دیوانی حاجی قادری کۆیی/ا

310998دیوانی حاجی قادری کۆیی — پیتی ا1876حاجی قادری کۆیی
گوتم بە بەختی خەواڵوو: بەسە ئەتۆ بی و خودا لە خەو هەڵستە زەمانێ بچینەوە ئەو لا
گوڕەی بەهارییە ئێستێکە شاخ و داخی وڵات پڕە لە لالە و نەسرین و نەرگسی شەهلا
لە گرمەگرمی سەحاب و لە هاژەیی باران چیایە پڕ لە هەرا و نواڵە پڕ لە سەدا
پڕە لە سەیل و لە گۆلاو و کانی ڕوویی زەمین پڕە لە بەرق و بریقەی برووسکە جەووی سەما
شکۆفە درهەمی شاباشی بای وەعدە دەکا لە شەوقی مەقدەمی خەمڵیوە دار و بەردی چیا
پیاڵەیی زەڕی نەرگس لە سەر کەفی سیمین پڕە لە شەبنمی وەک دوڕڕ و لوئلوئی لالا
گوڵیش بە پەنجەیی فەیرووزە جامی یاقووتی لەبۆ نیساری موهەییایە پڕ لە زەڕڕی تەڵا
لە شادی وەک سەفی شایی لە کێو و کەژ ئەزهار هەژا بە خەلعەتی گوڵگوون و کەوتە ڕەقس و سەما
چەمەن لە لالە میسالی خەتی ڕوخی دولبەر سیاهـ چادری لێ بۆتە خاڵی سەر گۆنا
لە کن بەنەوشە و خاو و هەڵاڵە و بەیبوون هەڵاڵی پێستەیی خاوە عەبیر و موشکی خەتا
چیا لە تەوقەسەری داڕژاوە تا کەمەری چو زولفی سونبولی دەرهەم، چو پەرچەمی بەڕەزا
بە جۆشی ئاگری گوڵناری کانی هەڵدەقوڵێ میسالی دیدەیی وامیق لە حەسرەتی عەزرا
قەڵاتی زیوی ڕوخاوە هەرەس بە تۆپی نەسیم سوپاهی لالە و گوڵ چادری لە جێ هەڵدا
لە گۆلەشینێ کە قاز و مراوی دێن و دەچن نەزیری ماهـ و ستارەن لە قولزومی مینا
شنەی نەسیمە سەدای ئاوی سافی سەر قەڵبەز بە ورشەورشی گیا شەنگەبی بووە شەیدا
خرینگ و هۆڕی قوڵینگ و قەتاری سی لە سەران دەیێت و کەو دەفڕێت و شەهێن چریکە دەکا
لە پیڕەپیڕ و لە سمکۆڵی پیرە گاکێوی دەلەرزێ گاوی زەمین و دەترسێ گاوی سەما
لە بستوو، دووکەڵی شینی تفەنگی نێچیروان میسالی سونبولی زولفێکە تێک بچێ بە سەبا
چیایە شێخ و کەوای سەوزە، مێزەری بەفرە سیواکی چووزەرە ڕێواسە، تەیلەسانی گەڵا
چەمەن لە لالە و ڕەیحان و نەستەرەن ئیمڕۆ سوپێهر و سوبح و شەوە و ئافتابی وەختی زوحا
چنار و عەرعەرە دەفزەن هەزارە نەغمەسەرای گیاشی زاکیرە تەسبیحی شەبنمی لە ملا
لە ژووری مێگەلی هەورە، لە ژێری مێگەلی مەڕ شەبیهی گوڵشەنی خەزرایە توودەیی غەبرا
لە کێو و کەژ کە سەر ئێوارە دێتەوە ماڵات لە دەوری چادری ساحێبی مەوجی دا، وەستا
لە حیلەحیلی کەحێل و لە باڕەباڕی مەڕان لە دەنگی قۆڕەیی گاجووت و بۆڕەیی مانگا
لە گورگەلوور و حەپەی سەگ، لە قاڕەقاڕی بزن لە عەکسی دەنگی دوبارەی کە دێتەوە لە چیا
لە ئۆحەئۆحەیی گاوان و قیڕەقیڕی شوان لە بگرەبەردەیی کابان دەبێتە حەشر و حەلا
مەلائیکەی سەری تاق و ڕەواقی مینایی دەیێنە جونبوش و لەرزین، دەکەونە حەولەوەلا
کە هەڵکرا شەوێ ئاگر لە کوللی ڕەشماڵێک خەجڵ دەبن لە زەوایایی خەیمەیی والا
عوتارید و زوحەل و ئافتاب و ماهی تەمام خولاسە سابیت و سەییارە تا دەگاتە سوها
سەبا! دەزانی ژیانم لە دوورییان مەرگە؟ دەسا وەرە بە کزەی خۆت خەجڵ بکە عیسا
ئەگەر منم لە فیراقیان کزەم لە جەرگەوە دێ ئەگەر دڵە وەکوو جەرگم دەڵێی ئەوا سووتا
لە پاشی ئەم هەموو داستانە بەختی خابالوود میسالی ئەژدەری نووستوو بە ڕق لە خەو هەستا
جەوابی دامەوە ئەمما جەوابەکی وا ڕەق نەما مەجالی مەقال و موباحەسە لەم لا
گوتی هەتاکو خەزان و بەهار و زستانە مەداری عەیشی مەوالیدی عالەمی غەبرا
بەهاری وا هەموو ساڵێکی دێتەوە ئەمما ئەوانی دەچنە دیاری مەمالیکی عوقبا
یەکێکی نایەتەوە؛ چوونیان هەر ئەو چوونە لە شێخ و عالیم و جاهیل، لە پادشاهـ و گەدا
مەکانە، شەوقی بە عێلاتە، پەشمە کۆنەهەوار حەیاتە زەوقی بە ئەحبابە، بایە ئاب و هەوا
ڕەفیقی کۆنە نەماون، جوانەکان پیرن بە شەق دەڕۆن و لە داری دیارە شەققی عەسا
لە دووسەدی یەکەکی زەحمەتە بناسییەوە مەگەر بە ناو و نیشان و بە خزم و باب و برا
کە بێی و بچیەوە ئێستا کأنَهُ دیسان سەفەر دەکەی لە وەتەن دەچیە شاری جابولقا
خولاسەیی قسە ئێستێکە مەسڵەحەت ئەمەیە بڵێی بە وەجهی نەسیحەت، بە کاغەز و ئینشا
ئەمان! کوڕانی ڕەفیق و برادەرانی وڵات بە ئێوە هەر کە گەیی ئەم کەلامی بێ سەروپا
لە پاش ئەوەی کە تەسیح و موتاڵەعەی بکرێ بە یادی من لە بەری کەن لە ڕوویی میهر و وەفا
هەتا لە خیتتەیی بێگانە فەخری پێوە بکەم لە بەینی زومرەیی ئەحیا و مەجمەعی مەوتا
ونی مەکەن وەکوو ئاساری نالی و کوردی لە سەهوی دیدە بپۆشن، گوزەر بکەن لە خەتا
نییە لە مومکینی ئیمکان خەتا و سەهوی نەبێ بە غەیری خواجەیی دیوانی علَم الأسما
ئەوی حەسوود و جەهوولن، لەئیم و ڕەخنەگرن لە عەیب و ڕەخنەیی عالیم بەری دەبن ئودەبا
ئەمانە زادەیی ئەفکار و خۆشەویستی منن ئەگەر قەبیح و کەریهن، ئەگەر شەل و ئەعما
میسالی فەرخەیی ژیشک کە پێی دەڵێ دایکی: ئیلاهی قاقومە یا خەز، سەموورە یا دیبا
شەبیهی جۆڵەکە ڕازی نەبێ بە سەردڕی خۆی مەڵێن فەساحەتی کوردی بە فارسی ناگا
بەلاغەتێکی هەیە، هیچ زوبانێ نایگاتێ لە بێ تەعەسسوبی کوردانە بێ ڕەواج و بەها
کە خۆتی تێ نەگەیێنی، لە نیکتەکانی نەگەی دەڵێی هەمووی هەزەیانە، خودا بەڵای لێ دا
بەڵام ئەوانی کە سەڕڕافی زێڕ و زیوی قسەن بە شەهڕەوایی دەزانن، چ سککەیێکە ڕەوا
چ حیکمەتێکە کە ئاساری کوردەنامووسی نە کیمییایە نە عەنقا لە بەینی ئێمە نەما
ئیلاهی نەیخەیە بەر چەنگی مەندەبووری لەئیم نقوودی حاجی کە نەیدیوە خوسرەو و دارا
ئومێدی وایە نەسیبی کەریمەکی وا بێ بە خێری دایکی و بابی لە ڕێی خودا بیبا
گەلێ قسەم لە دڵا بوو، حیکایەتم مابوو کەچی لە بەختی کەچم خامە نووکی لێرە شکا
ئەوە شاهەنشەهە بۆ عەبد و پاشا موعەللەق خەیمەیی ئەفلاکی هەڵدا
ئەتۆ مەسنووعی، چیت داوە لە سانیع؟ لە زانینی ئەوە نادانە دانا
موعەممایە جیهان ئیسمی موعەمما مەکانی ئیسمە نەک جێگەی موسەمما
بە بێ دینی جەماڵی بێ قەرینی خەلایق سەربەسەر ئیمانی هێنا!
بە با زولفی کە لەرزی تابەتا بوو، لەگەڵ لەرز و لەگەڵ تا بوونە هەمتا
موتاڵای دەوری زولفەینی موسەلسەل ئەوەندەم کردووە لێم بۆ بە سەودا
لە دەوری دوڕڕی دندانی بەقیمەت ددانی کەندووە لوئلوویی لالا
لە لای من پەشمە ئەم زەخمە هەتا کەی بە زایع ناچێ ئەم سەبرە لە لای خوا
زەمانی حاڵە حاجی حاسڵی تۆ دەبێتە دوێنێ ئەمڕۆ میسلی فەردا
بەستەیی زولفی نیگارێکم ڕەسەنبازی دەکا سەففی موژگانی لە تابووری سوپای غازی دەکا
سامیری گۆسالەیە توڕڕەی کە تەڕڕاری دەکا ساحیری ئەسڵی هەیە غەمزەی کە غەممازی دەکا
هەر وەکوو عیسا لە سەر بەحری هەوا کەوتە سەما هەرچی مووسایی نەبێ چۆن نەفیی ئیعجازی دەکا
من فەقێم و غەیری سیپارەم لە باخەڵدا نییە ئەو کەسەی ساحێب قڕانە ئیددعای غازی دەکا
ساغی لەم ڕێگایەدا کاری لە دین چی؟ سادقە هەر کەسێکی عاشقە ئەلبەتتە ئەنبازی دەکا
دڵ کە دەربەندی حەیا و نەنگ و نام و عارییە ئەو قسووری کردووە دێ ئارەزووی نازی دەکا
سەیری لەو تەننازییە قازی بە موفتی ناکرێ سۆفی ئیمانی دەدا حاجی بە گیان ڕازی دەکا
تا لە مەکتەب ئەو مەهەم دێ مەشقی ئەلف و بێ دەکا چاوەکەم بوویتە دوێت و گریە سورخی تێ دەکا
لێی مەپرسە مەسئەلەی نوقتەی دەم و موویی کەمەر مووشکافە، بووعەلی باسی پەری و جین چێ دەکا
ئەم هەموو دنیایە خاسسی حوکمی دوو دێوانەیە من لە شارم غایەتی مەجنوون هەوای لادێ دەکا
قەسری عومرم داتەپی داری لە سەر بەردی نەما بانیی توولی ئەمەل ئیستێکە دەستی پێ دەکا
خواجە خۆی پیرە، وەجاخی کوێرە، ماڵی بێ حیساب پێم بڵێن، ئیشکالمە، ئەم کۆششەی بۆ کێ دەکا؟
شێخی من بەو غایەتە پشتی لە عالەم کردووە سوورەتی خۆشی لە نێو ئاوێنە پشتی تێ دەکا
ماچی دەست و پێی ئەمیری دەستگیری حازرە شێتە حاجی ماچی پێو و دەستی دەست و پێ دەکا
تَمنّیتُ منَ الدّهرِ نِدائی أزمِناً نادی گوتی: هەرچی تەمەنناکەی لە دنیا غەیری من نادا
لە سایەی زولفی ئەفشانی پەرێشان دێ خەتی مانی لە تەسویری ئەگەر جارێ بە وەستایی قەڵەم دادا
خەتی دەورەی ڕوخی داوە وەکوو مۆری سولەیمانی خەیاڵی کردووە زولفی بە حیلە خاتەمی لادا
لە ژێر قافی فیراقیدا وەها فەرسوودەیە جیسمم لەگەڵ عەنقا قەرینم من لە ئیسمی بێ موسەممادا
خەدەنگی دیققەتی حاجی قەسیمی جەوهەری فەردە کەچی وەسفی دەمی هەر ما لە ژێر پەردەی موعەممادا
کە تۆفانی سروشکم کەوتە غەوغا بە مەهـ ماهی گوتی: یا حافظَ الله
ئەمن عەنقاترم بۆ چی زەبوونم لە لام وەک قافە باری تەنکی ئەسما
دەزانن من کە بێ دار و دیارم سەگی مەجنوونم و غەمخواری لەیلا
لە دنیا هەر کەسێ مەقسودی عیشقە بکا وەک من بە کوللی تەرکی دنیا
کە دایهێنا و هەڵینا چاوی مەستی ڕەوان فیدا دەکەم دڵ چاکی هێنا
فەلاتوون تۆ دەڵێی دنیا قەدیمە لە خمخانەت بنێن وەک خۆت لە خم نا
ئەدی بۆ چی زەمینیش بۆتە گەردوون لە سەیلی ئەشکی توندی بێ موحابا
موسڵمانان سوخەن سەربەستە تا کەی؟ لە دەست ئەو کافری بێدینی تەرسا
لە هەردوو لاوە زولفی کەوتە گەردەن نە لەم لا دەردەچێ حاجی نە لەو لا
دەخیلت بم وەرە ساقی أدِر کأساً و ناوِلها غەم و غوسسەی دڵم کەم بوو ولی افتاد مشکل‌ها
ئومێدی میسکی موشکینم صبا زان طره بگشاید کەچی نەمزانی بەم دەردە چه خون افتاد در دل‌ها
بڵێ بمرە دەبێ بمری گرت پیر مغان گوید کە چونکە خۆی خەبەردارە ز راه و رسم منزل‌ها
لە هیجرانی ئەتۆ بۆ من چه امن عیش چون هر دم ئەجەل بانگمان دەکا زوو کەن که بربندید محمل‌ها
لە بەحری عیشق و خەوفی موج و گردابی چنین هایل بە هاواری دڵم ناگەن سبکباران ساحل‌ها
لە ئەووەڵ عیشقی ون کرد و به بدنامی کشید آخر چلۆن پەنهان دەبێ سیڕڕێ کز او سازند محفل‌ها
ئەگەر تو موخلیسی عیشقی از او غایب مشو حافظ کە حاجی بۆ سەفەر بڕوا دَعِ الدَنیا و أهمِلها
دڵ هیلاکی نازتە با غەمزە تەدبیری نەکا هەر دەبێ بمرێ مەگەر خەللاقی تەقدیری نەکا
ئەی قیامەت قامەتی تووبا قیامم هەستە تا داعیەی بەرزی لە گوڵشەن سەروی کشمیری نەکا
من خەوی ئەو چاوە عەرزی ئیبنوسیرینم دەکرد نوست و فەرمووی: هیچکەسێ تەفسیر و تەعبیری نەکا!
من لە سایەی ئەم دەرە ناڕۆم هەتا ڕۆژم نەیێ با بە کەیفی خۆی بکا بەدکار و تەقسیری نەکا!
چونکە نرخی ماچی تۆی گۆڕی هەموو دەستەودوعان خەتتی نەوخێزت وەکوو زولفت خودا پیری نەکا!
پێی بڵێ بادی سەبا غەم لێرە بێکەس کەوتووە دڵ بوو غەمخواری ئەمانە، لەحزەیێ گیری نەکا!
ناحەقیی ئەو دەرحەقم، کەی دەیگرێ میزانی حەق؟ کاتبی ئەعمال ئەگەر بێت و تەڕەفگیری نەکا
غەیری دڵ ماوێژە کەس، تیرت لە ڕۆحی من کەوێ تا بە جۆشی خوێنی حاجی سینە کەوگیری نەکا