Сӧвет власть дырйи вит вося олӧм

by Шахов Николай Александрович

1918-ӧд во

Тулыс. Чукӧртчӧма вӧлӧстнӧй Земскӧй Собранньӧ. Гласнӧйяс ставыс тоша, олӧма йӧз. Секретар Попов лыддьӧ карысь воӧм гижӧд. Сэні гижӧны: Питерын да Мӧскуаын пӧ кутшӧмкӧ большевикъяс мырдӧн босьтӧмаӧсь асланыс кианыс власьт, быдӧнӧс грабитӧны; колӧ пӧ власьтсӧ найӧ киысь бӧр мырддьыны. Мужикъяс зэв шы ни тӧв кывзӧны лыддьӧм. Лыддьӧм бӧрын секретар кутіс висьтавны гласнӧйяслы:

— Газетъясын гижӧны: большевикъясыд пӧ Россиятӧ немечьяслы вузалӧмаӧсь; найӧ пӧ немечьяскӧд ӧтвылысь олӧны. Сэсся пӧ ёна йӧзтӧ грабитӧны; вичкояс тупкалӧны. Ме думысь кӧ, миян колӧ приговор вӧчны, мед большевикъяс бӧр власьтсӧ сетасны Временнӧй Правительстволы, да сійӧ приговорсӧ мӧдӧдны Мӧскуаӧ.

Некод нинӧм эз шыӧдчы. Коркӧ ӧти мужик, ар ветымына кымын, шуис:

— Мыйӧн пӧ ми тӧдам, кодыс бурджык: важ права али большевикъяс? Гашкӧ, большевикъясыд и немеч дор олӧны, гашкӧ, крестьяна дор — ми огӧ тӧдӧй. Вот олыштлам да видзӧдлам.

— Сідз, сідз! Сідз, дерт, — гызисны мужикъяс. — Ми, зонмӧ, большевикъяс вылӧ приговор вӧчны огӧ на кутӧй.

— Гиж: некодӧс пӧ огӧй кутӧй ошкыны!..

_____

Ар. Скод. Йӧз дзик керка тыр. Табак тшынас кӧть чер ӧшӧд. Лампа омӧля югдӧдӧ. Пызан дорын фронтысь локтӧм салдат висьтавлӧ.

— Сартӧ чӧвтӧм мысти буржуйясыд бара миянӧс ыстӧны немечкӧд воюйтны... Колӧ пӧ пӧкӧритны немечӧс... Кутшӧм нӧ миянлы барышыс немечсӧ пӧкӧритӧмысь... Большевикъяс шуӧны: босьтӧй пӧ власьтсӧ асланыд кианыд, вӧлись пӧ позяс дугӧдны война... Ми бунт кыпӧдім... Ме самӧй Мӧскуаын вӧлі — буржуйясыд Кремльӧ пырисны, сэсянь кутісны лыйсьыны... Кузянад синім жӧ. Не большевикъясыд кӧ эськӧ, нинӧмыс эз лолы...

— Со, зонмӧ, большевикъясыд асланым пиянным вӧлӧмаӧсь, — шензьӧны мужикъяс.

Салдат бӧрын карса морт кутіс висьтавлыны. Висьталіс йӧзлы, кыдзи война пансьӧма, кодлы войнаыс колӧ, мыйла большевикъяс власьт босьтісны, кодъяс большевикъясыс, мый кӧсйӧны найӧ вӧчны. Тшӧктӧ большевикӧ гижсявны.

— Гижсямӧй сідзкӧ! Большевикъясыд тай миян дор вӧлӧм сулалӧны...

Гижсисны морт ветымын кымын.

1919-ӧд во

Гожӧм. Пӧшти быд лун горт кыскӧны. Нянь абу, кач (ньыв пу кырсь) сёйӧны. Качысь кынӧм дундӧ, нӧбасян бабалӧн кодь лоӧ, мукӧдыслӧн быдӧн письтӧ. Челядьлӧн шы оз кыв: ӧтторъя узьӧны. Садьмыласны, бӧрдӧмӧн сёйны корасны, сёясны кач да бара узьны водасны. Быдӧн вижӧдӧмаӧсь. Тӧлысь кежлӧ вит пунт зӧрйӧн норма сетӧны. Няняинъяссӧ пӧ еджыдъяс босьтӧмаӧсь. Сыктыв кузя пӧ эськӧ йӧзыс няняӧсь жӧ, да став няньсӧ дзеблалӧмаӧсь гуясӧ.

— Кор нин бара пӧттӧдз сёйны сюрлӧ-а?! Тайӧ ставсӧ коммунистъяс вӧчӧны, йӧзтӧ тшыгйӧдӧны...

Ар. Печӧрасянь еджыд локтіс. Быдӧнлы зэв нимкодь: кӧсйӧны пӧ ӧд еджыд нянь вайны. Гӧгӧр пӧ вермим, регыд пӧ большевикъяслы воас пом. Питерыс пӧ еджыд ки улын нин.

Тӧв. Еджыд нянь эз вайны. Йӧз тшыгъялӧны; норма оз сетны; тшыгъялысьяс няня йӧзлысь кӧлуй вылӧ вежлалӧны. Еджыдъясыд зэв лёкӧсь вӧлӧмаӧсь: Печӧра туй вылӧ, гашкӧ, сё мортӧс дорысь унджыкӧс лыйлісны: ӧтторъя колльысьӧдӧны, нинӧмтор оз мынтысьны. Коммунистъясӧс лыйлӧны, овмӧснысӧ петкӧдӧны. Верстьӧ йӧзсӧ ставсӧ воюйтны индісны. Апичеръяс зарни погонъясӧн югъялӧны, ром юӧны.

1920-ӧд во

Тулыс. Мужик чукӧр сёрнитӧны:

— Ӧдва и мынім еджыдъяссьыд. Войдӧр вӧлі большевикъяс вылӧ шуасьлам, еджыдӧс виччысьлам, ӧні тӧдам, кутшӧм еджыдыд. Сӧветыд тай кӧть кытсюрӧ дзескӧдӧ да, еджыдъясыд ёнджыка на, чорыдджыка на пурӧны.

_____

Ар. Праздник. Пызан вылын самӧкур. Мужикъяслы поп висьтавлӧ:

— Деянньӧын эм гижӧд: Откровение Иоанна Богослова. Сэні гижӧма: антикрист пӧ пондас серавны, вичкояс тупкавны, вера бырӧдны. Став йӧзыс пӧ сы дор кутчысьлас. Енмыд сӧмын сійӧс куим во, да куим тӧлысь, да куим лун терпитас, сэсся страшнӧй суд лоӧ. Ӧнія большевикъясыд антикристъясыд и эмӧсь. Лениныс пӧ ӧд сюра да бӧжа. Куим воыд да куим тӧлысьыд регыд лоӧ Ленин саралӧмыдлы. Регыд сэсся страшнӧй суд лоӧ.

— Господьӧй, енмӧй, овсис сэсся миян! — бӧрддзисны бабаяс.

Мужикъяс дзугыльтчисны.

1921-ӧд во

Секретар Попов, коді тай приговортӧ вӧлі тшӧктӧ вӧчны большевикъяс йывсьыд, сёрнитӧ кодкӧдкӧ:

— Не Сӧвет власьтыд кӧ, эськӧ меным нэм чӧжым йӧйӧн и лои овны. Войдӧртӧ кыдзи вӧлі велӧдчан? Деньгаыд абу, да оз ещӧ вӧлі и босьтны ми воктӧ гырысь школаад. Ӧні со велӧдчи да быттьӧ син водзӧй воссис. Сы туйӧн ыджыд жӧ бур вӧчис йӧзыдлы Сӧвет власьтыд. Кымын морт ӧні велӧдчӧ!..

— Тэ нӧ партияын жӧ?

— Ме куим во нин партияын. Мыйӧн гӧгӧрвои большевикъяс йывсьыд — пыр и гижси.

_____

— Кутшӧма нин, Матрен, овлан? Век на мужикыд нӧйтӧ?

— Тырмас сэсся нӧйтныс! Ме ӧд юкси нин сы дінысь.

— Юксин?..

— Мый нӧ?!. Ог жӧ кут быд лун нӧйтӧм терпитны! Войдӧр ӧд вӧлі он мын, он кӧ асьтӧ либӧ мужиктӧ ви, ӧнія власьтыд вот дорйӧ ми воктӧ, витӧг позьӧ мездысьны; эз кӧ вӧв тайӧ власьтыд, лои меным ваӧ пырны да.

_____ — Этша жӧ ми мырсьывлім дзолядырйи велӧдчигад: рочӧн велӧдӧны, нинӧм огӧ гӧгӧрвоӧй... Ӧнітӧ мый, комиӧн велӧдӧны да кокньыд. Не Сӧвет власьтыд кӧ, нинӧмыс жӧ эськӧ эз лолы да.

— Да, зонмӧй, Коми обласьт ӧд лои. Аслыным права сетісны; кыдзи миянлы колӧ, сідзи и кутам овны, Коми му босьтчӧдны.

_____

— Кытчӧ нин, Пекла, ветлін?

— Епӧ Иванӧ, Сӧпъя, Епӧ Иванӧ. Сэні странник эм, да мыйсӧ, люба-й, оз висьтавлы!..

— Кутшӧм странник?..

— Питерысь тай шусьӧ-а... Роч... кузь юрсиа. Сійӧ, люба-й, шуӧ, коммунистъясыд пӧ антикристъяс. Регыд пӧ нин налы пом воас. Куим тӧлысь бӧрын пӧ бӧр сар лоӧ да став коммунистсӧ лыйлас...

— Оз жӧ?..

— Сідз пӧ, люба-й, сідз! Оз нин сійӧ ылӧдлы. Ачыс зэв ёна юрбитӧ, зэв уна перна новлӧ. Вина вӧлі юасьӧ. Эм кӧ тэнад, сетышт, ми вӧчлім да ставсӧ юисны-а.

— Эм эськӧ ӧти пӧлӧвинка да.

— Эм кӧ, люба-й, юктышт нин! Сэтшӧм мортыдлы эн нин жалит!

1922-ӧд во

Тулыс. Скод. Сёрни мунӧ налогъяс йылысь.

— Налог мынтӧмсьыд ми нинӧм ог шуӧй, налогыд векыс вӧвлі, — висьтавлӧ олӧма мужик. — Сӧмын колӧ жӧ крестьяниныслы отсавны: колӧ бурджык донӧн прӧмыссӧ ньӧбны, нажӧтка лӧсьӧдны, важ моз кер лэдзӧдны, вӧля сетны деньга вылӧ вузасьны-ньӧбасьны, ми сэсся налогтӧ мынтам.

Ар. Сыктывдінкар. Базар вылын тыр йӧз. Ставыс вузасьӧны-ньӧбасьӧны. Мыйыс абу?.. Яй, рос, шомӧс, чышъян, табак, еджыд нянь, кӧлач, дӧрӧм-гач, вор, гырнич, йӧв, самӧвар, вурсян машина... Кар вылас быдлаын лавка, кодарӧ видзӧдлан, сэні и вывеска: «Продработник», «Военнӧй Кооператив», «Магазин Союза Охоты», «Магазин Земотдела», «Городское ЕПО», «Магазин Обсоюза», «Кооператив водников», «Магазин Хлебопродукта», «Зырянское торгово-промышленное товарищество», «Магазин Коми треста».

_____

— Прӧмыстӧ, Иван, вузалін нин?

— Вузалі. Прӧмыс тай ӧні дона, да таво лоӧ ёнджыка кыйсьыны.

— Ме мӧда жӧ вӧрӧ. Важӧн нин эг ветлы, во вит-ӧ-квайт, таво лоӧ ветлыны. Кыйсьӧмыд тай бур нажӧтка кутіс лоны.

_____

Тӧв. — Тэ нӧ, Семӧ, вӧрас эн мун?

— Эз тай ло. Таво пӧ ёна кӧсйӧны кер лэдзӧдны да лоӧ кер лэдзны кутчысьны, нажӧвитыштны. Важӧн нин нажӧтка эз вӧв, сэсся ӧні уджалам нин.

— Кузянад тай справитчис жӧ олӧмыд. Сӧвет власьтыд, кыдз-мый вермӧ, кокньӧдӧ жӧ крестьянинтӧ да.

_____

Бӧръя кыв

Эз быр Сӧвет власьт. Вит во нин оліс, да ещӧ витсё во олас. Тадзи шуӧны коммунистъяс, тадзи ӧні шуӧны еджыдъяс, тадзи ӧні шуӧны попъяс.

Еджыдъяс («Сменовеховцы» Берлинын) шуӧны: «Нёль вося война бӧрын Россияын коли ӧти правительство — Сӧвет власьт. Сійӧ, тыдалӧ, дорйӧны рочмуса рабочӧйяс да крестьянинъяс. Ӧні оз нин сэсся ков Сӧвет власьт вылӧ войнаӧн сувтны, колӧ сылы отсавны эмбурсӧ содтыны».

Попъяс шуӧны: «Православнӧй вера Кристос велӧдӧм серти оз ов. Кристос вӧлі гӧльяс дор олӧ, ми озыркӧд олім, гӧль йӧзӧс дорйӧм пыдди саръяслысь кимышнысӧ нюлім. Кристос вӧлі коммунаяс лӧсьӧдӧ, ӧнія коммунистъяс сійӧ жӧ вӧчӧны. Сідзкӧ, вичколы колӧ Кристос велӧдӧм серти овны, колӧ отсавны коммунистъяслы выль олӧм лӧсьӧдігӧн, Сӧвет власьт дор овны».

Попъяс ӧні асланыс вичкоаныс революция жӧ вӧчӧны, патриархнысӧ шыбитісны.

Эз вермыны еджыдъяс, попъяс Сӧвет власьтӧс, весиг водзӧ кежлӧ надеяныс быри, ӧні шуӧны: «Ми ӧд тіян дор жӧ олам».

Кузяӧн уджалысьяс синасны озыр йӧзӧс да попъясӧс став му вылас Россияын моз!