Төлкө, бүре, бүҙәнә (әкиәт)
Борон-борон заманда төлкө, бүре, бүҙәнә үҙ-ара дуҫлашып алғандар. Бер көндө бүре төлкөгә:
– Дуҫ, зинһар тамағымды туйҙыр әле, – тигән.
– Ярай, туйҙырырмын, – тигән төлкө.
Был ваҡытта бер балыҡсы балыҡтан ҡайтып килә икән. Төлкө }лға сығып ятҡан. Балыҡсы төлкөнө санаһына, шундағы балыҡ өҫтөнә һалып алып киткән. Ҡарт атын ҡыуа-ҡыуа ҡайта, төлкө балыҡтарҙы берәм-берәм }лға ырғытып бара, ә бүре уларҙы ашап килә икән. Балыҡтарҙы ырғытып бөткәс, төлкө сананан һикереп төшөп ҡалған да бүре эргәһенә килгән:
– Йә, дуҫ, тамағың туйҙымы?
– Туйҙы, – тигән бүре. – Балыҡты ҡайҙан алдың?
– Ҡойроғом менән һыуҙан тартып сығарҙым.
– Әйҙә, киттек, улай булғас, һыуға.
– Әйҙә.
Былар бер ауыл осондағы мәке эргәһенә килгәндәр. Төлкө бүренең ҡойроғон мәкегә тыҡҡан.
– Таң атҡансы, ҡойроғоңдо мәкенән сығараһы булма. Әйҙә, балыҡ күберәк эләкһен, шунан һуң ғына тартып алырһың,– тигән дә төлкө китеп барған.
Бүре ҡойроғон мәкегә тыҡҡан килеш ултыра ла ултыра икән. Иртә менән ауыл ҡатындары һыуға килгән. Бүре ҡойроғон тартып ҡарай – ысҡындыра алмай: боҙға ҡуша туңған да ҡуйған, ти. Ҡатындар көйәнтәләре менән бүрене туҡмарға тотонған. Бүренең ҡойроғо өҙөлөп тороп ҡалған, үҙе саҡ-саҡ ҡасып ҡотолған.
Шунан бирле бүре бер үҙе генә йәшәй башлаған. Төлкө менән бүҙәнә икәүһе бергә йөрөр булған. Бер көндө төлкө бүҙәнәгә:
– Дуҫ, мине бер көлдөр әле, – тигән.
– Ярар, – тигән бүҙәнә. Төлкөнө бер ауылға алып барған. Унда бер кеше өс бисәһе менән һоло һуғып ята икән. Бүҙәнә осоп барған да бер бисәнең башына ултырған. Төлкө ситтән генә быларҙы күҙәтеп ята икән. Ир ҡатынына:
– Ҡыбырҙамайынса ғына тор. Хәҙер мин уны сыбағаш менән һуғып алам, бер һурпалыҡ ит булыр,– ти икән. Ҡатын тып-тын ғына баҫып ҡарап тора, ҡымшанмайса, ти. Ире сыбағаш менән килтереп һуҡҡайны, ҡатынының башы ярылды ла ҡуйҙы, ти. Ә төлкө тәгәрәп ятып, эсен тырнап, шарҡылдап көлә, ти. Бүҙәнә төлкөнөң эргәһенә осоп барған.– Йә, дуҫ, көлөп кинәндеңме инде?
– Һэй-й-й, көлдөм һуң, – тигән төлкө. Шунан былар кире боролоп ҡайтып киткәндәр. Бара торғас, төлкө бүҙәнәгә:
– Йә, дуҫ, көлдөрөүен көлдөрҙөң, хәҙер мине ҡурҡыт, – тигән. Бүҙәнә төлкөнөң күҙен ыҫмала менән һылаған да тағы бер ауылға алып киткән. Ауылдың уртаһына алып ингән. Эттәр һиҙеп алғандар ҙа төлкөгә ташланғандар. Төлкө ҡойроғон бот араһына ҡыҫып ҡына ул яҡҡа ла, был яҡҡа ла ҡасып ҡарай икән – ҡотола алмай. Эттәр тегенән бер иле лә ҡалмайҙар икән. Төлкөнөң сыйылдығы ғына килә, ти. Үҙ тауышы үҙенекенә оҡшамаған, ти. Шулай баҫтырып йөрөй торғас, эттәр төлкөнө ботарлап ташлағандар.
Ә бүҙәнә һыны ҡатып көлә, ти.