سنڌ جي مختصر تاريخ/سبق اڻٽيھون
اٽڪل مُني صدي جيڪا ڪلھوڙن جي حڪومت ھلي تنھن ۾ سنڌ ۾ گهڻي ڦير ڦار ٿي. گهڻن ورھن کان وٺي بکر ۽ ٺٽو حڪومت جا ھنڌ ھئا، ۽ اتي مسلمان حاڪم رھندا ھئا. فقط عمرڪوٽ ۽ ڪڪراله ۽ ڪن ٻين ٿورن ھنڌن تي ھندو حاڪم ھوندا ھئا، جي ٿورو يا گهڻو خودمختيار ھوندا ھئا. ڪن مسلمان حاڪمن سوڍن ۽ راجپوتن مان شاديون ڪيون ھيون، جنھن ڪري منجھن ٿوريون گهڻيون ھندڪُيون رسمون پئجي ويون ھيون. ڪلھوڙن جي ڏينھن ۾ اھا حالت بدلجي وئي. جڏھن ھنن جو واسطو سکر ۽ شڪارپور کان ٽٽو تڏھن ھو ڏکڻ ۽ اڀرندي ڏي حڪومت وڌائڻ لڳا ۽ انھيءَ پاسي جي ھندو حاڪمن کي ماري پنھنجي ھٿ ڪيائون. پوءِ حڪومت جو ھنڌ حيدرآباد ٿيو. خدا آباد ۽ سيوھڻ ٻئي شھر زور ڇڏي ويا، باقي سکر ۽ شڪارپور جي سرحد تي لاڙڪاڻي البت زور ورتو. جن ڏينھن ۾ نادر شاھ بادشاھ ٺٽي ۾ اچي تن ڏينھن ۾ اتي واپار ۽ ھنر جو چڱو زور ھو. چاليھه ھزار ڪوري لنگيون ۽ سوسيون ۽ ٻيو ڪپڙو اُڻندا ھئا ۽ ويھه ھزار ٻين قسم جي ھنرن وارن جا ھئا. تنھن کان سواءِ سٺ ھزار ماڻھو واپارين ۽ ٻين ڌنڌن وارن جا ھئا. پر ڪلھوڙن جي ڏينھن ۾ ٺٽي جي ساري آدمشماري ويھه ھزار مس ھئي. لشڪر ۽ حڪومت جي لاءِ وري بلوچ ماڻھو زور وٺڻ لڳا. ھندو فقط واپار ۽ منشيگري يا لکپڙھ جو ڪم ڪندا ھئا. انھيءَ مان معلوم ٿيندو ته ملڪ جي مالي حالت توڙي واپاري ۽ ھنري حالت اڳي کان گهڻو گھٽجي ويئي. حڪومت جو بندوبست به پوري طرح نه ٿي ھليو. نه فقط ھندن سان پر مسلمانن سان به ظلم ۽ زيادتي جي ھلت ٿيندي ھئي ۽ عدل ۽ انصاف ۾ گهڻو رولو ھو. جيتوڻيڪ ڪلھوڙن ۽ بلوچن ۾ ڪي ٿورا چڱا حاڪم به ھئا، انھيءَ ھوندي به ملڪ جي عام حالت چڱي نه ھئي ۽ اڳي کان خراب ھئي، نه بھتر.