گلقند/ڀاڱو پھريون/601 کان 912
(601) رڪ جا چڻا، آنڊا چيرين.
رڪ جا چڻا يعني ڏاڍي جو مال، کائبو ته نه ڦٻندو.
C.f. He that eats the king’s goose shall be choked with the feathers.
(602) روزن پٺيان عيدون، عيدن پٺيان روزا.
بکن پٺيان ڍءُ، ۽ ڍءَ پٺيان بک. مطلب ته –
(603) دکن پٺيان سک، سکن پٺيان دک.
(604) لاهين پٺيان چاڙهيون، چاڙهين پٺيان لاهيون.
C.f. Sadness and gladness succeed each other.
(605) زالان ڌاوڻ، مردان کاوڻ.
زالن کي جلد وهنجي اُٿڻ گهرجي (ستر جو تاڪيد)، ۽ مردن کي جلد ماني کائي اُٿڻ گهرجي (ڦڙتائيءَ جو تاڪيد).
C.f. Quick at meat, quick at work.
(606) زالون زالن جو کاڄ.
زالن جي صحبت زالن جو قوت آهي يعني اهي پاڻ ۾ ٺهن.
C.f. Geese with geese, and women with women.
(607) سڀاڳن کي ڪار، نڀاڳن کي وڃڻي.
سڀاڳا سي جي ڪم ۾ رڌل؛ ۽ نڀاڳا وڃڻا هڻن ( فرحتون وٺن).
(608) بيڪار کان بيگار ڀلي.
(609) بيڪار مباش ڪڇ ڪيئا ڪر، ڪپڙي ئي اُڌيڙڪي سيئا ڪر.
C.f. Better work for nothing than be lazy.
(610) سڀ ڪا ٻڪري، پنهنجي پائي ٽنگبي.
سڀ ڪنهن ٻڪريءَ کي ڪاسائي سندس پير کان وٺي ٽنگي ٿو. مراد ته سڀ ڪو پنهنجو ڪيتو پاڻ لوڙيندو.
(611) جو هٿ ڪري، سو هٿ پائي.
(پائي = نتيجو ڏسي).
C.f. Every herring must hang by its own head.
(612) سڀ ڪنهن کي، پنهنجا سوُر.
سڀ ڪو پنهنجي هڪ نه ٻئي ڏک جي ڳالهه ڳڻي ٿو.
ڀيٽيو:
(613) پرائي پٿر، پٽي سڀ ڪا پنهنجا.
C.f. Every heart hath its own ache.
(614) سڀ ڪو، ثاني شريڪ.
سڀيئي پاڻ ۾ هڪ جهڙا ڀائر آهيون. ڪو به گهٽ ڪونهي.
(615) ڪنهن کي گهٽ نه ڄاڻ، جي چاهين ملڻ محبوب جو.
C.f. However wretched a fellow mortal may be, he is still a member of our common species. (Seneca).
(616) سڀ ڪو پاڻ کي ميان مٺوُ سڏائيندو وتي.
سڀ ڪو پنهنجي ساک پاڻ ڪري ٿو، يا پاڻ کي وڏو سڏائي ٿو.
C.f. Every sprat now a days calls itself a herring.
(617) سڀ ڳالهه ۾ حڪمت.
ڪا ڳالهه ظاهري خراب، ته به اُن ۾ ڪا سياڻپ يا معني رکيل هوندي. مطلب ته ڌڻي سڀ اسان جي ڀلي لاءِ ڪري ٿو، تنهن ڪري هئن به چئون ته -
(618) جا جوڙيائين سا واهه واهه!
ڀيٽيو:
(619) پريان سندي پار جي مڙيئي مٺائي.
(620) جا تڌ ڀاوين، سا ئي ڀلي ڪار!
C.f. (1) There is reason in the roasting of eggs.
(2) There is a special providence in the fall of a sparrow.
(621) ستي ٻلي، ڪئا ڪين ماري.
مراد ته غفلت ڪبي ته مطلب نه ٿيندا.
C.f. Sleeping dogs catch no hares.
(622) ستي شينهن کي، آڱر نه ڏجي.
بڇڙو ماڻهو سانت ۾ هجي ته نه ڇيڙجيس ( نه ته خرابي ڪندو)
C.f. Wake not a sleeping lion.
(623) ستين لنگهڻين، ڪتو به حلال.
ست ويلا لنگهڻ يا بک ڪڍبي ته پوءِ حرام شيءِ به حلال ڪري ليکبي. بک مرندي نيچ پورهيو به ڪيو.
ڀيٽيو:
(624) اَڻ سرنديءَ، پهاڄ پيڪي.
(625) لاچار کي، سڀ ڪي روا.
C.f. Necessity knows no law.
(626) سپتيو ماڻهو، پرائي مال ۾ ڀائيوار.
سپتيو يا سچار اُڌاري سڌاري لاءِ ڪنهن وٽ ويندو ته بنا دير ائين وٺي ايندو جو ڄڻ ته اڳلي جي ملڪيت ۾ ڀائيوار هو.
C.f. He who is a good paymaster is lord of another man’s purse.
(627) سج؛ ٻه پاڇا.
سج جو پاڇو ڪڏهن چڙهيل ڪڏهن لڙيل. ڪڏهن شاهوڪاري ته ڪڏهن غريبي. “دنيا دورنگي”
(628) ڪڏهن ڀريءَ ۾، ڪڏهن ڀاڪر ۾.
(629) ڪڏهن ماٽي مٽ تي، ڪڏهن ماٽيءَ مٿان مٽ.
(مهاڻو مٽ تي چڙهي پلا ماري، ڪڏهن پاڻ مٽ مٿي تي کڻي.)
C.f. Change of fortune is the lot of life.
(630) سڄن پيٽان وڍيا، وڍين پيٽان سڄا.
بعضي اشرافن جو اولاد نالائق ۽ نالائقن جو اشراف ٿئي ٿو.
C.f. A good cow may have an ill calf.
C.f. A black hen can lay white eggs.
(631) سڄڻ سڄي ٻانهن ڏئي ته سڄي نه ڳيهجي.
ڪو خير خواهه سڄي ٻانهن يعني سموري مدد پئسي وغيره جي ڏئي مثلاً گهرج مهل ٽه-جوڙي کولي حاضر ڪري ته سڀ پئسا نه کڻجن، پر گهرج سارو. مطلب ته ڪنهن جي مهربانيءَ جو اَڻ ٺهندو فائدو نه وٺجي. ڏسو. 17
C.f. Do not cut board thongs out of other people’s leather.
(632) سڄڻ هئن سنوان، مر ڏيهه ڏنگايون ڪن.
ڌڻيءَ جي پاران شل سولي هجي، پوءِ لوڪ ڀلي حرڪتون ڪري ]ته ڇا ڪري سگهندو[
(633) سڄڻ هجن ساڻ، ته جهنگ اندر سوني کاڻ.
(634) ڇا جي ڏنگا ڏير، منهنجو ڏينهن ڏنگو نه ٿئي.
(635) ڌڻي همراهه، ته ڪنهنجو نه ڊاءُ.
] ڊاءُ = ڊپ[
(636) راکي رام، ته ماري ڪير؟
C.f. (1) If God be with us, who will be against us?
(2) Why should I fear when God is near?
(637)سچ ته بيٺو نچ.
سچ چوندڙ نچندو بيٺو يعني ڪين ڊڄندو.
ڀيٽيو:
(638) چور جي ماءُ ڪنڊ ۾ رئي.
C.f. Truth seeks no corners.
(639) سچ جي ٻيڙي لڏي، پر ڪڏهن نه ٻڏي.
سچار ڪنهن وقت لوڏن ]تڪليفن[ ۾ اچي، پر ڪڏهن به خانو خراب نه ٿيندس ]انت ڪلياڻ يا نيٺ سوڀ سندس[
ڀيٽيو:
(640) سچي جو ٻيڙو ستڙ.
] ستڙ = چڱي تڙ تي، سلامت [.
C.f. Truth may linguish but can never perish.
(641) سچ مرچان، ڪوڙ ڳڙ.
هن زماني ۾ سچ تان ماڻهن کي مرچ ٿا لڳن ]نٿو وڻين[ ۽ ڪوڙ ڳڙ جهڙو مٺو ٿو لڳين.
C.f. Truths like roses have thorns about them.
(642) سخيءَ کان شوُم ڀلو، جو ترت ڏئي جواب.
دل جو سخي ٿي انجام ڏجن ]جي نه پاڙي سگهجن[، تنهن کان بهتر ته شوُم ]موزيءَ[ وانگر جهٽ پٽ ناڪار ڪجي.
C.f. Bad excuses are worse than none.
(643) سرمو سڀ ڪو پائي، پر اک اک جو ڦير.
سرمو ڪنهن جي اک ۾ سونهين ڪنهن جي ۾ نه سونهين. مراد ته ساڳي شيءِ ڏسي سڀ ڪو، پر ڪن کي سهڻي لڳي، ڪن کي نه.
(644) سڙي سڙي ڪنجهڻ لهي.
يا. ٻري ٻري ڪنجهڻ لهي.
جنهن جو اندر پيو جلندو، سو ڪنهن وقت ٻه اکر واتان ڪڍندو.
C.f. When the heart is a- fire, some sparks will fly out of the mouth.
(645) سڪن گڏ، آلا ٻرن.
لچن سان گڏ اشراف بدنام ٿين يا سيکت پائين.
C.f. Two dry sticks will kindle a green one.
(646) سڪو ٽڪر ساءَ جو چڱو ۽ چوکو، لعنت اُنهيءَ لپيءَ کي جنهن ۾ جيءَ جو جوکو.
لپيءَ جهڙو اُچو ۽ ڳرو طعام کائي، پنهنجي جند جوکي ۾ وجهجي ]بيمار ٿجي[، تنهن کان سڪل مانيءَ جو ٽڪر ] سادو کاڌو[ کائجي، جنهن مان سواد اچي ته اُهو وڌيڪ.
C.f. Better lose a supper than have hundred physicians.
(647) سکڻي ڪني، گهڻو اُڀامي.
ڪني ]ديگڙي[ ۾ چانور ٿورا هوندا ته باهه جي زور تي پاڻي گهڻو ڦڦڪندو. ڪنهن ٽرڙي کي به ٿورو ناڻو هوندو ته گهڻو هٺ ڪندو.
(648) آهر جي وڏائي، ڪني پاٽ تي آئي.
]ڪنو ۽ پاٽ يعني خسيس ملڪيت تي مڙس جو هٺ. ڏسو. 294 [.
(649) اڇا ڪپڙا کيسا خالي، ماڻهن ليکي ملڪ جو والي.
(650) اندر اڳڙيون، ٻاهر پڳڙيون. 222
(651) دم دال جو، آڪڙ پلاهه جي. 185
(652) ديوان جو دم، دمڙيءَ جي دال تي.
(653) گهر ۾ آٽا نهين، مان ڪو بولي پوُري پڪائو.
(654) لڀن لوڻ ڪڻا به نه، منهنجو نالو سون ٻائي.
(655) ماءُ مري رکي سڪي، ڌيءُ دا نالا ڏهي
]ڏهي = ڏڌ[
(656) ملڪ ۾ ڏيڍ کجور، ميان ليٽي باغ ۾!
]ملڪيت کجيءَ جو هڪ اڌ وڻ ۽ اهو باغ سمجهي اُتي ليٽي ٿو[
(657) هڏ پورا، سڏ وڏا.
]ناڻي جو زور نه، اڇلون وڏيون[
(658) هڙ سکڻي لوڏ گهڻي، آءُ ماريا، کٽل ڌڻي.
(659) هڙ ۾ هريرون گوڏ ۾ پتاشا، اندر اڳڙيون ٻاهر ٺاشا ماشا.
C.f. (1) Empty vessel thunders much.
(2) Great boast, little roast.
)660( سلو سو جو انگورين ڀلو.
انگورجڻ = سلو ڪڍڻ، اُڀرڻ. ٻار اهو جو ننڍپڻ کان سلڇڻو.
)661( سنجهو، ڏنجهو.
سانجهيءَ جو وقت ڏکيو آهي. ڪم ۽ چڙهيءَ لاءِ صبح سولو.
C.f. An hour in the morning is worth two in the evening.
)662( سندرو ثابت ته منزل آسان.
چيلهه تي سندرو سالم هوندو، ته منزل تي پهچڻ سولو ٿيندو. مراد ته ڪمر ڪشبي ته سولائيءَ سان مطلب پورا ٿيندا. ڀيٽيو:
(663) اُدم کي پر آهن.
]اُدم سان منزل تي پهچبو[
C.f Perseverance kills the game.
(664) سنسار، مها ڄار.
دنيا هڪ وڏي ڄار جي مثل آهي، جئن موهه رکبو تئن ڦاسبو.
C.f. The world is a net; the more we stir in it, the more we are entangled.
(665) سنگ جو پرسنگ.
جهڙي سنگت ڪبي تهڙو لاڀ يا نتيجو ملندو. ڀيٽيو:
(666) تخم تاثير، صحبت اثر.
(667) جهڙو سنگ، تهڙو رنگ.
(668) سنگ تاري، ڪسنگ ٻوڙي.
(669) ڪارو وهي ڪمري وٽ، رنگ نه مٽائي ته عادت مٽائي ئي مٽائي.
C.f. Tell me the company you keep, and I will tell you what you are.
)670( سنئون چوي، سو سوُر پرائي، کيڏ ڪري سو کٽي کائي.
اڄ زمانو اهڙو، جو ڪو سنئين سولي ڳالهه ڪري ته ٻين جو ناراضپو کڻي؛ پر جو حرفت سان هلي تنهن جو مان ٿئي. ڀيٽيو:
(671) ستي ٿي سيڏائي، لنڊي ٿي کائي.
]اشراف مانيءَ ٽڪر لاءِ واجهائين ۽ نالائقن لاءِ ڍءُ[.
C.f. Flattery sits in the parlour when plain dealing is kicked out of doors.
(672) سوال کان صرفو چڱو.
ٻين اڳيان هٿ ٽنگجي ]سوال ڪجي[ تنهن کان ڪفايت چڱي.
ڀيٽيو:
(673) سوال ويچارو آهي.
C.f. Better spare to have thine own than ask others.
(674) سوُر پئي ساٽيءَ کي، ڏنڀجي گڏهه!
ساٽي ]مڇيءَ وڪڻندڙ[ کي سور پئي ته کيس ڏنڀ ڏيارجي؛ سندس گڏهه ڪهڙو گناهه ڪيو جو اُن کي ڏنڀجي؟ هڪڙي جا ساڙ، ڪو ٻئي مان ڪڍي ته ائين چون. ڏسو. 43 ۽ 58
)675( سوڙ ساروُ، پير ڊگهيرجي.
مراد ته هوند ساروُ هلجي. ڏسو 161. ڀيٽيو:
(676) ڪڇي نه ڦاڙي، سو کاٻاري.
(677) قرضن جا ڪوٽ کڻي، چوٽ چاڙهيائين چلها، ڄاڃي ماڃي کائي هليا، اُتس آئي گلا.
]قرض کڻي مجلسون ڪبيون ته پاڻ کي گلارو ڪبو[. ڏسو. وڻجن ٻير کائين ڊاکون، تن گھرن جون ڪيھون ساکون.
C.f. (1) Stretch your legs according to you coverlet.
(2) Cut you coat according to your cloth.
)679 (سوڙهي سياندريءَ، وهنوار نه ڪجي.
سوڙهي سياندري يعني ويجهي مائٽي يا دوستيءَ ۾ پئسي جي ڏيتي ليتي نه هلائجي يا ڀائيواري نه ڪجي.
C.f. Curse on accounts with relations! (Spain)
)680( سون پرکجي ڪسوٽيءَ، روپو پرکجي باهه. ماڻهو تڏهن پرکجي، جڏهن ٻه اکر ڳالهاءِ
جيئن سون ڪسوٽيءَ تي گهڻ سان ۽ روپو باهه ۾ وجهڻ سان پرکي سگهجي ٿو، تيئن ماڻهوءَ جي لڇڻن جي سڌ تڏهن پوندي، جڏهن ٻه اکر ڳالهائيندو. ] گفتگو مان پڌرو [.
C.f. Spech is the picture of mind.
)681( سوکيءَ ڀانئي سڀ ڪو، اَؤکيءَ تون آڌار!
سک ۾ سڀ ڪو سنگي، پر دک ۾، اي ڌڻي، رڳو تون آڌار!
(682) سڀ ڪو مطلب جو يار. 426.
C.f. In time of prosperity friends will be plenty, in time of adversity not one amongst twenty.
(683) سياري جي سوَڙ سڀ ڪو پاڻ ڏي سيڙي.
مراد ته سڀ ڪو پنهنجو مطلب يا سهنج ٿو ڳولي. ڏسو. 50
C.f. Every miller draws water to his own mill.
(684) سيرو کاڌو، پاتل ڦاٽي.
جنهن شيءِ مان ڪم لٿو ۽ پاتل وانگر وري ڪم اچڻ جي نه هوندي، سا نه سانڍبي ]وڪڻبي يا ڦٽي ڪبي[. “گشت جي نوڪري پوري ٿيس ته وهٽ وڪڻي ڇڏياءِ. سيرو کاڌو، پاتل ڦاٽي.
(685) شراڪت جي ديڳ، ڌڻي تپائي.
ڀائيواريءَ جي ديڳ ڪو ڪو نه تپائيندو، جو هر ڪو چوندو ته ٻيو ڀائيوار پاڻيهي تڪليف وٺي باهه ٻاريندو.
C.f. A pot that belongs to many is ill- stirred and worse boiled.
(686) شڪر ڪر صحيح ته تو ئي سان توهه ٿئي.
پوري پوري طرح يا دل جان سان شڪر ڪر، ته ڌڻيءَ جو تو تي توهه ]رحم[ ٿيندو. ڏسو. 628 ۽ 395.
C.f. Content is more than a kingdom.
(687) صبر جني جو سيڱ، تير نه گسي تن جو.
جي صبر جي ڪمان ڌاريندا، تن جو ٻاڻ نه گسندو. ]سدائين فتح[ ڀيٽيو:
(688) صبر وڏو ٽول.
C.f. Patience is the best buckler against affronts.
(689) صرفو ڪرين، ته پٽ هنڊاءِ.
ڪفايت گهرجيئي ته ريشم پاءِ ]جپاني رخت نه[. مطلب ته ٿورن پئسن ۾ اڻ جهالائو شيءِ وٺجي، تنهن کان چار پئسا وڌيڪ ڏيئي اُچي ۽ جهالائو شيءِ وٺجي، ته اُن ۾ ڪفايت آهي.
C.f. The best is best cheap.
(690) صلاحين شينهن ٻجهن، ڪم ڪرهين نه ٿئي.
“صلاح” جي اصل معني چڱائي، ان جو ضد “فساد”، جنهن جي اصل معني خرابي يا بگاڙو. مطلب ته نيڪ رستن ]مٺ محبت[ سان شينهن جهڙا زبردست به ٻڌي سگهبا، باقي ڪرهن يعني معاملي سان ڪم نه ٿيندو.
C.f Reason is a better soldier than rashness.
(691) ضامنگيري، تاوڻ گيري.
ڪنهن جو ضامن پئبو ته تاوڻ ]چٽي[ پوندي. ڀيٽيو:
(692) ڪشيئي نه ڪمان، پڙيئي نه ضمان.
]ڪمان ڇڪبي زهه ڇڄندي ته ماري رکندي. ضامن به نه پئجي[
C.f. He that surety for another is never sure himself.
(693) طمع سندو طس، ڀريو ڀرجي ڪينڪي.
لالچ جو طس (طشت) مٽ يا چاڏو ڪڏهن نه ڀربو. مراد ته لالچي ماڻهوءَ جو ڍءُ ٿيڻ جو نه آهي.
(694) گهڻي کي گهڻو گهرجي.
C.f. Much would have more.
Covetousness is always filling a bottom less vessel.
(695) ظلم قائم آهي، ڪندڙ قائم نه آهي
ظلم پيو هلندو، پر ظالم جلد مرندو جو پٽ پونديس. ڏسو. 10.
(696) عشق انڌو آهي.
عشق سببان انڌ کنيو وڃي ]پوءِ ڳڻ ڳوت نه ڪبي[. ڀيٽيو:
(697) عشق نه ڄاڻي ذات نه ڪذات.
C.f. Love is blind.
)698 (عقل بنا آدمي، آهي پسوُنءَ سمان.
يا. عقل کان سواءِ ماڻهو مروُنءَ برابر.
(699) عقل بنا آدمي، جئن جهنگ ۾ چري ڍور.
C.f. A man without reason is a beast in season.
)700( عقل ري عذاب گهڻا پسنديءَ جندڙي.
اي جند يا جان! عقل بنا گهڻا ڏک ڏسبا. ڀيٽيو:
(701)عقل بنا اوندهه.
C.f. Ignorance is the parent of many miseries.
)702( عمر وٺي وٺي مارئي وٺندو، ٿر ڪين ٿيلهيندو.
عمر سومرو حد ظلم ڪندو ته مارئي وٺندو؛ سڄي ٿر کي ڪين ڌڪي ڪڍندو. ڪو جوان مائٽن سان نه ٺهندو ته جوءِ وٺي ڌار ٿيندو؛ مائٽن کي لڏائي ڪين ڪڍندو. ڀيٽيو:
(703) راڻي رسندي ته پنهنجو سهاڳ وٺندي، ڪنهن جو ڀاڳ ڪين وٺندي.
]سهاڳ = مڙس[
)704( غريب جي جوءِ، جڳ جي ڀاڄائي.
جو غريب يا لحاظ وارو هوندو، تنهن کي هر ڪو ڀاڀي ڄاڻي، هن کان ٿورو گهڻو ڪم وٺندو. ڀيٽيو:
(705) وهوُ ڍڳي تي مار.
C.f. All lay load on the willing horse.
(706) غيب جي گدو چئي خبر خاوند کي.
گدوُ نالو شاعر جو. ڳجهه جي خبر ڌڻي کي. ڏسو. 331.
(707) اَڱر ڄاڻن لهر ڄاڻي.
(708) قاضي ڄاڻي، قيامت ڄاڻي.
(709) اگهه ۽ ڳڀ جي سڌ الله کي.
]ڳڀ = گرڀ، پيٽ[
(710) وڏيون اکيون الکهه ]الله[ کي.
ڏسو. ڳڙ ڄاڻي، ڳڙ جي ڳوٿري ڄاڻي.
(711) فقير جي ڪاوڙ، پاڻ تائينِ.
غريب ڪاوڙيو ته ٻئي کي ڇا ڪندو؟ جند سان وڙهندو.
(712) هنڊي اُڀامندي ته پنهنجا ڪنا کائيندي.
C.f. Anger punishes itself.
)713( قرض وڏو مرض آهي.
قرض کڻڻ سو هڪ وڏو مرض ]بيماري[ پرائڻ آهي.
(714) رڻي ۽ رائر جو سڏ جنهن کي هوءِ. منجي اُتي جوءِ، وڃي تنهن کي وسري.
]قرض ۽ ڍل جي ڇڪتاڻ سببان جوءِ به وسري وڃي[.
C.f. While debt I owe, I sink in woe.
(715) قلندرن پٺيان، گهڻيئي ڪتا پيا ڀوَنڪن.
قلندر = فقير. مطلب ته پرپٺ ڪا گلا ٿئي ته اها ڪتي جي ڀؤنڪار وانگر سمجهي، اُنهيءَ تي ڌيان نه ڏجي؛ ڀلي پيا بڪن.
(716) پر پٺ بادشاهن کي به پيون گاريون ملن.
C.f. The moon does not heed the barking of dogs.
(717) ڪاٺ کٽو، واڍو ڇٽو.
ڪاٺ کٽو ته واڍو ڪم کان ڇٽو. ]ڪم تي نيت هجيس ها ته اڳواٽ چتائي ها[. جن کي ڪم کان ڇٽڻ لاءِ ڪو سبب ملي، تن لاءِ ائين چئبو.
(718) ڀلو سنئيان ميري مٽڪي ٽوُٽي، مين دوڌ بيچن سين ڇوٽي.
]ڀينر، منهنجي ماٽي ڀڳي، مان کير وڪڻڻ کان ڇٽيس[.
(719) لوُلي ڇٽي، ڪتڻ کان.
( لولي = جنهن کي هٿ نه هجن).
(720) موليٰ مينهن وساءِ، ته ڪانئر ڇٽن ڪم کان.
C.f. No more mortar no more brick; a cuning knave has a cunning trick.
)721( ڪاٺيءَ ڪٺيءَ لڇ.
ماڻهوءَ ماڻهوءَ سان ڀاڳ يا لڇمي ]ڌن[ آهي. “ڌيءُ ڄايس ته مختيارڪار ٿيو ۽ نهن آيس ته ڊيپوٽي ڪليڪٽر ٿيو. ڪاٺيءَ ڪاٺيءَ لڇ، ڪن جي ڄائي ڪن جي آئي”.
C.f. Every one hath his own planet.
)722( ڪانگ کي لڙ ۾ مزو.
ماڻهو لڙ يا گوڙ ۾ هوندا ته ڪانءُ وجهه وٺي، هڪ نه ٻي شيءِ کڻي ويندو. “ سومرن ۽ سمن کي پاڻ ۾ وڙهندو ڏسي، سوڍن راجپوتن وڃي ٿر ملڪ هٿ ڪيو. ڪانگ ... مزو”.
C.f. Two dogs strive for a bone, and a third runs away with it.
)723 (ڪانئر چکن موت، ڏهه ڏهه ڀيرا ڏينهن ۾.
گيدي يا ڊڄڻو ٿوري گهڻي تڪليف ڏسي چوندو ته اجهو مئس. اهڙيءَ ريت هو جلد جلد موت جو ذائقو چکي ٿو.
C.f. Cowards die many times before their death.
(724)ڪاڻيءَ جي وهانءَ ۾ سنگٽ گهڻا.
ڪاڻيءَ کي گهوٽ ملڻ ڏکيو، ويتر وهانءَ ۾ وگهن يا اٽڪون گهڻيون. قسمت ڪاڻي ]نصيب کٿل[ سبب ڪم نه ٿئي، ۽ جي ٿيڻ تي اچي، ته هڪ نه ٻي اٽڪ پوي.
)725( ڪتو به کاڌو، ڪک به نه ڀري.
ڪک؛ پيٽ جو پاسو. ڪو گلا جهڙو ڪم به ڪري ۽ مراد به حاصل نه ٿئي ته ائين چون. ڌڪار وچان هئن به چون:
(726) ڪارو منهن ڪتي جو، رٻ اوتري جي اوتري.
C.f. Cheating play never thrives.
(727) ڪتو ڪڙم جو ويري.
ڪتو پنهنجي ڪٽنب وارن جو دشمن. ڪتو ڪتي کي ڏسي ته ڏاڙهيس. ڪو پنهنجن مائٽن يا ذات ڀاين جي برخلاف ٿي بيهي ته ائين چون. ڏسو. 592.
(728) شير خان جو شڪرو، گهر جا ڪڪڙ ماري.
(729) آنڊي ۾ ٽانڊو.
]آنڊو= اولاد، ساڳي ڏاڏي جو[
(730) پنهنجن سان وير، پروان سان ميڙ.
]ميڙ = ميلاپ، دل جو[
(731) جر نئيس، جيڏي نئيس، پنهنجي نه نئيس 394.
(732) ڏيهه چوي، ڏيراڻي نه چوي.
(733) سڱ ۾ ساڙو، رت ۾ باهه.
]پنهنجن سان ساڙ وير[
(734) ڪتو وهي، ته به پڇ لٽڪائي وهي.
ڪتو وهڻ مهل پڇ لٽڪائي ته مٽي اُڏامي ۽ اُهو هنڌ صفا ٿي پوي. مطلب ته ڪتي کي به ڇنڊ ڦوڪ يا صفائي وڻي. “جاءِ ۾ ويٺا آهيو ته ٻهاري نه پارائي اٿؤ. ڪتو وهي، ته به پڇ لٽڪائي وهي”.
(735) ڪتيم سڀ ڄمار، پاندي پوري نه ٿئي.
پاندي، سٽ جي ويڙهي. عمر کٽي وڃي، دنيوي ڌنڌو نه کٽي.
(736) ڪچيءَ ڪنا نه وريا ته پڪيءَ ڇا ورندا.
مانيءَ يا مٽيءَ جي ٿانءَ جا ڪنارا ڪچيءَ ۾ ورائي سگهبا، پچڻ کان پوءِ نه. ٻار سڌري ته ننڍ پڻ ۾، وڏ پڻ ۾ نه.
(737) ننڍڙو ٻار، مڇ جو وار، جئن موڙ تئن مڙي.
C.f. A young twig is easier twisted than an old tree.
(738) ڪرم هيڻ کيتي ڪري، بلد مري يا ٽوٽا پڙي.
نصيب کٿل پوک ڪندو ته ڍڳو مرندس يا گهاٽو پوندس. قسمت ڍلي هوندي، ته جنهن ڪم ۾ هٿ وجهه تنهن ۾ نقصان.
(739) توڙي وڃي روُم، ته به ڍوڍو ۽ ٿوُم، لکيو لوح قلم ۾.
لوح قلم معني قسمت.
(740) جاڏي وڃي واگهوُ، تاڏي پاڻي تانگهو.
]واگهوءَ کي گهڻو پاڻي کپي، پر قسمت کوٽي ته جتي تتي تانگهو[
(741) ڇٺي مورن ونٺي، ٻانڀڻ ڪهڙو ڏوهه؟
ڇٺي اصل جي ونڌيل (يعني قسمت اصل کان خراب).
C.f. He, who is born in misfortunes, stumbles as he goes; and though he fall on his back, will fracture his nose.
(742) ڪسنگ کان اُهيئين ڀلي.
خراب سنگت کان ڪا به سنگت نه هجي ته اُهو چڱو. ڏسو. 665
C.f. Better be alone than in a bad company.
(743) ڪسيري جي ڪتي، ٽڪي جا ٽڪر کائي.
ڪتيءَ جو ملهه ڪسيرو ]مني پائي[ ۽ مانيءَ يا گوشت جا ٽڪر کائي ٽڪي جا. شيءِ خسيس ۽ مٿس خرچ گهڻو. ڀيٽيو:
(744) اٺين آني پڳڙي رپيو ٻڌاڻي، ڪري پئي کوهه ۾ ٻه رپيا ڪڍاڻي.
(745) ٽڪي ڪي مرغي، ڇهه ٽڪا محصول.
(746) چار پئسي ڪي چٽا ڀيٽي، پانچ پئسي ڪي ملم پٽي.
(747) وڏي ٻاگهي يا وڏي ڌيڻس؟
]ٻاگهي، نالو[
C.f. The game is not worth the candle.
)748 (ڪماليت کي زواليت.
زواليت = بربادي. ڪا ڳالهه ]مثلاً ڏيتي ليتي[ چوٽ وڃي چڙهندي، ته نيٺ ڌڪو ايندس.
C.f. Every tide hath its ebb.
(749) ڪم پئي، ڪل پئي.
ماڻهوءَ جي لڇڻن جي سڌ تڏهن پوندي جڏهن منجهس ڪم پوندو.
C.f. A friend is never known till needed.
(750) ڪم لٿو، ڊکڻ وسريو.
ڪم لٿي کان پوءِ واڍو] جنهن ڪم ڪيو سو[ وسريو. “پئسا نه مليس. اسان وٽ اچي رهيو. پر وڃڻ وقت موڪلايائين به ڪو نه. ڪم لٿو، ڊکڻ وسريو”.
(751) سيج ڪيائون سرهي، مٺا مڱڻهار.
]گهوٽ ڪنؤار وڃي سکي ٿيا، مٺا دهلاري جن کي پائي نه ملي[
C.f. When the dinner is done the spoon is forgotten.
(752) ڪن ڪن سان، ڪين ڌوپندو.
گار جي بدلي گار ڏبي يا بڇڙي سان بڇڙو ٿبو ته ائين ڪم نه ٺهندو.
C.f. Dirty water cannot wash clean.
(753) ڪنگر ۾ ڪڪڙا، پڙي مبارڪ!
ڪڪڙا ] ڪپهه جو ٻج[ اڃا ڪنگر ۾ پيا پسن، ]اُن کان پوءِ وونئڻ پوکجن، ڦٽيون ٿين، ڪپھ ڪتجي، ڪپڙو اُڻجي[ ۽ هيءُ اڳيئي پيشگير پائڻ جون واڌايون ٿي ورائي! ڪو اڳ ڪٿيو ڪم ڪري يا اجايا پهه پچائي، ته ائين چون. ڏسو. 69.
)754 (ڪني اَڳڙي، ڪنڊ ۾ ڌوئجي.
بڇڙي ڳالهه جو نبيرو لوڪ کان لڪائي ڪن سن ۾ ڪجي.
(755) گهر جو ڪن، گهر ۾ مئجي.
] گهر جو ڪن = گهرو معاملو[
C.f. Dirty linen should be washed at home.
)756( ڪني آڱر، وڍي ڀلي.
جنهن ماڻهوءَ يا ڪم مان خرابي، تنهن سان واسطو بنهه ڇنڻ چڱو.
(757) ڪنيءَ رن جا ٻار، جئن ٿورا تئن چڱا.
C.f. Better a finger off than wagging.
(758) ڪني ڦرائجي، ٻني نه ڦرائجي.
سنگتي اچي کائين ته ائين ديگڙو ڀلي ڦرجي وڃي، پر روزگار جي جائين ]دڪان وغيره[ تان شيءِ کڻڻ نه ڏجين.
C.f. Keep thy shop, and thy shop will keep thee.
(759) ڪوڏي حرام، بجڪو حلال.
وڏيون رقمون کائي وڃي، پر ٿوريءَ تي اشرافت ڏيکاري!
(760) ست ڪتا کائي، ٻلي حج چڙهي!
(761) سڄو ڳيهي، ڏند نه ڏئي.
(762) شوروو حلال، ٻوٽيون مردار.
C.f. Strain at a gnat, and swallow a carme.
(763) ڪوري کڏ کڻي، پر پاڻ اُن ۾ پوي.
ڪوري کڏ کڻي انهيءَ دکڻ ]کڏ [۾ ڄنگهون وجهي، ويهي اُڻي. ٻئي جي خرابي لاءِ جو واٽ گهڙي، سو پاڻ خطا کائي.
(764) جو ٻئي جي کڏ کڻندو، سو پاڻ کڏ ۾ پوندو.
(765) فريدا، جو تيڏي کڏ کڻي، تو اُس دي راهه سنوار، اوه آپي پؤسين کڏ وچ، تون لنگهين پؤسين پار.
C.f. Bloody and deceitful men dig their own graves.
(766) ڪوڙهيو ڪتو، کنهڻ کان نه رهي.
بڇڙي عادت وارو بڇڙائي (معاملي وغيره) کان نه رهندو.
(767) ڪوڙي جي ڊوڙ، کڏ تائين.
کڏ تي ڊوڙبو ۽ کڏ پورو ٿيندو ته منجهي بيهي رهبو. ڪوڙي جي ڳالهه به گهڻي تائين نه هلندي، جنهن ڪري نيٺ ڦڪو ٿيندو. ڀيٽيو:
(768) ڪوڙ جي پاڙ، ٺڪريءَ تي.
C.f. A lie has no legs.
(769) ڪي چانورن مان چنو ڪن، ڪي چني مان چانور.
ڪي اُچي شيءِ رڌين ته بيسوادي ڪن ۽ ڪي رڌڻ جا اهڙا ملوڪ جو ساديءَ شيءِ کي سوادي ڪن.
(770) کاڌي کوهه به کٽي وڃن.
رڳو ڪڍي پيو کائبو ته ائين ناڻي سان ڀريل کوهه به خلاص.
C.f. Drop by Drop a lake is drained.
(771) کڏ، چي جيءُ سڏ.
کڏ ۾ ناڻو پوريل هوندو ته سڏ تي سڏ ڏيندو ] ڪم ايندو[.
C.f. Saving is getting.
(772) کنئَينءَ وٿ جو ملهه، ڪونهي.
ڪا به شيءِ کڻي وڃي وڪڻبي، ته پورو پئَسو نه ڪندي.
(773) کنئين اگهي نه، ڳولي لڀي نه.
(774) رڍ سهانگي ٿئي، ته هرڪو پڇ کڻي پيو ڏسيس.
C.f. A house ready built never sells for so much as it cost.
(775) کوپريءَ کوپريءَ گت نياري.
مغز مغز جي چال نرالي. سڀ ڪنهن جي پنهنجي سمجهه.
C.f. So many men, so many minds.
(776) کوهه جي مٽي کوهه کي.
کوهه کوٽڻ جي ڪري جيڪا مٽي نڪري سا کوهه بلي ( گاري وغيره) ۾ ڪم اچي. جنهن وٽان رقم ملي، تنهن بلي خرچ ٿي.
(777) کيتي سر سيتي.
کيتي ]يا ڪم [ ته پنهنجي سر سان، يعني پاڻ ڪجي. ڏسو. 313
(778) آپ ڪري سو ڪام.
]ڪم اهو جو پاڻ ڪجي.[
C.f. He that by the plough would thrive himself must either hold or drive.
(779) کير جو کانيل، جهڻ ڦوڪي پيئي.
کير جو ساڙيل، جهڻ (لسي) کي به ڪوسو کير سمجهي، ڦوڪون ڏيئي ٺاري پوءِ پيئَندو ته متان وري وات سڙي. هڪ واري گهاٽو پوندو ته وري اهڙي ڪم ۾ سنڀالي هٿ وجهبو.
(780) ڪتيء کي ڪنهن اُماڙي ڏني، ته تارا ڏسي ٿي ڊني.
]ڪتيءَ جي ليکي ته اُڀ جا تارا آهن اُماڙي جون چڻگون [.
C.f. A burnt child dreads the fire.
(781) گپ جو ڪلو، جتي کوڙ تتي کپي.
پر متڙئي کي جنهن ڳالهه تي بيهاربو، تنهن تي بيهندو.
(782) گدڙ ڊاک نه پڄي آکي ٿوُ کٽا.
گدڙ ڊاک تائين پهچي نه سگهيو ته ٿوڪاري چيائين ته کٽي آهي. شرم کي پرچائڻ لاءِ ڪنهن ڳالهه مان ويڪون ڪڍڻ.
C.f. Sour graps as the fox said, when he could not reach them.
(783) گدڙ به گدڙ جي ڪوڪ اُنائي.
هڪڙو گدڙ ڪوُڪ ڪري ته ٻيو اُها اونائي يا ورنائي، پاڻ به ڪوڪ ڪندو. مطلب ته مروُن به هڪ ٻئي کي سڏئي سڏ ڏين ]پر افسوس ماڻهن جي حال تي! [.
(784) ٻرڙي پوي نه ٻاجهه، ڀر ۾ ٿو ڀاءُ مري.
]ٻرڙا ذات جا مسلمان. اصطلاحي معني بيقياسي[.
(785) ڪوُ ڪاهوُ ڪو ناهين.
]ڪو ڪنهن جو ڪونهي[
(786) وڳر ڪيو وتن، پرت نه ڇنن پاڻ ۾، پسو پکيئڙن، ماڻهنئان ميٺ گهڻو.
]ڪوُنجن ۾ ماڻهن کان وڌيڪ محبت؛ سدائين گڏ گذارين[.
C.f. A fellow feeling makes one wondrous kind.
(787) گڏهه تي گلاب، هاريندي حيف ٿيو.
بي قدر يا ڳڻچور تي گلاب هارڻ (نوازش ڪرڻ) حيف!
C.f. To do good to the ungrateful is to throw rose-water into the sea.
(788) گڏهه پنهنجي سانوڻي هينگن ۾ وڃائي.
سانوڻيءَ ۾ گاهه ٿين، پر گڏهه تي برسات جا ڇنڊا پون ته چرڻ ڇڏي، هينگون ڏيڻ لڳي. بيعقل فائدي وٺڻ جو وقت بڪ شڪ ۾ يا ٻي اجائي طرح وڃائين، ته ائين چئبو.
C.f. Opportunities neglected are lost.
(789) گڏهه جو ڇا وس، جو ٻيڙيءَ ۾ نه چڙهي.
گڏهه ٻيڙيءَ ۾ نه چڙهندو ته مار ڏيئي به چاڙهيندس. مطلب ته؛ لچ، موچڙن سان سڌو ٿيندو.
(790) سؤنٽي هجي ساڻ ته گڏهه گوهي نه ڪري.
(791) ماڻهو ٻٽيهه لڇڻو، موچڙو ڇٽيهه لڇڻو.
(792) ڪهر ڪئن؟ چي ان سنوان، موچڙن سان ڪئن؟ چي؛ جهولي ئي تنهنجي.
(793) کڻ کلو، ته ٿيئي ڀلو.
C.f. It is the raised stick that makes the dog obey.
(794) گذريءَ کي ياد نه ڪجي.
جا ڳالهه ٿي گذري هجي تنهنجي يادگيري ڪرڻ اجائي.
(795) اُٺي بهه چٺي
(برسات پيئي، بهه چهي ويو. ڳالهه گذري)
(796) ويئي تٿ ٻانڀڻ به نه واچي.
(797) ڪني ماضي من ۾ ڪني استقبال، حيف تني جي حال، جن وساريو حال کي.
(ڪي گذريل ته ڪي ايندڙ وقت جون ڳالهيون پيا ڳڻين؛ پر افسوس انهن جي حالت تي، جي هلندڙ وقت کي وسارين ٿا)
C.f. Let bygones be bygones.
(798) گگر گگر، پنڊا اڙيا.
گگر گگر جي ماڳ، مرڳو ٽوڪرا اٽڪيا يا ڦاٿا. ڪنهن پساريءَ جو گگر (جابلو کؤنئر) گهم سببان پنڊن کي چنبڙي پيو ته ائين چيائين. ڪنهن کي اوڌر يا صلاح ڏجي ۽ هو هر گهڙيءَ اچي وڌيڪ پئسي يا صلاح لاءِ ستائي، ته ائين چون، هن مراد سان ته هن مان اچي ڦاٿو آهيان.
(799) گنجي جي مٿي ۾ جوُنءَ نه ليک.
جو سڃو سر هوندو ( نه اولاد، نه ڌن) تنهن کي ڳڻتي نه هوندي.
C.f. He, that has nothing, is frightended at nothing.
(800) گهپي ٺڪرن مان پاڻي سڪائي.
گهپي = گهه ۽ پيهه. ٺڪرن مان پاڻي سڪڻ معني سڃ ٿيڻ. مطلب ته ڏيتي ليتي يا ٻيءَ ڳالهه تان جنهن گهر ۾ گهپي (ريڙهه پيڙھ) هلندي سو گهر سائو نه ٿيندو.
(801) ڳالهين سنديون ڳالهيون، ٽڪي سندا موٺ.
ڪنهن سنگتيءَ کي ٽڪو ڏيئي چيو ته مون لاءِ موٺ (دال جو قسم) آڻج، ته هن کي آڻي ڏنائين. ٻئي ڪي شيون چيس پر پئسا نه ڏنائينس، ته هن به شين نه آڻڻ لاءِ هڪ نه ٻيو بهانو ٻڌايس. مطلب ته ڪم ٿيندو پئسن سان.
C.f. Talk is but talk; but is money that buys land.
(802) ڳڙ ڄاڻي، ڳڙ جي ڳوٿري ڄاڻي.
ڳوٿريءَ ۾ ڳڙ بند ٿيل هوندو ته جنس جي خبر نه پوندي. اها ٿي ڳجهي ڳالهه. مطلب ته ڌڻيءَ جي ڳالهه ڌڻي ڄاڻي، يا دل جي خبر دل کي. “اسان جي حال جي ٻين کي ڪهڙي سڌ. ڳڙ ڄاڻي، ڳڙ جي ڳوٿري ڄاڻي.”
(803) گهر جو پير، چلهه جو مارنگ.
مارنگ يعني چلهه جو ڀتر، جنهن تي ديگڙو بيهي. ڪو پير فقير گهر ۾ يا ويجهو هوندو ته هر هر ڏسڻ ڪري اُنهيءَ تي ويساهه اهڙو ڄمندو جهڙو مارنگ تي ڄمي يعني ڪين ڄمندو.
C.f. A prophet is not worshipped in his own land.
(804) گهڙيا، سي چڙهيا.
دل ٻڌي ڪنهن ڪم ۾ گهڙي پئبو، ته وڃي پار پهچبو. ڏسو. 584.
C.f. Bold resolution is the favourite of providence.
(805) گهڻ پيٽاري بگري، کائي ويئيءَ جهار.
جا بگري (ٻنيءَ ٽڪر) گهڻن جي پيٽي (کاتي) يا پتيءَ حصي هوندي، سا جهار (پکي پکڻ) جو کاڄ ٿيندي، جو هر ڪو چوندو ته ٻيو ڀائيوار پاڻيهي ان جي سنڀال ڪندو.
C.f. Every body’s business is nobody’s business.
(806) گهڻن کنئي، ڇپر کڄي.
گهڻا ڄڻا گڏجي کڻندا ته ڇپر يا ٽڪر (جبل) به کڄي سگهندو. وڏو خرچ يا ڪم گهڻن تي ورڇي رکبو ته آسانيءَ سان ٿيندو.
(807) گهڻن کي سمر، هڪڙي کي ڀري.
(ڀري: بوَجو).
(808) پانچ سات کي لڪڙي، ايڪ جني ڪا بوج.
C.f. Many hands make light work.
(809) گهڻي زالين گهر نه هلي، گهڻي مڙسين هر نه هلي.
هڪڙي ڪم ۾ گهڻن جو هٿ پوندو، ته ڪم پاڻ بگڙندو.
C.f. Too many cooks spoil the borth.
(810) گهوٽ ڪنؤار راضي ته ڪيا ڪرينگا قاضي؟
ٻه ڄڻا پاڻ ۾ ٺهي ويندا، ته پوءِ ٽياڪڙ ڇا ڪري سگهندو.
C.f. As a man is friend, so the law is ended.
(811) لکيا لهارن کي، ٽپر تي ٽانڊا.
مطلب ڪم بختن کي سختيون ئي سهڻيون پون ٿيون.
C.f. The smith has always a spark in his throat.
(812) لکيو پڙي، پر ڪڏهن نه ٽري.
نصيب ۾ جئن لکيل هوندو تئن ٿيندو، گسندو نه.
(813) جيڪي لکيو منجهه ازل، تنهن کي ڪير وجهي جهل.
(814) قضا قضا نه ٿئي توڙي ڪو سدا رئي.
(815) تقدير اڳيان ڪهڙي تدبير.
(816) تقدير ڪي آگي تدبير ڪيا ڪري، حاڪم جب خفا هو، وزير ڪيا ڪري.
(817) لکئي مان لک، نڪو لاهي نڪو پائي.
(818) لکيو منجهه للاٽ، قلم ڪياڙيءَ نه وهي.
C.f. No flying from fate.
(819) لوڀ ڇڏ ته سون مٺين سان ورهائين.
سون مٺين سان ورهائڻ يعني بيريائي ڪرڻ. مطلب ته جنهن پنهنجي لالچ ڇڏي، سو پورو انصاف ڪندو.
(820) ماريءَ جي گهر، هڏن جو ڍير.
جو پکين ۽ مرن کي ماري کائيندو هوندو، تنهن جي گهر ۾ فقط هڏن جا ڍڳ هوندا. جو غريبن کي ڦري، پنهنجو پيٽ ڀريندو هوندو، سو ڪڏهن سائو نه ٿيندو.
(821) مان به راڻي تون به راڻي ڪير ڀريندو پاڻي؟
مطلب ته سڀ ڪو نواب ٿي وهندو ته ائين ڪم نه هلندو.
(822) آءٌ به رئس، تون به رئس، ته گڏهه ڪير هڪليندو؟
C.f. I stout and thou stout, who shall carry the dirt out?
(823) ماڻهو سڀ نه سهڻا پکي سڀ نه هنجھه، ڪنهن ڪنهن ماڻهوءَ منجهه اچي بوءِ بهار جي.
مطلب ته سڀ ماڻهو هڪ جهڙا نه آهن؛ چڱو مڙس ڪو ورلو.
(824) آدمي آدمي انتر، ڪوئي هيرا ڪوئي ڪنڪر.
(ماڻهوءَ ماڻهوءَ ۾ تفاوت، ڪو هيرو ته ڪو پهڻي يا پٿري).
C.f. There is some difference between peter and peter.
(825) مائٽ جي دل مکڻ، اولاد جي دل ڪٺن.
مائٽ جي دل نرم، اولاد جي سخت ٿئي ٿي.
(826) ماءُ سا ماءُ ٻيو سڀ دنيا جو واءُ، ماسي نه ٿئي ماءُ توڙي ڪڍي ڏئي ساهه.
ماسي يا ڪو ٻيو گهوريو قربان ويندو، ته به ماءُ نيٺ ماءُ.
(827) ڌوڙ ڀڪليو ماءُ پرين، ڌن ڀڪليو جوءِ پرين، اڇي ڪپڙين سس پرين.
(ڀڪليو = ڀريل. پرين= پيارو).
(828) ماءُ بنا مانڙيون ڪوٺي ڪو نه ڏئي، مکڻ ڀريا هٿڙا بيٺي اُوءِ لائي.
(مانڙيون = مانيون).
(829) ماءُ مرلي پيءُ تنبوُرو، پٽ وڄائڻ ۾ پوُرو.
ماءُ کي مرلي ۽ پيءُ کي تنبورو سمجهي، پٽ انهن جي وڄائڻ (ساک ڪرڻ) ۾ پورو آهي. (پنهنجو افعال ڪونهيس).
“پدرم سلطان بود!” (بابو منهنجو بادشاهه هو!)
C.f. What can the virtue of our ancestors profit us, if we do not imitate them.
(830) مٽن ڇڏيون مائٽيون، سڳن ڇڏيو ساءُ، اهڙو ڪو لڳو واءُ، جو پنهنجا به پراوا ٿيا.
ڪو گهڻن ڏينهن کان پوءِ منهن ڏيکاري، ته ڏوراپي ڏيندي ائين چون، هن مراد سان ته اها اڳين محبت تو ۾ ڪانهي.
(831) مڇ چوپئي پيٽ ڪو نه ڀربو.
مڇ چوپڻ ڪري (خسيس رقمن ملڻ ڪري) ڍءُ نه ٿيندو. “ڏڻ جي رپئي ٻن لاءِ گهپي ڇو ڪجي؟ مچ چوپئي پيٽ ڪو نه ڀربو”.
(832) مڌ پيوڻ، ذات پرکڻ.
شراب پيئبو ته پنهنجي ذات پرکائبي (وکا پڌرا ڪبا)، جو نشي ۾ دل جون ڳالهيون ڪڍي ظاهر ڪبيون.
C.f. What soberness conceals, drunkenness reveals.
(833) مرض اچي گهوڙي وانگيان وڃي جونءِ وانگيان.
مرض اچي تڪڙو، پر وڃي جوُنءَ وانگر آهستي آهستي.
C.f. Agues come on horseback, but go away on foot.
(834) مرسان مرسان ڊڀ نه چرسان.
هڪ شينهن چيو ته مرڻ کي مرندس، پر ڊڀ (سلا) نه چرندس. جو ڪم جنهن جي شان وٽان نه هوندو، سو نه ڪندو.
(835) مرڻ مهوُرت نه پڇي، پڇي تٿ نه وار.
موت نڪي چڱي ويلا، نڪي تاريخ يا ڏينهن پڇي ايندو.
C.f. Death keeps no calendar.
(836) مروان موت، ملوُڪان شڪار.
ملوڪ چون شڪار ٿا ڪريون، پر سندن شڪار مرن لاءِ موت. هڪڙي کي تڪليف، ٻين کي رؤنشو.
C.f. What is sport to the cat is death to the mouse.
(837) ميان جي مڏي، ٻه ڏندڻ ٽين تڏي.
مڏي يا سامان ٿورو خسيس، پر ڏيکاري وڏي. ڏسو. 648. ڀيٽيو:
(838) اسباب ۾ اسباب، هڪ چنگ هڪ رباب.
C.f. A rich rogue, two shirts and a rag!
(839) مينهن مچي هوريان هلي، رڍ مچي ٽپا ڏئي.
گنڀير مڙس جئن وڏي عهدي تي پهچندو تئن مينهن وانگر هوريان يعني نياز سان هلندو، باقي ٽرڙي کي ڪا ٿوري اختياري ملندي ته رڍ وانگر ٽپ ڇڏيندو. (ٽانءِ ڪندو).
(840) ٻيو هرڪو هوريان هلي، ڍيڪڻ پائي ڊڪون.
(841) ڍءُ جهلي هڪ ڀاڀڙو ٻي مينهن.
(ڀاڀڙا، جين ڌرم وارا، شاهوڪاريءَ جي ڏيکاري نه ڏين).
(842) ماچي ته ناچي.
(ٽرڙو مچندو ته نچندو).
(843) نمي سو ڳؤرو.
(ساهميءَ جو پڙ جو ڳؤرو، سو نمندو)
C.f. The more noble, the more humble.
(844) مينهن وسي ٻه پهر، ڇنو وسي ڇهه پهر.
برسات بس ٿي ويندي، ته به ڪکائون ڀونگو پيو ٽمندو. معاملي بس ٿيڻ کان پوءِ به جو پيو روئي يا اُن جو ذڪر ڪري تنهن لاءِ ائين چون.
(845) ناست کان آست ڀلي.
اَڻ هوند کان هوند چڱي. ڏسو 389.
C.f. Half a loaf is better than no bread.
(846) نانءَ چڙهيو واپاري کٽي کائي، نانءَ چڙهيو چور ڦاهي چڙهي.
ڪو واپاري نانءَ چڙهيو (مشهور) هوندو، ته گراهڪي چڱي ٿينديس، جنهن ڪري گهڻو ڪمائيندو. ڪو چور هاڪارو هوندو ته ڦاهي چاڙهيندس، جو نالو وڄيل اٿس. ڀيٽيو:
(847) وڪئي چور جو نانءُ، سڻائو.
(وڪيو، نالو مشهور چور جو). ڪا چوري نه ڪئي هوندائين ته به هن جو نالو وٺڻ سولو ٿيندو.
C.f. (1) Once a merchant good name gets, more he earns and less he sweats.
(2) Give dog a bad name and hang him.
(848) نانءُ مردان، ڌن آوي جاوي.
مڙسن جو آهي نانءُ ناموس، باقي مايا ته اچڻي وڃڻي آهي. پئسي کان وڌيڪ پنهنجي آبرو جو خيال ڪرڻ گهرجي.
(849) ڀلي بک ڀرم جي شال نه وڃي شان!
(850) لڄن تان لک قربان. ڏسو. 354.
(851) مان جو بکيو سڀ ڪو، نان جو بکيو ڪو ڪو نه.
(852) مرد مري مان کي، گيدي مري نان کي.
(853) ناڻا گهوريا سرن تان، سر گهوريا شرمن تان.
C.f. A good name is better than riches.
(854) ناڻو ڏجي آڪرو ته گيهه ڇو وٺجي ٻاڪرو.
ڳرو ملهه ڏيئي ٻڪرين جو سادو گيهه ڇو وٺجي؟ مطلب ته پئسا چڱا ڏجن، ته شيءِ سادي ڇو وٺجي؟
(855) ناڻو نانگي جو هٿون تو شاباس.
“اهڙو ڪپڙو مون کي به آڻي ڏي؛ پئسا بر وقت ڏيندوسانءِ، ناڻو نانگي جو هٿون تو شاباس”. يعني پئسا پنهنجا ڏيندس، پر توکي شاباس هن لاءِ، جو ڪم تنهن جي هٿان ٿيندو.
C.f. The wine is the master’s, but the goodness of it is the butler’s.
(856) نڙيءَ کان لنگهيو، نرڳ ٿيو.
جو کاڌو نڙيءَ کان لنگي پيٽ ۾ ويو، سو دوزخ داخل (وسريو). “ڳڻچور کي ڪيترو به کاراءِ ته نڙي کان لنگهيو، نرڳ ٿيو”.
(857) وات چوي مٺو مٺو، نڙي چوي مون نه ڏٺو.
C.f. Eaten bread is forgotten.
(858) نه ڪنهن جي کٿي کي هٿ لائجي، نه پنهنجو پٽ ڦاڙائجي.
ڪنهن جي ٿوري چرچ ڪبي، ته وقتي وڏي خرابي رسندي.
C.f. He who says what he likes, hears what he does not like.
(859) نه ڪنهن کي سونهن سڪايو آهي، نه ڪنهن کي عقل منجهايو آهي.
سڪبو انهيءَ لاءِ، منجهائيندي به اها شيءِ، جا پاڻ وٽ نه هوندي. هتي سونهن ۽ عقل ٻئي موجود. مطلب ته سڀ ڪو چوي ته سهڻو به آءٌ ته سياڻو به آءٌ. ڏسو. 4.
C.f. Every ass thinks himself worthy to stand with the kings’s horses.
(860) نهن سان ڇڄي ته ڪاتي ڇو وجهجي؟
ٿوري ڳالهائڻ سان ڪم ڇٽي، ته زبردستي يا معاملو ڇو ڪجي؟
(861) ڳڙ سان مري، ته زهر ڇو ڏجيس؟
(ڳڙ، مٺ محبت)
C.f. Take not am musket to kill a butter-fly.
(862) نئن به تکي، ڳڙ به مٺو.
ندي به زور پيئي وهي (لنگهڻ مشڪل)، اُن مان لنگهڻ ڪري جو ڳڙ ملڻو هجي، سو به مٺو (ڇڏڻ مشڪل). ماڻهو ڏيتي ليتيءَ جون دانهون به ڪن ۽ ڇڏين به ڪين. نئن به تکي، ڳڙ به مٺو.
(863) نئين ڪنؤار، نوَ ڏينهن.
نئين ڪنؤار (نئين شيءِ) ڏسڻ جو شوق ٿورا ڏينهن، پو بس.
C.f. Use lessens marvel.
(864) نيڪي برباد، گناهه لازم.
چڱائي ڪر ته اها چٽ( وسري)، باقي ڪا خطا ٿئي ته اها لاڳو ڪري چون ته تو هيءَ بڇڙائي ڪئي! ڳڻچور لاءِ چئبو.
C.f. When I did well, I heard it never; when I did ill, I heard it ever.
(865) وات اَڌ حڪيم آهي.
وات رکبو (ڪري ڪبي) ته اڌ بيماري ائين لهندي.
C.f. Temperance is the best physic.
(866) وات جي پلاه کي گيهه جو ڪهڙو صرفو؟
وات سان ڪو وڏي ڳالهه ڪندو (نڙٻاٽ يا ٻٽاڪ هڻندو)، ته اُن ۾ رڳو زبان خرچ، تنهن ڪري سانگو نه ڪندو (جئن ايندس تئن چوندو).
(867) ڪوڙ ته ڪهڙو صرفو؟
(868) واتون خرار کاڄن، نڪون ڪڻو نه کاڄي.
وات سان ] سهائيندي رستي[ گهڻو ئي کائي سگهبو؛ پر نڪ مان ]اڻ سهائيندي رستي[ ٿورو به نه کائي سگهبو. مثلاً شريڪن جو کائبو، پر کارائبو نه، ته ائين ڪيترو کائي سگهبو؟ تنهن ڪري چون ته:
(869) وات کائي، اکيون لڄائين.
يعني شريڪن جو کائبو وات سان، پر لڄ اکين کي ايندي. ] اکيون کڻي نه سگهبيون، جي نه کارائبو[. ڀيٽيو:
(870) نيڪيءَ جو بدلو نيڪي.
C.f. One good turn deserves another.
(871) واڱڻ ڪن کي وائي، ڪن کي پيٽي.
واڱڻ ڪن کي وائي سور پيدا ڪن ۽ ڪن کي ڀينت (ڀانءِ) پون. مطلب ته اُها ئي شيءِ ڪنهن کي ڀانءِ پوي، ڪنهن کي نه پوي.
C.f. One man’s meat is another man’s poison.
(872) واڻيو پنج نه سهي، پنجاهه سهي.
اجائي پڪائي ڪندڙ وقت تي پنج روپيا (ٿورو ناڻو) ڏيئي جند نه ڇڏائيندو، پر پوءِ ڳري چٽي پونديس ته ڀريندو.
ڀيٽيو:
(873) پائيءَ تي پڪائي، نوٽن تي ناداني.
C.f. Penny wise, pound foolish.
(874) وٿ نه کٽي، وٿ جو ويٺڻ کٽي.
شيءِ پاڻ ملهه نه ڪندي، پر سندس ويٺڻ ] ويڙهڻ جو ڪپڙو[ ملهه ڪندو. ڪتاب جهڙو تهڙو، پر جلد سهڻو ته ملهه ٿيندس.
C.f. Fine feathers make fine birds.
(875) وڻو لهي وڃي، رڻو ڪين لهي.
ڦٽ ڇٽي ويندو، پر اڍنگي ڳالهائڻ جو داغ دل تان نه لهندو.
(876) ترار جو ڦٽ ڇٽي وڃي، زبان جو ڦٽ نه ڇٽي.
(877) ترار جي گهاءَ کان، زبان جو گهاءُ بڇڙو.
C.f. An acute word cuts deeper that a sharp weapon.
(878) وهي درياه جي ڀر تي، وجهي واگهوءَ سان وير.
ساڳي آفيس يا ڪارخاني ۾ رهي، پاڻ کي ڏاڍي ]عملدار[ سان جو ساڙ وير رکندو، سو پاڻ کي نقصان پهچائيندو.
C.f. It is hard to sit in Rome and fight with the pope.
(879) ويئي سڱن کي، ڪن به ڪپائي آئي.
ڪنهن فائدي جي ڪوشش ڪندي مرڳو ڪو گهاٽو پوي، ته ائين چون. ڏسو. کٽيو تنهنجو گهوريو، وڃائج م مور.
C.f. The camel going to seek horns lost his ears.
(880) ويئي وٿ جو قدر.
شيءِ ويندي ته پوءِ اُن جو قدر پوندو. ]ماڻهوءَ جو قدر مرڻ کانپوءِ[
C.f. The worth of a thing is best known by the want of it.
(881) ويئيءَ وهاڻيءَ، دودي ناناڻا آيا.
دودي چنيسر جي لڙائيءَ ۾ دودي جي مارجي وڃڻ کان پوءِ سندس ناناڻي پهر جا سوُمرا سندس مدد لاءِ آيا هئا. شاديءَ غميءَ وغيره ۾ ڪو وقت سر نه اچي، ته ائين چون.
C.f. You come a day after the fair.
(882) هاٿيءَ جا ڏند کائڻ جا هڪڙا، ڏيکارڻ جا ٻيا.
جو چوي هڪڙي ۽ ڪري ٻي، تنهن اندر-ٻهرئي لاءِ چئبو.
(883) هارئي کان پيتو ڀلو.
ڪنهن جو شربت ٿي هاريو، ته ماڳهين پي ڇڏيائين ۽ ائين چيائين. ڪا شيءِ مفت زيان ٿئي، تنهن کان ڪم آڻجي ته بهتر.
(884) هارئي کير لاءِ ڪيترو روئبو.
کير هاربو ] ڳالهه هٿان ويئي[ ته پوءِ ان لاءِ ارمان ڪرڻ اجايو.
“تب پڇتائي ڪيا هوت، جب چڙيان چگ گئين کيت”. ]ٻني جهرڪيون کائي وڃن، پوءِ پڇتائڻ مان ڇا ٿيندو؟[
C.f. Do not cry over spilt milk.
(885) هاسي، ڪرهن جي ماسي.
کل مسخري جهيڙي جي ماسي آهي يعني اُن مان معاملا ٿين ٿا.
C.f. A jest driven too far brings home hate.
(886) هٿ جي ڪنگڻ کي آرسيءَ جو ڪهڙو کپ؟
پڌريءَ ڳالهه لاءِ ثابتي گهرڻ يا ٻئي کان پڇڻ جو ڪهڙو ضرور؟
(887) هٺ مارائيندڙ آهي.
مطلب ته هٺ ڪبو ته خطا کائبي ]عزازيل وانگر[.
C.f. Pride will have a fall.
(888) هر ڪنهن جو پنهنجو ڀاڳ.
سڀ ڪنهن جو نصيب پنهنجو پنهنجو آهي. ڏسو. 721. ڀيٽيو:
(889) ڪنهن جي ڀاڳ سان ڪا ريس؟
(890) ماءُ ڄڻيندي، ڀاڳ نه ڳڻيندي.
(891) ماءُ ڄڻيندي پٽڙا، ڀاڳ نه ڏيندي ونڊ.
(ونڊ = ورهائي)
(892) سج ايڪ پڇاوين (پاڇا) ڏون، پيءُ دا بخت نه پٽان نوُن.
]پيءُ جو ڀاڳ پٽن کي نه ملي[.
C.f. Every man hath his lot.
(893) هرڻي اڳيئي نچڻي، ويتر پيس گهنڊڻي.
بڇڙي کي ڪا هشي ملي، ته هيڪاري وڌيڪ بڇڙائي ڪندو.
(894) هڙ به گاسو، لوڪ به تماشو.
هڙ به گسي (خرچ به ٿئي) ۽ لوڪ به پاڻ تان کلائجي! ڏسو. 413. “ڀائر پاڻ ۾ وڙهي، ڪورٽ تائين ويا، هڙ به گاسو، لوڪ به تماشو”.
(895) هڪڙي لٽي، سهسين پٽي.
ڌڻي ڪنهن جي روزگار جي هڪواٽ بندي، ته ٻيون هزار کولي.
(896) هنڌ ڏسي، هاسي ڪجي.
هنڌ ڏسي، هلت ڪجي. مهل مهل ڏسي کل چرچو ڪجي. ڏسو. 885.
C.f. An ill- timed jest hath ruined many.
(897) هنر واري جو هنر، بي هنر جي جند.
هنر وارو پنهنجو هنر هلائيندو ]ته ڪم راس[، باقي بي آزمودگار جي ڀلي ته جندڳري وڃي ]ته ڪم راس نه ٿيندو[.
(898) جي ڄڻين، سي نپائين.
(899) هنئڙا، گهر ته گهرانءِ.
تون مون کي پيار ڪر، ته آءٌ توکي پيار ڪريان. قرب سان قرب.
C.f. Love begets love.
(900) هڻ ڌيءَ کي ته سکي نهن.
هڪڙي کي طعنو هڻبو ته ٻيو پاڻيهي سبق سکندو.
C.f. He that chasiseth one amendeth many.
(901) هيانءَ تتي کان، کڙي تتي چڱي.
مثلاً ڪو نقصان پهچائڻ تي هجي ته کڙي تپائي ] پنڌ يا اُدم ڪري[ خرابيءَ کي وڃي روڪجي، رڳو من تپائبو ته ڇا ٿيندو؟
(902) هيريءَ سندي هير، ٽنگ ڀڳي به نه رهي.
عادتيءَ جي عادت، ٽنگ ڀڄڻ (نقصان پهچڻ) کان پوءِ به نه ويندي. “جوا ڪري ڏنڊ پيس ته به جوا نٿو ڇڏي. هيريءَ سندي هير ٽنگ ڀڳي به نه رهي”
(903) پيو ڪرت ڪنهن جو نه مٽي.
(پيو ڪرت = پيل عادت)
(904) عادت نه مٽي عادتي، علت مور نه جاءِ، اُٺ پوي ڪڻڪ ۾، ته به ڪنڊا چڻ چڻ کاءِ.
(905) هير، ڇني پير.
]چڻ چڻ = چونڊي چونڊي[.
C.f. Habit is second nature.
(906) يا ڏُنگهو ڏر ۾ يا ڪپو ڪڇ ۾.
پاڻي کڏ ۾ هيٺ هوندو ۽ ڏونگهو وجهبو ته هٿ مان ڏونگهو يا ڇڏائي وڃي کڏ ۾ پوندو يا پاڻيءَ سان ڀرجي ايندو؛ جنهن ڪري پاڻيءَ سان ڀريل ڪپڙو يا دونگڙو ڪڇ ۾ کڻبو. جي دل ٻڌي ڪو ڪم ڪن ۽ نتيجي جي پرواهه نه ڪن ته ائين چون. ڀيٽيو:
(907) ڪوُنڊي ڪي اِسطرف يا اُسطرف.
C.f. I will either win the horse or lose the saddle.
(908) يار اهو جو اوَکيءَ ۾ ڪم اچي.
سچو دوست اهو جو مشڪلات ۾ ڪتب اچي.
(909) يار سڏائي سڀ ڪو جاني زباني، آهي آساني، پر ڪم پئي ڪل پوي. 749
C.f. A friend in need is a friend indeed.
(910) يار جن کي ياد، سي ياد هميشه يار کي.
ڌڻيءَ کي جيڪي ياد ڪن، تن کي ڌڻي پاڻ به ياد ڪري ٿو.
(911) تو جني جي تات، تن پڻ آهي تنهن جي (شاهه).
(912) پڇن جي ميهار کي، پڇي سي ميهار (شاهه).
C.f. As you give love, so you will have love.