Туйтӧм гижӧдъяс

by Нёбдінса Виттор

Зэв уна петӧ ӧні миян выль коми гижысьыд. Унджыкыс (80–90%) гижӧны стикӧн, проза (висьтъяс) шоча на петкӧдлӧны. Став гижысьыс пӧшти — том войтыр. На пиын эмӧсь нин «тӧдсаяс», кодъяслӧн гижӧдторъясыс петавлісны нин «Ордымын» либӧ газетъясын, эмӧсь на и дзик тӧдтӧмъяс. Газетъяс ним вылӧ, КАПП ним вылӧ да «Ордым» вылӧ воӧм гижӧдъяссӧ ӧні ставсӧ ӧтлаалӧма — ставыс ӧні «Ордым» журнал бердын. Чукӧрмӧма ыджыд ноша — ӧдва верман лэптыны. Дерт, сы ыджда чукӧрад эмышт мыйкӧ мында гижӧдыд! Мыйтакӧ кабала да чернила сэтчӧ видзӧма, мыйтакӧ бертлӧдлӧма сы вылӧ юр вежӧртӧ! Нинӧмӧн сійӧс донъявны он вермы, оз позь ни.

Ми огӧ на вермӧ став гижӧдсӧ сюйны журналӧ — журналным ичӧт, местаыс этша. Сы понда лоӧ унджык гижӧдсӧ кольны на лэдзтӧг, ёна бӧрйысьӧмӧн лоӧ сюявны бурджыкъяссӧ, мичаджыкъяссӧ, лӧсьыдджыкъяссӧ. Дерт, кӧнкӧ, гижысьяс сэсся элясьӧны журнал лэдзысьяс вылӧ. Воас журналыд сиктад, видзӧдлас гижысьыд сэтысь юкӧд «Коми гижӧд чукӧр», оз аддзы ассьыс гижӧдторсӧ да, дерт, ёрччыштас чорыда: «аттӧ, сюрс морӧн лыянторъяс, — шуас, — бара на абу лэдзӧмаӧсь менсьым гижӧдӧс!..» Збыль ӧд сідзи и эм, ме чайта. Уна гижысьяссянь волывлӧны норасьӧмъяс: мыйла нӧ пӧ ӧнӧдз на энӧ лэдзӧ менсьым сэтшӧм-сэтшӧм гижӧдъясӧс, кор нин пӧ ме мӧдӧдлі-а? — юасьӧны, тӧждысьӧны — кӧть нин пӧ эськӧ пошта кудъяныд гижинныд ӧтвет. — Мукӧдыс сы вӧсна, дӧзмасны да, дзикӧдз дугдӧны гижӧмысь, этшалӧн тырмӧ «терпенньӧыс» водзӧ нюжӧдны ассьыныс «ыръянитӧмнысӧ»: «оз лэдзны (печатайтны) кӧть-а, гижны жӧ кута водзӧ, гашкӧ, коркӧ мыйкӧ артмас...» Дерт, кодлӧн артмыштӧ, эм кӧ сямыс, оз ков дугдыны гижӧмсьыд. Гижӧдъясыд оз вошласьны миянын.

Пошта куд «Ордым» журналлӧн абу, дай сэні он вермы сетны бурджык ӧтвет, кос индӧдъяс кындзи. Пошта куд пыддиыс лоӧны корсюрӧ (гашкӧ, быд нумерын да) татшӧм статтяяс.

Ӧні кежлӧ ме босьті видлавны кольӧм гижӧд чукӧрсьыс бура ыджыд ёкмыль — веськалӧмаӧсь сэтчӧ гижӧдъясыс 69 выль гижысьлӧн (тайӧ абу на ставыс, уна на коли). Тайӧ видлалӧм гижӧдъяс пӧвстысь нинӧм нин оз пет торйӧн-торйӧн журналын — оз туйны: 1) либӧ пытшкӧс сюрӧсъясас нинӧм абу, 2) либӧ вывті нин ичӧттор йылысь (мелочь) гижӧма, 3) либӧ зэв жебиника (слабо) артмӧма (стикотворенньӧяс) — размер ни, некутшӧм шыльӧдӧм ни, нинӧм абу.

I.

Липин Ӧньӧлӧн (Парма пи) ме водзын со 25 гижӧдтор (24 стикотворенньӧ, 1 висьт). Вель уна тай эськӧ мортыс гижӧма да, журналӧ сюйны нинӧм оз сюр — став гижӧдыс вывті жебӧсь, лӧсьыдтӧмӧсь. Дзик аслас гижӧдыс пӧшти абу — кызвыныс роч вылысь вуджӧдӧмъяс (переводъяс), либӧ сы вылӧ моз жӧ лӧсьӧдӧмъяс (подражания). Босьтам кымынкӧ гижӧдтор видлӧг вылӧ:

«ЗАВОД

Йиркӧдӧ, тшыналӧ ыджыд завод,

Шумитӧ, шипитӧ, ӧзйӧ кыдз ад,

Кузь труба лэдзӧ тшын;

Горӧдӧ, чуксалӧ ас дінас,

Мед мувыв сталь йитны...»

«ШАБДІ

Сикт кодь ёна ызгӧны,

Еле нимӧ шабді бур,

Петіс бура-мичаа:

— Быдми, быдми зэв кузя,

Шань да мича шабді

Еджыд новлантор вылӧ,

Чветит бура-мичаа,

Вижӧд регыдджык,

Мед регыдджык воан...»

Сӧмын гижӧм ногыс («модаыс») стикотворенньӧлӧн кодь, сэсся нинӧм — рифма ни, размер ни, слӧй ни вежӧс абу. Татшӧмӧсь пӧшти став «стикотворенньӧясыс» Липинлӧн: «Выль туй», «Водзӧ», «Коми важӧн», «Гӧрдармеечлы чесьт», «Ордымӧн мунасны», «Коді вежас?», «Гӧрд кодзув», «Коми пармаын», «Нянь праздник», «Ордым», «Ӧткаӧн олӧм», «Миян сьӧкыд сьыланкыв». Омӧликӧсь сылӧн и роч вылысь вуджӧдӧмъясыс:

«КОМСОМОЛКА ӦДЯ

Миян Ӧдя зэв мича,

Кымыс сылӧн зэв гӧрд.

Э-эк, Ӧд-дя, Ӧд-дя тэ,

Комсомолка миян тэ!..»

«ЛЕНИН КУЛӦМ ЛУН (ПОХОРОННЫЙ МАРШ)

Тэ кулін талун ыджыд пост вылын,

Нуӧдін кось вылӧ миллёнӧс,

Тэ кулін, Ильич, — тэнад гу вылӧ

Лэдзам ассьыным знамяяс...

Воясӧн ӧдйӧ мунӧ синваӧн (?)

Ленин завет кузя...

Дыр тэ, Ильич, нуин звездаӧн (?)

Сотін (?) пролетарӧс Россияын (?)...»

Тані дзугӧма нин бур роч гижӧдсӧ, весиг сюрӧссӧ ёна песлалӧма-бертлӧдлӧма. А со тані ставсӧ нин гудралӧма, — позьӧ шуны, сӧрӧма: тайӧ роч вылысь вуджӧдӧма комсомолечлысь сьыланкыв «Начинаем песню».

РОЧӦН:

Начинаем песню,

Орём мы, хоть ты тресни;

Всем панам польским — в морду,

Ланцуцкому привет.

ЛИПИНЛӦН:

Заводитамӧй сьывны,

Горӧдам ми, тэ кӧть сувт,

Польшаӧ панъяслы — поклон (?)

Ланцускӧйлы гӧрбас (?)...

Тадзи кӧ горӧдас Липиныс сьывны да кутас гымӧдны Ланцускӧй ёртӧс гӧрбас, непӧштӧ ме сувта, сувтас, ме чайта, тшӧтш Пилсудский да ёна и радлас, ошкыштас на эськӧ Липинӧс: «Молодеч, Ӧндрей Иванӧвич!» — шуас... Та серти позьӧ гӧгӧрвоны: Липин гижӧ нинӧм думайттӧг. Тешкодь ӧд: «панъяслы поклон, Ланцускӧйлы — гӧрбас». Сылы, повтӧм сьӧлӧма революционерлы, сідз нин ёна польшаса панъяссянь инмис быдсяма лёкыс.

Видлам ещӧ «подражанньӧяссӧ» Липинлысь. Эм роч сьыланкыв «Бродяга» («По диким степям Забайкалья»). Сы вылӧ Липин тадзи «подражайтӧ»:

«Ылын, Коми муын,

Кӧні олӧны зверъяс,

Брӧдяга проклинайтӧ

Пельпомас мешӧк и мунӧ.

Дӧрӧмыс зэв мисьтӧм,

Тюрмаса омӧлик дӧра,

Шапкаыс дзоньнас ӧшалӧ,

Серӧй тюрмаса калат...»

Шуны кӧ: мыйсӧ татчӧ абу нянялӧма!.. «Брӧдяга проклинайтӧ мешӧксӧ да мунӧ Коми муӧд»... «Тюрмаса омӧлик дӧра» (тюремный худенький холст?)...

«Эжва ӧдйӧ вуджис,

Мамыс сылы паныд:

— Дзоньвидза али абу мамӧ?

Ловъя абу бать и вокӧй?..»

Брӧдягаыс аслас мамыслысь жӧ и юалӧ: дзоньвидза али абу пӧ мамӧ? Нырӧма ӧтгудырйӧ кыдз-мый веськалӧма, кыдзи вермӧма. Тайӧ — сюрӧснас «подражайтӧм». Эм Липинлӧн и гижӧднас «подражайтӧм» — висьт «Чурка Ӧньӧ» (ас йывсьыс гижӧма): «Кӧні бара тэ ачыд, «чурка Ӧньӧӧй-а»? Ловъя али абу нин»... сідз водзӧ. Колян воын «Коми сикт» газетын (№ 29 — 1926 во) вӧлі висьт Чисталёв Т. В.-лӧн «Вартысь Ёгор». Сэтысь кӧ вежлалан «Вартысь Ёгор» нимсӧ «Чурка Ӧньӧ» нимӧн, дзик Липинлӧн «висьтыд» и артмас. Подражайтны позьӧ, дерт, сӧмын оз позь пӧшти ставсӧ «нювны» мӧд вылысь — абу лӧсьыд.

Липинлӧн стикӧн гижӧм оз на артмы, колӧ ёна на велӧдчыны, гижны думайтӧмӧнджык да техникасӧ ёна бурмӧдны. Видлыны колӧ сылы гижны прозаӧн (посньыдик висьтъяссянь босьтчыны). Сэсся роч вылысь вуджӧдавны оз ков кывйысь кывйӧ (дословно), сідзи оз артмы нинӧм, — колӧ сюрӧссӧ кольны да ас кывйӧн гижны.

II.

«Сибырак Миш» (Маджаса) бура уна жӧ нин гижлӧма, — ме ордын сылӧн 19 гижӧд, ставыс «стикъяс». Ёна эськӧ мортыд тӧждысьӧ енлы эскӧм бырӧдӧм понда («Ен мед видзас», «Ыджыдлун», «Ачым садсӧ ме садиті»), гижӧ коми йӧзлысь важ сьӧкыд олӧмсӧ да чуксалӧ выль олӧмӧ кутчысьны («Воштӧны нэмсӧ», «Курыд олӧм», «Коми морт», «Шонді кайӧ, шонді лэччӧ», «Рытын петан гуляйтны», «Паськӧдӧй коми сьылӧм», «Олам ӧтулысь», «Тӧдан кӧ, ёртӧй», «Святӧй праздник», «Селькорлы», «Помалам», «Коми гижысьяслы», «Водзӧ»), мукӧдторъяс и. Сӧмын став гижӧдыс омӧликӧсь, шогмытӧмӧсь; некутшӧм размер абу, вывті поснитор йылысь гижӧма, либӧ йитныс оз вермы гижӧдсӧ, либӧ кывъясыс оз сюравны — ӧти пӧлӧс кывъясӧн бергӧдчӧ зэв унаысь. Уналаті эськӧ кӧсйӧма рифмуйтны да абу артмӧма, ёнджыка нӧшта тшыкӧма сы понда.

«Ен мед видзас» стикотворенньӧын висьтавсьӧ, кыдзи кодкӧ (ачыс гижысьыс, буракӧ) рытын петӧма ӧти керкаысь да посводзас шуӧма, медым оз повзьы гортас мунігӧн: «Ен мед видзас», сэсся ывлаын сылы син водзас лоӧма пемыд да садьтӧгыс усьӧма юж вылӧ:

«Сэки и уси дум вылӧ:

Посводз кузя петігӧн ме

Кайті: мися, видз жӧ енмӧ.

Чеччӧм бӧрын ёна ме

Кайті уна кывъяс жӧ:

Час жӧ енлысь ог надейтчы.

Юж вылысь ме сэсся чеччи.

Поскӧд кайи, ӧдзӧс — шлам,

Енмӧс шуи: «к чёрту к вам!»

Сы бӧрын тай вуні енмыд,

Оз нин и усьлы дум вылӧ...»

Сибырак Миш серти кӧ, зэв тай кокньыд вӧлӧма ентӧ вунӧдны; сӧмын тӧвся рытын ывлаӧ петігӧн шу: «видз жӧ енмӧй», сы бӧрти пемыдсьыс повзьы да усь юж вылӧ, сэсся керкаад пыригӧн ӧдзӧстӧ пӧдлав, енлы шуигмоз: «к чёрту к вам», — сэні и ставыс... Зэв кокньыд «рецепт» ӧд, трустыд, вӧлӧма!.. Бӧрвылас ещӧ велӧдӧ со кыдзи:

«Енлы надейтчад кӧ ті,

Юж вывсьыд и он чеччы...

Ӧні кыптӧ нин выль олӧм,

Дасӧд во нин олӧм дорам,

Важ олӧмсӧ ми ёрам,

Выль олӧм зіля дорам».

Ставыс «выль олӧм дорам» (быттьӧ зэв нин гӧль коми кывйыд).

«Курыд олӧмын» Сибырак Миш висьталӧ коми гӧль йӧзлысь олӧмсӧ (ӧніясӧ, дерт):

«Кутшӧм олӧм, олӧм,

Коми гӧль мортлӧн,

Уджалӧ пыр нэм олӧм,

Оз узьлы гортын.

Кутшӧм олӧм гӧльлӧн,

Шог дай и гажтӧм,

Кӧлуй киссьӧма сылӧн,

Овлӧ дзик пасьтӧм.

Кутшӧм олӧм гӧльлӧн,

Шог дай и гажтӧм.

Зэв ӧд, зонмӧ, омӧль

Овны гӧльлы нэм.»

Тайӧс позьӧ шуны «подкодящӧй» на, сӧмын вывті нин «шог дай и гажтӧм». Ме чайта, татшӧм курыд олӧмыс вӧвлі коркӧ важӧн; ӧні гӧль войтырлы сӧвет власьтыд быдсяма кокньӧдсӧ сетӧ да, абу нин, гашкӧ, сэтшӧм «шог дай и гажтӧм».

Кодкӧ аддзывліс эз на лӧз шонді? Ме тай, наперво, некор на эг казявлы-а. Сибырак Мишлы, буракӧ, тыдовтчылӧма коркӧ сэтшӧм шондіыд. Эз кӧ аддзыв ӧд, эз и гиж тадзи:

«Шонді кайӧ, шонді лэччӧ,

Видзьяс вылын жуӧ йӧз;

Водз ӧд коми йӧзыд чеччӧ —

Шонді муртса петӧ лӧз...»

Лӧз клянича пыр, тыдалӧ, видзӧдӧма сэки шондіыд вылӧ гижысьыс. Сэсся вермас оз лоны татшӧмтор:

«Со и лым нин уси лун-мӧд,

Дорӧ ва вомӧн бур туй...»

«Бур туй» (йи кутӧм) ва вомӧн лым оз вермы вӧчны, ме ногӧн, оз кӧ кӧдзыд (мороз) босьтчы сійӧ уджад. Кӧдзыдыд вермас, кӧть ньӧти лымйыд оз усь.

Ӧти стикотворенньӧын («Паськӧдӧй коми сьылӧм») ӧтилаын шуӧма:

«Пемдӧ гажа тувсов вой».

Куим визь (строка) мысти мӧд ногӧн нин гижӧма:

«Тувсов вой зэв югыд...»

Нӧшта куим визь сайын со нин мый шуӧма:

«Вӧлӧсьт вылын ныв-зон

Войбыд сьылӧны:

Тулысса вой зэв кузь,

Сійӧс колльӧдӧны...»

Артмӧма татшӧм: пемыд тувсов войыд зэв югыд, гажа тулысса войыд зэв кузь. Он и тӧд прамӧя, кутшӧмджык тувсов войыд овлывлӧ. Сійӧ стикотворенньӧас жӧ эмӧсь со кутшӧм кывъяс:

«Важӧн эгӧ тӧдлӧй

Коми сьыланкыв;

Ӧні, майбыр, сьылӧй —

Эм нин коми кыв...»

Аттӧ дивӧ!.. Ӧні на вӧлисти лоӧма коми кывйыд, важӧн абу вӧвлӧма... Гашкӧ, сідзи и эм да: кымынкӧ сюрс во сайын, дерт на, эз вӧв весиг коми войтырыс, непӧштӧ коми кывйыд. Веськыда шуӧма тані Сибырак Мишыд... Сы серти кӧ, менам ӧтилаын («Шондібанӧй») ёна жӧ сорсьӧма — менам шуӧма, трустыд, сэні тадзи:

«Важысянь ми кылам

Коми сьыланкывъяс...»

Нӧшта ӧтитор: Сибырак Миш, тыдалӧ, оз лючки тӧд грамматикасӧ (ылӧссӧ весиг) — уналаті ӧшыбкаясӧн гижӧма, торкалӧма, гудралӧма:

Думнас нылыд виччысьӧ

Ассьыс муса, дерт...

Коми сьыланкыв

Паськалӧ нин ёна

Коми... песняясӧн (?)...

Гижӧд серыс (почерк) эськӧ Сибырак Мишлӧн мича кодь да, оз зэв тӧждысь гижӧд пытшкӧсыс вӧсна, оз сьӧлӧмсяньыс кутчысьӧ, ортсысӧ оз дӧзьӧрит ни, оз шыльӧд — тэрмасьӧ ли мый ли.

Сибырак Мишлӧн гижан сямыс Липин Ӧньӧлӧн кодь жӧ: стикӧн гижны оз на жӧ артмы.

III.

Бура ёна нин тільсьӧ стикъяс вылын томиник гижысь Кирӧ Мить. Ме ордын сылӧн 13 гижӧдтор. Сюрӧссӧ эськӧ кужӧ лӧсьӧдныс да, оз вермы сійӧс паськӧдныс — ӧти местаын гӧгралӧ:

«Вешйы тӧв! Тырмас нин кынтыны,

Вешйы Коми муысь.

Дыр нин тэ, тӧлӧй, миянӧс кынтін,

Пӧра нин мунны.

Регыд нин, регыд сявкнитас тулыс

Гӧрд мича шондіӧн.

Вешйы тӧв! Тырмас нин кынтыны,

Вешйы Коми муысь.»

Босьтам либӧ мӧдтор — «Кӧкъямысӧд во».

«Кӧкъямысӧд во вылӧ нин

Петіс Коми комсомол.

Кӧкъямыс во сайын

Миян коми войтыр

Лэптіс ассьыс юр.

Ӧні аддзам уна бур нин

Коми комсомоллысь.

Кӧкъямысӧд во вылӧ сійӧ

Ыдждыны да паськавны

Мунны Ленин туйӧд».

Гижӧма гоз-мӧд частушкаяс — жебиникӧсь жӧ артмӧмаӧсь (ӧтилаӧ гудралӧма быдторсӧ).

«Регыд, регыд лым сылӧ,

Миян ваысь кывтас йи;

Регыд, регыд став му вылын

Революция кыптас.

Кума-рина, кума-ка,

Рикар-л-рина, кирли-ра,

Менам Тиюкӧй комсомолка

А ме комсомолеч.

Эмӧсь сиктъяс гырысьӧсь,

Эмӧсь и посньыдикӧсь;

Эмӧсь милӧйяс лёкӧсь,

Эмӧсь и милӧйяс шаньӧсь.»

Эм сылӧн стикотворенньӧ (частушка кодь) «Аттӧ, антикоммунист». Антикоммунистыс комиӧн лоӧ коммунистлы воча (против) мунысь. Кирӧ Мить мӧд ногӧн, тыдалӧ, гӧгӧрвоӧма. Гижӧма, кыдзи нянь вермас воны енлы кевмысьтӧг (молибенъястӧг). Сы вылӧ Ӧльӧксан поп скӧрысь шуӧ (йӧзлы):

«Аттӧ дивӧ, ӧні йӧзыд абу йӧй,

Аттӧ антикоммунист,

Тайӧ ставыс тэнад удж.»

Белӧйясӧс (Латкинлысь бандасӧ) Кирӧ Мить шуӧ «варышпиянӧн». Миян ногӧн кӧ, найӧ кырнышпиян (воронята, а не соколята). Сэсся висьталӧ, кыдзи Пӧддельнӧйӧ воӧмаӧсь белӧйяс (Аныбӧ пышйигӧн). Налысь поп юасьӧ:

«Меным колӧ юра варыш,

Банда вылас ыджыдыс».

Ме чайта, попыд эз жӧ шу сідзи — «бандаӧн». Водзӧ гижӧ:

«Регыд сэтшӧм мортыд сюрис:

— Ме тан ыджыд отеч поп, —

Гора авӧстіс... Орлов»...

Помнитсьӧ, быттьӧ Орловсӧ вилісны кӧнкӧ Лена дорын (Яренскӧйланьын). Кыдзи нӧ сійӧ Пӧддельнӧяс веськавлӧма?..

Меным Кирӧ Митьлӧн гижӧмыс кажитчӧ: мортыс, тыдалӧ, старайтчӧ, сэсся гижӧ ассяньыс, оз роч вылысь. Ӧти гижӧдын («Коми муӧ») весиг эмӧсь зэв мича инъяс:

«Ылын, Роч муын, саридзьяс дорын

Тӧвйисны сюрсӧн пӧткаяс-лэбачьяс.

Артельӧн олӧмысь мудзӧмаӧсь найӧ

Дзескыдысь-топыдысь кельӧбӧн-кельӧбӧн

Мӧдӧмаӧсь миянӧ

Котыртны пиян».

Кирӧ Мить том на (велӧдчӧ семилеткаын). Ёнджыка кӧ кутас тӧждысьны гижӧдъяссӧ бурмӧдӧм вӧсна: паськӧдны панассӧ, шыльӧдны гӧгӧрбок, — вермас лоны бур гижысьӧн. Колӧ тшӧтш видлыны сылы гижны прозаӧн (висьтъяс), кутшӧма сійӧ артмас.

IV.

Дзонь кык тетрадь тыр гижӧма (18 стикотворенньӧ) Опонь Паш (Важкуаса). Ачыс гижӧма «кутшӧмкӧ редколлегиялы» (оз на тӧд кытчӧ да) «сьӧлӧмбыттьӧ»: меным пӧ таво март 23 лунӧ тыри 18 арӧс, сэсянь пӧ ме и куті гижны. Уна нин ӧд гижӧма ӧтик тӧлысьӧн! Унджык на эськӧ, гашкӧ, гижис да, «причча» суӧма морттӧ: «перӧӧй чеги да сы понда; лавкаӧдз кык верст, дай босьтныс нинӧм вылӧ гӧлиника олӧм пырсьыд»... Корӧ юӧр, шогмасны оз пӧ гижӧдъясыс. Со мый, другӧ, ме шуа тэныд: тэнад унджык гижӧдыд зэв слабиник подражайтӧмъяс: Колегов Ёгорлы («Поп»: «Во имя отца и сына, енмыд век на ёна вына»), меным («Арталӧм»: «Терень Ӧльӧ, Сопрон Васька, Иван Ӧньӧ, Ельӧ Ӧльӧ арталӧны исполкомын, кодлы овны медся долыд»), М. Лебедевлы («Гыч да ком»: «Югыд визыв юын зэв ёсь ком пыр овліс; гудыринӧ пырны вывті ёна повліс»). Аслад, Пашук другӧ, вывті на омӧля артмӧ гижӧмыд. Босьтам медбӧръя стикотворенньӧтӧ (медбӧръяыд ӧд медбур овлӧ):

«КЫДЗ

Ю бокын сулалӧ зэв нёра кыдз,

Кырны нин будждӧма ёна;

Кыдз йылас тыдалӧ нёль кымын ув,

Увъясас ӧшалӧны коръяс...»

Тайӧ нӧ, шуам, ладнӧ на: модаыс этша эм. Водзӧ сэтчӧ жӧ сэсся йитӧмыд:

«Англия олӧ Польшакӧд ӧтдор,

Россия вылӧ пиньсӧ йирӧ.

А ероплан миян российскӧй,

Лётчикыс сэні оз мун буржуй ныр,

Пӧлиция дзебис ассьыс крука ныр,

Эз видзӧд ероплан вылӧ зэв дыр.

Буржуйыд сэк тӧдіс, мый сійӧ пӧ збыль

Пӧлитика миянӧс пӧдтас...»

Гудрасьӧма нёра кыдзкӧд ставыс тані. Тэ, зонмӧ, эн ёна «пӧлитиканад занимайтчы» — весь чегъясяс томиник юрвемыд, он кӧ тӧд сы йылысь бура. Ас олӧм гӧгӧрысь на ӧд, майбыр, сюрас гижӧд панасыд: сійӧ тӧдсаджык, дай ёнджык сюрӧсыс. Сямыс Опонь Пашлӧн ичӧтика эм, сӧмын уна на оз тырмы.

V.

Видзӧдлам сэсся Митрей Пашнинлысь (Изьвайывса) гижӧдъяссӧ. Воддза гижысьяс моз жӧ гижӧма бура уна стикотворенньӧ эськӧ да, некутшӧм абу на пиысь шогманаыс. Пӧшти став гижӧдыс ас йывсьыс: зэв окота, тыдалӧ, Пашнинлы велӧдчыны мунны (рабфакӧ), толькӧ некыдз оз веськав сэтчӧ туйыс. Сы вылӧ сэсся и норасьӧ. Ӧтик стикотворенньӧ («Важӧн и ӧні Изьвайылын») эськӧ кӧсйылӧмаӧсь нин лэдзны, — лӧсьӧдлӧма, шыльӧдышталӧма кыдз-мый позьӧ вӧлі — сӧмын нинӧм абу артмӧма да, кольӧмаӧсь. Аслас кӧ гижысьыдлӧн оз артмы стикотворенньӧыд, оз нин позь йӧзлы сійӧс справитны. Тайӧ стикас висьтавсьӧ, кыдзи белӧйяс дырйи вичко бӧр кыптылӧма вылӧ. Поплы сыысь зэв нимкодь. Йӧзлы висьталӧ «проповедь ручкӧй кывйӧн»:

«На черков христову

Гоненньӧяс вӧліны,

Тепер сылӧн имяыс

Вермис вылын лоны.

Всякӧй раз на наш черков

Всегда возвысилась,

Ӧні бара дзик жӧ сідз

Снова возвысилась!»

Дзик весь лои висьталӧм

Поплӧн татшӧм кывъяс,—

Краснӧй права воис бӧр,

Снова унизилась...

Ӧти-кӧ, татшӧм «ручкӧй» кывйӧн поп (велӧдчӧм морт) эз сёрнит; мӧд кӧ, стикас ӧтик рифма весиг абу «возвысилась» да «унизилась» кындзи. Заводитчӧ тайӧ тадзи:

«Белӧй тӧдліс сӧмын бур —

Ӧти штык да пуля.

Ӧні миян Изьва йыл

Вӧльнӧй, кыдзи тица»...

Зэв омӧлик татшӧм стикыд. Сэтшӧмӧсь жӧ: «Частушка» да роч вылысь лӧсьӧдӧм «Том крестянинлӧн сьылӧм». Колӧ видлыны Пашнинлы висьтъяс гижны, сійӧ кокньыдджык стикотворенньӧ дорсьыд.

VI.

Баярса Иванлӧн 3 гижӧдысь («Май первой лун», «Пионеръяслӧн сьылӧм» да «Поп да дявӧл») абу жӧ шогманаыс. «Пионеръяслӧн сьылӧмыс» ещӧ на стикотворенньӧ модаа, мукӧдыс омӧликӧсь. «Поп да дявӧл» ньӧти нин абу артмӧма пытшкӧсладорсяньыс, со ӧд мый гижӧма: сьывсьӧм бӧрын вичкоӧ пырас дявӧл, зэв чорыда ёрччыштас (матькыштіс, гашкӧ да?) да попӧс кузь юрсиӧдыс кутас. Поп, дерт, повзяс:

«Мый нӧ лои? — шуӧ поп, —

Кутшӧм локтіс чӧрт кодь морт?»

Дявӧл шуис: «Позьӧ тӧдны,

Кодӧс пыр на казьтылан.

Дявӧл йылысь дугды сӧрны,

Быд дивӧсӧ аддзылан.»

Дявӧл вылӧдз соссӧ пуджис

Кулак ёна гӧрддзаліс,

Поплы спина вылас туджис,

Поп зэв нора бӧрддзыліс.

«Мыйла нӧ тэ том войтырсӧ

Сэтшӧм ёна дзескӧдан?

Комсомолсӧ, пионерсӧ

Вывті нин тэ мустӧмтан?

Дугды сідз овны тэ, бур вокӧй,

Ентӧ вунӧдін нин дзикӧдз тэ!»

Дявӧл попӧс ёна ляскис...

Аттӧ, «сё трустӧ», морт тэ, Иван Микулаевич!.. Кытысь бара тэ вермин гудйыштныс татшӧм «дивӧсӧ»-а? Дявӧл вӧлӧма поплы бур вокӧн, волывлӧ вичкоӧ, сулалӧ ен дор, комсомолечьясӧс да пионеръясӧс дӧзьӧритӧ попысь... Сӧран жӧ тэ, Ванюкӧй, нинӧмабусӧ мукӧддырйиыс!..

VII.

Ӧні восьтлам тетрадь: «Сочинение по зырянски И. О. Коданева» (тадзи и гижӧма тетрадь вылас). Тетрадь тырыс «поэзия» (6 стикотворенньӧ). Гижысьыс тайӧ, тыдалӧ, олӧма морт нин, абу воддзаяс кодь. Гижӧ унджыксӧ важ ногӧн, кыдзи гижлывлӧмаӧсь во сизимдас сайын кымын (Степан Перымскӧй бӧрын), со кыдзи:

«ПӦЖАСЬЫСЬ

Талун ме пӧжалі нянь

И артмис сёй кодь колӧ пань

Час жӧ пызьсӧ выльысь содта

И кадын нин аски чечча

И пӧжала сэтшӧм нянь

Мед оз ков нин сёйны пань...»

Некӧн абу некутшӧм «знак»: чут ни, чутік ни, нинӧм, — лыддьы дорвыв сувтлытӧг. Сэсся, оз кӧ артмы стикыс, мый басла сійӧн гижныс? Позьӧ ӧд гижны бура висьтӧн на (прозаӧн), медтыкӧ сьӧмӧсыс вӧлі бур-а. Коданёвлӧн буретш артмӧ прозаыс, стикъясыс вывті слабӧсь, — видлім нин тай ӧтилысь кӧрсӧ. Либӧ мӧдӧс босьтам:

«ЛЁКА ОЛЫСЬ ГОЗЪЯ

Хозяйка чеччис асылын

Вӧлі квайтӧд час

Мужикӧс мортыд чуксалӧ

Век шуӧ час

Баба скӧрмис зэв ёна

Ӧтик тор кроп

Мужик вылӧ уськӧдчис

Нянь зырйӧн шлоп

Мужик шувӧ бабалы

Ог ли вермы велӧдны

Нянь зырнад кучкасьӧмсьыд

Китӧ зэв лэпталӧмсьыд...»

Став «сочинение»-ыс Коданёвлӧн татшӧм (мукӧдыс нӧшта на омӧльджыкӧсь, — тані кӧть рифмаяс эмӧсь: «кроп» да «шлоп»). Выль олӧм йылысь нинӧм оз гиж (олӧма мортыд, буракӧ, сы йылысь оз тӧд). Гижӧма эськӧ ӧтик «сатира» («Режимэкономие») да, нинӧм абу артмӧма.

VIII.

Часлы нӧ, сэсся ми тетрадьсӧ Коданёвлысь шлапкам-пӧдлалам да восьтлам мӧд тетрадь Микушев Ӧльӧксан Гришалысь (Висерсалысь). Сылӧн тетрадяс нёль стикотворенньӧ: кыкыс роч вылысь лӧсьӧдӧмъяс, мӧд кыкыс аслас. Миянлы коланджыкторйыс («интереснӧджык») ас гижӧдъясыд. Сы серти позьӧ тӧдмавны этша гижысьыдлысь морттуйсӧ, гижан сямсӧ и.

Гижӧд сер кузяыс тӧдчӧ, Микушев Гриша зэв на том морт. Дерт, гижӧдъясыс сылӧн абу на шыльыдӧсь гӧгӧрбок (слабджык ӧтикыс — «Долыдсянь шог»). Муртса на ӧд босьтчӧ сійӧ гижныс да, толькӧ сылӧн, ме ногӧн, бурджыка артмӧ Коданёв дорысь. Микушевлӧн эм нин гижӧд сьӧмӧсыс, пытшкӧсыс. Сійӧ — медколантор. Сэсся кужӧ сюрӧссӧ паськӧдны да йитны гижӧдсӧ ӧтилаӧ. Со кыдзи гижӧма сійӧ ассьыс быдмӧмсӧ:

«МЕНАМ БЫДМӦМ

Кор менӧ мамӧ рӧдитіс,

Кор ловъя лои ме,

Сэк меным мамӧ шуаліс:

«Зэв шуда лоан тэ».

Ме лои сизим арӧса,

Мем эз на кӧлась шуд:

Ме ола ёна омӧля,

Оз лолы мем бурлун.

Кор пызан вылын кӧтіӧй,

Кор лабич улын пань;

Кор порсь моз няйтын тупляся,

Кор вомӧс нюлӧ кань...»

Сэсся гижӧ-норасьӧ лёк, пемыд, няйт олӧм вылӧ, оз чайт некор шудсӧ аслыс аддзывны. Сы бӧрын висьталӧ:

«Мем шудыс вӧлись кӧласис,

Кор лои Сӧвет власьт:

Сэк меным мамӧ шуаліс:

«На нига мешӧк босьт!»

Ме школаын сэк велӧдчи,

Ме лои грамотнӧй.

Лёк олӧм сэки шыбиті —

Ме лои прамӧй морт.

Джодж бердӧ лэччис кӧтіӧй,

Нянь кудйӧ кайис пань.

Лёк няйтыс быри чужӧмысь,

Оз нювлы вомӧс кань.

Став олӧм сэки бергӧдчис,

Ме быттьӧ эг ло ме...»

Медводдза гижӧм пыръяысь тайӧ зэв мича стикотворенньӧ. Размерыс тані эм, рифмаясыс кӧнсюрӧ эмӧсь и. Микушевлы позьӧ кутчысьлыны тайӧ удж дорас. Сӧмын «переводъяснад» оз ков вывті ылавны, колӧ ассяньджык гижны, бурмӧдны гижан сямсӧ, техникасӧ, медся ёна пытшкӧсладорсӧ, сэсся ортсыласяньыс.

Ӧні кежлӧ тырмылас, мукӧдъяссӧ видлалам мӧдысь.