ہیر رانجھا

by سید ہاشم شاہ

ہیر رانجھے کی برتی
تیہہ بینتاں وچ سرب لکھیتے

1

علف اوس دا کل ظہور ہے جی،
خلق آپو اپنے راہ پائی ۔
کوئی ہسدا ہے کوئی رونودا ہے،
سبھ عشقَ نے دھومادھام چائی ۔
قصہ آکھنا عاشقاں کاملاں دا،
ایہہ وی بندگی ہے دھروں نال آئی ۔
ہاشمشاہ نوں آکھیا دوستاں نے،
رانجھے ہیر دی شاعری آکھ کائی ۔1۔

2

بے بہت حکایتاں چھوڑ کے میں،
رنگ رس دی ہے تھوڑی بات جوڑی ۔
قصہ بہت بے درد دا کجھ ناہیں،
دردمند دی ماردی بات تھوڑی ۔
لکھے لیکھ دی ڈور نوں زور ڈاڈھا،
کسے پاسُ نہ ٹٹدی مول توڑی ۔
ہاشمشاہ میاں ہیر رانجھنے دی،
ویکھ لیکھ بناؤندا آن جوڑی ۔2۔

3

تے تخت ہزارے دے وچ وسے،
رنگ روپ رسیلڑا چھیل دینہدا ۔
باپ دادیوں اجلا ناؤں دھیدو،
زمیدار-بچاار پتّ چودھری دا ۔
پھرے لاڈلا مست خمار ہویا،
بھلا برا نہ جاندا کون کیہدا ۔
ہاشمشاہ میاں کون مت دیندا،
سکھی-لدھڑا ہونودا پتّ جینہدا ۔3۔

4

سے ثابتی نال نباہ ہویا،
ذوق شوق تے عیش آرام پایا ۔
جہڑا لاڈ گمان دا زور آہا،
ماپے میاں رنجھیٹے دے پیش آیا ۔
کوئی چجّ اچار نہ جاندا سی،
پھیر میہنے طعنیاں زور پایا ۔
ہاشمشاہ میاں اساں ظاہر ڈٹھا،
سکھیاریاں انت نوں دکھ پایا ۔4۔

5

جیم جگ دی ریت نہ اک آوے،
رانجھا بہت ادھین اداس ہویا ۔
بھائی ستّ تے آنڈھ گوانڈھ سارا،
جمع آنِ رنجھیٹے دے پاس ہویا ۔
'مول جاہ ن ربّ دا واسطہ ای،
تیرا کھیش کبیلڑا داس ہویا' ۔
ہاشمشاہ میاں اگّ عشقَ دی ایہہ،
جتھے پئی شعور دا ناس ہویا ۔5۔

6

ہے حرص ناہی مینوں مول کائی،
کہیا بھائیاں تے بھرجائیاں نوں ۔
اوازار ہو کے اٹھ راہ پیا،
متھا ٹیک کے چاچیاں تائیاں نوں ۔
کون کسے دے نال فقیر ہووے،
سکھ آپو اپنا بھائیاں نوں ۔
ہاشمشاہ میاں سول پتراں دے،
سینہ سلدے دکھ نی مائیاں نوں ۔6۔

7

خے خرچ ن ساتھ، ن راہ جانے،
بیلے بروا وچ خوار ہویا ۔
سوز عشقَ دا تے دھپّ تیز لگی،
پیریں چبھے ببول بیمار ہویا ۔
نینیں رتّ وگے تنوں ست گیا،
رانجھا آن کے بہت لاچار ہویا ۔
ہاشمشاہ میاں اتھے ربّ بیلی،
سوہنی وانگ ارار ن پار ہویا ۔7۔

8

دال دکھ کجیئڑے بہت ہوئے،
مر پٹّ کے جھنگ سیالِ آیا ۔
کنڈھے ندی دے ہیر دی سیجِ آہی،
ٹھنڈھی چھاؤں سی بہت آرام پایا ۔
بھنجیں رلدیاں نوں سیج ہتھِ آئی،
رانجھے شکر کیتا سائیں چتِ آیا ۔
ہاشمشاہ رنجھیٹے دے بھاگ جاگے،
پچھوں ہیر آئی مولے ڈھنگ لایا ۔8۔

9

زال ذوق تے شوق دے نال ستا،
منوں خوف لاہیا مٹھی نیند کیتی ۔
ہیر ویکھ کے بہت کرودھ کیتا،
لڈن پاتنی نوں جھڑک جھمب کیتی ۔
پلو لاہِ کے ہیر دیدار کیتا،
رانجھے یار دی طرحاں پچھان لیتی ۔
ہاشمشاہ محبوب دا مکھ ڈٹھا،
ویکھ عاشقاں آبہیات پیتی ۔9۔

10

رے راج تے بھاگ وسار دتا،
ہوئی باوری رہی ن سدھ کائی ۔
دیوا ویکھ پتنگ نوں چنڑگ پیا،
برہوں جائ برود نوں اگّ لائی ۔
مشک اپنے مرگ بے ہوش ہویا،
چند ویکھ چکور نے سیؤ لائی ۔
ہاشمشاہ رنجھیٹے نوں لائِ سینے،
ہیر جھنگ سیال نوں اٹھِ دھائی ۔10۔

11

زے زور ن ہیر دا ہور چلے،
میہیں نال رنجھیٹے نوں چھیڑیا ای ۔
سینہ برہوں دے سوز منور کیتا،
پنڈا جھلّ تے کاہ ادھیڑیا ای ۔
راتیں نیند ن دنے آرام آوے،
ٹھانا صبر دا عشقَ اکھیڑیا ای ۔
ہاشمشاہ کی دوش ہے میہیاں دا،
دکھ پاؤندا اپنا پھیڑیا ای ۔11۔

12

سین ساہرے پیئڑے دھم پئیا،
ہیر چاک دا نیہں کماؤندی ہے ۔
چوری کٹّ کے نال بہانیاں دے،
چاک پاس اکلڑی جاؤندی ہے ۔
پئی بہت اولڑے راہ نڈھی،
پگاں داڑھیاں نوں لاج لاوندی ہے ۔
ہاشم شاہ میاں بہت چرچ ہوئی،
بھیڑی ننگ نموس گواؤندی ہے ۔12۔

13

سین شوق سلیٹی نوں زور کیتا،
دوآ جنج آئی گھر کھیڑیاں دی ۔
ہیر اکدُ نکاہُ ن مندی ہے،
ماپے لوڑدے لاج سہیڑیاں دی ۔
ہیر روونے نال وہار لایا،
اوہنوں سار کی جھگڑیاں جھیڑیاں دی ۔
ہاشم شاہ میاں قاضی شرع اتے،
پئی گلّ نیاؤں نبیڑیاں دی ۔13۔

14

سواد صبح سویرے ہی دوتیاں نے،
قاضی شہر دے تھے جائ بات کیتی ۔
قاضی بھیج کے نفر غلام کوئی،
جگہ اپنی ہیر بلائِ لیتی ۔
اگے ملکھ تے شہر ہجوم سارا،
اوتھے ہیر وی جائ سلام کیتی ۔
ہاشم شاہ جو ربّ کریم ہیں توں،
قاضی کھولھ کے ہتھِ کتاب لیتی ۔14۔

15

ضواد ضبط کتاب تمام کرکے،
قاضی آکھیا ویکھ کے ہیر تائیں ۔
'طرف ویکھنا مرد بیگانیاں دے،
شرع وچ ایہہ بات درست ناہیں ۔
سچ آکھ بدبخت شیطان نڈھی،
شہر وچ توں ایہہ کی دھم پائی' ؟
ہاشم ہیر دا ربّ ہیاؤ رکھے،
دوتی دشمناں ہیر تے خوب لائی ۔15۔

16

توئِ تول کے ہیر جواب کیتا،
رانجھے یار دی جی وچ شکل دھاری ۔
اتھے کھیڑے تے سبھ سیال بیٹھے،
پینچ چودھری تے کل سبھا ساری ۔
سوبادار تے وچ امین بیٹھے،
کئی متقی تے مخادیم بھاری ۔
ہاشم ایس جواب تھوں کتا ہووے،
رانجھے ہیر دی پاک پنیت یاری ۔16۔

17

زوئ ضامن ہے اساں نمانیاں دا،
ہیر آکھیا اوہ نراکار میاں ۔
جہڑا اساں تے تساں نوں رزق دیوے،
پیدا کیتیسو لاکھ ہزار میاں ۔
اونھے جتی ستی جودھے پرکھ کیتے،
اوہو پالدا چور تے یار میاں ۔
ہاشم دیکھیئے کون سرجیت ہووے،
پیا ماردا وچ بازار میاں ۔17۔

18

این علم سی بہت شیطان تائیں،
ہیر آکھیا مڈھ قدیم میاں ۔
لکھے لیکھ نے مار کے گرد کیتا،
اہیؤ ہویا شیطان علیم میاں ۔
لیکھاں یوسف جیہا غلام کیتا،
جہدے خوبیاں بہت عظیم میاں ۔
ہاشم آکھیا ہیر نے سمجھ قاضی،
اسیں کون گوار یتیم میاں ۔18۔

19

غین غرق ہو جاؤ نہ عقل تساں،
قاضی آکھیا ہیر دیاں ماپیاں نوں ۔
تساں عاشقاں ربّ دیاں قید کیتا،
ایہہ کی جاندے ایہناں سیاپیاں نوں ۔
تسیں لوڑدے ہیر دے ساتھ پچھے،
پاس بانہہ ہووے اکلاپیاں نوں ۔
کیتا سرخرو ربّ نے ہیر ہاشم،
پچھوتاؤندے راگ الاپیاں نوں ۔19۔

20

فے فائدہ کجھ ن ہوئیو نے،
جھوٹھے ہوئے سیال لاچار ہوئے ۔
ہتھ بنھ کے بینتی کرن سبھے،
رکھ لجّ ساڈی بہت خوار ہوئے ۔
اک وار توں ساہرے جا ہیرے،
پھیر آکھیئے تے غناہگار ہوئے ۔
ہاشمشاہ میاں پھیر لاج مٹھی،
زور عشقَ دا لاکھ ہزار ہوئے ۔20۔

21

کاف قدر پچھان کے ماپیاں دی،
ہیر کھیڑیاں نال تیار ہوئی ۔
لجّ لاج تے جندڑی بہت مٹھی،
ہیر مول ن نچیا لاہ لوئی ۔
رانجھا ٹمک چک کھیڑیاں نال ہویا،
ڈولی کھیڑیاں دے بوہے جائ ڈھوئی ۔
ہاشمشاہ میاں قصہ چھڈّ وچے،
ایدوں اگلی وارتا آکھ کوئی ۔21۔

22

کاف کوٹ ہزارے نوں اٹھ دھایا،
ہور چاکری مول ن پجدی سو ۔
لیندا ہاؤکے تے پچھوتانودا ای،
چکھا عشقَ دی مول نہ بجھدی سو ۔
رانجھے روئِ دتا ویکھ بھائیاں نوں،
مونہوں دعائِ سلام نہ سجھدی سو ۔
ہاشمشاہ ویوگ بے ہوش کیتا،
ہور گینتی مجھ ن تجھ دی سو ۔22۔

23

لام لائکے پریت لکھائِ چٹھی،
ہیر رانجھنے دی ول پھیر گھلی ۔
سانوں میہنا دیئکے جگ سارے،
آپ تخت ہزارے دی جائ ملی ۔
رانجھا ویکھدو پھیر اداس ہوآِ،
بھورا رہے ن جیؤ دی واگ ٹھلھی ۔
ہاشمشاہ رنجھیٹے نے ہیر پچھے،
جوگ پایا تے سیس تے خاک ملی ۔23۔

24

میم مکھ ببھوت لگائِ رانجھا،
کنیں مندراں تے ہویا جٹا دھاری ۔
تومبا ہتھ تانبہ لکّ لنگ سوہے،
بھلی پائیسُ جوگ دی جگت ساری ۔
جائ پہنچیا رنگ پور کھیڑیاں دے،
ویہڑے ہیر دے جا کے کیش دھاری ۔
ہاشم شاہ میاں یار ویکھنے نوں،
رانجھے بھیس وٹایا ہے خوب کاری ۔24۔

25

نون نیہں-مٹھی ہیر چور آہی،
رانجھے جائ 'الکھّ' بلایا سی ۔
ہیر سنی آواز تے اٹھ بیٹھی،
بول میت دا کھرا سکھایا سی ۔
عشقَ یار دی واؤ پچھاندا ہے،
اوہ آپ رانجھا ویہڑے آیا سی ۔
ہاشم شاہ میاں لوک جھوٹھ آکھے،
رانجھے نال سہتی جھیڑا پایا سی ۔25۔

26

واؤ ویکھ کے ہیر دا رنگ رانجھے،
ماری آہ تے کھرا بے تاب ہویا ۔
درد عشقَ دے پھٹّ تے لون پایا،
اگّ عشقَ دی نال کباب ہویا ۔
گھٹّ وٹّ کے مونہوں ن بولیا سی،
مڑ پچھھاں نوں پھیر شتاب ہویا ۔
ہاشم شاہ میاں دھواں پاؤنے دے،
رانجھا فکر دے وچ خراب ہویا ۔26۔

27

ہے حیلہ ہکیمگی بہت ہوئی،
روگ ہیر دا کنھے نہ پایا سی ۔
ہتھ بنھ کھیڑا غرض اپنی نوں،
جوگی پاس ادھین ہو آیا سی ۔
'گھر چلیئے جی ! ساڈے بھاگ ہوئے،
ہیر بہت ڈاڈھا دکھ پایا سی ۔
ہاشم شاہ میاں مولے دشمناں نوں،
ہتھ بنھ کے آن نوایا سی ۔27۔

28

لام لائِ پریت تویت کیتے،
رانجھے داروآں تے وڈا زور پایا ۔
سما پائکے ہیر نوں سنگ لیتا،
چوری جھنگ سیال نوں اٹھ دھایا ۔
پچھے خبر ہوئی کھیڑے اٹھ وگے،
راجے عدلی دے شہر ہتھِ آیا ۔
ہاشم شاہ میاں ویکھ صبح ہوئی،
راجے پاس حضور نیاؤں پایا ۔28۔

29

علف آکھیا ہیر نوں دسّ ہیرے !
تیرے نال رانجھے کیہا ساک ہے جی ۔
ہیر آکھیا، 'ساک ن عاشقاں دے،
میرا دین ایمان ایہہ چاک ہے جی ۔
جھوٹھ بولنے تھیں کجھ نفع ناہیں،
ہوئِ جاونا انت نوں خاک ہے جی ۔
ہاشم آکھیا ہیر نے ربّ جانے،
میرا کھیڑیاں تھوں پلہ پاک ہے جی ۔29۔

30

یہ یار نوں یار دے ہتھ دتا،
اوہناں کھیڑیاں چائ کھدیڑیو ای ۔
جگّ جگّ ہووے راج آدلاں دا،
راجے نیاؤں ہی نیاؤں نبیڑیو ای ۔
دکھ پائِ کے سکھ نصیب ہویا،
جنہاں عشقَ دا ساک سہیڑیو ای ۔
ہاشم شاہ میاں، اوہناں دوتیاں دا،
بوٹا مڈھ تھوں چائ اکھیڑیو ای ۔30۔