Трунда — бур му вынсьӧдантор

by Аноним

Мый вӧсна миян тані муыд этша? Куйӧдным оз тырмы. Этша куйӧдыд вӧсна сэсся крестьяна оз и ёнасӧ зільны выль муястӧ вӧчны. Крестьяна маитчӧны куйӧд понда, а оз мӧвпыштлыны, мыйӧн эськӧ куйӧдтӧ вежны позьӧ — мыйӧн куйӧдысь кындзи тані позьӧ вынсьӧдны муястӧ. Коми обласьтын зэв уна куйлӧ трунда. А трундаыд ӧд зэв жӧ бур му вынсьӧдантор. Сійӧ, ӧти-кӧ, вынсӧ муыдлы сетӧ. Сэсся и структурасӧ бурмӧдӧ: сёйӧд, чорыд муястӧ небзьӧдӧ, а лыаа мутӧ клеитыштӧ (связывает). Трундаа муыд регыдджык шонді водзад шоналӧ и — водзджык сэтчӧ кӧдзны позьӧ. Косӧд муяс вылӧ васӧ унджык кӧдзаяслы чукӧртӧ, да дыр вермӧ васӧ кутны муас.

Выныс трундалӧн зэв ыджыд. Бура дӧзьӧритӧм-лӧсьӧдӧм трундаыд куйӧд кодь жӧ вына овлӧ. Сійӧ куйӧдсьыд на дырджык вынсӧ сетӧ кӧдза пуктасъясыдлы.

Трундаыд эм кык сикас: муа трунда да нитша трунда. Муа трундасӧ бурджык веськыда му вылӧ кыскавны. А нитша трундатӧ колӧ, кыдз шуасны крестьяна, карта пыр нуны. Сійӧн зэв бур скӧт оланінтӧ вольсавны.

Мукӧд государствоясын (Норвегияын, Швецияын да мукӧдлаын) важӧн нин казялӧмаӧсь трундаыдлысь бурлунсӧ, ёна нин вольсалӧны скӧт оланінсӧ, ёна муяссӧ сійӧн вынсьӧдӧны, ыджыд пӧльза сыысь босьтӧны.

Со мыйяс вӧсна бур нитша трунданад скӧт оланінтӧ вольсавны: ӧти-кӧ, идзас оз ков. Сэсся куйӧд васӧ ёна юӧ, оз лэдз скӧт оланінысь бокӧ мунны. Килограмм идзас юӧ сӧмын 3–4 килограмм ва, а килограмм трунда кыскӧ ас пытшкас васӧ 12 килограммӧдз. Сідзкӧ, трунданад вольсалігӧн куйӧдыд лоӧ бурджык, вынаджык.

Скӧтлы зэв сьӧкыд овны картаын, нӧшта нин гидын, лёк дука сынӧд пондаыс. Куйӧдад уна сикас сёянтор эм кӧдза пуктасъяслы: азот, фосфор, калий да мукӧд сикасъяс. Вӧлӧмкӧ, куйӧд сісьмигас азотыс куйӧдсьыс сынӧдас кайӧ. Сы вӧсна куйӧдыс вынтӧммӧ дай сынӧдсӧ тшыкӧдӧ, лёкмӧдӧ скӧтлысь оланінсӧ. А трунданад вольсалігӧн азотыд куйӧдсьыс оз вермы бокӧ мунны. Сідзкӧ, и сы боксянь нӧшта бур трунданад скӧт оланінтӧ вольсалӧмыд. Дерт, сэсся трундаа вольӧса куйӧдыд лоӧ бурджык идзас вольӧса куйӧдыд дорысь, кӧдза пуктасыд мичаджыка быдмӧ, урожайсӧ ыджыдджыкӧс сетӧ. Татшӧм (трунда сора) куйӧдсӧ колӧ петкӧдны 30–40 тонна (2000–2500 пуд) десятина вылӧ.

Запольскӧй опытнӧй станцияын (Лужскӧй у., Ленинградскӧй губ.) вӧчлӧмаӧсь видлӧгъяс трундаӧн муяссӧ вынсьӧдӧмӧн. Трундаыс кӧдзаяслысь урожайсӧ куйӧд кодяыд жӧ на содтӧма. А трунда сора куйӧдыд куш куйӧд дорсьыс на ёна урожайсӧ содтӧма.

Куйӧдавтӧм десятина му вылысь кӧ лыддьыны урожайсӧ	тусьыслысь 1600 килог.	идзаслысь 1600 кил.
куйӧдӧн куйӧдалігӧн воӧ	2192 «	2032 «
трундаӧн вынсьӧдігӧн воӧ	2656 «	2560 «
извесьт сора трундаӧн куйӧдалігӧн	2624 «	2044 «
куйӧд сора трундаӧн куйӧдалігӧн	2688 «	2432 «

Трунда сора куйӧд медъёна содтӧма урожайсӧ.

Вяткаса сельскокӧзяйственнӧй станцияын 59,6 тонна трунда гектар вылӧ петкӧдӧмӧн (4000 пуд десятина вылӧ) мусьыс со кутшӧм урожайяс воисны.

Трундаӧн вынсьӧдӧма му вылысь	тусьӧн	идзасӧн
гектар вылысь сюыс воис	23,8 цен. (160 п. дес.)	5,9 ц. (40 п.)
вынсьӧдтӧм му вылысь воис	17,9 цен. (120 п. «)	—
Зӧрйыс воис (сю бӧрас) трундаӧн вынсьӧдлӧма му вывсьыс	16,1 « (108 п. «)	2,0 « (13 п.)
Зӧрйыс (сю бӧрын) вынсьӧдлытӧм му вывсьысь воис	14,1 « (95 п. «)

Позьӧ уна примеръяс вайӧдны. Сӧмын татысь позьӧ нин гӧгӧрвоны, кутшӧм бур трундаыд кӧдзаяслы. Сійӧ дорвыв вель уна во содтӧ кӧдзаяслысь урожайсӧ.

Муа трундатӧ эськӧ бурджык перйыны арсяньыс, кор нюрыс косджык. Перйӧм бӧрас чукӧрӧ тэчны. Тӧвбыд кежлӧ чукӧрас и кольны. Сэсся вӧлисти му вылӧ петкӧдны.

Позьӧ вӧчны куйӧда трунда-компост. Вӧчӧны сійӧс со кыдзи: улас пуктӧны трунда 13–18 см. (3–4 вершӧк) кыза кымын да 2,1 метр (6–7 аршын) пасьта кымын. Трунда вылас пуктыны сы кыза жӧ куйӧд, куйӧд вылас бара трунда да сідз водзӧ. Чукӧрсӧ вӧчны метр судта кымын. Медся выліас мед вӧлі трундаыс.

Трундатӧ кӧ кутасны перйыны, дерт, куйӧд тырмытӧмтӧ крестьяна оз кутны тӧдны. Муяссӧ ёнджыка кутасны вынсьӧдны, урожай ыджыдджык воас, дай выль муяс ёнджыка позьӧ вӧчны. А трундаыд миян помтӧм, быд вӧлӧсьт дорысь сюрас.

Босьтчылӧй жӧ трунда перйыны, сы вылӧ ӧд сьӧм оз ков сетны.