Педӧр вӧлі прамӧй нин пӧрысь. Челядьыс керка тырыс да ӧд ставыс шег кодь, посньыдӧсь; медыджыдыслы сӧмын на сизим арӧс.

Оліс зэв гӧля, скӧтыс зэв этша вӧлі. Видз-муыд эськӧ и унакодь вӧлі да, куйӧдтӧгыд тай оз жӧ быдмы няньыд. Пыр вӧлі мортыд зільӧ кыдзкӧ овмӧссӧ бурмӧдны. «Коркӧ пӧ ӧд бурджыка жӧ овмӧдчам». Ӧти воӧ зэв ыджыд пашня места пӧрӧдас, мӧд воӧ тыла места кераліс.

Тулыснас кайисны тылатӧ сотны. Тыласӧ ӧзтӧм бӧрын мунісны гӧтырыскӧд пес пу пӧрӧдны. Суис тай Педӧр дядьӧс сэтчӧ лёк рӧкыд. Пусӧ пӧрӧдігӧн гӧтырыслы плешкас ув чеччыштіс, коньӧрлӧн садьыс вошис.

Гортӧдзыс сизим километр. Ас вылад ӧд гӧтыртӧ он лэччӧд. Бӧрдігтырйи сэсся лэччис Педӧр гортас вӧвла... Лунтыр сиктын вӧв корсис... Рытъявывнас нин вӧлисти кыдзкӧ сюрис. Гӧньӧчӧн сэсся мӧдӧдчис вӧрӧ. Километр кымын эз лок гӧтыр дінӧдзыс, чегис телега чӧрсыс. Педӧр дядьлӧн майышмуніс сьӧлӧмыс. Мыйкӧ жӧ сэні шогсис-бӧрдіс. Кайис гӧтыр дінӧ верзьӧма вӧлӧн. Гӧтырыд сӧмын ойзӧ; петӧма нин сылӧн садьыс. Уськӧдчис Педӧр гӧтыр дінад бӧрдігтырйи. Дыр сэні кыкнаныс бӧрдісны.

Сэк коста бара вӧлыс пышйӧма. Видзӧдліс Педӧр дядь, а вӧлыд абу нин.

Педӧр дядьлы бара на лои лэччывны гортӧ. Мӧдысь кайис гӧтырла. Лэччӧдіс да больничаӧ гортас пыртлытӧг и нуис.

Педӧрлы лои слуга босьтны. Квайт челядьыдлы ӧд колӧ пуны, пӧжавны, скӧт дінын бергавны и.

Коркӧ ректісны слугакӧд тылатӧ. Илля лун дырйи водзсаліс куим пудовня сю кӧйдыс.

Кӧдзис тыла вылӧ нёль пудовня сю. Ачыс мӧвпалӧ: гашкӧ пӧ лӧсьыдджыка нин овмӧдча.

Гӧтырыс Педӧр дядьлӧн куйліс больничаын куим тӧлысь. Вундігкежлӧ вӧлись воис гортас. Ёна сьӧкыд вӧлі овны Педӧрлы посни челядьнад. Слугаыд челядьсӧ оз вӧлі радейт. Коньӧръяс, челядьыс мыйкӧ жӧ мучитчисны мамтӧгыд.

Мыйкӧ вӧлі Педӧр пессяс-уджалас. Тӧвнад кымын нажӧтка вылӧ и ветлас. Ветымын-квайтымын шайттӧ быд тӧв жӧ эськӧ нажӧвитлӧ. Сӧмын некыдз оз вермы овмӧдчыны, бара и суас морттӧ кутшӧмкӧ рӧк. Тыла вылас сюыс бара омӧля чужӧма, зэв шоч быдмӧма.

Мый пессис сэні, йӧз кӧйдысӧн кӧдзис, а воис сӧмын бурня сю. Педӧр век гӧля олӧ, няньыс оз тырмы. А уджйӧзъясыс пыр ӧтарӧ содӧны.

Во-мӧд бӧрти Педӧр гӧрис зэв ыджыд пашня. Уна и удж сэтчӧ пуктіс, сэсся кӧдзис вит пудовня сю. Сю ӧзимыд зэв мичаӧ быдмӧ, быдӧн йӧзыс шензьӧны: Габӧ Педӧр пӧ таво няньнас помсяс. А мукӧд бурджык йӧзыс шуалӧны: «Медъя, мый нин ӧд мучитчис коньӧрӧй».

Эз тай удайтчы Педӧрлы бур пашняыд. Арнас, Семӧн лун бӧрын кутшӧмкӧ лёк морт восьтӧма пашня заворсӧ. Скӧт став ӧзимсӧ сёйӧмаӧсь, лойӧмаӧсь-талялӧмаӧсь.

Педӧрлы пӧльза бара ньӧти эз во. Ёна тшӧтш шогсисны йӧзыс Педӧр вӧсна.

Лун-войыд ӧдйӧ тай мунӧ. Челядьыс Габӧ Педӧрлӧн прамӧя нин быдмисны.

1917-ӧд воын лои война. Педӧрӧс нуисны война вылӧ. Ветліс кык во чӧж. Семьяыс пыр сы вӧсна шогсисны: коркӧ пӧ со волас оз нин-а.

Педӧр гӧльлы вӧля корсьӧм вӧсна зэв сьӧлӧмысь косясис еджыдъяскӧд. Война вылас гижсьӧма коммунистӧ.

Гортас локтӧм бӧрын чорыда кутчысис уджавны ас сиктса коммунистъяскӧд. Сьӧлӧмсьыс кутчысис овмӧссӧ бурмӧдны. Нигаяс, газетъяс ёна кутіс лыддьыны.

Гырысьджык пиянсӧ тшӧктіс пырны комсомол ячейкаӧ.

Овмӧссӧ выль ногӧн нуӧдны босьтчис: нига серти, агрономъяс висьтавлӧм серти. Му вылӧ кӧдзис турун: вика да бобӧнянь. Босьтіс дас додь турун. Йӧзыс быдӧн шензьӧны: омӧлик му вылысь пӧ да сымда турун босьтіс.

Габӧ Педӧр лӧсьӧдіс муяссӧ сизим переменаӧн уджавны. Пияныс ӧні ёна нин отсасьӧны.

Няньыс Педӧрлӧн йӧз дорысь бурджыка быдмӧ. Выль ног вӧдитӧ картупель, куйӧдалӧ муяссӧ пӧимӧн, му вынсьӧданторъяс быд во ньӧбӧ.

Овмӧдчис зэв бура. Няньыс ӧні во гӧгӧр вуджны кутіс тырмыны. Став йӧзыс шензьӧны: водзті пӧ кутшӧм омӧля овліс, ӧні медбур олысь лоис.

Педӧр дядьлӧн став челядьыс велӧдчӧны, а гӧтырыс делегатка. Медся водзмӧстчысьыс нывбабаяс пӧвстын. Педӧр важ овмӧс нуӧданногсӧ дзикӧдз жугӧдіс. Омӧльджык видзьяссӧ гӧраліс. Кӧдзалӧ сэтчӧ бур турунъяс.

Вӧлись тай Габӧ Педӧрлы воис бур, гажа, долыд олӧмыс. Кутчысис сійӧ гӧльясӧс ӧтувтны. Унаысь чукӧртліс гӧль йӧзӧс сиктысь сёрнитны... Восьтамӧй пӧ машиннӧй тӧварищество.

Регыд восьтісны машиннӧй тӧвариществотӧ, вайисны вартан машина, тӧлӧдчан машина, кӧйдыс весалан машина, няръясян машина, картупель бугритан гӧр да мукӧдторъяс.

Ӧтув вӧчисны вевта гумла. Ӧні кӧть кор варт: зэрӧ кӧть лымъялӧ, немтор оз мешайт.

Сиктын гӧль йӧз ставыс нин кӧдзалӧны му вылас турун: вика, бобӧнянь, вӧдитӧны мӧс сёркни. Сӧвет власьт ыджыд отсӧг сетіс сиктлы.

Вӧлись тай сиктӧ воис выль, долыд, гажа, югыд олӧмыс.