Ӧкмыс воӧн

by Минин

Уна сё во коми войтыр олісны роч сар да озыр йӧз кипод улын. Быд ногӧн найӧ дикуйтчисны, нартитісны пемыд войтыртӧ. Долыдлун уджалысь йӧзлы эз тыдовтчыв. Чераньяс моз вӧлі кӧласьӧмаӧсь крестьяна сьылі вылӧ озыр чукӧр.

Ӧти-мӧд збой сьӧлӧма мортъяс ёна вермасьлісны саркӧд. Сувтлывлісны сылы паныд и быдса коми сиктъяс. Сӧмын выныс эз тырмыв. Быдса сиктъяс сотӧмӧн, лыйлӧмӧн да Сибырӧ ыстӧмӧн вӧлі вир юысьясыд бырӧдӧны миянлысь бурлун корсьӧмтӧ. Лои тай чӧв усьлыны, чукӧртны водзӧ ассьыным вынтӧ.

МУКӦД СЁРНИА УДЖАЛЫСЬ ЙӦЗЛӦН ОЛӦМ

Сьӧкыд олӧмыс эз вӧв сӧмын миян. Роч крестьянатӧ эз жӧ малавны да выйӧн вердны помещикъясыд. Став уджалысь йӧзыс му пасьта дыр нин олӧны чорыд кабыр улын. Лӧсьыда, гажаа олӧны сӧмын озыр чукӧр да найӧс кыпӧдысьясыс. Уджалысьяслӧн киссис ньылӧмыс, синваыс, вирыс быд пельӧсын. Мукӧдлаын ми моз жӧ муніс вермасьӧм озыр йӧзкӧд. Медся ёна вермасисны рабочӧйяс. На пиын регыдджыка артмис ӧтувтчӧмыс, ӧдйӧджык соді выныс. Важӧн нин рабочӧйяс шедӧдӧны выль олӧм, кыйӧдӧны путкыльтны капиталистъясӧс. Мед кокньыдджык вӧлі вермасьны, рабочӧйяс лӧсьӧдалісны партияяс да профсоюзъяс. Сӧмын уналаын тайӧ партияяслы дыр эз сюр веськыд туй. Сэні торкисны уджсӧ лёк юралысьяс, кодъяс сулалӧны вӧлі озыръяс дор. Медводзас эз на вӧвны коммунист партияясыд. Ӧнӧдз на ас пемыд вӧснаыс уна мукӧд муса рабочӧйяс пырӧмаӧсь сэтшӧм партияясас, кӧні юралысьясыс пӧрйӧдлӧны, ылӧдлӧны рабочӧйяссӧ, нуӧдӧны найӧс важ олӧмас.

КОДІ МИЯНЛЫ ОТСАЛІС МЕЗДЫСЬНЫ

Рочмувывса рабочӧйяс сідз жӧ дыркодь вермасисны саркӧд да озыр войтыркӧд. Налы веськыд туй индіс коммунист партия, кодӧс быдтіс, ёнмӧдіс, паськӧдіс Ленин ёрт. Ленин велӧдіс рабочӧйясӧс топыда ӧтувтчыны крестьянакӧд да мӧд сёрниа уджалысь йӧзкӧд. Коммунист партия Ленин велӧдӧм серти веськыда, кежлытӧг нуӧдіс миянӧс революциялань. Уджалысь йӧз дырӧн-регыдӧн аддзисны, мый сӧмын коммунист партия вермас петкӧдны выль туй вылӧ. Сардырся война ёна ӧддзӧдіс революция сувтӧдӧм кад. Сэки нин быдӧнлӧн синъясыс воссисны.

Рабочӧй да крестьяна казялісны, мӧвпыштісны — мый вӧсна мунӧ тайӧ войнаыс, кодлы сійӧ колӧ. Куим во муніс война. Олӧм кутіс киссьыны, уна миллион мортӧс виисны, ранитісны, воштісны калекаӧ, а войналӧн некӧн на помыс оз тыдав. Тадзи став уджалысьяс воисны пикӧдз. Некутшӧм югыд эз кут водзын тыдавны. Сэки став рабочӧй да крестьяна бура ӧтувтчӧмӧн сувтісны, шыбитісны 1917 воын сарӧс, путкыльтісны важ олӧм. Сы бӧрын регыд, октябр тӧлысьын уджалысь йӧз мырддисны озыръяс кипод улысь власьт, став пабрик-заводъяс да видз-муяс. Сэки шеді вӧля и миянлы, коми йӧзлы, сэки воссис ми водзын выль туй.

КУТШӦМ ПРАВА ВАЙИС МИЯН РЕВОЛЮЦИЯ

Октябрса революция дзикӧдз путкыльтіс важ оласног, сетіс став права да вӧля уджалысь йӧзлы. Быд аслас сёрниа йӧзлы сӧвет власьт сетіс ӧткодь права. Быд аслас сёрниа йӧз ӧні вермасны торйӧдчыны да ас ногӧн овмӧдчыны. Ӧні оз позь жмитны некутшӧм посни мӧд кывъя войтырӧс. Сӧвет власьт сетӧ отсӧг овмӧс кыпӧдігӧн да велӧдчигӧн сэтшӧм йӧзлы, коді кольӧма бӧрӧ. Вывті ёна важӧн миянӧс нартитлісны. Быд ногӧн эськӧ вӧлі мырсьӧ коми мортыд, да сӧмын весьшӧрӧ бертӧ ассьыс вынсӧ. Ӧні ковмас миян котӧрӧн вӧтӧдны мукӧдӧс водзынджык мунысь йӧзӧс.

МЫЙЯС АРТМАЛІС ӦКМЫС ВОӦН

Коми йӧзлы ӧні сетӧма автономия. Колян тулысын тыри вит во тайӧ автономия восьтӧмсяньыс. Май витӧд лунӧ 1921 воын чужис коми йӧзлӧн аслас олӧм. Ас киӧн, ас вежӧрӧн, Ленин тшӧктӧмъяс да бурсиӧмъяс серти ми дорам бур оласног. Воысь воӧ миян крестьяна мунӧны водзӧ, бырӧдӧны пемыдлун, ёнмӧдӧны ассьыныс овмӧссӧ. Кыптӧ обласьтувса овмӧс лэптан заводъяс.

Октябрса революциясянь коли ӧкмыс во. Мый нӧ тайӧ вояснас соді? Кытъяс ми мунім водзӧ? Видзӧдлам видз-му уджалӧм. Война бӧрын тайӧ удж ёна торксьыліс. Мукӧдлаын кутлісны кӧдзавны сӧмын джын муяссӧ. Турун сідз жӧ омӧля чукӧрталісны. Уджалан кияс вӧлі оз тырмыны. Ӧкмыс во бӧрын доза гырыся воськовтім водзӧ.

ВИДЗ-МУ УДЖАЛӦМ

1912 воын вӧлі няньяс да пуктасъяс улын 29.151 десятина. 1925 воын лои нин 31.033 десятина. Важ донӧн кӧ, став урожайыс муяс да градъяс вылысь сулалӧ 1924–25 воын — 2 миллион да 277 сюрс шайт. Сійӧ воас жӧ став видзьясвывса урожайлӧн доныс артассьӧ 3 миллион да 518 сюрс шайтӧн. Скӧт видзӧмысь став докодыс (абу чистӧй) лыддьысьӧ — 2 миллион да 431 сюрс шайт дон. Став (валовӧй) докодыс видз-му уджалӧмысь да скӧт видзӧмысь обласьт пасьта 1924–25 воын — 8 миллион да 227 сюрс шайт дон.

1924–25 воын крестьяналӧн докодыс вӧлі 15,2 прӧчентӧн вылӧджык 1912 воысь. Сідзкӧ, ӧнія воясӧн ми колим нин бӧрӧ войнаӧдзса нормаястӧ.

Революция бӧрти ёна содіс скӧт. Гырысь скӧт (вӧвъяс, мӧсъяс, ӧшъяс, куканьяс) 1925–26 воын вӧлі 105.912 юр. Посни скӧт (ыжъяс, порсьяс, кӧзаяс) — 17.519 юр. Став скӧтыс (кӧръяс абу тані лыддьӧма) — 288.541 юр. Локтан во, дерт, скӧтыс чиныштас — турунъясыд оз тырмы да.

Сӧвет власьт кыдзи вермӧ отсалӧ кыпӧдны крестьяналысь овмӧссӧ. 1922 воын на пӧвстын уджаліс 9 агроном, ӧні — 18. Найӧ ёна отсалісны петны крестьяналы выль туй вылӧ. Весалӧм кӧйдысӧн ёна содӧ урожай. 1925 воын обласьт пасьта вӧлі лӧсьӧдӧма 19 кӧйдыс весаланін. Сэні весалісны (сортируйтісны) — 73.000 пуд; 1922 восянь 1925 воӧдз крестьяна пӧвстӧ лои вузалӧма: 6835 плуг, 217 пиня (агас), 27 кӧдзан машина, 19 тӧлӧдчан машина, 102 кӧйдыс весалан машина, 30 ытшкан машина, 69 вартан машина, 32 вӧла нарман (куран), 58 идзас шыран, 15 шабді няръялан машина. Таво бара лои уна вайӧма быдсяма видз-му уджалан машинаяс. Важӧнтӧ та йылысь крестьянаыд эз и кывлыны. Крестьяналӧн ӧні ставыс 15 сюрс плуг.

Ӧні сетсьӧ ыджыд отсӧг крестьяналы и скӧт бурмӧдігӧн. Уджалӧ на пӧвстын 19 скӧт лечитысь пельшӧр. Бур порозъяс да бур пӧрӧда мӧсъяс важӧн миян эз вӧвлыны. Тайӧ воясын скӧт ньӧжйӧникӧн кутіс бурмыны. 1925 воын вӧлі лӧсьӧдӧма 34 пороз видзанін. Сэні лои тырсьӧдӧма 1815 мӧскӧс. Сэсся вайӧма обласьтӧ выль пӧрӧдаа порсьяс (шусьӧ — йоркширскӧй). Лӧсьӧдӧма сідзжӧ вӧв бурмӧдан картаяс (рочӧн кӧ — племеннӧй конюшня). 1925 воын сэтшӧминъясас вӧлі тырсьӧдӧма 537 кӧбыла. Скӧт бурмӧдӧмыс — зэв колана удж. Эмӧсь миян сэтшӧм сиктъяс, кӧні скӧтыс вывті омӧль. Босьтам Сыктыв вож. Сэні мӧсъясыс сетӧны джын йӧв Емва мӧсъяс серти. Сэсся миян оз на кужны вердны скӧтсӧ; видзӧны найӧс кӧдзыдінын. Ковмас ёна велӧдчыны.

Тавося урожай праздник лунӧ ми вермим аддзывны, кыдзи кыптӧ, вежсьӧ крестьяналӧн овмӧсыс. Ӧти-мӧд кӧдзӧны нин анькытш, турунъяс, мӧс вердан сёркни, уджалӧны машинаясӧн да уна переменаӧн, выль ногӧн. Пленысь локтысьяс, салдатӧ ветлысьяс, велӧдчыштӧма войтыр да мукӧд водзын мунысь крестьяна ас овмӧсас лӧсьӧдісны нин бур петасъяс. На бӧрсянь колӧ мӧдӧдчыны став коми крестьяналы. Важ ногӧн ми огӧ вермӧй овны. Тайӧ ыджыд уджын отсалас сӧвет власьт да кооперация. Локтан во кежлӧ лӧсьӧдӧма сетны обласьтувса бюджетысь видз-му уджалӧм лӧсьӧдӧм вылӧ 254 сюрс шайт гӧгӧр. Миян обласьтын кык во сайын нин лӧсьӧдӧма коми крестьяналы видз-му вӧдитӧм кыпӧдӧм вылӧ Удждысян Банк (шусьӧ — Комисельбанк). Крестьяналысь овмӧс кыпӧдӧм вылӧ тайӧ банксьыс кык вонас лои сетӧма уджӧн 985 сюрс шайт. Сы пиысь регыдджык кежлӧ сетӧма 812 сюрс шайт, мукӧдсӧ — дырджык кежлӧ, уна во кежлӧ. Тайӧ банкыс отсаліс сиктъясын вӧчавны удждысян тӧвариществояс. Ӧні кежлӧ лыддьысьӧ обласьт пасьта 41 удждысян тӧварищество. Гӧль, вермытӧм, да шӧркоддьӧма олысь крестьяна сэтчӧ пырӧма 11.203 морт. Омӧля на крестьянаыд гӧгӧрвоӧны, кутшӧм ыджыд пӧльза вайӧны удждысян тӧвариществоясыд. Сы вӧсна лёка мынталӧны ассьыныс уджйӧзъяссӧ. Водзӧ ковмас бура мынтысьны.

Ӧтувтчӧмӧн кокниджык бурмӧдны овмӧс. Водзын мунысь крестьяна сійӧ важӧн нин мӧвпыштісны да вӧчалісны быдпӧлӧс кооперативъяс. Ленин ёрт да и став коммунист партия пуктӧ кооперация вылӧ ыджыд надеяяс. Миян обласьтын колян тулыс кежлӧ вӧлі лӧсьӧдӧма 202 быдпӧлӧс сельскокӧзяйственнӧй кооперативъяс. На пиын эмӧсь 42 видз-му уджалан артельяс, 37 машиннӧй тӧвариществояс, 12 нюр косьтан тӧварищество, 2 вый вӧчан тӧварищество, 45 сельскокӧзяйственнӧй, 41 удждысян, да сідзи водзӧ. Дерт, унджык кооперативыс уджалӧ на омӧля. Найӧ артмисны увсянь, крестьяна тӧждысьӧмӧн. Неважӧн на лои Изьваын да Сыктывдінкарын налӧн союзъяс, кодъяс пондасны водзӧ кежлӧ сетны уна индӧдъяс, ыджыд отсӧг.

Мед крестьяналӧн кыптіс видз-му уджалӧм, Сӧвет власьт таво кутіс босьтны селькозналог мӧд ногӧн. Важӧн вӧлі налог пуктыссьӧ сӧмын видз-му да скӧт серти. Ӧні артассьӧ овмӧсысь став докодыс. Лоӧ кокниджык сэтшӧм крестьяналы, коді бергалӧ сӧмын видз-му гӧгӧр. Вермытӧм йӧз оз мынтыны налогсӧ. Налы сӧвет власьт кыдзи вермӧ отсалӧ петны гӧль олӧмысь. Мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяс пыр, сиктса сӧветъяс пыр да кооперация пыр вермытӧм йӧзлы ӧні сетсьӧ отсӧг. Дерт, уналаын на миян оз вермыны бура паськӧдны тайӧ колан уджсӧ. Оз на тырмы сьӧмыс, да и мывкыдыс. Мукӧдлаын торкӧны уджсӧ озыр войтыр. Водзӧ колӧ чорыдджыка кутчысьны татчӧ. Вермытӧм йӧзыслы колӧ аслыныс ёнджыка ӧтувтчыны, топӧдчыны коммунист партия бердӧ да сувтны паныд озыр йӧзлы, кулакъяслы.

Сьӧкыд на крестьяналы овны, этша на ми вермим кокньӧдны налысь видз-му гӧгӧр тільсьӧмсӧ, уна на колӧ вӧчны. Но ыджыд уджсьыс огӧй повзьӧ. Кутам тувччавны водзӧ.

ВӦР ЛЭДЗӦМ

Ас няньяснад ми дыр на огӧ пондӧ вермыны бергӧдчыны. Тыдалӧ, ковмас корсьны нажӧткаяс. Кер бердын уджалӧм сетӧ миянлы пӧтӧса олӧм. Война бӧрад кер лэдзан уджыд сідзжӧ ёна торксьыліс. Сӧвет власьтлы лои уна вын пуктыны сійӧ лӧсьӧдӧм вылӧ. Медбӧръя вояснас кер лэдзӧмыс век содӧ. 1921 воын вӧлі лэдзӧма сӧмын 142 сюрс кер да 8 сюрс шпал. 1925–26 воын лои нин лэдзӧма 1872 сюрс кер, 989 сюрс шпал. Заграничаӧ вуджӧдӧм вылӧ сы пиысь лэдзӧма 1186 сюрс кер. Став лэдзӧмыс войнаӧдз серти содӧма 17 прӧчент. Медъёна паськаліс кер лэдзӧм Кулӧмдін да Сыктывдін карулын. Содіс и Емдін карулын. Кер лэдзӧмысь миян крестьяна босьтісны колян во (1925–26 во) 2800 сюрс шайт. Государстволы (казналы) вӧр лэдзысьяс мынтӧны мыр дон (попеннӧй плата). Сэтысь колян во локтіс государстволы докод 2742 сюрс шайт. Талӧн джынйыс сетсьӧ миян обласьтувса бюджетӧ.

Печӧра вылын важӧн нин эз мун кер лэдзӧм. Колян во сэтчӧ миян обласьт лӧсьӧдіс Печеролес, коді кутас сэні сідзжӧ лэдзны кер. Важӧн миян эз вӧвлы кер пилитан заводъяс. Таво вӧчис миян обласьт сэтшӧм заводсӧ Сыктывдінкарӧ. Сэсся Печӧра вомын, море дорын миян обласьт вӧчӧ мӧд пилитчан завод. Тадзи кутам паськӧдны обласьтувса овмӧс кыпӧдан заводъяс. Дерт, уна на вӧр миян сісьмӧ, сотчӧ. Огӧ на ми кужӧ бура видзны вӧрсӧ. Дзонь кертӧ пуръясӧн кылӧдӧмнад, видзтӧг олӧмнад ми регыд вермам кольны куш вылӧ, вӧртӧг. Водзӧ вылӧ ковмас мӧвпыштны лӧсьӧдны сэтшӧм заводъяс, кӧні позьӧ пусьыс вӧчны кабала, вӧтлыны скипидар, пу выйяс, дьӧгӧдь да сідзи водзӧ. Та йылысь миян обласьт ӧні кутіс тӧждысьны.

Мукӧд крестьянин шуас: этша на пӧ кер лэдзӧмсьыд мынтӧны донсӧ. Татшӧм сёрнияс мунӧ сы вӧсна, мый войтырыс оз тӧдны — позьӧ-ӧ ӧні пыр лэптыны донсӧ. Вӧлӧмакӧ оз позь. Миян государство вузалӧ керсӧ мукӧд государствояслы. Сэні кер доныс абу зэв вылын. Видзӧдлам кӧ тавося уджсӧ Печеролеслысь, сэки аддзам, мый сылӧн керъясыс ӧні нин сувтӧ вылӧджык заграничаса дон серти. Миян ковмас чорыда бырӧдны быд ковтӧм рӧскодъяс кер лэдзысь учрежденньӧяслысь. Сӧмын сэки ӧдйӧджык вермам содтыны дон.

ВӦРАЛӦМ

Вӧралӧмысь докод абу миян быдлаын, да и воысь воӧ вежсьӧ. Урыд оз лок ӧткодя быд во. 1923 воын вӧлі медуна ур. Колян воясӧ ёна чиніс. Колян воын вӧралысьяс босьтлісны прӧмысысь докод 600 сюрс шайт гӧгӧр. Ӧні прӧмысыдлӧн доныс сулалӧ вылын. Сӧвет власьт оз тшӧкты важ моз жмитны крестьянатӧ. Унджык ур да звер куяссӧ босьтӧ кооперация да Госторг. На костын вӧвлі ыджыд мырддьысьӧм. Сійӧ ковмас помӧдз бырӧдны. Локтан во кежлӧ лӧсьӧдӧма сетны унджык прӧмыс босьтасьӧмсӧ кооперациялы.

ОБЛАСЬТУВСА ОВМӦС КЫПӦДӦМ

Муыс миян паськыд, озыр быдсяма бурторъяснас. Сӧмын коми войтырыс олӧны на гӧля, жеба. Миян оз ков мунны Сибырӧ; Сибырыс — миян кок улын туплясьӧ. Важӧн некод эз шогсьыв ми пондаысь, эз думыштлы отсыштны. Озыр чукӧр вӧлі волывлӧны Коми муӧ сӧмын тыртны ассьыныс зепъяссӧ, перйыны мый кокниа шедӧ. Джын дон вылӧ вӧлі чукӧртӧны вӧралысьяслысь прӧмыссӧ, пӧртӧны найӧс винаӧн. Уджйӧзысь дядьӧясыд эз и петавлыны.

Коми муысь дугдывтӧг нуисны дона вӧрсӧ, лунысь лунӧ жугӧдісны паськыд гажа пармаяссӧ, бырӧдісны миянлысь озырлун. Мый эз вевъявны нуны, сійӧ соталіс би. Мый лоӧ водзын, кыдзи кутасны мырсьыны коми йӧз — сы понда некод эз тӧждысь. Тадзи воысь воӧ, бур мӧскӧс моз, лысьтісны Коми му сар дырйи, а буртор нинӧм эз лӧсьӧдлыны.

Важӧн нин коркӧ вӧчлӧмаӧсь Нювчимӧ да Кажымӧ кӧрт да чугун вӧчан заводъяс. Сэсся Сереговын вӧлі сов перъян завод. Вот и ставыс. Революция кежлӧ тайӧ заводъяс вӧлі ӧдва лолалӧны, кутӧмаӧсь киссьыны. Мукӧдлаын кӧ татшӧм заводъястӧ важӧн нин эськӧ тупкисны. Чугуныс да кӧртыс сэні вӧлі омӧльджык мукӧд серти да и донаджык. Завод кутысьясыс, веськыда кӧ шуны, сэки босьтісны докодсӧ эз ас вӧчан помсьыс, а бокысь. Сарлӧн правительство вӧлі сетӧ заводчикъяслы донтӧм донысь заводъясгӧгӧрса став вӧрсӧ. Сэтысь и олісны. Сарыд ас войтыртӧ эз ӧбӧдит.

Миян обласьт эз эновт, шыбит заводъястӧ, а пуктіс найӧс кыпӧдӧм вылӧ уна сьӧм да вын. Рабочӧйяс сьӧлӧмсяньыс отсалісны. Революциялы ӧкмысӧд во кежлӧ заводъяс бӧр сувтісны кок вылӧ. Заводъяслӧн прӧдукция (вӧчӧмыс) воысь воӧ содӧ. 1917 во серти Кажымса заводлӧн вӧчӧмыс ӧні кык мындаысь унджык. Нювчимын да Сереговын сідзжӧ ордйӧдіс. 1925–26 воын Кажымса завод вӧчис 114 сюрс шайт дон, заводас уджалӧ 180 морт; Нювчимса — 143 сюрс шайт дон, сэні — 111 рабочӧй; Сереговса — 65 сюрс шайт дон, рабочӧй — 92 морт. Водзӧ паськӧдны удж заводъяс пыр эз на вермыны: сьӧмыс эз тырмы. Эмӧсь, дерт, заводъясын нелючкиторъяс. Вӧчӧм чугуныслӧн доныс вылын на, ньӧжйӧ кыптӧ удж бурмӧдӧм споритчӧм (производительность труда), омӧля на бырӧдӧны ковтӧм рӧскодъяс да сідзи водзӧ.

Сӧмын важ заводъясӧн Коми обласьт оз вермы овны. Миян Обисполком тӧждысьӧ вӧчны выль заводъяс. Артмас кӧ выль заводъясыд, сэки миян оз кут гӧльмыны обласьтыд, сэки оз пондыны куштыны дона парматӧ, сэки овмӧс кутас кыптыны, лоӧ кокниджык крестьяналы. Сӧвет Республикаяс Союз пасьта ӧні промышленносьт паськалӧ. Колян воясӧ Сӧвет власьт пыр на важ жугалӧмъяссӧ, киссьӧмсӧ дӧмліс. Водзӧ кежлӧ миянлы ковмас нин выльвылӧ ставсӧ заводитны вӧчны, паськӧдны, мед ас тӧваръясӧн, заграничаысь босьттӧг, ми вермим тувччавны бур олӧмлань, социализмӧ. Тайӧ ыджыд уджыс рочӧн шусьӧ — индустриализация. Пабрик-заводъяс оз кут паськавны сӧмын Центрын. Кутас быдмыны промышленносьт и увсянь, местаясын, кӧні эм заводъяслы: вӧр, нерп, из шом, мукӧд пӧлӧс сырье. Миян обласьтын позьӧ ёна паськӧдны заводъястӧ. Вӧрысь ӧтдор Коми муын эм: нерп, из шом, кӧрт да мукӧд дона рудаяс. Тайӧ уджсӧ лӧсьӧдӧм вылас колӧ вывті уна сьӧм, вын, кужӧм да бур туйяс. Пырысь-пыр ставас он вермы кутчысьны. Сы вӧсна миян обласьт медводз кутчысис вермана уджъясӧ. Бура арталӧмӧн Обисполкомлӧн локтан вит во кежлӧ лӧсьӧдӧма овмӧс паськӧдан план.

Тайӧ план серти ӧнӧдз лои вӧчӧма: кер пилитан завод Сыктывдінкарын, Печеролес, Северолесысь торйӧдчӧ Комилес, коді лоӧ обласьт кипод улын, паськӧдӧма удж Печӧра вылын тӧчила да зудъяс перъянінын, заводитӧма стрӧитны Печӧраын кер пилитан завод, паськӧдӧма Сыктывдінкарса электростанция, шедӧдӧма Центрысь кредит Печӧраын чери кыйӧм паськӧдӧм вылӧ, стрӧитчӧ Якшинскӧй шоссейнӧй туй, коді ӧтлаӧдас Печӧра Камакӧд, вӧчалӧма ӧти-мӧдлаын мир туйяс, сувтӧдӧма уналаӧ телеграп да телепон.

Центр миянлы сетӧ ыджыд отсӧг овмӧс кыпӧдігӧн. Печӧраса кер пилитан завод стрӧитӧм вылӧ таво сетасны 400 сюрс шайт. Завод лоӧ ыджыд, кутас уджавны квайт рамаӧн. Печӧраыд зэв озыр быдсяма дона чериӧн, кӧр яйӧн, пӧтка яйӧн. Сэтчӧ таво Центр кӧсйӧ сетны консерв вӧчан завод вӧчӧм вылӧ 100 сюрс шайт.

Миян Коми обласьтын, войвылын, тундраясын видзӧны уна кӧр. Став кӧрыс лыддьысьӧ 384 сюрс юр гӧгӧр. Сэтчӧс коми войтыртӧ да яранъястӧ кӧрыд вердӧ, пасьтӧдӧ, шонтӧ. Паськӧмысь ӧтдор кӧр куысь вӧчӧны замша, кодӧс ёна босьтӧны заграничаӧ. Важӧн вӧлі замшасӧ вӧчӧны кустаръяс. Таво Изьва вылын кутасны стрӧитны ыджыд замша вӧчан завод, коді эштас кык воӧн.

Тадзи ньӧжйӧникӧн кыптӧ обласьтувса овмӧс. Водзӧ ковмас, план серти, тӧчилаяс, зудъяс перъянінӧ шедӧдны машинаяс, вӧчны фосфорит завод, кабала вӧчан завод. Дерт, регыдӧн ставыс оз артмы. Локтан во кежлӧ обласьтувса бюджет заводъясӧс кыпӧдӧм вылӧ сетӧ 260 сюрс шайт.

ОБЛАСЬТУВСА БЮДЖЕТ

Овмӧс кыптӧм серти паськалӧ, ыдждӧ миян бюджет. Колян во бюджет вӧлі — 3.011.000 шайт, таво лоӧ — 3.400.000 шайт гӧгӧр. Обласьтувса бюджетӧ Центр кольӧ: став селькозналогсӧ, став промналогсӧ, 50 прӧчент леснӧй докодыс, да ещӧ сетӧ отсӧг (дотация) 938.000 шайт гӧгӧр. Овмӧс кыпӧдӧмысь ӧтдор бюджетысь сэтчӧ велӧдчӧм удж лӧсьӧдӧм вылӧ — 1.081.000 шайт (32%), войтырӧс бурдӧдан удж вылӧ — 480.000 шайт (14,2%). Дерт, уна на мунӧ сьӧм учрежденньӧяс вылӧ. Сы вӧсна ӧні сӧвет власьт да коммунист партия нуӧдӧны режим экономии, мед ӧдйӧджык бырас ковтӧм рӧскодъяс.

Вӧлӧсьтъяслы сетӧма ыджыд права. Найӧ асьныс лӧсьӧдалӧны бюджетъяс. Тайӧ уджыс ӧні кутіс нин воны лад вылӧ. Вӧлӧсьтъясӧ ӧні кольӧ став селькозналог, да ещӧ обласьтысь локтӧ ыджыд отсӧг.

ВУЗАСЬӦМ, НЬӦБАСЬӦМ

Тӧвар вайӧм воысь воӧ содӧ. 1925–26 воын вӧлі вайӧма быдсяма тӧваръяс 7.961.000 шайт дон. Сы пиысь нянь да кӧйдысъяс — 2.630.000 шайт дон (Обплан арталӧм серти). Медыджыд вузасьысьяс миян: Обсоюз, Госторг, Хлебопродукт. Сиктъясын вузасьӧм пӧшти ставыс кооперация киын. Частнӧй тӧргӧвечьяс эз на вевъявны паськавны. Вузасян кооперация ёна нин паськыда пуксьӧма да чорыда сувтӧма. Босьтам Обсоюзлысь шленъяссӧ. Сылӧн шленын — 120 общество, налӧн 180 кымын лавка. Лавкаясас шлен лыдыс колян гожӧмнас вӧлӧма 22.700 морт. Быд сё керкаысь 63-ыс пайӧ пырӧма. Пайӧн пуктӧм сьӧм кооперативъяслӧн — 82.000 шайт. Ставыс ас капиталыс сиктса кооперативъяслӧн гожӧмнас вӧлі 500.000 шайт гӧгӧр. Во гӧгӧръя оборот лоӧ 4 миллион да 300 сюрс шайт кымын. Эмӧсь, дерт и омӧльторъяс. Уна на уджйӧзӧн тӧргуйтӧны, сэсся донӧн вузасьӧны, гӧль йӧзлы этша отсалӧны пайӧ пырны, уна зэв растратаяс.

Изьваын асланыс Крайсоюз. Сэні сідзжӧ эмӧсь бур и омӧльторъяс. Уджыс паськалӧ.

ВЕЛӦДЧӦМ, КУЛЬТУРА ЛӦСЬӦДӦМ

Водзас ме гижлі нин, кыдзи ми пемыд гуын моз овлім революцияӧдз. Революция миянӧс садьмӧдіс, сетіс быттьӧ бордъяс. Быд пельӧсысь кутісны том войтыр кыссьыны югыдлань. Школаясын пондісны велӧдны выль ногӧн, шыбитісны сэні енмӧс да сарӧс. Дерт, велӧдӧм эз мун пыр бура. Велӧдан удж торксьыліс унатор вӧсна. Мукӧдлаын кутіс киссявны став школаыс, эз вӧв пескыс ломтысьнысӧ, эз тырмыв нигаяс да гижсян кӧлуйыс. Сьӧмыс лӧсьӧдӧм вылас эз вӧв. Медсьӧкыд вӧлі учительяслы. Найӧ уна тӧлысьӧн эз аддзывны жалӧванньӧ, тшыгъялісны, но удж эз шыбитны. Тадзи вӧлі сьӧкыд воясӧ, кор ми вермасим врагъяскӧд.

Ӧні ми пондім бӧр кыптыны. Воысь воӧ велӧдчӧм вылӧ сьӧм сетсьӧ унджык. Колян во миян вӧлі: 282 школа 1 ст., сэні 456 учитель; 5 школа ІІ ст. — 65 учитель, 5 семилетка, 4 том крестьянаӧс велӧдан ин, 11 детсад, 2 педтехникум, 1 сельскокӧзяйственнӧй техникум, 2 профтехнич. школа, 3 совпартшкола. Мамтӧм-батьтӧм челядьӧс быдтӧны — 320 мортӧс. Ичӧт школаын ӧні воддза кык восӧ велӧдӧны коми кывйӧн. Лӧсьӧдалӧма ас кывйӧн велӧдчан нигаяс.

Мукӧд гырысь каръясса ыджыд школаясын велӧдчӧны коми пиян — 250 морт гӧгӧр. На вылӧ миян надея.

Сӧвет власьт да коммунист партия мый вермӧны тӧждысьӧны кыпӧдны вежӧрсӧ, воштыны грамотаӧ и гырысь крестьянаӧс. Обласьт пасьта лӧсьӧдӧма 94 лыддьысян керка, 95 гырысьӧс велӧдан школа. Эм сэсся 5 ыджыд библиотекаяс, 10 инструктивнӧй школа. Совпартшколаяс бура лӧсьӧдӧны коми сиктъясӧ уджалысьясӧс.

Коми йӧз пӧвстын кӧкъямыс во нин петӧ газет. Уна буртор сійӧ вайис. Медбӧръя вояснас ӧткымын нумер вежонын вӧлі петӧ комиӧн. Воӧн-джынйӧн нин крестьяналы петӧ «Коми Сикт». Рочӧн петӧ «Коми му» журнал, «Югыд туй» газет. Ӧні сэсся кутас комиӧн петны «Ордым» нима журнал. Изьваын петӧ рочӧн «Красная Печора». Дерт, колӧ эськӧ ставсӧ гижны комиӧн, да выныс на оз тырмы.

Автономия сетӧм бӧрын миян пондіс паськавны коми гижӧм, соді коми литература. Революция чужтіс уна выль гижысьӧс. Коми нига лэдзанін пыр да Мӧскуаса Центриздатса Коми Секция пыр ӧнӧдз лои лэдзӧма 108 нима коми нига да брошюра.

Асьнымӧс тӧдмавны да велӧдчыны миянлы отсалӧ «Общество изучения Коми края» да коми музей. Найӧ сідзжӧ чужисны революция бӧрын.

КЫДЗИ МУНІ МУКӦД УДЖ

Дзоньвидзалун кутан, бурдӧдчан удж автономия восьтӧм бӧрын ёна паськаліс. 1925 воын обласьтувса бюджетысь лои нин сетӧма быд морт лечитӧм вылӧ 1 шайт да 67 ур. Страхуйтӧма войтырлы сійӧ жӧ воас сетӧм отсӧг воӧ 11 шайтӧн морт вылӧ. 1921 воын вӧлі сӧмын 2 больнича, 3 доктор. Ӧні лои 15 больнича, 2 приемнӧй покой, 25 доктор, 135 пельшӧр да бабка. 1924–25 воын куйлісны больничаясын 4247 морт, волісны лечитчыны, корны отсӧг больничаясӧ да пельшӧръяс дінӧ — 273.350 морт. Сэсся гортас отсалӧма 5609 мортлы.

• * *

Йӧз костын удж кыпӧдны, овмӧс бурмӧдны, велӧдны уджалысьясӧс мунны Ленин тшӧктӧм туйӧд отсалӧны профсоюзъяс. Миян обласьтын профсоюзъясын ставыс 13687 шлен (сы пиын 7000 гӧгӧр кер лэдзысьяс). Профсоюзъяс бура дорйӧны уджалысьясӧс. Колян во миян кер бердын уджаліс 32 сюрс гӧгӧр крестьяна. Сэсся ветлісны Уралӧ пес керны 6000 сюрс гӧгӧр. Налысь уджсӧ дорйӧ профсоюз. Рабочӧйяс, уджалысь войтыр велӧдчӧны профсоюзъяс пыр дорны выль олӧм.

Коми йӧзысь ӧтдор миян обласьтын олӧны яранъяс (самоедъяс). Найӧс важӧн ми моз жӧ нартитісны. Велӧдчӧм, культура корсьӧм налӧн эз вӧв. Найӧ миянысь на пемыдӧсь. Сӧвет власьт да и миян Обласьт уна отсалісны налы выль туй вылӧ петны. Яранъяслӧн ӧні асланыс Исполком, лӧсьӧдчам налы локтан во кежлӧ восьтыны школаяс, больнича да мукӧд буртор.

Тадзи ӧкмыс во чӧж мырсьӧмӧн, коми войтыр петіс выль туй вылӧ. Нуӧдіс миянӧс водзӧ коммунист партия Ленин тшӧктӧм да бурсиӧм серти. Водзӧ вылӧ коми уджалысь йӧз сідз жӧ кутасны тувччавны водзӧ Ленин туйӧд, ёнджыка на топӧдчасны коммунист партия бердӧ. Обласьтувса коммунист ячейкаяс воысь воӧ вынсялӧны, содӧны. Ӧні лыддьысьӧ обласьт пасьта 770 коммунист, 613 кандидат, ставыс — 1383 морт. Коммунистъяс бӧрся быдмӧ смена: комсомолецъяс да пионеръяс. Миян обласьтын ӧні 3403 комсомолец, 3761 пионер. Водзӧ ещӧ на содас.

Минин.