ياد جانان/02
4-جنوري 1920ع حيدرآباد ۾ ترڪي شرائط صُلح ۽ مظالم سنڌ جي واقعات تي غور ڪرڻ لاءِ صوبه سنڌ جو پھريون خلافت جلسو سڏايو ويو جنھن ۾ ساريءَ سنڌ جي مختلف ڀاڱن مان عيوضي اچي موجود ٿيا جن ۾سنڌ جي علمائن جو نهايت معقول تعداد هو، انهيءَ جلسه جي پوئين ڏينھن رئيس مرحوم لاڙڪاڻه ضلع جي ظُلمن جي متعلق هڪ اهڙي ولولھ انگيز تقرير ڪئي جنھن ڪري عام ماڻهو بلڪل متاثر ٿي پيا، انهيءَ اثر جو هي نتيجو نڪتو جو بروقت ئي اُتي جو اُتي سنڌ جي ڪامورن جي ظلمن جي برخلاف آواز بُلند ڪرڻ لاءِ لاڙڪاڻه ۾ پراونشل خلافت ڪانفرنس جي انعقاد جي تجويز پاس ٿي جنھن جي ڪامياب بڻائڻ لاءِ ساريءَ سنڌ جا مُسلمان همدردي ڏيکاريندي لبيڪ چئي اُٿيا.
لاڙڪاڻه خلافت ڪانفرنس جي منعقد ڪرڻ لاءِ فيبروري 1920ع جُون 6-7-8 تاريخون مقررٿيون، جنھن جي تياريءَ ۽ ڪامياب بڻائڻ لاءِ نهايت اعلى پيماني تي سرسات شروع ٿي ويئي. خاڪسار هنن ورقن جي لکندڙ جناب مولانا پير تراب علي شاهه ۽ رئيس مرحوم جيت تـقاضا سان برابر هڪ مھينو اڳواٽ انهيءَ ڪانفرنس جي بندوبست ۽ ڪن خاص ڪمن لاءِ وڃي رهيو هوس- مون کي ياد آهي ته انهيءَ زماني ۾ جنھن مصروفيت ۽ تن دهيءَ سان رئيس مرحوم پنھنجي زندگيءَ جي ٻن مشھور رفيقن سميت ڪم ۾ غرق هو، ان جو اندازو فقط انهيءَ حالات جي رُوبرو ڏسڻ مان ٿي سگهندو، انهن جي فدائيت هن حد کي پھتل هئي جو پنھنجي سمورن امورن خانگي وغيره کي وساري واندا ئي ويٺا هئا ۽ رات ڏينھن ڪانفرنس جي سرانجام ڪرڻ جي ڪم ۾ لڳل هئا. سندن خلوص ۽ صداقت جو اهو اثر هو جو ساريءَ سنڌ مان جيڪا انهيءَ ڪانفرنس کي مالي امداد ملي ۽ جنھن انداز ۾ ماڻهو ان ۾ اچي شريڪ ٿيا، اُن جو نظير صوبه سنڌ ۾ ملڻ بلڪل مُشڪل آهي. رئيس مرحوم کي اچي خيال ٿيو ته ڪنھن به صورت سنڌ جي زميندارن کي ان خلافت ڪانفرنس ۾ شرڪت جو موقعه ڏئي کين مسلمان بڻايو وڃي، انهيءَ ارادي سان هو ڪيترن سنڌ جي زميندارن کي جلسه جي شموليت لاءِ روبرو دعوت ڏيڻ ويو- جنھن ڪري ڪيترا زميندار خلافت ڪانفرنس ۾ اچي شامل ٿيا هئا. جلسه ان حد تائين ڪامياب ٿيو جو امام الھند حضرت ابوالڪلام آزاد ۽ مولانا عبدالباري صاحب ۽ فخر هند شوڪت علي صاحب پنھنجي قدم هدايت لزوم سان جلسه خلافت کي رؤنق جو شرف بخشيو. انهيءَ جلسه ۾ تجويز ٿي ته هڪ سفارت سنڌ جي معزز ماڻهن جي بمبئي گورنر جو سنڌ جي ڪامورن جي ظُلمن ڏانهن روبرو وڃي ڌيان ڇڪائي جئن ته ڪانفرنس جي پُڄاڻي واري ڏينھن هڪ اهڙي سفارت بمبئي ڏانھن رواني ٿي ۽ ان سفارت جو لسان الوفد (جامعت جي پاران وڪيل) رئيس مرحوم کي چونڊيو ويو، ان سفارت ۾ سنڌ جي ٻين ڪيترن معزز مُسلمانن کانسواءِ جناب مستطاب حضرت پير سائين جهنڊه وارو به شريڪ هو، جڏهن سنڌ وارن جي سفارت بمبئي ۾ پھتي ته پھريان هن کي آل انڊيا خلافت ڪانفرنس جي اجلاس دوم ۾ جو آنريبل غلام محمد ڀُرڳڙيءَ جي زير صدارت منعقد ٿيو هو، شرڪت جو موقعو مليو ان کانپوءِ برابر 26 ڏينھن رئيس مرحوم سفارت جي ڪيترن ميمبرن سميت جنھن ۾ هي خاڪسار به هو، بمبئي ۾ رهيل هئا مگر گورنر مُلاقات جو اصل موقعو ڪونه ڏنو. ڪجهه آڏو ٽيڏو جواب ڏئي وفد جي مُلاقات ڪرائڻ کان نٽائي ويو. سفارت مارچ 1920ع جي اوائل تاريخن ۾ سنڌ ۾ موٽي آئي، اپريل 1920ع ۾ سيوهاڻي مخدومن جي تحريڪ سان هڪ خلافت جلسو سڏايو ويو، جنھن جي سرانجامي ساڳي رئيس مرحوم ۽ سندس رفيقن جي مٿي تي هئي جنھن ڪري هو پيشگي بندوبست لاءِ سيوهڻ ويا ۽ وڃي ڪم جو انتظام رکيائون.