रामगीता

by भानुभक्त आचार्य

साथमा लक्ष्मणजी थिया प्रभुजि थ्यैं कुन् हो ठूलो विष् भनी ।
सोध्या लक्ष्मणले र सब्‌कहनु भो विस्तार् प्रभूले पनी ।।
व्रम्हास्वै विष हो भनी नृगजिको विस्तार् सुन्याथ्या जतै ।
बुझ्यो चित्त र फेरि लक्ष्मणजिले क्यै सोच्नालाग्या तसै ।।१२१।।

हे नाथ ! ज्ञान स्वरुप देहहरुका आत्मा अधीन् भै पनी ।
भूमार् हर्नुभयो अनेक तरहका यस् आकृतीका बनी ।।
लीला हो यित आत्मरुपि भगवान् भक्तै फकत जान्दछन् ।
यी लीला दया निमित्त हुन गो यस्तो पनी मान्दछन् ।।१२२।।

यस्ता मालिक ज्ञानि पाउ तलामा ख्वामित ! पर्‌याको म छू ।
संसाररुपी गंभीर् समुद्र सहजै कुन् पाउले तर्दछू ।।
सोही युक्ति बताइबक्सनुहवस् जुन पाठले यो तरी ।
पुग्न्याछू पछि घाममा सहजमा आनन्दको भोग् गरी ।।१२३।।

लक्ष्मणका यि वचन सुनेर रघुनाथ् मूखै हँसीलो गरी ।
आफ्ना भक्त ति भाइ लक्ष्मणजिका सम्पूर्ण सन्ताप हरी ।।
तत्व`-ज्ञान पनी तहीं दिनुभयो जुन्लाइ वेद्ले पनी ।
भन्छन् लोक्हरुलाइ तर्न सजिलो साँघू छ येही भनी ।।१२४।।

यी वर्णाश्रमका क्रिया जति त छन् तिन्लाइ पैल्हे गरी ।
दश् इन्द्रीय र मन् जितेर गुरुका साम्ने अगाडी परी ।।
आत्मज्ञान मिलोस् भनेर गुरुको सेवा निरन्तर् गर्‌या ।
आत्मज्ञान पनि मिल्छ य्हि रितले संसार कतीले तर्‌या ।।१२५।।

फल इच्छा गरि कर्म गर्छ यदि ता फेर देह यस्तै लिई ।
त्यो फल् भोग् पनि गर्छ गर्छ अरु फेर कर्मै बहुत मन दिई ।
तेस्को फे पनि बन्छ देह करले येसै जगत्मा परी ।
यस्तै रितसित घुम्छ त्यो भुवनमा अत्यन्त चक्रे सरी ।।१२६।।

अज्ञानै छ घुमाउन्या सकलको शत्रु सरीको यहाँ ।
ज्ञानैले गरि नष्ट हुन्छ पनि सो लीनू यही मन् महाँ ।।
अज्ञानको र यि कर्मको छ कति फेर् तस्मात क्रियाले गरी ।
अज्ञान् नष्ट हुँदैन छैन अरु थोक् ऊपाय यै ज्ञान् सरी ।।१२७।।

अज्ञान् नष्ट हवस् नराग् नत छुटोस् अज्ञानका कर्मले ।
कर्मै गर्छ त घुम्छ यै जगतमा त्यै कर्मका धर्मले ।।
तस्मात् ज्ञान विचार गर्नु जनले ज्ञान्‌ले कती पार् भया ।
ज्ञान छाडीकन कर्मले जनहरु संसार पार् को गया ।।१२८।।

विद्यालाइ सहाय कर्म छ ठुलो भन्छन् यि वेद्ले पनी ।
तस्मात कर्म अवश्य मर्नु जनले साहाय होला भनी ।।
कै येसो पनि भन्दछन् त ति भनून् साहाय कोही रती ।
विद्यालाय त चाहिंदैन बुझ यो बिस्तारै बताऊँ कती ।।१२९।।

हुन्छन् कर्म त देह देहहरुमा पूरा अभीमान् भई ।
विद्या हुन्छ त जो छ तेहि अभिमान् देहाविमाको गई ।।
विद्याको र यि कर्मको त छ विरोध् साहाय हुन्थ्यो कहाँ ।
विद्यै एक् छ समर्ग मुक्ति दिनमा यै जान्न् सब्ले यहाँ ।।१३०।।

बाजीका श्रुति तैत्तिरीय कहिन्या श्रूतिहरुले पनी ।
भन्छन् येहि कुरा सहाय अरुको खोज्दैन विद्या भनी ।।
तर्मात् कर्म विरोधि जानि जनले सब् कर्म छाडी दनू ।
विद्यै मात्र ठुलो बुझेर यसमा यो मन् लगाई लिनू ।।१३१।।

जो यो तत्वमसी छ वाक्य यसको वाक्यार्थ जानी लिनू ।
यस्मा तीन् पद् छन् ति तीन पद्का तात्पर्यमा मन दिनू ।।
तत्‌का अर्थ परात्म हुन् ति पदमा त्वँ भन्नु जीवात्मा हो ।
यिन्को ऐक्य बुझाउन्या असि छ पद् रात् दिन् विचार् गर्नु यो ।।१३२।।

मायाले त बन्यो शरीर सक्यो आखिर् छ मर्न्या पनी ।
देख्नू पञ्च महाभुतै छ सबमा यस्ता प्रकारको बनी ।।
संसारको सुख दुःख साधन स्वरुप देखिन्छ जो देह यो ।
स्थूलोपाधि भनी कहिन्छ सबले यो नाम् यसैको त हो ।।१३३।।

दस् इन्द्रीय र मन् अपञ्चिकृत भुत यो सोह्र जम्मा छ जे ।
स्थूलोपाधि भनी कहिन्छ सबको मूल भोग साधन् छ यो ।।
येसै स्थूल उपाधि भित्र छ सदा यिन्को वियोग् भो जसै ।
स्थूलोपाधि गलेर जान्छ सबको टिक्तैन पक् क्षण् कसै ।।१३४।।

जीव्‌ता मुक्त छ शुद्ध निर्मल फटिक् जस्तो उपाधी गरी ।
सो निर्मल् पनि हुन्छ सङ्ग गुणले उस्तै उपाधी सरी ।।
यी नै दुइ उपाधि देखि बुझि खुप होला फरक जीव् जसै ।
तस्तै मुक्त हुन्याछ छैन नहिंता अर्को उपायै कसै ।।१३५।।

राताका सँगमा रह्या स्फटिक ठिक् देखिन्छ रातै सरी ।
तस्तै अट्टम पनी उपाधिसँग भै हुन्छन् उपाधी सरी ।।
आत्मामा छ उपाधि केहि न फटिक्मा क्यै छ रातो कसै ।
झुट्टै मात्र छ त्यो झलक् यदि विचार खुप् राख्नु जत्ता ततै ।।१३६।।

जाग्त् स्वप्न सुषुप्ति वृत्ति तिन छन् यस् बुद्धिका यी पनि ।
झुट्टै देखि लिइन्छ नित्य सुखरुप यस् ब्रम्ह रुपमा भनी ।।
जानी वृत्ति निरोध् गरेर जनले यो आत्म जालीलिनू ।
आत्माभित्र उपाधिलाइ त झुटा जानेर छाडीदिनू ।।१३७।।

आत्प्ता हो सुख रुप दुःख रुपको संसार् छ उस्मा कहाँ ।
अज्ञान्ले गरि मात्र सत्य रुपले झल्कन्छ आत्मामहाँ ।।
ज्ञानले लीन् पनि हुन्छ डोरिकन साँप् बुझ्नू छ जस्तो फकत् ।
तस्तै ईश्वरमा अनेक् तरहको देखिन्छ यस्तो जगत् ।।१३८।।

अध्यास् हुन्छ चिदात्ममा यि सवको जो छन् अहङ्कारका ।
इच्छादी पनि बुद्धि धर्म बुझनू छैनन् कुनै सारका ।।
आत्मा साक्षि छ यो पृथक यी सबमा सब्‌मा घुस्याको पनी ।
जस्तै घुस्तछ अग्नी लोहहरुमा त्रस्त प्रकार्‌को बनी ।।१३९।।

यै आत्मा-कन चिन्न पर्छ गुरुका वेद्का वचन्‌ले गरी ।
आत्मालाइ चिन्ह्यो भन्या बुझिलिनू त्यो मुक्त भो त्यस् घरी ।।
तस्मात् आत्म विचार गर्नु जनले यस् रुपका हुन् भनी ।
अज्ञान् नष्ट गराउनाकन अवर छैनन् उपायै पनी ।।१४०।।

आत्मा यस् रितले चिह्रिन्छ पहिले एकान्तमा गै बसोस् ।
दश् इन्द्रीय जितेर मन् पनि जिती आत्मै विचार्मा परोस् ।।
जानोस् जो छ जगत् प्रकाश सकल यो हो आत्मसत्ता भनी ।
यही तत्व बुझी त पूर्ण रुपको होइन्छ आफू पनी ।।१४१।।

ओङ्कार् वाचक हो सबै जगतको अज्ञान् अवस्था महाँ ।
ज्ञानोत्तर् हुन सक्छ वाचक कहाँ लीन् हुन्छ आत्मैमहाँ ।।
आत्मामा जब लीन् भया अ उ म तीन् विश्र्वादि साक्षीसहित् ।
आत्मै मात्र रहन्छ त्यस् बखतमा निर्मल उपाधी-रहित् ।।१४२।।

सोही आत्म म हूँ भनी दृढ भयो ज्ञानका विचार्‌ले जसै ।
जीवन्मुक्त भनी कहिन्छ जब त्यो पर्दैन ताप्मा कसै ।।
सब् इन्द्रीय शमन् गरेर बलवान् कामादिको नाश् गरी ।
अभ्यास् गर्नु समाधिमा त सहजै देखिन्छ सामूने हरी ।।१४३।।

येहि पूर्ण अनन्त आत्मरुपको ध्यान नित्य गर्दै रहोस् ।
जो प्रारम्भ छ सो बुझेर बलियो यी दुःख सुख् सब् सहोस् ।।
येही रीत्‌सित दिन् बिताउँछ भन्या यो देह छुट्ला जसै ।
संसार्‌का सब दुःख छाडिकन त्यो लीन् हुन्छ मैमा तसै ।।१४४।।

आदीमा न त अन्त्यमा न बिचमा यो देहधारी धनी ।
पूर्णानन्द हुँदैन जान्न् सबले यो सत्य बात् हो भनी ।।
तस्मात यो विधि छोडि गर्नु जनले आत्मै विचा खुप् गरी ।
त्यो मैमा मिलि जान्छ जल् जलधिमा पौंचेर मील्यासरी ।।१४५।।

आत्मै मात्र छ सत्य यो सब जगत झूटै छ झूटो पनी ।
डोरी र्प बुझ्या सरी बिबुझमा देखिन्छ साँचो भनी ।।
जान्नू जानिइएन यो भनि भन्या मेरा चरण्मा परी ।
सेवा गर्नु र जान्दछन् नतरता टदन कस्तै गरी ।।१४६।।

वेद्को सार रहस्य यो सब कहाँ जो यो विचार गर्दछन् ।
कोटी जन्म सहस्रका सकल पाप् तिन्‌का सहज् टर्दछन् ।।
तस्मात् भाइ ! विचार यो सब जगत् झूटो चटक् झैं भनी ।
मैमा भक्ति सदा लगायर रहू आनन्दरुपी बनी ।।१४७।।

मेरो येहि सगुण् स्वरुप्‌कन खुशी मानी भजन् वा गरुन् ।
वा निर्गुण् परिपूर्ण आत्म रुपमा लगेर यो भन् भरुन् ।।
ती दूवै मइतुल्य हुन् ति मइ मइ हुन् ती मै सरीका बनी ।
गर्छन् सब् भुवनै पवित्र तिनले कुल्ची दिंदामा पनी ।।१४८।।

श्रद्धा भक्ति रहोस् गुरुचरणमा मेरा वचन्मा पनी ।
यस्लाई श्रुति-सार् बुझीकन पढोस् मूल तत्व यै हो भनी ।।
यस्ता रीतसित यो पढयो पनि भन्या अज्ञानको नाश् गरी ।
मेरै रुप् बनि जान्छ सहजै संसार सागर तरी ।।१४९।।