ياد جانان/15
باهه به هرمل کي ايترو جلد ئي ساڙي نه ٿي سگهي جيترو جلدئ ۾ دردمند جي دل جو اثر ٿئي ٿو. اي منھنجا ڌڻي! شل ائين نه ٿئي جو افغانستان به ڪنھن فريب ۾ اچي غلام ٿي پوي. هن وقت۾ برطانيه سان دوستي رکڻ بدترين غلامي آهي ۽ شريعت موجب ناجائز آهي. ڇاڪاڻ ته هن وقت هندستان ۾ ترڪ موالات جي هلچل نھايت سرگرميءَ سان جاري آهي ۽ اهڙيءَ طرح آئرلينڊ ۾ فساد کڙوٿيل آهي ۽ مصر ۽ عراق عرب۾ پڻ بي آرامي آهي. قومي ڌر وارا ترڪ ڪو ماٺ ڪونه ڪيون ويٺا آهن ۽ انگريز وزيرن جي ڪوڙن وعدن کان جھان ۾ ڏاڍو لڙ آهي. خدا جو قسم آهي ته هي ڊڄن ٿا ڇوته جيڪڏهن افغانستان ۽ سرحدي قبيلا مخالفت ڪن ته گهڻو گوڙ ٿي پيو. اهو ئي سبب آهي جو برطانيه جو وفد ظاهرداري سان دوستي جو دم هڻي تاڙ ۾ آهي ته افغانستان کي ڪنھن ڍنگ ۾ آڻي پنھنجو ڪري ڇڏيون. مگر انشاءَ الله تعالى اسلام جي فتح ويجهي آهي ۽ اسلام جي دُشمن جي تباهي نزديڪ. الله تعالى اسلام جو محافظ ۽ حضرت محمد مصطفى صلي الله عليھ وسلم مُعاون ان جو آهي.
چہ غم دیوار امت راکہ باید چوں توپُشتیبان،
چہ باک از موج سحرآنرا کہ باشد نوح کشتیبان۔
چونکہ درین وقت مسئلہ خلافت درپیش است تاوقتیکہ اوبمطابق شرع فیصل شدہ است۔ برئ ہر مسلمان فرض است کہ اولاخدمت اسلام بکند و افغانستان بارتیعالے سلطنت اسلامی است و اعلحضرت شہریار افغانستان فدائی اسلام یقین داریم کہ افغانستان ہم درادائ فرض خود کوتاہی نخواہد کرد اگر در خدمت اسلام تباہی تخت و بخت وفا و جان باشد ہم پروا او نباد کرد چراکہ عطا کنندہ این چیز ہائی خداوند کریم است و نزد اسلام از ہمہ چیز ہا بہتر و عزیز است۔ جہاں اے بر اور نماند بکس دل اندر جہاں آفریں بندوبس مکن تکیہ بر ملک دنیا و پُشت مکن تکیہ برملک دنیا و پشت کہ او چونتو سجایہ پروردہ کشت۔
حضرات! براے مسلمانان روز امروز ست کہ خدمت اسلام بکنیم ممکن است کہ روز فرد ائ برائ مانیا یدوبجُز روئ سیاہی درہجرہردو عالم بما ہیچ میسر نہ شود لہذا عزیزان من و خادمان خلافت بشنوید و اطاعت خدا و رسول و خدمت ملک بکنید۔ وقت آزمائش است پرواہ جان و مال مکنید وقت کارکردن ہمیں است بخدا این موقعہ را دست خود ندہید۔ کارے کن اے فلان و غنیمت شمار عمر ذان بیشتر کہ بانگ برآمد فلان نماند قارون ہلاک شد کہ چہل خانہ گنج داشت نوشیروان نمرد کہ نام نکو گُذاشت۔
سنڌي ترجمو
جنھن صورت م هن وقت مسئله خلافت درپيش آهي،جيستائين اهو شريعت جي مطابق فيصلو نه ٿيو آهي تنھن صورت ۾ هر مسلمان جو فرض آهي ته پھريائين اسلام جي خدمت ڪري، خدا تعالى جي فضل سان افغانستان اسلامي بادشاهت آهي ۽ امير صاحب اسلام جو جان نثار دوست آهي. اسان کي يقين آهي ته افغانستان پنھنجي فرض جي ادا ڪرڻ ۾ ڪنھن قسم جي ڪوتاهي نه ڪندو. جيڪڏهن اسلامي خدمت ڪندي تخت تاج تباهه ٿي وڃي ته پرواهه نه آهي ڇو ته انهن شين جو ڏيندڙ خدا تعالى آهي مگر خدا تعالى وٽ اسلام سڀني شين کان بھتر ۽ پيارو آهي.
شيخ سعدي
هي جھان ڪنھن سان به وفا ڪرڻ وارو نه آهي تنھنڪري خدا تعالى سان ئي محبت رک ۽ بس بادشاهت ۽ دولت ۽ مددگارن تي ڀروسو نه ڪر ڇو ته دنيا ۾ تو جھڙا ڪيئي ڄاوا ۽ مُئا آهن، جن جو پتو ئي ڪونه آهي.
حضرات مسلمانن لاءِ ڏينھن فقط اڄوڪو ئي ڏينھن آهي ته هو اسلام جي خدمت ڪن ڇو ته ممڪن آهي ته اسان لاءِ ٻيو ڏينھن ڪو ٿئي ئي ڪونه، پوءِ ٻنهين جھانن جي منھن ڪارائي کانسواءِ ڪُجهه حاصل نه ٿئي تنھنڪري منھنجا پيارا خلافت جا خادم ٿي خدا ۽ رسول جي اطاعت ۽ مُلڪ جي خدمت ڪريو. هي امتحان جو وقت آهي، مال جان نه ڪري ۽ ڪم ڪرڻ جو اهو ئي وقت آهي، ان کي هٿ مان نه ڇڏيو.
هن تقرير مان رئيس المھاجرين مرحوم جي ثابت قدمي ۽ نھايت مردانگي جو پورو پتو ملي ٿو. هو اگرچه هندستاني هو مگرهن جي دل بلڪل سچي مسلمان جھڙي مستقل ۽ آزاديءَ سان هن هندستان مان نڪري ڪابل کي وڃي پنھنجو وطن بڻايو ۽ ان حالت کي گهڻا سال به ڪونه گذريا ويا هئا مگر جڏهن هن کي سندس زاد بوم هندستان ۾ بند ڪيو وڃي ٿو ته هو پنھنجي وطن اقامت ڪابل لاءِ بيقرار ٿئي ٿو ۽ ان جو نالو جڏهن سندس زبان تي اچي ٿو ته نھايت ادب سان وٺي اُن مان لذت ۽ لطف حاصل ڪري ٿو. نه فقط ايترو پر ان کي پنھنجي وطن هجرت يعني افغانستان جي نفع ۽ نقصان جو لحاظ ۽ انتظار به رهي ٿو، هو پنھنجي تقرير جي معرفت لکنئو مان بيهي اعلى حضرت امير صاحب کي اهڙي نموني ۾ نفيس ۽ قيمتي مشوره ڏئي ٿو جو ڄڻ ته هو سندس درٻار ۾ راءِ طلبي وقت جواب واجهي رهيو آهي. هو هندستان جي وحشت آباد ۾ پاڻ کي مظلوم ۽ مسافر سمجهي ٿو ۽ هن جي دل دارالامان افغانستان کانسواءِ ڪنھن به هندستان جي شئ سان نه ٿي ريجهي. آخر هو مظلومن وانگر پنھنجي وطن جي ياد ۾ دردمند دل مان آهه ڀري چوي ٿو ته:
آتش سوزاں نکند باسبند - آنچہ کند دود دل مستمند
هن تقرير جي ذريعي هو هڪ حد تائين گورنمينٽ افغانستان جو پنھنجي بندش ۽ مظلوميت ڏانھن توجھ ڇڪائي چُڪو هو ۽ هن کي يقين هو ته ضرور ڪونه ڪو خاطر خواهه نتيجو ظاهر ٿيندو. هن اُن وچ ۾ لاڙڪاڻه ڏانھن موٽڻ جي وائي ڪانه ڪئي،بلڪه لکنئو جي خلافت ڪانفرنس کان پوءِ هو مولانا محمد علي صاحب جي سنگت ۾ اجمير شريف جلسه خلافت ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ هليو ويو جو اهو جلسه مارچ 1921ع جي پوئين تاريخن ۾ منعقد ٿيڻ وارو هو. اجمير شريف پھچڻ کانپوءِ هن کي هلڪو بخار ٿي پيو، جنھن ڪري خلافت جلسه جي پنڊال ۾ اچي نه سگهيو ۽ پنھنجي هڪ لکيل تقرير فارسي زبان ۾ پڙهڻ لاءِ ڏياري موڪليائين جا هيٺ ڏجي ٿي.