گل شڪر/ٻ
۷۳ - ٻلي کائيندي ڪين ساري، هنگندي ساري.
ڪنهن مهل ٻلي گهڻو يا ڏاڍو کاڄ کائي وڃي؛ پر جڏهن اهو کاڄ پيٽ ۾ وڪڙ وجهيس، تڏهن ڏکي ٿئي. تنهن وانگي هڪڙا ماڻهو ڪنهن مهل ڪنهن جي وهانو وڌاڻي تي کائڻ وڃن، ته اڳلي جي حال ڏي ڏسي قناعت ته نه ڪن، پر مورڳو هٻڇ ڪري کائڻ جيترو ته کائن، پر ٻيو زيان پڻ ڪن. پر جڏهن وٽن شادي مرادي ٿئي، ۽ اهي ساڳيا کائڻ لاءِ اچن، ۽ اهڙي ساڳي هلت ڪن، تڏهن هن پهاڪي وارو حال ٿئين. پر مطلب هي آهي جو سڀڪنهن ڪم ۾ اڳياڙيءَ مهل پڇاڙيءَ ڳڻڻ سياڻپ جو ڪم آهي.
۷۴ - ٻارهن ٻوڙي ٻانڀڻي، چوڏهن ٻوڙي چمار، جي تون اهڙو ڪامي، ته به گهر ڌوٻي جو ٽار.
هن پهاڪي جي عبارت جو مضمون هي آهي، جو ان ٽن قومن جي عورتن سان زناءُ ڪرڻ ڪري ٻارهن، چوڏهن پيڙهيون نرڳ ۾ ٻڏنديون، سو اها ڳالهه سچ آهي. پر جڏهين انهن قومن جو زنانءُ ٻوڙيندڙ آهي، تڏهين ٻين قومن جو زناءُ نه ٻوڙيندو ڇا؟ تنهنڪري منهنجو چوڻ آهي جو زناءُ سڀ بڇڙو ۽ سڃو ڪندڙ آهي. زناءُ ڪندڙ جو ڪڏهن ٻاڻ نه لڳندو. تنهن تي فارسيءَ واري پڻ چيو آهي:
زاني نه مالي، اشتداقي نه خالي. زناءُ وارو وهيون، سوير جاڳندڙ ولهو نه ٿئي.
۷۵ - ٻه ڀائر ٽيون ليکو.
هي پهاڪو وهنوار ۾ سوڌي هلڻ لاءِ سمجهائي ٿو، پوءِ توڙي سڳي ڀاءُ سان هجي، ته به وهنوار کي ڀائن وانگي ڄاڻي ساڻس سولو هلجي. اهڙو پهاڪو فارسيءَ ۾ پڻ آيو آهي:
دو برادر سيوم حساب. ٻه ڀائر ٽيون ليکو.
۷۶ - ٻاهران چکي مکي، اندران بڙ بڙ دکي.
هڪڙا ماڻهو ٻاهران فاقيرو ويس پهري، اندر ۾ پاپ ۽ ڪپت رکن. تن لاءِ هي پهاڪو آيو آهي. اهڙن کي گُرو نانڪ شاه پڻ ننديو آهي:
ٻاهر گيان، ڌيان، اشنان،
انتر وِياپي لوڀ سُوانُ ظاهري ويچار، ۽ ڌڻيءَ ڏي دل، ۽ وهنجڻ،
باطني ڪتي وانگي لالچ ۾ گهڙيل.
۷۷ - ٻليءَ شير پڙهايا، ڦير ٻلي ڪون کاوڻ آيا.
هي پهاڪو ڏسي هي مثل ياد آيو اٿم:
هڪڙي ماڻهوءَ کي گهڻن ماڻهن جو قرض ڏيڻو ٿيو. رٿ ڪيائين ته جيڪڏهن ڏيوالو ڪڍندس، ته به گلا ٿيندي، تڏهن هڪڙي سياڻي سان پَههُ ڪيائين. تنهن چيس جو جيڪو قرض ڇڪيئي، تنهن کي چرين وانگي هيءَ ورندي ڏي؛ “نچ.” حاصل ڳالهه جو، اهڙيون ورنديون ٻڌي لهڻي وارن اُن کي چريو سمجهي، قرض ڇڪڻ کان بس ڪئي. پر اُن سياڻي جو پڻ ڪي قرض مٿس هو، تنهن گهريس، تنهن کي پڻ چيائين “نچ.” چي ڙي مون کي به “نچ”، چي؛ “توکي ته توکي، پر تنهنجي پيءُ کي به نچ.” حاصل ڳالهه جو، لچ کي چڱي مت ڏَسڻ پاڻ لاءِ جنجل پرائڻ آهي.
۷۸ - ٻه گدرا هڪڙيءَ مٺ ۾ نه ماپن.
مطلب هي آهي ته جو ماڻهو ڌڻيءَ کي ڳولي، سو جڏهن دنيا جي ڌنڌن کان پاڻ آجو رکي، تڏهن ڌڻي ڏي مهاڙ ٿئيس. يعني دنيا جو ڌنڌو ۽ ڌڻيءَ جي يادگيري ٻه ڪم گڏ پورا ٿيڻ اڻانگو ڪم آهي. جهڙو هنديءَ واري چيو آهي:
اڦُر اوستابُنِ اَکا نيند نه آوي نئن؛
بنان اڦر ڪيون پائيئي آتم سُک ڪي چئن؟ دل ايڪانت ڌاران اکين ۾ ننڊ نه اچي؛
ري ايڪانت ڪئن پائجي ڌڻيءَ ملڻ جو سک؟
انهيءَ تي هڪڙو نقل ياد آيو اٿم:
راجا هڪڙي ڪامل هڪڙي جي خدمت ۾ ڌڻي ملڻ جي واٽ ڏيکارڻ لاءِ وينتي ڪي. ۽ اُن مراد حاصل ڪرڻ لاءِ فقير پنهنجي بنگلي ۾ آڻي ٽڪايائين. هڪڙيءَ رات فقير بنگلي جي کڏ تي چڙهي هيڏي هوڏي ٿي نهاريو؛ تنهن کان راجا پڇيو. فقير چيو جو “اُٺ وڃايو اٿم. سو ٿو ڳوليان.” راجا چيو؛ “جو اُٺ وِيلُ به ڪڏهن کڏ تي ڳولجي؟” فقير چيو؛ جو تڏهن ڌڻيءَ ملڻ جي واٽ راڄ جي تخت تي ڪئن ڳولجي؟ مطلب جو جاسين دنيا جي ڌنڌن کان پاڻ نه ڇڏائبو، تاسين ڌڻيءَ جي ملڻ جي اُميد نه رهندي، يعني ٻئي هاجون گڏ هٿ نه اينديون.
۷۹ - ٻن ٻيڙين تي پير رکي، تنهن جون ڄنگهون ڦاٽن.
هن پهاڪي جي مطلب سمجهڻ لاءِ نمبر ۷۸ وارو پهاڪو ساڳيو آهي. تنهنڪري ٻيو نٿو لکان.
۸۰ - ٻڪريءَ کي ساس جي، ڪاسائيءَ کي ماس جي.
هن پهاڪي جي مضمون جهڙو هڪڙو پهاڪو نمبر ۴۸۶ وارو آيو آهي، تنهن ۾ گهڻي وارداتي هلي آهي؛ تنهنڪري هت تفصيل نه لکيل آھي.
۸۱ - ٻڪري جنهن وڻ سان ٻَجهي، سو وڻ چَري.
هن پهاڪي جي اکرن جي معنيٰ اهڙي اهنجي نه آهي، جنهن ۾ ڪو منجهي؛ ۽ سندس مطلب هي آهي جو لچ ماڻهوءَ کي جيڪو ايڇپو ڪندو، تنهن کي اُهو لچ مورڳو گهاٽو وجهندو. جهڙو فارسيءَ واري چيو آهي:
خبيث را چون تعهد کني و بنوازي،
بدولت تو نگہ ميڪند به انبازي. خبيث تي جيترو توه ۽ پالنا ڪندين،
تنهنجي دولت تي بڇڙائيءَ جي نظر ڪندو.
۸۲ - ٻليءَ کي خواب ۾ به ڇِڇِڙ.
ڇڇڙو هڪڙي ميري شي آهي، پر هميشھ ٻليءَ جو کاڄ آهي. هن کي سُپني ۾ پڻ اُهو ميرو کاڄ نه وسري. تنهن وانگي لچ ماڻهو جو لچائيءَ ۾ سدا رُڌو رهي، تنهن کان ڀلجي، سپني ۾ پڻ چڱمڙسيءَ جو ڪم نه ٿيندو. جهڙو فارسيءَ جو بيت آهي:
ز ابليس هرگز نيايد سجود؛
نه از بد گُهر نيکوئي در وجود. شيطان کان ڪڏهن مٿو نايو نه ٿئي،
لچ کان پڻ موچارائي موجود نه ٿئي.
۸۳ - ٻاٻُل آچاري، پر ڪو مڃي.
ٻاٻل يعني مکي، يا پريو مڙس؛ آچاري يعني پورو نياءُ چوندڙ.
مطلب هي آهي ته پريو مڙس گهڻو ئي سچ چوندڙ هئي، پر اڳيان مڃيندڙ جو ڪو نه هوندو! تنهن وانگي نصيحت ڪرڻ وارو هوندو، پر ٻڌڻ واري ۾ جو لل ڪو نه هوندو ته ڇا حاصل ٿيندو؟ جهڙو فارسيءَ واري چيو آهي:
فهم سخن گر نکند مستمع
قوت طبع از متکلم مَ جو. سمجهه ڳالهه جي جيڪڏهن نه ڪري ٻڌڻ وارو،
زور طبع جو چوندڙ کان م ڳول.