तरुण तपसी/18
हँसिलो मुनिका मुहारको
फिर त्यो सुन्दर सूक्ितहारको।
छविमा मन रङ्गियो अति
पर भाग्यो अरु सम्झने गति।।1।।
ममात्रै हाँसें वा अरु पनि कुनै हास्यरसमा
डुबेका छन्? भन्ने सरल हँसिलो तर्कवशमा।
परी हेरें फेरी सबतिर हँसीलो मुख गरी
सबै हाँसे हाँसोमय भुवन भास्यो हरि हरि।।2।।
विधाता हाँसेको, निमय अझ उस्को हिलिलिली
मजैमा हाँसेको हरकिसिमका रङ्ग बदली।
उता हाँस्तैं निस्क्यो गगनतल नीलो खितितिति
मिहीं उस्को हाँसो बुझन कुन शक्ला सितिमिति?।।3।।
कठै तेही रित्तो गगनतल सिंहासन गरी
नभोगङ्गा हाँसिन् हरतरहका साधन भरी।
उता सुस्तै नीलो गगनपथमा निर्भय पसी
सबै हाँस्तै दौडे ग्रहगण र तारा, रवि, शशी।।4।।
तिनैको त्यै ज्योतिर्मय मधुर हाँसो तल झरी
हँसायो वा हाँस्यो मुसुमुसु उज्यालो सुरपुरी।
यता पृथ्वी हाँसिन् जलधिघट काखीबिच धरी
पनेर्नी जस्ती भै घुमिघुमि लगायेर नचरी।।5।।
निशा हाँसी कालो वसन तमको चट्ट पहिरी
लुकामारी खेल्दै दिनसँग बडो कौतुक गरी।
दगुर्दा गर्मायो दिवस, तर हाँस्यो हिलिलिली
निहारी सन्ध्याको अरुण सुखशय्या मखमली।।6।।
लबर्पांडे कालो तरुण रसिलो बादल पनि
तमासा त्यो देखी हृदयबिच लाग्यो र मुहुनी।
ठुलो खित्का छोडी गगनभर घुम्दै फनफनी
जथाभावी हाँस्यो सबतिर गर्यो आँखमिचनी।।7।।
अहा त्यै वेलामा तरुणघनलीलावश परी
परी जस्ती गोरी चपल बिजुली त्यो अघि सरी।
उसैको छातीमा लुटुपुटु परी निर्भर ढली
मजा मानी मानू प्रणयसित हाँसी हिलिलिली।।8।।
नगीचै त्यै मीठो ध्वनि जलदको साऽऽदर सुनी
लतावृक्षद्वारा प्रणयवश रोमाऽऽञ्चित बनी।
धरा फेरी हाँसिन्, कुसुमरस वा सौरभ घना
थियो मानू सानू मधुर उनको हास्यरचना।।9।।
हवा चाहीं बाठो चटकपटु जादूगर बनी
लुकी निक्कै हाँस्यो, मुसुमुसु हँसायो फुल पनि।
छुट्यो घुम्टी, हाँसे मुदित मुख पारीकन दिशा
कुना लागी मस्के अलिकति लजायेर विदिशा।।10।।
मिहीं सेतो दन्तद्युति तुहिनको दर्शित गरी
सबै हाँसे खोली मुखमय दरी उन्नत गरी।
नदी, नाला, झर्ना सब मधुर खित्कामय थिये
तिनैले त्यो शोभा अझ डबल चर्को गरिदिये।।11।।
जवानी उर्लेका हँसमुख ठिटीतुल्य सब ती
नदी, नाला, झर्ना लिइकन बडो चञ्चल गति।
घुमी नाच्दै कुद्दै अभयसित थाले छिहिलिन
चले हाँस्तै हाँस्तै, जलधिसित भो मस्त मिलन।।12।।
फिँजारी फैलाई प्रबल रसिला बाहुलहरी
अँगाली जम्बै ती तरुण वयले मुग्ध नखरी।
लडी खित्का छोडी जलधि पनि हाँस्यो हिलिलिली
खिंची उस्को पानी रविकिरण हाँसे अझ बली।।13।।
ठुला साना प्राणी, मनुज, पशु, पक्षी, कृमितक
सबै हाँसे, हाँस्यो समयगति खोलेर पलक।
धमीलो भोगाऽऽशा सकलतिर हाँस्यो र सबको
हँसायो चौतर्फी क्षणिक सुखसौन्दर्य भवको।।14।।
चिची, पापा, नाना, बुबु र पुतलीका रहरमा
खुशी मान्दै हाँस्यो चपल शिशु ता मस्त सुरमा।
पिछा लागी उस्को लुकि लुकि गरी आँखमिचनी
जवानी झन् हाँस्यो मुसुमुसु ऽ:म को हूँ चिनऽ: भनी।।15।।
जवानीका साथै प्रिय वरबधूका हृदयको
खिँचातानी हाँस्यो पहिरिकन माला प्रणयको।
हँसायो त्यस्ले झन् मधुर मुख दाम्पत्यसुखको
कठै त्यस्मा हुन्थ्यो मनुज, पशु, पक्षी विमुख को?।।16।।
हँसीलो त्यै भित्री प्रणयसुख थापीकन गुरु
सबै हाँस्तै आये सुखसयलका साधनहरू।
तँ हास्यो, त्यो हाँस्यो, प्रभु, तिमितपाईंहजुरम
सबै हाँस्यो लाखौं थरि विषमताको ऽ:स रि ग मऽ:।।17।।
ठुलो हाँ हाँ साथै विषयममतामा ढलिमली
गरी नाता हाँस्यो रगतपसिनामा मिलिजुली।
तिखा आँखा तर्दै ऽ:तँ तँ र म मऽ: को सम्भ्रम गरी
घुमी झन् झन् हाँस्यो भुवनभरमा भ्रान्तिभुमरी।।18।।
क्षुधा तृष्णा दोटी शरम नभयेका सहचरी
बसी भित्रै हाँसे अनलसित आलिङ्गन गरी।
तिनैको त्यै भित्री प्रणयरस वा तृप्तिसुखमा
भुली हाँस्तै दौड्यो हरकिसिमको खाद्य मुखमा।।19।।
कतै हाँस्यो खाना बहुत रसिलो वा अति मिठो
कतै निल्नै गाह्रो मलिन मडुवाफापरपिठो।
मिठो देख्दा हाँस्यो रुचि रहर वा लालच अति
घृणा, निन्दा हाँस्यो मलिन नमिठोमा खितितिति।।20।।
उता द्यौता हाँसे सब मनुजका पालक बनी
यता हाँसे दुःखी मनुज बिचरा बालक बनी।
बिचैमा त्यो हाँस्यो जिनतिन कठै धर्म बिचरो
धकेल्दै उस्लाई हिलिलिलि गर्यो स्वार्थ छिचरो।।21।।
अँठ्याई अर्काको सहजसुख वा जीवनविधि
सुखी हूँला भन्ने कटु समझले दूषित गिदी।
जथाभावी हाँस्यो हिलिलिलि, कठै सत्य र रियाँ
कुना लागी हाँसे बनिकन बडो खिन्न बनियाँ।।22।।
महत्त्वाकाङ्क्षाको प्रखर छवि हाँस्यो सकलको
प्रतिस्पर्धा हाँस्यो छल, कपटको बुद्धिबलको।
बडो झर्को लाग्दो रगडमय चर्को खलबली
झिकी हाकाहाकी रणरहर हाँस्यो हिलिलिली।।23।।
बली, बाठा, टाठा, कुटिल, कपटी जीवहरुको
चलाकीमा हाँस्यो भय, मरण वा बन्ध अरुको।
खुँडा, भाला, बर्छा, परशु, खुकुरी, नेल, पिँजरा
सबै हाँसे, हाँस्यो हरकिसिमको कष्ट खतरा।।24।।
बनी जाली पक्री प्रकृतिसुखको सुन्दर गला
पुँजी जम्बा गर्ने नियम अथवा सञ्चयकला।
मिहीं खित्का छोडी गजबसित हाँस्यो मनुजमा
जबर्जस्ती हाँस्यो अझ डबल भै त्यो दनुजमा।।25।।
जती भोगाऽऽशाको विकट मुख हाँस्यो खितिखिती
उती हाँस्तै निक्ले किन किन कडा कष्ट फजिती।
यता हाँस्तै निक्ले विविध बढिया वैद्य र बुटी
उता हाँस्यो नङ्गा मरणतिथि साथै भुटभुटी।।26।।
हटाई पैसाले ग्रह, दिनदशा, व्याधि सकल
म भोगूँला धेरै विषयसुख भै पुष्ट सबल।
भनी लाल्चा गर्ने अबुझहरुको दर्पण सरी
जरा हाँस्यो पोती सबतिर सपेती शिरभरी।।27।।
म खाऊँ मै लाऊँ, सुख, सयल वा मोज म गरूँ
म बाचूँ, मै नाचूँ, अरु सब मरून् दुर्बलहरू।
भनी दाह्रा धस्ने अबुझ शठदेखी छक परी
चिता खित्का छोडी अभयसित हाँस्यो मरिमरी।।28।।
सबै मेरो मेरो भनिकन अघी जीवित छँदा
स्वयं हाँस्थ्यो हेरी जुन विभव वा दौलत सदा।
पछी उस्को देखी क्षणिक मनको अन्तिम गति
उही हाँस्यो ऽ:तेरो अब कति छऽ: भन्दै खितिखिति।।29।।
चिताको त्यो ज्वाला धपधप बली अन्तिम गति
सबैको यस्तै हो भनि बहुत हाँस्यो खितिखिति।
धुवाँ हाँस्तै दौड्यो, वितत पथ हाँस्यो गगनको
खरानी झन् हाँस्यो, मुख मलिन पारी पवनको।।30।।
चिताको चौतर्फी करुण बिलनाको वश परी
छिनेको मोतीको लहर सरि आँशू बरबरी।
झरी हाँसे, हाँस्यो विरह बिचरो बन्धुजनको
रुवाबासी साथै हिलिहिलि गर्यो मोह मनको।।31।।
चितामा चित् खाई चटचट गरी देहममता
डढी जाँदा हाँस्यो बहुत खुशि भै खिस्स समता।
लिई खाली सानू स्मरणमय बत्ती पिलिपिली
विधाताको कालो विलयविधि हाँस्यो हिलिहिली।।32।।
दुखी जाँदा हाँस्यो सहजसुख वा शान्ति अभय
सुखी जाँदा हाँस्यो अति कठिन बाधा अनुशय।
दुवैको एकै हो विलय, तर हाँसो फरक भो
कसैको त्यै हाँसो सुरपुर, कसैको नरक भो।।33।।
म हाँसेको, हाँसोमय छ सबको जन्मनिधन
नहाँसेको एकै चिज पनि कुनै भेट्न शकिनँ।
गयो झन् झन् बढ्दै भुवनभर हाँसो निरवधि
जगद्व्यापी हाँस्यो मुसुमुसु चिदाऽऽनन्दजलधि।।34।।
कठै त्यो वेलामा उभय गुरुचेला सँग थियौं
पछी हाँस्ताहाँस्तै विधिवश दुवै बेगल भयौं।
म फर्कें यै चौकीउपर गुरु त्यै पूर्ण पदमा
रहे चित्तै हाँसी अतुल परमाऽऽनन्दमदमा।।35।।
सकल तय गरेका दुःखको दीर्घ रस्ता
मुनिवर अलमस्ती दृष्टिको त्यो अवस्था।
मसित सब बताई रोकियो टक्क फेरि
क्षणभर मुख मेरो स्नेहका साथ हेरी।।36।।