तरुण तपसी/01
रसीलो वर्षाको समय, दिन लम्बा, दिनकर
थिये क्यै ढल्केका गगनतलमा पश्चिमतिर।
त्यसै बेला घुम्दै विजन पथको पादपमनि
पुगे कोही यौटा कविवर बिसाऊँ अब भनी।।1।।
मजाको चौतारी, वरपर सबै शून्य विजन
निकै टाढा पर्थे भवन, वन, वस्ती, उपवन।
बहन्थिन् सामुन्ने कलकल नदी पुण्यसलिला
अनेकौं देखिन्थे तटनिकटमा सुन्दर शिला।।2।।
शुक्यो बस्ता बस्तै सकल पसिना सर्र उनको
फुक्यो सुस्तै भित्री सरस कविता प्रेम मनको।
झिकी सादा कापी, कलम अब लेखूँ म कविता
भनी ती टोलाये, तल तल चले देव सविता।।3।।
थियो आलो कान्ताजनविरहको चोट मनमा
फिका ठान्थे सारा विषय, तिनि घुम्थे विजनमा।
तपस्याको लिन्थे लहड, तपकै वर्णनतिर
झुकाये त्यो प्यारो कलम, दगुर्यो दूर नजर।।4।।
तपस्वी कस्तो हो? कठिन तपको तत्त्व कुन हो?
भनी गम्दा गम्दै दिनकर, त्यसै कुन्िन किन हो?
गये सुस्तै सुस्तै मलिन भइ खस्तै जलधिमा
पर्यो सारा पृथ्वीतल मलिनिमाको परिधिमा।।5।।
कसी तेर्छो चिल्लो घनपटलको नील कबरी
धरी उस्ता रातो चहक मसिनू चादर सरी।
चलीहाली सन्ध्यारमणि सबकै रङ्गरसमा
डुबी खेल्दै खेल्दै मधुर छवि छर्दै निमिषमा।।6।।
फिँजी मैलो झाँक्रो मलिना तमको व्याकुल बनी
बडो चर्को गर्दै हुँचिलरवको क्रन्दन पनि।
कुनै काली आली विकल विंधवातुल्य रजनी
लडी छर्दै तारामय चहकिला भूषण पनि।।7।।
समेटी ताराको चहक सब एकै पटकमा
लपेटी त्यो सारा अति निविड मालिन्यपटमा।
घुस्यो चालो चालो विकटतम कालो घनघटा
जुटाई चौतर्फी भुवनभरमा तस्करछटा।।8।।
न कोही बाँकी भो वन, नद, नदी, शैल शिखर
न ता झुप्रो, छाप्रो, शहर घर वा वस्ति बगर।
जहाँ हेर्यो सम्मै, भुवन सब भो गाजलमय
खडा भैगो मानू विकट भय वा विश्वविलय।।9।।
उनी बस्ता बस्तै विरहवश त्यस्तो रुखमनि
फुकाएको कापी, कलम, मसिदानीतक पनि।
गरीहाल्यो कालो तरुण तमले चट्ट चटनी
कटारी झैं लाग्यो कविकन कठै कालचटनी।।10।।
मुटू धड्क्यो ज्यादा, पयर हुन थाले लुटुपुटु
टुट्यो चल्ने शक्ति, स्मरण भयले भो गुटुमुटु।
नदेख्नाले अर्को गतिविधि कुनै त्यो रुखमनि
लडे चौतारीमा कवि ऽ:शरण ल्यौ शङ्करऽ: भनी।।11।।
कडा त्यो ढुङ्गाको शयन, उसमा फेद रुखको
सिह्रानी, के पर्थ्यो झटपट कठै नीद सुखको।
परेको पाखामा अति विकल माछोमय बनी
बिताये वा काटे छटपट गरी कष्टरजनी।।12।।
हवा चल्दैआयो सिरिसिरि पछिल्लो पहरमा
बजायो तन्द्राले मधुर मुरली मस्त सुरमा।
झकाई त्यै वेला अगम दहराऽऽकाशबिचमा
पुगेछन् ती भित्री अमरपदवीको नगिचमा।।13।।
हरायो कान्ताको विरह, तपको कौतुक गयो
अकस्मात्, त्यो बाधा विकल मुटुको दूर धपियो।
बिचैमा भेट्टाये मधुर उनले दिव्य सुषमा
डुबे ती चुर्लुम्मै निमिषभर तत्काल उसमा।।14।।
न प्यारो चौतारी, न शरण लिने त्यो रुख खडा
न त्यो कालो मैलो जलद, रजनी त्यो न त कडा।
न त्यो प्यारो कापी, कलम, कविताको भुटभुटी
कुनै फेला पारे अगम उनले शान्तिढुकुटी।।15।।
न यो द्यावापृथ्वीमय भुवनको भास उसमा
न ता बोक्रै मैला विषयसुखको प्यास उसमा।
अहा त्यो स्वर्गीय स्फटिक रुचि भन्दा शतगुणा
थियो कस्तो कस्तो अमृतमय निष्कञ्चनपना।।16।।
शरत्को वेला होस्, अमृतकर लाखौं टहटह
उदाऊन् बेदागी गगनभर गर्दै चहचह।
प्रभा तिन्को उम्लोस्, तदपि उस आलोकलवको
अगाडी त्यो सारा मलिन मयलै तुल्य नभको।।17।।
सुधाको त्यो झर्ना, कवि हुन गये सीकर सरी
थियो त्यो शोभाको जलधि, कविजी मञ्जुलहरी।
मिठो त्यो मिश्रीको रस मधुर मिश्री कवि थिये
अहा कस्तो कस्तो अगम छविमा तन्मय भये।।18।।
यसो हेर्दा श्रद्धासित नगिच भन्दा नगिचमा
डुबे ती दोटैको हृदयबिचको विन्दु बिचमा।
उसो हेर्दा टाढा मन वचन भन्दा अति पर
इयत्तामा जस्को श्रुति सकल हुन्थे थरहर।।19।।
लिये तिन्ले त्यस्मा निरतिशय तादात्म्यरसको
ठुलो भक्ति श्रद्धा, तर विषय त्यो भाग्यवशको।
मिलूँ भन्दा भन्दै गरम दुधमाथी तर सरी
तुरुन्तै उत्रे ती, हृदयबिच लाग्यो किरिकिरी।।20।।
म को हूँ? त्यो के हो? कुन चटकमा गद्गद थियें?
कसो भो? के के भो? किन म सहसा बेगल भयें?
कता लाग्यो त्यत्रो परम सुखको सागर भनी
घुमे निक्कै तृष्णातरल कवि फेरी फनफनी।।21।।
बढ्यो चिन्ता ज्यादा, विरहवश आँशू गहभरी
भये, त्यै चिन्तामा कवि बहुत खेले लहबरी।
त्यसै घुम्दा घुम्दै उस गहन चिन्ताबिच फसी
बिचैमा भेट्टाये विधिवश कुनै दिव्य तपसी।।22।।
अली मोटो अग्लो कद, जमिनमा छन् पद खडा
घुँडा, तिघ्रा, बाहू, उदर, उर छन् पुष्ट तगडा।
कसीलो सल्कालो गठन तनको, दीर्घ मुहुडा
जटा काला, लम्बा, वसन तनमा वल्कल कडा।।23।।
समुद्रैको जस्तो निरतिशय गाम्भीर्य मुखमा
सदा एकैनासे विषयरसको दुःखसुखमा।
थिये ती खम्बा झैं कठिन तपको, धैर्यगुणको
भरीलो ओजस्वी नयनयुगको ज्योतिउनको।।24।।
ति हेर्थे आशाले वदन तपसीको पुलुपुलु
उनी तिन्को हेर्थे नियतिगतिरेखा टुलुटुलु।
ति लोहाको टुक्रासदृश, तपसी चुम्बक थिये
त्यसै हेर्दा हेर्दै कविकन बलैले खिचिलिये।।25।।
अघी जो झल्केथ्यो परम सुख वा शान्ति मनमा
उसैको क्यै पाये झलक तपसीको वदनमा।
इनी को? कस्ता हुन्? भनि गम बढाये जति जति
स्वयं बढ्दै आयो तर अगमता नै उति उति।।26।।
दया, मैत्री, श्रद्धा, प्रणयरसले भित्र रसिलो
तपस्याले बल्दो तर हरघडी शान्त हँसिलो।
प्रभा उन्को हेर्दा हृदय सब भो गद्गद अति
तुरुन्ते श्रद्धाले कविकन लगाये कुतकुती।।27।।
झुकी (यहाँदेखिको प्रश्न र संवाद झकायेका विरही कविसितको हो) झट्टै जोडी करयुगल ऽ:बाबा हजुर को?
कुटी यद्वा योगाश्रम कुन? कहाँ हो हजुरको?ऽ:
भनी सोधे श्रद्धासहित कविजीले जब अनि
उनी बोले ऽ:मेरो चरित कविजी। लौ सुनऽ: भनी।।28।।
पुरी मेदै माटो दनुज दुइको सागर भरि
हवादारी गारो चिनिकन दिशाको वरिपरि।
सफा नीलो ताराजडित गगनै छादन कसी
बनायेको राम्रो भुवनकुटियाको म तपसी।।29।।
न तुम्बाको टण्टा, न त छ चिपिया, झोलिझकडा
न ता छाला, माला, न धुनि, न कुनै गेरुकपडा।
न ता चेलाचाटी, न गुरु परिपाटी छ शरण
खडा छू एकाकी जमिनबिच टेकेर चरण।।30।।
पिता माता को हुन्? कुन नियत वा कारण परी
लियें यस्तो ठाडो कठिन जुनिमा जन्म कसरी?
मलाई यो केही स्मरण अघिको छैन मनमा
म खाली हेर्दोछू प्रणयसित यो विश्वमहिमा।।31।।
सुती लेटी मिल्ने सुखसयल जानें न त रति
न ता कोही तीर्थभ्रमण सुख भोगें अलिकति।
जहाँ जन्मेको हूँ विधिवश उहीं छू अझ खडा
सही लाखौं चर्का विपद अथवा सङ्कट कडा।।32।।
चिसा ताता बत्ती क्रमसित भरीला दुइ थरी
घुमेका छन् मेरा उपर कुटिया उज्ज्वल गरी।
तिनैको त्यै लम्बा भ्रमणविधिमा त्राटक (कुनै वस्तुमा आँखा नचिम्ली टकटकी लगायेर हेरिरहने मुद्राको नाम हो -- त्राटक) गरी
बित्यो मेरो सारा तरुण वय ठाडै हरि हरि।।33।।
यति भनिकन लम्बा शास फेरेर फेरि
कवितिर अति तीखो नेत्रले खूब हेरी।
मुनिवर चुप लागे, लागिहाल्यो समाधि
जलधि अचल भैगो, के रहन्थ्यो उपाधि?।।34।।