Страдуйтігӧн

by Титов Иван Павлович

Гажа, зарни рӧма шонді зэв ёна кузь лун пӧжӧ. Видзьяс вылын жуӧ йӧз. Ставыс копрасьӧны, бергалӧны, кос турун чукӧртӧны. Синтӧ он удит лапнитлыны, сідзи и чужӧны выль турун юръяс. Видзӧдан ытшкысьясӧс да, нюкыртчӧмаӧсь, гӧгӧр сярвидзӧны на дінын катшасинъяс. Сынӧдті ыркъялӧ турун-дзоридзлӧн чӧскыд дук. Ставыс зіля уджалӧны. Сӧмын ӧтнаслӧн Кирпич Маръялӧн киас уджыс оз пыр. Зэв жугыля бергалӧ, быттьӧ ӧдва вӧрӧ. Муртса дзоляник сён костысь пажынӧдз куртыштӧма кык юр турун.

Пажын бӧрын нёровтчис шойччыштны. Машук ойбырасигкості верӧсыс косасӧ зудъяліс, лэчталіс дай куимысь бӧра-водза вуджаліс. Машӧ зэв чӧскыда шонді сайын узьӧ. Верӧсыс воис да мӧвпалӧ: гашкӧ, сійӧс висьӧм нин босьтӧ да, некор тай нӧ оз узьлы. Лоӧ пальӧдны, дыр нин ӧд шойччис.

— Мый нӧ, Маръя, узян? Тэ, гашкӧ, висян да?

Машӧ чеччис, шонді вылӧ видзӧдліс.

— Сёр-ӧ водз-ӧ нин бара кадыс-а?.. Оз эськӧ некутшӧм висьӧм босьт да, челядь йылысь мӧвпавсьӧ. Ӧд найӧс ас кежаныс кузь лун кежлӧ колимӧ. Дерт, эськӧ Мишуклы кӧкъямысӧд арӧс нин да, мый на нӧ сійӧ гӧгӧрвоас. Кузь лун пӧ со тӧрыт вӧлӧм вадорын пультікасьӧны другъясыскӧд. Талун, дерт, кӧнкӧ, бара сэнӧсь. Мед эськӧ нинӧм жӧ накӧд эз ло.

Верӧс чигарка помсӧ шыбитігмоз шуӧ:

— Кӧть эськӧ и медалан гортолысьтӧ да, кысь сы вылӧ сьӧмыс. Он ӧд, буракӧ, гортса уджтӧ эновт да уськӧдчы бокыса удж вылӧ.

Бара кутчысисны удж бердӧ.

Маръя оз дугдыв горт вӧсна тӧждысьӧмысь.

ІІ.

Сиктын гӧгӧр шы ни тӧв. Сӧмын шонді водзын ызгӧны гутъяс да ӧшинь дорын кӧнсюрӧ мургӧны пӧчьяс. Челядь кузь лун вадорын ворсӧны. Миша Аннаӧс ки пӧлӧдыс босьтӧма да лэбӧдӧ тшӧтш Эжва дорӧ. Зэв тэрыба котӧртӧны. Шондіыс рытъя веськыдаысь нин бердӧма. Кузь лун ва пытшкысь челядь прамӧя оз и петавны. Миша котӧртігмозыс туй вылас и дӧрӧмсӧ пӧрччис. Мыйӧн берег дорӧ воис, пыр жӧ бызгысис ваӧ. Ичӧтджык чойыс кыркӧтш дорӧ пуксьӧма, синсӧ оз лэдзлы Миша вылысь. Сэні Мишалӧн ёртъясыс: Педьӧ, Кольӧ, Васьӧ, Мишалы эльтчӧны, горзӧны:

— Мый нӧ берег дорсьыс вылад няйтсӧ лэпталан, няйт ваас суклясян, ылӧджык, коньӧр, пырны он лысьт-а.

Миша дӧзмис, полігтырйи мунӧ шӧрланьыс аслас другъяс бӧрсяысь. Кыкнан кисӧ вылӧ лэптӧма да ньӧжйӧник тувччалӧ водзӧ, воча налы горзӧ:

— Со, тані морӧсӧдз!.. Со, тані голяӧдз нин!

Миша друг саймовтчис, ва пытшкӧ тупкысис. Визув Эжва Мишаӧс друг джумланьыс йӧткыштіс. Ва вежӧсӧ юрыс эськӧ кыптылас да, горӧдӧм шыыс оз нин кыв. Челядьяс эз и казявны, зэв ӧдйӧ петісны васьыс, пасьтасисны. Видзӧдӧны — Миша абу. Ёна повзисны. Оз тӧдны, мый и вӧчны, ставыс дзоргӧны ва вылӧ. Миша некӧн оз тыдав. Некод нин Эжваын оз бультікайтчы. Ставыс котӧртісны гортаныс. На бӧрся Аннушка тшӧтш вӧтчис. Некод нин сійӧс сойбордйӧдыс оз кут... Ыджыд вына Эжва шымыртіс да дзебис Мишукӧс аслас кыз эшкын улӧ.

Челядьяс гортъясӧ разӧдчисны. Сӧмын Аннушка оз тӧд кытчӧ сылы воштысьны. Некытчӧ ӧтнасӧн оз лысьт муннысӧ.

Пуксис кильчӧ помас да виччысьӧ. Унмыс кутіс локны да водіс. Гашкӧ пӧ регыд Мишукӧй воас — мӧвпыштіс.

ІІІ.

Рыт. Ва вылын ӧтарӧ-мӧдарӧ пыжаяс мӧдісны тювъявны. Ставыс тэрмасьӧны гортӧ. Ас берег пӧлӧн Мишалӧн бать-мамыс катӧны. Найӧ зэв уна пӧлян гумъяс челядьыслы катӧдӧны. Мамыслӧн мыйкӧ сьӧлӧмыс оз инась, мый эбӧсысь пыр ёнджыка да ёнджыка сыныштӧ. Воисны пыж кум дінӧ. Зэв ӧдйӧ лэптісны ботитчӧм пыжсӧ, тэрмасигтырйи мӧдӧдчисны гортӧ.

Шонді дзебсис вӧръяс сайӧ. Горт туй гажтӧммис, тӧдчымӧн лои пемыдджык. Мишалӧн бать-мамныс зэв ёна гажтӧмтчӧмаӧсь челядьсьыс, ёна нин найӧ радейтӧны муса челядьсӧ да.

Воисны сиктӧ. Быд керка дінын чользьӧны челядь. Сӧмын Миша чоя-вока некӧн оз тыдавны. Матыстчисны асланыс керка дінас. Видзӧдӧны да, кильчӧ гольганас сюйӧма рос. Аннушкаыс кильчӧ вылас чорыда узьӧ. Мамыс меліа чуксалӧ, юалӧ Мишасӧ. Анна чеччис, нинӧм шунысӧ оз путьмы, сӧмын бӧрдӧ.

— Кӧн нӧ Мишаыд? — юалӧ Анналӧн батьыс.

Анна шуӧ: ва дорын пӧ сійӧ, купайтчӧ.

Бать-мамыс повзисны: абу-ӧ нин сійӧ мыйкӧ лоӧма.

— Висьтав, Аннуш, кытчӧ муніс Мишаыд? Тэ тай ылӧдлан миянӧс?

Анна нӧшта на ёнджыка, сыркъялӧмӧн бӧрдӧ. Сы кості туй кузя тэрмасигтырйи локтӧ Кирӧ Наталь. Пошиктӧ, быттьӧ пӧдны нин кӧсйӧ. Ылын на, а висьталӧ нин:

— Миян Василейяс талун купайтчӧмаӧсь да тіян Мишукыд пӧ, буракӧ, вӧйӧма...

Быдлаысь корсисны сиктысь, некытысь эз сюр. Лэччисны вадорӧ, купайтчанінас. Мишалӧн паськӧмыс век на турун пытшкас бипур дорын.

Ёна жӧ эськӧ корсисны да эз тай сюр. Мамыс сэні чегъясьӧ-бӧрдӧ, юрсисӧ ассьыс нетшкӧ. Уна и синва вермис лэдзны аслас муса пи пондаыс. Дыр шогсисны ай-мамыс. Сӧмын сёриник арнас сюри шойыс вӧйӧм Мишалӧн.

Ӧні быд во Маръя ассьыс посни челядьсӧ сетӧ яслиӧ. Мунасны видз вылад да, оз нин, майбыр, ков шогсьыны горт пондаыд, долыд сьӧлӧмӧн уджавсьӧ.