දහම්පියා අටුවා ගැටපදය/දහම්පියා අටුවා ගැටපදය-ii

8 සඦ්යපිරිවැජ්ජාවන්, අගසවුවත්.

1. සිද්හතු, 2. පනවය, 3. මිසදිටුහ.

අටඨුප්පතතිංකත්වාහ, කරුණුකොට. ‘අත්ථිස්ස කරණස්ස උප්පත්ති අටඨුප්පත්ති’ උත්තිටෙඨනප්පමජේජය්ය් - (උත්තිටෙඨ), හැවිළි ලි අබරති - පිඬු ඇවිළීමෙහි යූසේයි; නප්පමජේජව්යප, නොපමිජියයුතු. බිකසිඟනු මුත් අයුත්ත පරියෙසණ විසින් පස පිරියෙස්නේ පැමුජුනේ නම්. එබැවින් (නො) කටයුතු. ‘උද්දිස්සයානං උත්තිට්ඨං, තස්මීං උත්තිටෙඨ’යි ගන්නේ. ධම්මං සුචරිතං, සුසුරිධම්, දසකුසල් පථ ධම්එව්, සත්තිස්බෝපැකිධම් එව්. නොහොත් ‘සුචරිතං’ යනු ක්රි යා විශෙෂණ. ධම්මංචරෙ කියනලද් ධම් මොනවට සැරිය යුතුයැ-යූ සේයි. ධම්මචාරීති යු සෙයින්, ‘ධම්සුරුයේ’ අස්මිං ලොකො සුඛං සෙති, මේ ලෙවුහි සුවෙන් සෙරෙයි- අන්තානුවාදභය නොවන බැවින්. පරම්භිච ස්ඛං සෙති, පරලොවුහිද සුවෙන් සෙරෙයි- දුග්ගතිභය නොවන බැවින් “ධම්මං චරො සුචරිතං” යන ගාද් මෙමැ අත්ථිලයැ. න’, යනු නිපාතයැ - ‘දුච්චරිතං න චරෙය්ය්’ යූසේයි. චන්දථකින්නර ජාතකං, පකිණ්ණකයෙහි සත්කිඳුරු දා; මඞ්ගලං චත්වාය, ගෙහිවටන තුන්මඟුල් අධියර කොටැ “අසෙවනාච බාලානං” යන ඈ තුමාමගුල් කියා; ඉධ, මෙහි ඵත්ථඟ, එහි; ජනපද කල්යාහර්ණමයා, කෙසකල්යා‍ණඡවිකල්යාඅණමංස කල්යායණනභාරු කල්යාසණ අට්ඨිකල්යාඅණයැ යන මේ පස් කල්යාාණ ගුණ ඇති බැවින් ජනවියෙහි කලණ යන බූමන් ලදිය කෙසකල්යා ණ නම්; කළු සිනිඳු සරල් කෙහෙ. ඡවිකල්යා ණ නම්; රන්වන් සිවි.මංස කල්යාිණ නම්; තඹ නිය පෙළ. අට්ඨිකල්යාසණ නම්; විදුරු පෙළ බඳු දත්පෙළ. නං, නන්ද.රාජානං; විනාකරිස්සති, වියෝ කෙරෙයි; උදබින්දුනහි පගඝරනේතහි, වැහෙන දිය බින්දුයෙන්; අඪඪුලලි ඛිතෙහි (කෙසෙහි), අඩලුලි කෙහෙත්- අඩක් පණා ගැහු කෙහෙත් යූසේයි. දෙතනජ් ජත්ථෙමභූත ලක්ෂතණ තීතියායි. තුවටෙං, වහා - ‘තුරිතං’ යි සේයි. තිරියං පතිත්වා විය සණඨිතං, නොහැරියහැකි බැවින් සරස හී සිටියක් වැනි; බ්රෙහ්මරූපි චණ්ණං, බ්ර හ්මුජ්ජුගත්ත වන බැවින් බඹරූ සටන්හු; නිධයො, නීකුඹහු; ත්යා‍ස්ස, තෙ අස්ස; දායජ්ජං, දායජ; 1 ‘ දාතබ්බටේඨනච ආදාතබ්බටේඨනච දායාදො වත්ථු , තදෙව දායජ්ජං’ පිතුසිනෙහං, පියපෙම්. ඡායා, සෙවණ; වටටුනුගතං, කම්කෙලෙස් විවාවට පසවන බැවින් තුන්වටින් අනුයන ලදු, නොහොත් වටැහි

1. දායජ.

සිටැ වැළජියයුතු බැවින් වටහු අනුගියේ; සවිඝාතං, වට්මුලු දුකට පවසන බැවින් පැළ සහිත; සත්තවිධං අරියධනං, “ සඞධනං සීලධනං - හිරිඔත්තප්පියං ධනං සුතධනඤ්ව චාගොච - පඤ්ඤ මෙ සත්තමං ධනං” යී

කියනලද සිත් අරිධන; ලොකුත්තර දායජ්ජස්ස, මහ ඵල හා නිවන් දායාදය දායාදං, (කරොමි), දියකෙරෙම්; තෙතහි, එකරුණෙන් - කුමරු දැයජ අරවන කරුණෙක් හා එවුහට ලොවුතුරා දායං දියටි කරුණෙන් යූසේයි. අධිමත්තං දුක්ඛං උප්පජ්ජි, සියදැහැමි මගින් ඛ්යාදපාද තුනු ආයාචනාත්ථිංහි නිපාත යි-අයදමි යූසේයි; අය්යාා, හිමියෝ; නපබ්බජ්ජාපෙය්යුං , නොපවුජුවත්වා; ඉමිස්සා අඨුප්පතනියා, මේ අටුපතියෙහි- මේ නිදන්හියැයි සේයි; මහාධම්මපාල ජාතකං, දසනිපාතයෙහි මහාධම්මපාල ජා;අනභිරතො, (ඇදුම්) නැති හෙයින් සස්නෙහි උකටලීයෙම් යූසේයි; බ්රධහ්මචරියං, සසුන් බ්රිම්සර; සන්තානෙතු’, ගළවනුවට; සික්ඛං පච්චක්ඛාය, සිඛ පියා; හිනායාවත්තිස්සාමි, හුනුබවටනත් නෙම්- ගිහිබවට යන්නේම් සූසේයි; කිස්ස පන, කවර කරුණෙක්; සාකියානී, සැහැදු. ‘සාකියස්ස දුහිතා සාකියානී’. ‘නික්ඛමන්නස්ස’ යී ලියති. ‘නික්ඛමන්නං’ යනු මැනැ. බාහාය ගහෙත්වාා, අතැගත් ආර1 දක්වා; එකස්මිං ඣාමකේඛතේන, දාම් කෙතෙකැ; ජින්නකණ්ණ නාසානඞගුට්ඨං, සුන් කන් නැහැ නඟුල් ඇතියා; පලුඪමක්කටිං, පුලුටු මැකිළියක -දම් වනිරියක යිසේයි. උපඪානං ආගතානි, වැටුමට ආවන්; අභිරූපතරා, ඉතා රූ ඇති; දස්සනීයතරා, ඉතා දක්නහටනුසි; පාසාදිකතරා, ඉතා පැහැ ජනවනි; උපනිධාය, පිණිස; සඞ්ඛං, ගණන්; කලං, කොටැස්; කල භාගං, කොටැස් භාග; අභිරමනන්දස, නොඋකට නොඋකට නද; පාටි‍භොගො, ඇප යෙම් පටිභු, පාටිභොගො යනු පරියා මාතුච්ජාපුතේතා, සුළුමවු රැජන පිත්. ‘පඤ්චන්නං අච්ජරා සතානං පටිලාභාය’ යනු තෙරුන් රහත් නොපත සුරු බ්ර්ම්සරින් දෙව්ලොව එකැතිතුන් ගැන කියත්. භතකවාදෙන, බැළමේ කරුසෙහි යන වාදයෙන් - තෙරුන් කරන සසුන්කම් මෙහෙ වේ, අප්සරස්හු බැළ වෙත්. උපක්කිතකවාදෙන, විකුණ3 ගන්නා ලදුයෙහි යන වාදයෙන් -‘අප්සරස්නට තො තා වික්කෙහි’, ‘බුදුහු තා විකිණි ගත්හ’ යන තෙප්ලෙන යූසේයි. අවධියමානො,

1. ආදර, 2. වැඳිරියෙක, 3. විකැණ.

පෙළෙනුයේ; හරායමානො, වෙළෙනුයේ; ජිගුච්ඡමානො, ගරහනුයේ; වූපකටෙඨා, කයින් සිතින් වෙන් වූයේ; අප්ප මතෙනා, අපමා වූයේ; අතාපි, වාර ඇතියේ‍; පහිතතෙතා, නිවනට ගිය සිත් ඇතියේ; නවීරසේසව, මඳකලකින්-චිරස්ස, චිරෙනයනු පර්යාෙතා ය; යස්ස ත්ථා ය, යම් රහත් ඵලයක් සඳහා; කුල පුතෙතා, කුලදරුවෝ-ආචාර කුලපුත්ර‍යහ යූසේයි; අගාරස්මා, ගිහිගෙන් නික්මැ; අනගාරියං, පැවැජයට. ‘අගාරස්සහිතං අගාරියං-කසිවණිජ්ජාදී, තං එත්ථා නත්ථි අනගාරියං.’ සම්මදෙව පබ්බජ්ජන්ති, මොනොවට1 යෙත්ද; තදනුත්තරං, ඒ අනුතුරු වූ-‘තං අනුත්තරං’ යී බිඳිනේ. බ්ර්හ්මචරිය පරියොසානං, සසුන් බ්රථම්සරට අවසන්වූ රහත්ඵල; ඳිඨෙව ධමේම, දුටු ධමියෙහි-වත් මනුබෙවෙහි මෙයැ-යූසේයි; සයං අභිඤ්ඤාය, තුමා විසින් ජැනැ; සච්ඡිකත්වාහ, පසක් කොටැ; උපසමපජ්ජ, සපයා; විහාසි, විසී. මෙතෙක්තැනින් රහත්ඵල පත්සේ දක්වා දැන් ඔවුහු පස්විඛුන් ඤණ පාති ‘ඛීණා ජාති’ යන ඇයින්. ඛීණා ජාති, ජැ ඛීණු;3 වුසිත බ්රපහ්මචරියං, සසුන් බ්රිම්සර වස් හා මඟ බ්රඇම්සර වස්වසන ලදි. කතං කරණියං, එක්මඟින් කට යුතු පරිඤ්ඤාපහාණ සච්ඡිකිරියා භාවනා විසින් සතර මඟින් කටයුතු සොළොස3 විධ කරණිය කරනලදි. නාපරංඉත්ථිත්තායානි අබගඤ්ඤාසි, පිළි මෙබවට නොඑමී ජැනී. මෙතෙකින් තෙරුන් පස් විඛුන් දක්වා දැන් ඔවුන් රහත් මඟහි තියෙනසේ දක්වති. අඤඤ තරොච පනායඝමා න‍න්ර්්වා අරහතං අහොසි යී-නන්දත රාතන් අතුරෙහි එක් තෙරෙක් විය යූසේයි. එකා දෙවතා, එක් දෙවියෙක්. ‘දෙවො එව දෙවතා.’ මාතුච්ජාපුතෙ‍තා, සුළු මවු රැජන පුත්.4 ‘මාතුභගිනී මාතුච්ඡා.’ ආසවානං ඛයං, කාම භවදිටඨි අවිජ්ජා සතර ඇස්වන් පහන් හෙයින්, අනාසවං, ආසව නැතී; දෙතො විමුත්තිං, රහත්ඵල සපියුතු සමාධි; පඤ්ඤා විමුත්තිං, රහත්ඵල සපියුතු පැන; දිඨෙව ධමේම, දුටුධැමියෙහි5- එම අත්බැවැ යූසේයි; සයං, තුමා විසින්- අත්තනා; අභිඤ්ඤා, දැනැ-‘අභිඤ්ඤය’ යීකියයුතුයෙහි ‘පටිසඬ්ඛායොනිසො’යන තැන සෙයින් ‘ය’ කාර ලොප් කොට කියූ සච්චිකත්වාව, පසක්කොටැ. ‘සච්ඡි’ යනු සාක්ෂාො දත්වුයෙහි තිපා- ‘අයං මෙ ම‍ණගේගා භාවිතො, ඉදං ඵලංසච්ඡි කතං’ යී උපදනා පච්චත්ත ඤණින්දැනැයයූසේයි. උපසම්පජ්ජ විහරති, ඇටිඇටිසඳ සමවැජැ වෙසෙයි; මුඤ්චා මහං, අව මුජම්; එතස්මා පටිස්සවා, ඒ පිළිනයෙන්- ඒ ඇපයෙනි

1. මොනට, 2. ජගුණු, 3. සොළය, 4. පිත්, 5. ධම්යෙහි.

යූතැන්. ‘චෙතො’යි යොජනු-සතැන උපන් රහත් ඵල සිත්. චෙතසා, චෙතොපරිය ඤණින් නොහොත් සවඤඤණින්; පරිච්ච, පිරිසිඳැ. විහරති යන තැන ‘ඉති’ ශබදයක් දක්නේ යස්ස, යමක්හු විසින්; නිතතිණෙණා, තරනලදු; ප‍ඬෙකා, කෙලෙස් මඬ; මද්දිතො, මඬනලදු; කාමකණ්ටකො, කම්කටු; මොහක්ඛයං, රහත් මඟඵලඑව්; සුඛ දුකෙඛ නවෙධෙති, හේ සුවහයි දික් (හයි) නොකපි-සුඛ දුක් අරමුණු හා කම් අනුරිවින් උපජන එමුලු අනුනය හා පිළිඝු සුත් බැවින් තතුරු මැඳහත් හි මෙ සිටි යූතැන්. ඉදානි තෙ කථං, දැන් තා උටකලී කෙසේයැ; ආලයො, අදහස්; අඤ්ඤං, රහත්; දුච්ජන්තගෙහ සදිසො, දුසෙවු ගෙකක් වැනිය-භවුන්සැති සිඳැ අතුරු අතු රෙහි මිස විතක් උප ජන බැවින් දුසෙවු ගෙකක් වැනි. පබ්බජිත කිච්චස්ස, පැවැජි කිසය-පැවැජිකිස නම්; මෙතැන විවසුන්ධුර. මත්ථපකං, මතු රහත්ඵල; විරලච්ජනතං නො ගන කොට සෙවු; ඡි ද්දාවඡිද්ද, සිද්අවසිද්-ඡිද්ද නම්; මහසිද්, අවඡිද්ද නම්; කුදු සිද්. වස්සවුට්ඨි, යනු ‘වුඨි’ ශබදයෙහි අර්ත්ථද දක්වයි. අතිවිජ්ඣන්ති, විජුනි-1නොභැවු සිතට වජති යූසේයි; ආමිසං කත්වාන, අඹකොටැ; කුම්හාරං, කුඹක්බර-කුම්හනම්; දසාමු ණෙක යෙත්; සො, ඒ වෙණෙජ්; ගද්රඅභභාරකෙහි (සධිං) ගඩබු, වන්වහන බර හා සමඟ; යාව භණ්ඩස්ස විස්සජ්ජනං, බඬු විහි ජන-විකුණන පවා යි සේයි; චතුරිං,කන්නට; පරිඛා පිටේඨ චරමානො, පිරිවට කන්නේ; කාම සංයොජන ඝටටනත්ථංක: කාමසංයොජනයෙහි ගළවනු වට-කාමරාගයෙහි යොජනුවටය යූසේයි; උක්කණ්ඨි, උකැටි-පුවස්කෙළෙයි සේයි; පතොදං, කැහැට්; සොළසඬ්ගුලකණඨකං, සොළොස් අඟුල් දික් කටු ඇති; පුරතො,පතිඨහිත්වාසන, පෙර පයින් පිහිටා; උධරිත්වාඟන පච්ඡතො, පස්සෙහි පා උදුරා; සාවයිස්සාම්, හෙළනෙම්-‘පාත යිස්සා මි’යී සේයි. සඞ්ඛමුඛීං, ශඞ්ඛාකෘති මුඛ ඇතියක; සබ්බඞ්ග සොභිනීං, හැම අවයවයෙන් හොබ්නිය; භිය්යෝ, වටා; වටටං, තෘණතණ්ඩුල ඈ වටී; පලොභෙත්වාී, පොළඹා; ජාතකං නිට්ඨපෙසි යනු චතුක්කයෙහි ගද්රතභ ජා.

9. නඳ තෙරුන් වත්.

1. ගැළෙනුවට.

චුන්ද සූකරිකංනාම, සුඳුනම් හුරු වැද්දකු; ජාතක කාලෙ, සායෙහි; නාළිවෙනාළි මතේතන යන තැන වීදෙනැළියක ධනක් දක්නේ. කිණිත්වාජ, කැණැගෙනැ ඔවුන් පුස්නවුන් අතින් ගෙනැය-යූසේයි; පච්ජානිවෙසනෙ, පැළදොරැ; වජංවිය, ගොවුදක් සෙයින්; නිවාපං, තෘණාදි ගොදුරු; රොපෙත්වා;, රුවාහටගන්වා යූසේයි; ආළානෙ, ටැඹැ, උඬුමායිත්වාි, ඉදිමැසප්පිසී ගැනය් යූසේයි; චතුරස්ස මුග්ගරෙන පොථෙත්වාස, මස් නොකැඩෙනු සඳහා සිරිමුඟුරෙන් පොයය්; අත්තරෙ, දෙතලු1 අතුරෙහි; ලොහනාළියා2; උගුරු පවා පැටවූ ලොහො නැළින්; පක්කට්ඨිතං, කකියන. ‘පක්කට්ඨිතං තං ආවිලං හුත්වාක නික්ඛමති’ යන සබඳ. අච්ජං, තුනුවූයේ; අනාවිලං, නොකැ ලැත්තේ; කාළ චම්මං, කළුපැහැ ඇති සම්; තිණුක්කාය, තණ සිළුදෙලෙන්; ධුරවිහාරෙ, වැළැත් වෙහෙර; ජීවන්තසේසව, ජෙනුවහට මෙ-අනාදරයෙහි සාමිවචන. ‘යථා ඛණෙන විලයං ගච්ඡති’ යි යොජනු-යම් සෙයෙකින් කෙණෙකින් දැ ද එසෙයින් අධිපරිළාභ ඇතියා අවීචිසන්තාපයැ-යූසේයි. මහාරාජ යී මිළිඳු මහරජහට කියත් කූටාගාරමතෙතා, කුළාර ගෙ පමණ-එක් කැණිමඬුල්දී නැඟු වටගෙකක් පමණ යූ තන්; නෙරසිකග්හී මහි- ‘නිරයෙ භවො නෙරෙයිකො, සො ච සො අග්ගිවාති නෙරයි කග්ගි-තමහි’. මාතුකුචඡිගතාවිය, මවු කුස් ගියවුන් සෙයින් යම් සෙයින් මාකුස් ගිනි පත් සත්හු උදරොෂ්මයෙන් කලල කාලයෙහිජ් කම්බැලෙන් නොවිරිද්ද එසෙයින් යීසේයි. කම්ම සරික්ඛකොආකාරො, කම්සුරුකු ආ(ර) හූරු හඬින් හඬ හඬා දණින් ඇවිජුන කිරියයෙන් දුටුදම් වෙනියැ කම්හු ඵල වැළැජු සේ කීහ. ‘නිරයසනේතාපො උපටඨභි3 යන්නෙන් උවවදවෙනි කම්හු විවාඋපතට අරමුණුහි නිමිත් වැටහූසේ කීහු. පුරත්ථ්ම වත්ථුහ, පෙරදොර; පචජිමවත්ථු , පැසුළු දොර, මුඛං පිදහන්ති, හඬ පැටිකරනුවට, මුව පියන්.

ඉතොචිතොච, (එ) මෙපස්හිජ් සිටැය-ගෙහි දෙපස්හි සිටැය යූ සේයි. ‘භවිස්සති ඉති මඤ්ඤ’ යි ‘ඉති’ ශබදයක් දක්නේ. මඤ්ඤ යනු නිපා-හගිම්හයි සේයි. මෙත්තං චිත්තං, හිය ඉස්නා සිත්; කරුඤඤං, දික්හි කකි යන(සිත්;) කක්ඛලො, කැකුළු ඇතියෙක්; එරුසො, තද පියොවු ඇතියෙක්. ‘කම්මසරික්ඛකං ඵලං’ යී අරනේ.

10 චුන්ද සූකරිකයා වත්.

1. දෙවලු, 2. ලොහථාලායා:ධ:අ: 3. සන්තාපෙ, උඨී තෙ; ධ:අ:

සලාකයාගු, ලහඹු-ලාභයෙහි තුමා නම් හෙළා නිබඳ කොටැ පෙවූ හඹු; පක්ඛීකභත්තං, අඩමස් බත් වනචන්දන භත්තං, අලුත් සඳ දුටු සැදැ දෙන බත්; වස්සාවාසිකං පවත්තති’ යන සබඳ-වස්වුසුවනට දෙන සිවුරු පිඬුවා. අනු ජාතපුත්තා, අනුකුරුවැ උපන් දරුවෝ; දාන සංවිභාග රතො, දන් හා සංවිභාගයෙහි ඇලුනේ-සංවිභාග නම් තුමා වළඦනුයේ බෙජනු; සජඣාපෙත, පිරිවහව්, පට්ඨපෙසුං, පැටියෝ; සහස්ස සින්ධ වයුත්තා, දහසක් සුඳුවත් යුත්. දෙව් පුත්හු මෙ රිය හයනාල්හි සුඳුවෙතී යෙත්. ආගමෙථ, බලව්; අතිතේතා, ඇස්මෙහි නොපිරියත්; රථධුරෙ, රියදුරෙහි-රිය හිසැ යූ සේයි; තදෙව, ‘පුප්ඵදාමං’ යි සේයි. මොද‍මානො, තුස්නේ.

11. ධම්මික උපාසකයා වත්.

විත්ථා රෙත්වාය කථිතං, වීථරා හෙළටුවාහි කියනලද මල්ලානං, මල රජ්ජුරුවන්ගේ;නිගමො, නියම්ගම - සෙසු ගමට වැඩි ගම් නියම්ගම්; අනුපියම්බවනෙ, අනුපියනම් ගම් සිම්හි අඹ වෙනෙහි ‘යෙ පටිඤ්ඤතා’ යන සබඳ. යෙභූ ය්යෙොන, බොහොසු විසින්; සම්පන්න භොගො, පිරියුණු සැපැත් ඇතියේ; ගුළකිළාය, වටකෙළියෙන්; පටිකුජ්ජිත්ථාි, පියාලා; නගර පරිග්ගාහිකා, නුවර පිරිගා - රකිනා; අන්නහාරකා‍ලෙ, අන්නහාර නම් දුගී කල්හි; භාගභතතං, කොටැස් බත්; පවිසිතුං නලගිස්සාම, වැඳුම් නොලබන මෝ- සිස් පා කුමට දැකියැ දුන්වයි දෙව මුළට නොවැ දිය දෙම්හයි සේයි. සත්තධා ඵාලෙය්ය්, සිස් පෑ දැකිය දුන් දොසින් සත්කඬ වැ පැළෙනු. ‘ඵල විසරණෙ’. දිබ්බපුවපුණණං, දිවිපිවින් පිරුණවු; තස්ස, ‘පාතියා’ යී සේයි; ජාදෙත්ථාඵ වියඨිතො, යනු පැතැරැ සිටි තැන් ගැන කියත්, සන්තරසහරණී සහස්සානි, සත් පමණ රස නහර දහසුන්; අනුඵරි, අනුව පතුළු; චුළුපටඨාකං, පුතු හා ඉගිලෙන සුළුවටුවා; කතාහිනිහාරො, කළ අහිනිහාර ඇතියේ- නැති බවක් නොජන්නට කළ පතුන් ඇතියේ යුසේයි; ඔහාරිත, බැහු; කට්ඨත්ථිරෙ, දඬු ඇතිරියක - දඬු මැස්සෙක; බිදලමඤ්චකෙ, වේපත් හැඳැ; භත්තුට්ඨානට්ඨානං,

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය බත් උපදනා තැන්; උක්ඛලියං, ඉකිළියෙහි; රතනමකුළාය, රියන් මිළි ඇති-රුවන් බදනැ රියන් පමණ පියුම් මූහුළක් කෙරෙති. ඒ ගැන කියා. ‘පඨමං ඛෙත්තං කසාපෙබ්බන්ති ආදිකං’ යනුයෙහි විතර සඟබේකඳුයෙන් දැකියැයුතු, අපරි යන්තතාය අක්ඛාතාය, අත් නැති බවු කීකල; තෙන, එකරු ණෙන්-කමතුන් අත් නැති කරුණිනැ යුසේයි සඤ්ඤා පෙත්ථාන, හඟවා; චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය, හස්ත්යැ ‘ශ්ව රථ පදාති යන සතර අඟ ඇති සෙනඟින්; පරවිසයං, අන් රජුන් විසා; භණ්ඩිකං, බැඬි-බැඬිපෙළී. හන්දස, යනු බ්යඇවසායාත්ථිතයෙහි නිපා-අප පැවැජෙනුවට සනිටුහන්වු බැවින යුසේයි; භණෙ, යනු දාසාලපනැයි; අලං තෙ එත්තකං ජීවිකාය, දිවි වටනු වට එතෙක් හඹා; පවටෙටත්ථාණ, වැටී; තෙසං, උපාලි කපුවා හා සකුන්; විධාගතකාලෙ, නවතුන් හා ගමන් විසින් දෙකඬවු කල්හි; චණ්ඩා, සැඬහු-කැකුළෝ; නිප්පාතිතාති, නහනලදහයි. ‘නීහරිත්ථාන පාතිතාති නිප්පාතිතා’ ගාතෙය්යුසම්පි, මරතුජ්. කිමඞ්ග පන නාහං පබ්බජිස්සං’ යි යොජනු. අඬ්ග යනු නිපා-කවර කරුණෙන් අව් නො පවජ්නෙමි යුසේයි. ලගෙත්ථාං, එල්වා; පරිචාර කො, පිරිදරු-කැපිය යුසේයි; නිම්මානයිස්සති, නිමන කරන ලැබේ; තෙනෙවන්තරවසේසන, එමෙ ඇතුළු හවුරුදු යෙහි-හවුරුදු නො සපුරාමෙය යුසේයි. නොහොත් එමෙ ඇතුළු වස්හි-ඇතවස් නො සපුරා මෙය යුසේයි. භුම්මත්ථමහි කරණ වචන. කරණත්ථ හි කරණ වචන වුව මැනැව තෙවිජ පැමිණෙනුවට අන්තරවස්ස සාධකතම කළා වෙත්. තෙවිජේජා, දිවසක් පුවේනිවස් අසවුත්ඛය යන තුන් විජු ඇතියේ; දිබ්බ චක්ඛුකො හුත්වාව, දිවසක් ඤණ උපයා; අපරභගෙ, අවරකල්හි-අන්තර වස්සයෙන් පිටත යූසේයි, පොථුජ්ජනිකං ඉධිං, පුහුජුනන් ලැබිය යුතු ඉධ කුසලාභිඤ්ඤා යූසේයි; කුමාරකවණ්ණං, කුමරුසඨන්;(ඉමාය) අභිමෙඛලිකාය, මේ සප්වැළ2 පළඳනෙයින් උපලක්ෂික තවැ-ඉත්ථුම්භූතයෙහි කරණ වචන. උච්ජ‍ඬේග, ඇක; පටි සංහරිත්වාූ, හැරැ; පරිහරිස්සාමි, පස්වටනෙම්-සුගතො වාද දාන සික්ඛාපදපඤ්ඤාපන ඈ බුදු කිස කරනෙමී යන අභිප්රාවය. පාපකං චිත්තං, පවු සිත්-බුදුසපුවෙහි ලොබ සිත් එව්, බුදුන් කෙරෙහි අගා සිත් එව්-මෙ දෙජ් නීවරණාවස්ථෘ බැවින් ‘සහ චිත්තුප්පාදෙන ඉඬිතො පරිහායිත්වා ’ යූහූ. සරාජිකාය පරිසාය, සහරජ පිරිසැ; (ජිණේණෘ), ජුණුයේ; වුධො, වියැ

1. පබ්බජිස්සන්ති: ධ:අ 2. සප්ප වැළ.

අතට ගියේ; මහල්ලකො, වීයෙන් මහත්‍; අපේපාස්සුකො, උසා නැතියේ; නියාදෙථ, පිළිපය; ඛෙලාසික වාදෙන, කෙළ ගලනු පස් වටනු මිස බික්සඟහු පස් වටනුවට තෝ තිස් සෙහිද? යන වාදනෙන්. ‘ඛෙළං අසති ඛාදතීති ඛෙළාසිකො, ඛෙළාසිකො ත්වසන්ති පවතේතා වාදො ඛෙළාසිකවාදො-තෙන’ අපසාදෙත්වාස, ග රහා; පකාසනිය කම්මං, දෙවිදත්හු මසස් නෙහි පුවස මහණ යී පුවසන කම්. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, මෙ කරුණු ඇති;(යං); යම් කරුණකින්-කරණාත්ව ර්‍ හි උපයොගවජන් නිපාතයෙක් එව්. තෙන, එකරුණෙන්-ළද රුවැ ‍මෙ මියෙනුවට කරුණු ඇති බැවින් යූ සේයි. ‘අහං භග වන්තං භනත්වා බු‍හණඬො භවිස්සාමි’ යනු එසේ බුදුනොවිය හැකි බවු තුමන් දන්තුජු පාපෙච්ඡතායෙන් අභිභූතව කීහු. ‘තස්මිං රජේජ පතිඨිතෙ’ යනුයෙහි තෙරුන් ප්රොචත්සාහයෙන් ඔහු රජයෙහි පිහිටියජ ආණත්ති විසංකෙතනයෙන් තෙරුන්ට පරිජි නො විය යෙත්. තෙරහු “පිතරං භන්ත්වාස රාජා භොති” යෙජූහ. හේ රජවැ පියාණන් මැරීයැ. ඉති බැවින් ආණත්ති විසංකෙත විය යෙත්. පුරිසෙ පයොජෙත්වාය, දුනුවාවන්යොජා නිවතේතසු, නැවැති කල්හි-තෙරුන් යෙජූ මඟ පියා බුදුන් යෙජු මඟින් තුමන් ගේ ගිය කල්ගිය යූසේයි. සීලං පවිජ්ඣිත්වා-, වතරමි යි මහත් සෙලක් විහිජැ; රුධිරුප්පාදන කම්මං කත්වාස, ලේ සල්වන කම්කොට තුමන් වුහුට් සෙලින් බිඳී බිදුන් පිටිපය හුණු සෙල්ලෙන් මෙ ලේ තතින් සලායි සේයි බුදුන් සිරුරු වජ්රනකාය වන බැවින් සැලි පහර භොතුජු1 ලේ බුයි2 නො විය යෙත්. වජ්රජකාය හොත් ජීවකයන් අත සැතිත් කුමට? කඬ විය වත්; වජ්රනකායතානම් පරොපක්රජමයෙන් නො බි‍ඳෙන බැවැ. ජීවකයන් සැත් පහර පරොපක්රුම නම් නො වෙයි. එයින් වජ්රනකායතාවට හානි නැති යෙත් එසේ හොත් තෙරුන් සැලි පහර හී ලේ තතිත් කුමට? සිලිය යත්; විදුරු නො බි‍ඳෙතුජු අවුවෙහි තුබුව හුණු තවාහි වන සෙයින් ‍උවකුම් හා මියෙහි නො බි‍ඳෙතුජු අන්තශ්වලන මාත්රු යෙක් වේ. එයින් වජ්රතකායතාවට හානි නො වෙයි සේයි. නාළා ගිරිං, සැඬපජොව පඬුරු දුන් නාළාගිරි ඇත්හු. තුමන් මරවා බුදුන් රැකියටිවැ සිටි බැවින් “අත්තනො ජීවිතං සත්ථුග පරිච්ච ජිත්වාත’ යූහු තෙරුහු නාළාගිරීහු බුදුන් නො මැඬිය හැකි බව නො දත්ති යත්; දන්තුජු බුදුන් කෙරෙහි පෙමින් එ කිරිය කළහ යෙත්; අභිහට, එළවන(ලද). නුවර සිස් කොටැ ගිය බැවින් “තස්මිං දිවසෙ සන්නිපතිතානං අඨාරස

1. සැලිපහරතු ජු, 2. බුන්.

කොටි සඞ්ඛාතානං” යුහු. වෘඬ දුර්ව ල වෑධීන් පෙළෙනුජ් ‘අප්පකං ඌන මධිකංවා ගණනුපගං නහොති’ යි කීවෙන්.ආනුපුබබීකථං, කාමාදීනව ඈ අනුපු කියා; ධම්මාභිසමයෙ, සස් පිළිවේ, චූළහංස (මහාහංස), අසූනවායෙහි සුළුහස් ජා හා මහහස් ජා; කක්කටක, සනවායෙහි සුවන්කකුළු ජා; දෙවදත්තස්ස කම්මං, දෙව්දත්හුගේ ක්රි,යා. ‘රඤේඤ මාරාපි තත්තා නෙව තථා පාකටං අහොසි’ යී යොජනු. යම් සෙයින් නළගිරීහු වුහුට් හෙයින් පාළවීද එසෙයින්ම රජහු මැරූ සෙයිනුජු සෙල් පවයිනු ජු පාළ නො වියැ යුසේයි. ථාලිපාක, මුළුබත්; කො‍හඤේඤත, කොහොන් කැමින්. ‘කුහනස්ස කම්මං කොහඤ්ඤං’.පඤ්චවත්ථුසනි, “යාවජීවං අරඤ්ඤකා අස්සු” යන ඈ මතුයෙහි කියන පස්වතුන්; ලුඛප්පසන්තං ජනං, රුළු බැවුහි පහජනා ජනා; විඤ්ඤා පෙත්ථාක, (විඤ්ඤාපෙත්ථාජ), විනව විනවා-කිය කියා යුසේයි. කායවිඤ්ඤත්ති හා විසි විඤ්ඤත්තින් තුමා පසයෙහි අටී බැවු ජන්ව ජන්වා’ යී සේයි.සඞ්ඝභෙදාය, සඟ බිඳුමට; පරක්කමි, පියෝ කෙළේ; චක්කභෙදාය, සක් බිඳුමට-සඟුන් සසුන් රියෙහි සක්සුරුකු බැවින් කියුහු. ගරුකො, බරි-කප්ප ඨීක ඓලෙන් සගභීව සිටි බැවින් කියත්. “සඞ්ඝභෙදොති ආදීහි” යන තැන විථර සඟබේ කඳින් දතයුතු. අජ්ජ තගේග’-‘ත’ කාර ආගම; අගෙග, යනු අදැත්ථී හි නිපා-අජපටා’යි සේ යි. අඤ්ඤත්රෙ ව භගවතා, පින්වත්හු විනාමෙ; අඤ්ඤත්රය භික්ඛුස‍බඬෙඝන, බික්සඟහු විනා; උප්පන්න ධම්ම සංවෙගො, උපන් ධම්සංවේ ඇතිවැ- ධම්සංවෙගනම්; සව් ධමුන් ඔතවන ආරෙන් උපදනා ඤණ; අනත්ථධ නිඝසිතං, අහිතයට වැටෙනුවා; සුකරානි, සුවකටැකියෝ, අසාධුනි, කාදු සිරි ඈ නො සොඳුරු කම්හු; අත්තනො අභිතානිච,තුමහට නො සුවයට් වැටෙනුවෝ. ‘අසාචුති’ යි කරනාකල්හි අමනුඤ්ඤ සේ කියුහ. ‘අහිතානී’ යි ඵල දෙනාල්හි කැකුළු සේ කීහු. පරමදුක්කරං, ඉතා දුකට; ඉමං උදානං, මේ උදන්-ධර්මහ සං වෙනෙන් ඉතිරැ ගිය තෙපුලැයි, සේයි, උදානෙසි, පැවැත්වී; සුකරං, සුවකට; සාධුනා, හුදියක්හු විසින්; සාධු, සොඳුරු කම්; පාපෙන, ලමුවා විසින්; අරයෙහි, උදීන් විසින්, ඛමන්ති, රුසියෙත්ද; සලාකං, ලාහ. ලද රුස් වනුවන් පමණ දත්නට හා තරකරනුවට ගුල්හක විවටක සකණ්ණ ජප්පන විසින් ගන්වන හුණුපතුකඩ ඈ සලාක නම්. වජ්ජි පුත්තකෙහි නවකෙහි, වැජිරට වැසි නව මහණුන් විසින්;

1.ඈයින්

(අප්පකතඤඤෑහි), නො දන්නවුන් විසින්-දුහඟ ඵාසුහොත් සමාදන්විය යුතුයැ අඵාසුහොත් සමාදන් නො විය යුතුයැ යනු සුතන්1 පෙළෙහි සමය, ත්රිවකොටිකපරිශුඬ මච්ඡමංස කැව චරජ නැති යනු වන පෙළෙහි සමය; මේ දෙසමය නො දන්වා නවා මහණුන් පස්වතට ලහගත් කල්හි යූ සේ යී. ආදෙසනා පාටිහාරිය නම්; එවං තෙ මනො’ ‘ඉතිපි තෙ මනො’ යන ආදී විසින් ඔවුනො‘වුන් සිත් පැවැති සේ කියන පෙළහර. ඒ දක්වා කරන අනුසසුන් ඉඬි පාටිහාරියානු සාසනී නම්. කොකාලිකො, කොවැලි මහණු-දෙව්දත් තෙරුන් බුඬ විෂයෙහි අග්සැවීය යෙත්. මාවිස්සාසි, නහම් විස්වැසෙ; පාපිකානං ඉච්ජානං, ලමු ඉසයන්-අසත් සහනුවහ ඉස ලමු ඉස නම්. වසංගතා, විසී බවට ගියාහු; උණ්හං ලොහිතං, “නීතා තෙ භික්ඛු” යී කොවැලි තෙරුන් කියත් මේ උපන් සන්තාපයෙන් වැහුණු ලේයි. ජණ්ණුකාභිප්පාතෙන’2 යත්, නිදොස්මෙ අත්ත දුතියොව ගතො, තුමා දෙවනු කොටැ ගියේයි-තමා පිරි වර3 පන්සියෙන් එකුකුජු නො ගෙන ගිය සේයි; අ‍ෙත්ථාි, වැඩ; පටිඝත්ථාුර වුතතිනං, පිළිසථරින් වැටෙන සුලුවන; ලක්ඛණං, එනම් මුවා; ඤාතිසඞ්ඝ පුරකඛතං, නෑ මුලින් පිරිවරන ලදුවා; කාළං, එනම් මුවා; සුවිහීනං, පියනලදුවා; ඉදං ජාතකං, එකනවායෙහි ලකුණු මුව ජා; අනුකිරියං, අනුරූ කිරිය-තුප කිරිය හා එක්වැනි කිරියය සේයි; මඤ්ජු භාණකං, මියුරු තෙපුල් ඇතියහු; මයූරගිවසංකාසං, පහන් මොනරකර සුදුසුවා; වසිඨකං, එනම්හු; උදකථල චරස්ස, දියහි ගොඩහි සරනුවා; තස්සානුකරං, ඔහු එක් වැනි කිස කරනුයේ; සෙවාලෙ, ‘සෙවාලෙන’ යූ සේයි; පළිඟුණ්ඨිතො, වළඳනා ලදුයේ-හැම පසින් මෙ පිහිකරන ලදුයේ; ජාතකං, දුක නිපාතයෙහි වීරක ජා; තථා රූපි මෙවකථං, එබඳු මෙ තෙපුල්-තොප අනුකිරිය කෙළේය යන ‘තෙපුල්; “අචරි-පෙ-”. පච්ජිමෙකාලෙ, පැස්ම් කල්හි-මරණ ආසන්න කල්හි. ‘අත්තනො සාවකො’ යන තැන ‘ආහ’ යනු වැඩියේ. “කෙසග්ග මතේතාපි ආඝාතො නත්ථිෙ” යනු ලොක බැවහාරයෙන් කියූය. අරූධම්නට ප්රහමා ණයක් ඇත්තෙන් නො කීයු. ලෙවුහි සැවින් සැව නැති

1. සුත්ත, 2. ජණ්ණුකාභිඝාතෙත, 3. පිරිවැරූ.

සෙයි කියටි කෙනෙක් ‘කෙසග්ග මතේතාපි නත්ථිි’ යෙත්; බුදුනට කැරුණු වධයක් නැත හොතුජු, තුමන් වධයට පියෝ කළ තැන් ගෙනැ “වධකෙ දෙ‍වදෙත්තමහි” යූහූ. ‘අඞ්ගුලිමාලකෙ’ යන තැන් පටය් ‘මාලිනෙ’ යී හදාරත් මෙ. භූම්මට්ඨහි සම්පදාන වචන කළා වෙන්. ධනපාලෙ, නළගිරි ඇත්හු කෙරෙහි; ‘සබ්බත්ථර’ යී ආළවක සුචිලොම ඈ අප්රි ය කාරීනුජු ගන්නේ. ‘දසේසථ මං එතං’ යී බිඳුනේ. අයං මෙ දස්සනාලාභො; ධම්මතා, පියවි-තියුණු සෙයින් ආයාවි තබ්බ යාචනකම්හු පියවියයිසේයි; මඤ්චං ඔතාරෙත්වාප, තෙරුන් හොත් හැඳ බයය්; යාචගොප්ඵකා, ගොපු ඇට පවා; හනුකට්ඨිස්ස, හනු ඇටහු. “ඉමෙහි අට්ඨිහි-පෙ- සරණං ගතොස්මි” යන සබඳ. දෙවාතිදෙවං, දෙවියනට අධි දෙවියා; නරධම්මසාරථිං, පුරිසදම් සැරියා; සමන්තචක්ඛූං, සවඤඤුහු; සතපුඤ්ඤ ලක්ඛණං, සිය පින් ලකුණු. ‘සත පුඤඤතො නිබ්බත්තලක්ඛණං යසස’ යන වාක්යය. අනත් අපි රිසේ සක්වළහි හැම සත්හු එකි එකී පින් සත ගුණ කොටැ කොළෝ නම් එතෙක් ජන කළ එතෙක් කම් සත ගුණ කොටින් කළ පිනින් නිවත් ලකුණු ඇති බැවින් බුදුහු සතපුඤඤලක්ඛණ නම්හු යැ. පාණෙ හි, දිවියෙත්-ආපාණ කොටි’ යූ සේයි. ඉදං කිර ඨානං, මෙ කරුණු-‘කිර යනු අනුශ්රුවාත්වදහි නිපා. කම්මඤ්ච භාරියං, රුභිරුප්පාද පඤච වත්ථුදයාචන ඈයි නොමහණව නොකටහැකි කම්. සහ‍බෙ කම් වනාහි මහණ නොව නො කටහැකි; ආයතිභවස්ස පච්චයං, අනාභෙවෙහි පසේ බුදුවනුවට උපතිස; ඉතො, මෙකැපින්; අට්ඨිස්සරොනාම, එනම් ඇති. (නිච්චලෙ බු‍ඬෙ), අනනු පිළිඝු සැලුම් නැති තථවා කෙරෙහි යාවකණ්ණසඞ්ඛලිතො, කන්සිළිපවා-කන්සිළින් මතුයෙහි යූසේයි; යාවගොප්ඵකා, ගොපුඇටපවා; මහාතාලක්ඛන්ධ පරිමාණං, මහතල්කදෙක්හි පරිණාහා පරිණා ඇති; අකතඤ්ඤුස්ස, කළවා නොජන්නවු හට; විචරදස්සිනො, සිදුරු නහමනුවහට; නෙව අභිරාධයෙ, නොම අරිය යහනු; ඉමං ජාතකං, එකනිපාතයෙහි මේ සීලව නාග ජා; ඛන්තිවාදිජාතකං, දුකනිපාතයෙහි ඛන්ති වාදි ජා; චුල්ලධම්මපාලජාතකං, පස්නවායෙහි සුළු ධම්පල් ජා; ධජ, යට අගැ බඳ ධජ; පටාකා, කිසෙලි-සරස ගැන්වූ පටාක; චණේඩ, කැකුළු සිත් ඇති බැවින් සැ‍ඬෙහි; ඵරුසෙ, වසම් පියෙවු ඇති බැවින් පරුස්හි; හිංසිතො, නහනුලදු; පච්චයා, සොම්නස්; අකණ්හනෙතේතා, පිඟුඇස් ඇතියේ; පච්චාගමනාය, පුන ආ ගමනින්-‘පච්චාගමනතො’ යි සේයි; පිඞ්ගලජාතකං. දුක නිපාතයෙහි පිඞ්ගලජා; තප්පනෙතා, පිළිඝුසිත් සැපියුතු දොම්නස් වෙනෙන් තැවෙනුයේ.

12. දෙව්දත් තෙරුන් වත්.

අනුච්ඡවික කිච්චානි, රුසි අනුරූ කිසයන; චිත්තානු රූපං, රුසි අනුරුවින්; පරිවිසිතුං, සතපනුවට; වෙය්යාඞ වචචං, මෙහෙයි. ‘දානගේග ඨිතො’ යී අරනේයි. කනිට්ඨ භාතික, සග බෑ; සරීරකිච්චං, සිරිරට කටයුතු ආළාහන කිස; දුක්ඛී, චෙතසික දුකින් දුක්පත්හි; දුම්මනො, දුම්නසින් වුටු සිත් ඇතියෙහි; අස්සුමුඛො, කඳුළුමොසමොණ ඇති යෙහි ‘අස්සු මුඛෙ යස්ස’ යන වාක්යි.

13. සුමනා දෙවියා වත්.

උරං දත්වා , ළදී; ධූරං, ප්ර ධන් කිස; විපස්සනා ධුරං ගන්ථො ධුරං, විවසුන් ධුර හා ගත්ධුර; යාව අරහත්තා, රහත්ඵල පවා; ඝටෙනෙනා, තැත්කරන්නේයි; වායමනෙනා, සම වයම්හි යෙජනුයේ; සහපටිසම්භිදාහි, පිළිසැඹියා1 හා සමඟ-අත් ධම් නිරුත් පිළිහන්-මෙ සතර තැන ප්රතභෙදයට ගිය ඤණ හය් සමඟයැයි සේයි. සරහඤ්ඤං, උදාත්ත ස්වරයෙන් යොජා කරන අජ්ඣායන සරහඤඤ නම යෙත්. පදභාණ පෙදෙහි පෙදෙහි ම නැවැති ස්වර ඇතියේයි. සරහඤඤ ගීත ස්වර යට නොගොස් අනුකරණව පැවැති ස්වර ඈ විශෙෂ ඇතියේයි. අට්ඨාරසත්තං මහාගණානං, සුත්තන්තික ගණ වෙනයික ගණ ඈ අටළොස් මහා ගණයන්ට; ථොකංකාලං, සුලාක්කල්; සහිතුං අසකේකානෙතා, වියත්මි යන මනින් නො සිහිය හෙනුයේ; සමප්පමාණං ආසනං, මහලු හොතුජ් පැන පිළිවිසැටි බැවින් සම පමණ අස්නක් ගත්හු; ගන්ථික භික්ඛුං, ගත ජන්න මහණු; රූපා රූපෙ, රුවාරූධම්හි; ඉතරො, ගත් ජන්න මහණ-පෘචඡ කයා කෙරෙන් අත් බැවින් ‘ඉතරො’ යි කීවෙත්. ‘සො සබ්බං කථෙසි’ යත් මැනැවි. උජ්ඣායිංසු, අවඤඤයෙන් නැරඹු හු; සබ්බ පරියතතිධරස්ස, හැම පෙළි ධැරුවහට;

1. පිළිසිඹියා.

ධමපියා අටුවා ගැටපදය 55 පාමොඣසස, ප්රනධන්හට; පසං සාමනතමපි, පැසසි මතුවක්. ‘මතත’ ශබදයෙන් සාධුකාර දාන වැළකූහ. හතියාගාවො රකඛණ(ක)සඳිසො, පෙළ ධම් කියා තොප කෙරෙන් වන් පිළිවෙන් මතුවක් ලබන බැවින් බැළයට ගෙරි රක් නාක්හු වැති; පඤචගොරසෙ, ඛීර දැධි කක නවනීත සපපි යන පස්ගෝරසයන්; පරිභුඤජනක සාදිසො, උතුරු මීනිස් ධම් සුව වළඦන බැවින් ගෝරස වළඦනුවා වැනි; සහිතං යනු මෙ මෙබුදුජන් සඞගතාත්වඋ වන බැවින් සහිත නම්. පකබ පහරණ මතත මපි, පියා පහරන මාත්රන කල්හිජ්; පටිචජිත්වාළ, පිණිස්වා ගෙනැ; දිවස හනිමතතං, දවස් බැල මතුවක්; වතත පටිවනං, වත් පිළිවෙත්-පළමු කරනු වත් නම් , පුන පුන කරනු පිළිවෙත් නම්; හාගිහොති, කොටැසි වෙයි- හිමීවෙයි සේයි; සාමඤඤසස, මඟඵල; නිය්යා දි තානං, පිළිපයන1 ලදුවන්ගේ; යථානුසිටඨං, අනුසසුන් අනුරිවීත්; ගොරසසෙසව- ‘ඉව’ යනු සාදාශ්යා ත්ථයහි. ‘යථාගො සාමීකා ගොරස සස භාගිනො එවං සාමඤඤසස භාගිනො’ යී යොජනු . සීලසමප නතසස, පිරිහුන් සිල් ඇතියහු-‘ස මප තන සීලසස’ යි සේයි. බහුසසුතසස, ආගම බුහුසුවා ; පමාදවීහා රිනො යනුයෙහි අත්ථමය ‘ අනිචවාදි වසෙන’ යන ඇයි . ‘න දුස්සි ලස්ස වසෙන කථෙසී’ යී යොජනු . ථොකං , සුලාක්. ‘ඵකවග්ග ‍ෙවීවග්ගමත්තං යනුධම්මපද අධිකාරයෙන් කියත් . එකසුන්ත දවී සුත්තමත්තං’ යන ඈයිජු කීයනු . ‘පුබ්බභාග පටිපදාඞඛාතං’ ‘චරණනො’ යන සබඳ- පුභා පිළිවුවා පාති ‘චතුපාරිසුඬි’ යන ඈයින්. අනුධම්මචාරී, ලොවුතුරා ධමට අනුරූ ධම් සරනුයේ. අජ්ජ අජෙජවාති,-‘එව’ යනු පළමු පෙජෙභිජ් යොජනු. ‘ඉති’ ශබදයෙන් පෙරවැ ‘අධිගමි’ස්සා යන්තන් අදනේයී. පටිවෙධං, සස් පිළිවෙයි; සම්මා යනුයෙහි අත්ථශ ‘ හෙතුනා නයෙන’ යනු: පරිජා නිතබේබ ධමේම යී දුක්සස් කීහු . මෙය හා එකලකඛණ වන බැවින් සචඡිකා තබබ නිවන්හාය් භාවෙන බ්බ මඟුජ් කීවෙත් . එකලකඛණ හොතුජු ‘ ‘ රාගංච දොසංව පහාය මොහං’’ යනුයෙන් කී බැවින් පහා තබ්බා සුමු දු නො කීවෙත් . පරිජානනෙතා, පිරිසිඳ ජන්නේ. මෙයින් මෙ ‘සචඡිකරොනෙතා’ යනු ගත්තේ . තදඞගවිකඛ මහන සමුචෙජද පටිප්පස්සාඬි නිස්සරණ වීමුතනිතං වයෙත, තදඟ විඛමබුන් සුමුසෙයි පිළිපසද නිසරුණු විමුත්තින් විසින් .35 පුභා පිළිමුවායෙහි තදඟ වීඛ ඹුන් මඟැ සුමුසේ ඵෙලෙහ 1. පිළිචායන.

56 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය පිළිපසද් මඟ ඵල දෙතැනැ තිසරුණු විමුන්ති ලැබෙයි ඉධ හුරං යනු දෙජ් අධිකරණාත්ථ හි තිපායැ යන පක්ෂඟය ගෙනැ ‘ඉධලොක පරියාපත්ත’ යුහු; පච්චත්තහි තිපායැ යන පක්ෂදයෙහි සිටැ ‘ ‘අජඣතනික බාහිරාවා’’ යහු . චතුහි උපාදානෙහි.කාම දිටඨී සීලබ්බත අත්ත වාද යන සතර උපාදන්නෙත් ; මගාග සඞඛ්යාහතස්ස සාමඤඤස්ස, මඟ නම් ඇති මහණ කම්හු . ‘ සමණස්ස කම්මං සාමඤඤං’ ඵල සාම ඤඤස්ස, ඵල නම් ඇති මහණ බැවුහ. ‘ සමණස්ස භාවො සාමඤඤං’ පඤච අසෙඛධම්මකඛන්ධඤස්සච යී ‘ච’ යන්නක් අරනේ-සිල සමාධි පඤඤා විමුනති විමුනතිඤා ණ දස්සන යන පස් අසෙයි ධම් කඳහුද්; රතනකූටෙන විය අගාරස්ස, රුවන් කැණි මඩලෙකි න් ගෙකෙක කැණිමඩුල් ගන්නක්හු සෙයින් ; අරහනෙතන, රහත් ඵෙලෙන්; දෙසනාකූටං ගණභි, දෙස්නෙහි මුඳුන් ගනි- දෙසුන් නිමවීය’ යි සේයී.

14 දෙසභා තෙරුන්වන්.

යමකවග අටුවා සන්ය නිමි.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 57 කොසමබීයං, කොසඹෑ 1 නුවරැ; ඝොසිතාරමෙ, ගොසු සිටුහු කළ ඇරැම්හි; සාමවතී පමුඛනං, සාමවතීය ප්ර ධාන කොට ඇති; එතිසසා මාගන්දිටයා; මරණඛ්යසසනං, මරණ දුක් -‘බ්යංසති ඛීපති සුඛනති බ්යරසනං’ නොහෙ‍ාත් මරණ විනැස්-‘ විචජින්දිසත්වාඤ අසනං ඛීපතං බ්යඛසනං’ ආනුපුබබී කථා, අනුපුයෙන් පැවැති කථා; අලලකපෙප, අලලකපප නම් රට ; වෙළුදිපකෙ, 2 වෙළුදිපක නම් රට; ජතතං උසසා පෙත්වා අහිසේසත් ලඟා; ජීයානං, ජිරනුවා; අනත මසො, යටතින්- පියයුතු තාවක් පියු එසන් අනතම නම් පුනතදාරසස, ජාදරුවන් හා අත්බරට - ‘පුතතාච දාරාච පුතතදාරං , තසස.’ මනතයිංසු, (ස) සැඳියෝ . ‘න ජිවීතුං අසකෙකානතා’ යනු හා ‘පබබජිතා’ යනු යොජනු . අත්ව)ඬ මාසං, අඩ - අඩ මසින්; ගණසඬගණිකා, ගණසැඟැණි-‘ගණසස සඞගණිකා- සංසගෙගා-ගණෙන සඬගණිකා ගණ සඬගණිකා’. ජාලෙය්යා්සි, ජලවන්නෙහි; මහෙසකෙඛා, මහත් අත්බැවු ඇති - ‘මහානුභාවො’ යි සේයි . කාලකතො , කාලක්රිසයා කෙළේයි; ඉතරො, අලලකපපක තවුස්; කමමං උපධාරෙනෙතා, තමා ලද සැපතට හේ කම් බලනුයේ; නෙකඛමමතො පටඨාය, නෙඛැ ම්හිපටාය්- තවුස් පැවැජයෙහි පාටා’ යි සේයි;තපචරියං, නවසිරිම් - වන බුදුනුපාහි3 වෙදො කතවිධින් තවුසන් රක්නා සිල් ඈ නවචරියනම් මගගික පුරිසොවිය, මඟි පිරිම්තියක්හු සෙයින්; භත්ථි ක නතවීණං චෙව, හැත්කත් වෙණජු; හත්ථිත කනතමනතංච, හැත්කත් මතුරුජ්. හැත්තට නොකල් තන්හය් මතුරුජ් ඇත 25 හොතුජ් කල් තනක් හා මතුරක් ඇති බැවින් එයින් නම්දිව් මුළුලු වෙණහය් මතුරු ‘හත්ථි කනතවිණං’ ‘හත්ථිහකනත (මනතං) නම් විල. යුථපති, හැත්මුළුපරිණා; පිටඨිං උප නෙනෙතා, ලැ‍ඟෙනුවට පිටු4 ඵළවනුයේ. ‘උපනාමෙනෙතා’ යෙත්මෙ එමෙ අත්වි’යි - යමෙක් හැත්ර න් පලවනුයේ එච්. බාලාතපං’ නව නැඟි හිරු- නො තද අවු ආකාසතලෙ, අහස්තෙලෙහි- සඳලු මඬුයෙහිය යුසේයි; රාජමුදදිකං, රජහු රුජහු පැළැඳිය යුතු මුඳු- රාජලඤජ නය යෙන් . හත්ථිහලිඬග සකුණො, ඇත් ගිජුළිහිණියෙක්; පකෙඛ විසසජෙජත්වා යනු වට යුවළ පියා විහිජ්; ගරුගබිහතාය, බර ගබ ඇති බැවින්; 35 හිරුක ජානිකතාය. බිරි පියවි බැවින්; අජඣපපනෙත

1. කොසඹෑ, 2වෙඨදිපකරටෙඨ.ධ: අ: 3. වනපුබුදුහිපා හි, 4 පිටි.

58 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය

පතුයේයී. ‘අධිචචපපනෙතා අජඣපපනෙතා’- අසමඟ වයට පළමු වැ හුණුයයි, සේයි. උබෙබජනියො, බියකරනුයේ ; ජඩෙඩසසති, පියන්නේයි; සදදං කත්වාද, හඬය්. වෙළෙපැ ලැයැ1 පතුළ බැවින් ‘ මණඩ පාකාරෙත, යුහු. මිගරූපාති, මස්රුවුන්- මිග ශබද උපලක්ෂඅණ . විටපනතරෙ, වෙළෙප් අතුරෙහි; පාණිසදදං, අත්තල හඬ; සුරිය ත්ථ ඬගමන‍.කාලෙ, හිරු එප්සෙන කල්හි; කමමජවාතා, කැමැජිවාහු- කම්හුබුයි සිරුරුහි රුජන බැවින් කමමපචචය උතුජ වාතයට ‘කමමජවාත’ යි කීවෙත්. චලිංසු, සුලුහු- ගබ පෙරළමින් මානුසෙ, ගණනලදු දහසක් මීනිසුන් ; සඬගාමෙ ජිනෙ, සැඟැම්හි ජිනීනම්- හේ නො උතුම; එය වරාජ් - එකං, හුද කලාවු; අනතාතං, තුමා; ජෙය්යා යමෙක් ජිනී නම්; වෙ, එකැනින්; සඬගාමජුතනමො, සඟම් ජනනුවන් අතුරෙහි උතුම්. ‘ආකාසවණණනාදිවසෙන’ යනුයෙහි ‘ආදි’ ගහණිත් ‘උය්යානන වණණනා වන වණණන‍ා’’ ආදි ගන්නේයි. ‘ඛන්ධ පටිසංයුතතං එකමපි ධම්මපදං’ යනු හා‍ යොජන්නේ. චතතාරි මාති’ යන ඈයි ධම්මපද දක්වන පෙළි. දසමනුසස සත සහ සසා නි යනු දහසින් ගැණැ දහස් ගණන් කීයේ; සඬගාමසිස යොධො, සැඟැම්හි ප්ර.ධන් යෝ පිරිම්නී෴

15. කුණඩල කෙසී තෙරින් වත්.

අනත්ථ් පුචජක බ්රා හමණං, අහිය පුළුවුස්න බමණක්හු අ ත්ථධමෙව ජානාථ මඤෙඤ, වැඩමැ ජනුවයි හඟිම්; උසසුර සෙය්යාි, හිරු නැ‍ඟෙන තාක් හෙවුම්; ආලස්යං්, කම් කටයුතු කල්හි නො කරන අලස සැබැව; චණඩිකකං, පුරිසකම් කරන බැවු හය් පුරිස තෙපුල් බණන බැවු; දිඝ සොතතියං දික් කල්හි හෙවු මැ; එකසසඬාන ගමනං, හුදකලාව අධන් ගමන් යීමැ; පරදාරුපසෙවනං. පර අයත් මාගමුන් සෙවුමැ; ගණාචරිය, ගණ ඇජුරැ2 ගණජෙඪක, ගණ දෙටුව; ආසයං උපධාරෙත්වාස, අදහස් බලා; අවජයං,3 පාරජය; අතතා, තුමේ; ංජිතං, කෙලෙස් ජයෙන් දුනුයේයි; සෙ‍ෙය්යා , උතුමැ; යාවායං, යමෙක්ද මේ; ඉතරා පජා, කෙලෙස් ජය මුන් සෙසු ජෙයෙන් ජනන සත්කැන් - හේ නො උතුමැයි- සේයි. අතත දනනසස පොසස යනු මතුයෙහි ජිතං යනු වහා යොජනු- දමනලද අතුන් ඇති සත්හුගෙ ජයය- යුසේ ; සඤඤත චාරිනො 1. කතිපාහචිචයෙන. ධ. අ: 2. ඇජුරු. 3. අපජය. =ධ. අ.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 159 පටවනලද කා විසි හසර ඇති‍යහුගේ; නෙව, යන ඇයී පිළිසේ පද කයිරා, යනු වහා යොජනු -දෙවෙක් ගජවෙක් බඹකු හා සැමඟ මරෙක් පරාජය නො කරනු යයි -සේයි; පකඛනතරො හුත්වාි, පකඛනතර ඇතිවැ- අතික් වහලක් ලදින -යු සේයි෴

84. අනත්ථා පුචජක බ්රානහමණයා වන්

 මුහුතත මතතං,  මොහොතක් මතු දවස්හි;  මම සාවකසස  ඔලොකනං වා, ම සවුවක්හු බැලීම් එච් .  මෙයීන්  තුමන්  සවු  වක්  හු දැකැ උපන්  ප්රලසාද කියත් .   කටච්ජුහිකඛා  මතතදානං  වා,  යනු  මම සාවකසස,   යනුව  හය්  යොජනු .  යො, යම් පුඟු-  ලෙක් ;  මාසෙ,  මසැ මසැ ;  සහසෙසන,  දහසකින්- දහ    10  සක්   විසජීමෙන්  යී  සේයි ;  සතං සමං  සියක්  හුවුරුදු; යජෙථ,  දුන්නේ  නම්;  යො,  යමෙක්;  එකඤච  භාවිතතානං,  හැවු ඇතුන්   ඇති   එකක්හු;  මුහුනතපම  පුජයෙ, මොහොතක් පිජි නම්;  සායෙව පුජනා සෙය්යා , ඒ පුජමැ  උතුම්;  වසසසතං , වාසියක්; යංහුතං, යම් දුන්  දනෙක්ද-‘ත  නො සා එව 15	  පුජනා  සෙ‍ෙය්යාද’  යියොජනු.  මෙහි මහ නෙරහු  ‘බඹ ලොවට පිළිවුවා  කියව  භගව  මෙ   බමණහටය’  යුහු.    බුදුහු  ලොවි  මහ ජනයට  වායියක්  දුන්  දත්  වරා   තුමන්  සස්නෙහි  එක්  භාවිත  තැනක්1  හට මෙ‍ාහොතක්   කළ  පුජමෙ  මහත  යුහු.  ඉති වන් නෙරුන්  අයජිය  නො  කියා තුමන් සිත්  මගක් මෙ කියු වෙත් 20  තො?  යන්;  (නො)  ඉති.   තෙරුන්  අයජි  බඹලෙවු  ගැම්නී පිළිවුවාද්  කියු;  බැවින් .  කිසෙති- ‘භාවිතතතානං’   යනු   යෙහි  සමාධිත්  හැවු  අත්තිජු  මැගිත්  භවු  අත්තිජු  ගැණෙත්. ඉති  බැවින්     මෙ   දෙස්නෙන්   බුදුහු  තෙරුත්   යජි  සමාධි  පිළිවුවා  හා බමණහෙ  අනුරූ මඟ පිළිවුවා  කියු වෙත්.  නොහොත්   25  තෙරුන්  බමණ හෙයි නො  බලා  යජි  බැවින් එ  පියා හෙයි අනුරූ මඟ පිළිවුවා මෙ කියු වෙති ගන්නේයි.  ගුණවසෙන,   යනුයෙහි මඟ ඵල ගුණ  ගන්නේයි෴

ධම්පියා අටුවා ගැටදය -දාවාහට සුව සැපත් අරන බැවින් වඳ නොවෙ යෙත් ‍ෙව වාරෙ, දෙයලක්-රැයිම්මැ හාසවසැ; උපටඨානං, උවැ ටැත්; වාළමිගටඨානෙ, වග තරස් ඈ වලමුවන් සිටුන තන්හි සුසු තිසදදං, ‘ ‘සුසු’’ යන ඬ-වල මුවන් පලනුට ඔහු 5 කරන හඞ දක්වන අනුකරණ . ඔකාසො, අවසර;1 තෙන සඤඤාණෙන, ඩ් සලකුණෙත්;පකඛන්දි ත්වාු, පැක්සැ- ගොසින් යුසේය. සකන්දිසර්ගෙති‍ෙශාෂණයොඃ’ යන ධායි. ගචජපොථනභුමි පොථනඨානෙ, ගස් හා බිම් පොයන නැන්හි- පරහන තැන්හයැ’ යි සේයි. නිකඛනතුං භුසසිත්වාස, තුන් 10 යලක් බුරා ; සරිරපටිජගගනං, මුඛධොවන ඇයි සිරුරු පිළි ජග් ; තිරියං ඨත්වාි, මඟ අවය් සරස සිටැ; අනුපදිත්වාස, පහකොට; නිවාසනකණෙණ, හත් සිවුරු කන; (චීචරං) ජිරි, සිවුරු ජ්රිණි ; ඵාසුකටඨානං, සුව තැනකට- ගෙත් තම්හි සභාය වනුක්හු ඇති තැනටය සන අභිප්රාියි. ගන්ධ මාදනාභිමුඛො, පසේ බුදුන් වසන ගඳමහත් පව් අභිමුඛවැ; භුඞකරිත්වාක,2බුරය්; උජුජාතිකා, උජුපියවි ඇතියහු; ගහනං හෙතං භනෙත- හනෙත භති ; එතං ගහනං, හේ මුවහ-දුපපවෙසය යුසෙයි; යදිදං , හේ කවරු; මනුසසා, මිනිස් ජැය නිවන් සත්හු. මිනිසුන් සිත් විරුජ් පියොවුට ඇති බැවින් කියාත් උතතානකං, තුරි-නො මුවහ පසවො, පසුහු සියු පා ජැය්හු සිත් ඉදුරුකිරිය ඇති බැවින් කියන් උජුදිටඨිතාය, ඉදිසිත් ඇති බැවින්;අකුටිලතාය,නො හැජ් සිත් ඇති බැවින්; ජෙජ් පසේ බුදුන් කෙරෙහි ඉදිව පැවැති සිත් මෙ. ඉආයුකඛයෙන,විවාදුන් කම්හු ඵල දෙන ශකති නො හුණජ් උපන් හෙවෙහි ආ හීමෙන් පුඤඤකඛයෙන, ආ ඇත ජ කම්හු ශකති හීමෙන් ; ආහාරකඛයෙන, කල් හැඳින වැළඳිය යුතු අහර නො වැළඳිය යුතු අහර නො වැළඳිමෙන් ; යෙන, කල් හැඳින වැළඳිය යුතු අහර නො වැළඳිමෙන්; ‍ කොපෙන, පරා සැපත්හි තවද උපන් රොෂයෙන් සුතත්හි කියු ආයුකඛය කමමකඛය උභයකඛය මරණහය් උපක්ර ම මරණ මෙහි කුමට? නොකීහ, සුතත්හි නොආ ආහාරකඛය මරණ කුමට? කීහයන් ; උහයකඛය මරණ ආයුකඛය පුඤඤකඛය මරණහි මෙ ගැනෙන බැදත් නො කීහු. උපක්ර ම මරණ ආහා රකඛය කොවා දෙමරණිත් ගත් බැවින් නො කිහු. එසේ හොත් ‘ආයුකඛයෙන පුඤඤකඛයෙන උපකකමෙන’ යුව දෙවි යනට සෙසු උපක්ර‘මයෙනුජ් මරණ වෙයි යනු පැමිණෙන බැවින්

1.අවස, 2. භුකකරිත්වාන.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 61

එම හැරැ සමභව වන උපක්රවම මතු දැක්වියටිවැ ‘ආහාරකඛ යෙන කොපෙන’ යුහු. එසේහොන් දෙවියනට උපක්ර්ම මරණ නැති යනු කුමට ? කියති යත්; අහර සඳ වැරජවීම් හා පරා සැපත්හි ඉසා උපක්ර‍ම බැවෙකිත් අප්ර සිඬ වන බැවිත් කියත් බහුං පුඤඤං කමමං, බහු විපාක වන බැවින් එච් බහු ශකති වන බැවින් එක පිනෙකුජ් ‘ බහුපුඤඤකමම’ යි සේයි . මෙයින් ‘යාචතායුකං ඨත්වාප’ යනුවට හෙතු දැක්වු වෙත් . උපරූපරි නිබබතති යනු එක් සෙයිනකි මතුනො තිපැජන බැවින් එක්වැ නිපත් සෙසු අවුතු සෙයින් වෙන් කීවෙත්. නෙහොත් බහුං පුඤඤං කමමං කතං හොති, දත් ඈ පිත්කිරියයෙහි එක්වමෙ නො එක් දහස් සෙයින නිපජජන1 බැවින් චෙතනා බහුත්වත විසින් එච්, එක් සතක්හු නොඑක් පිත්කිරිය කරන බැවින් පිත්කිරිය බහුත්වත විසින් එච් කිහු. එසේ කියත් අනත්මන උවථඹ2 වුවද පින් බහු ශක්ති වන බැවින් ‘යාචතායුකං ඨත්වා් උපරූපරි තිබබතතනි’ යන දෙටජ් හෙ දැක්වු වෙත් . පරිතතං පුඤඤං, කීවාට විපරි විසිත් පුරුතු පිත් . මහ කොටාරක් දෑක්විපින්යටිවැ රාජකොටඨාගාරෙ යුහු ආ බොහෝ හෙ‍ෙවහි පිළිසැඳ ජුනු පුරුතු පින් මහත් කොටැලු තුන් සතර නැළියක් ධාන්යව වැත් නැයි සේයි. අනතරාව, අනතරාළෙහි මෙ-අයි එසනට නො පැමිණය යුසේයි. කාමගුණෙ, නවවගීත ඇයි කම් ගුණ; සතිස මෙමාසෙන, අහර සඳ සිහි නො කිමෙන්; චවින්වා ච, යනු අතුරෙහි අතික් ‘චවි’ යන්නක් අරනේයි. නගරසොහිතියා, ගිණික; කිං එන, මෙ කිමෙක? දු පුත් දෙජනයහට සාමාන්යස පුංස වත බැවින් නිපුස් එක්වජත් වි. ජෙ , යනු දැසට ආලපනු. කනතරසුපෙප, මහලු කුල් ලෙක්හි, නටදි නො පිරිහිනක් කියවිවැ ‘කතතරසුපෙප’ යුහු. ත්ථිකරණ නකඛනතයොගො, වක් හා කරණ හා නකත් යෝ, උපධාරෙත්වාප, සොය ; ගහපතානිං, ගෙහි මඹුව; නිකත් යෝ, උපධාරෙත්වා , සොයා; ගහපතානිං, ගෙහි මඹුව; නිවෙසෙත්වාු, වසවා; භාරෙසසාමි,3 හරවනෙම්-මරවනෙම් යුසේයි; කතිපාහචවයෙන, කීප දවසක් ඇවෑමෙන්; වජතො, ගොවුදෙත්; ගොගණජෙටඨකො උසඟො, ගෝගණට දෙට උසබ්; චකකමගෙග, සක් යන මඟැ; සාකටික ජෙටඨකො , ගැලිදෙටු; ධුරං, ගැල් ධුර; භාරියං වත කමමං, ‘ ‘වත’’ යනු විෂාදයි, බැරි ලව් කම් -ඔහු කළ කම් නොහොත් සක් මැඟහි හෙවුකම් නොහොත් සොවල්හු ගැල් සකිති දරියෙකි

1.නිවරජත,        2.    උවථම,      3.  මාරෙසසාම්:ධ: අ:

62 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය

මෙළේයි යන කිසැයෙක් වුයේයැ’ යි සේයි. පහටො, සක් පහරනා ලදුයේයි; ගොචරං , ගොදුරු බීම; හෙහෙති ස‍ෙදක නෙපි, සිටි තැනින් සලනුවට ‘ ‘හෙ හෙ’’ යන සද කළ කලද; චොරපපාත පබබතං, සොර පවයිනම් පවුවට නොහොත් සොරුත් හෙළන පවයිත් ඇති පවුවට; පටිහඤඤ මානො, සැපෙනුයේ ; ඛණඩාඛණඩිකොහුත්වාි, කඞ කඬවැ නොහොත් කුදු මහත් කඬ ඇතිවැ; මහාවෙණුගුමෙබා, මහත් හුණු ළැහැබෙක්; ජිඤජක ගුමෙබා. කිරිඳු ළැහැලෙක්; කොජවෙ විය, කො‍ඳෙක්හි මෙත්; වෙණුබලි, හුණු කරවුවර; අකඛිමහි කණ්ටකො විය, ඇසු හුණු කසළක්සේ; ආවාපං, උළු බැජනුවට බදුත්වත් කළ තැත්-සුළය යෙත්. ආලිමෙපසසසී, ජල්වනෙහි-‘ආලිමපයිසසයි’යි සේයි; අවජාතපුතෙතා, නො සමජැ පිනෙක් ; චාටියං පකඛීපිත්වා , යනු සඟවනු සඳහා කියත්; සචවකාර සදිසං, හැතරයරු වැනි- බඩු ගහන බව කැමැතියා බඩු හිමියාහට දෙන අත්පඬුරු වැත්නැයි සේයි . එකං කමමං ආණතතං, එක් කමක් කරනුකොට ඇණැවනු ලදු. ‘එකං කමමං කාතුං’ යි සේයි. ‘තංතත්ථො ගචජනතං ආභ’යි යොජනු. ගුළකීළං1,වටකෙළි;බහුං ලකඛං ජිනිංසු, බොහො ලක් ජුනුහු-බොහො වට ජුනුහයි’ සේයි; පටිජිනිත්වාණ, පිළිජැනැ-ඔවුත් ජුනුතා වට වළා ජිනය් සේයි.බහුංජිතො, බොහො පර ජු යෙම්; නිබන්ධිව, නිබඳනියු- නො කොට නො මිස්සහෙයි වෙළෙව-යුසේයි. අහධි-‘ ‘අහ’’ යනු විෂාදාත්වොහි; ‘ ‘ධි’’ යනු නින්දා ත්වි හි - තුමා පුත්හු මරණැ වීෂාදහා මොහු ජු (නු)යෙහි අගරු 2 හඟවා.සකල සරීරෙ පකකටඨිත ලොහිතො හුත්වාා, සියල් සිරුරැ කකියන ලෙහෙ ඇතිවැ . ‘සකල සරිරෙ පකකටඨිං ලොහිතං යසස’ යන වාක්යි. භුමමවචනයට අලුක් කොටැයු. අවත්ථහටො, පැතිරෙන ලදුයේ. ‘යථාතං අපපදුටඨසස පදුටඨමනො’-තං යනු තිපා. යම් සෙයින් මෙත් ඇතියක්හට දැහැවියෙක් නො මඳ දොම්නසක් වළඦයිද එසෙයින් මෙ මෙයිත් නො මඳ දෙම්නස් වැළජිය’ යි සේයි ඛනතිවාද ධමමපාල කුමර ඈ මෙත් අධී මහසත්නට දැහැවැ සපරාහි දොම්නස් වැළජු කළ කලාබු පරනත පාදි රජුත් සෙයි න් මේදුටුධැමියෙහි නොමඳ දොම්නස් වැළැඦියැ යන අභිප්රා යි. දණෙඩන , දඬින්, කායදණඩ වචීදණඩ ධන දණඩයෙත් .-කාය දණඩ නම්  ; තාඩන ඈ, වචී දණඩ

1. ගුළං කීළනෙතා:ධ:අ: 2. අඟරු.

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය 63

නම්; පරිභාෂණ ඈ. ධනදණ ඩ නම්; සඑසවහරණ ඈ- අදණෙඩසු , දඬට නො තිස්සත් කෙරෙහි . ‘අදණ ඩියෙසු’ දඬට නො නිස්සත් කෙරෙහි. ‘අදණඩියෙසු’ කියයුතුයෙහි ‘අදණෙ ඩසු’ යනු වි. අපපදුටෙඨසු, නො දැහැ වියවුත් කෙරෙහි; දසනත මඤඤතරං ඨානං, යනු විපරිණාම කොටැ ‘දසනතං ඨානානං’ යි යොජනු-දසපිළා කරුණත් අතුරෙත් එක්තරා කරුණක්. බිපපමෙව, දුටු ධැමියෙහි මෙ ; වෙදනං ඵරුසං, පුරිස් වෙයිත්-බලී දුක් වෙයිත්; ජාතිං, භානි-ධන හාති මතුයෙහි කියන බැවින් පුඤඤහාති යසො හානි -ධන හානි ඈ ගත්තේයි. සරීරසසච හෙදනං, හසනචෙජද ඈ ශරීරහෙයද; ගරුකං ආබාධං, බි ලිරෝ; විතතකෙඛපං, සිත් විඛෙමු-උත්මාද; උත්මාද; උපසසගගං, ප්රතවාසය-සවහරණ ඈ උවදුරු; අබහකඛයං ච දාරුණං, ජාතිකුලඝටටන ඈ දරුණු හැවුම්; පරිකඛයංචඤතිනං, නෑයන් වනස් ; හොගා නංච පහංගුණං, 1 සැපත් වියෝ; අගගිඩහනි පාවකො, පාවක නම් ඇති ගිනි දවයි මෙතෙකින් දුටු ධැමියෙහි විඳුනා පැළ දක්වා දැත් සමපරාහි විඳුනා දුක් දක්වති. ‘ ‘කායසස හෙදා දුපපඤෙඤා තිරයං සො උපපජජතී’’ති. එවංසනෙතපි, මෙසේ වු කල්හිජ්-අපපදුටඨ ඝොසුවා කෙරෙහිපෑ දොස යෙත් පුත් වියොව වු කල්හියැ’යි සේයි ; උජුකං ඔලො කෙතුං ඉජිකොටැ බලනුවට-වෙෂජිමහ නොවු සිතින් බලනුව හටය සේයි; ආයුතතකසස, යුත් කැමියා; කතනබබ යුතනකං, කටයුතු සඟරාක්;දසනෙත, දහකනැ; අකඛරසමයං, අකුරු පිළිවෙය; පාතරාසං, පෙර වරු කෑ යුතු බත් ‘පානො අසිතබබං පාතරාසං සෙටඨිජායං, සෙටඨි භාය්යා;ව; පණණරස සොළස වසසාපදෙසිකා, 3පසළොස් සොළොස් හැවිරිදියයි කියනුවට නිසි-සොළොස් හැවිරිදියෙහි සිටි යයි සේයි.අභිරෑපා, වෙසෙස් රූ ඇත්තී; පාසාදිකා, දුටු වත් සිත් ප්රිසාද කරනු වී; පෙයනකාරිකං 4 දාසිං, මෙහෙකර දැසක්; අනතරාපණං, අවුණට ; පෙසනෙත , මෙහෙ යුයෙත්; නිටඨතු පෙසනං, මෙහෙයිම් තිබේවයි-ඒ තබා මේ කර‍ා යන අභිප්රායයි. පෙම, සනා ; 5අටඨි මීකදජ ආහචව, ඇට මුල පැහැරැ-පෙම් සිතින් උපන් රූ ඇට මුල පැහැරැ සිටියෙත් පෙම් මෙ ඇට මුල පැහැරැ සිටියෙි යුහු. පුබෙබව ස නනිවා සෙන , අයුභෙවහි කළහියෙත් ; එවං තං ජායනෙ පෙමං-‘තං’ යනු තිපා-පෙම් එයිත් හටයි . උපපලංව යථොදකෙ-ගාථා 1පභං ගූරං; ධ:අ: 2.විම්හ, 3.වස්ස්දේදසිකා:ධ:අ: 4.පෙසනකං 5.සනු

64 ධම්පියා අටුවා ගැටපදය

බන්ධ.න සඳහා ආකාර හ්ර සව කෙළේයි-‘උපපලංවා’ යි සේයි . ‘ ‘වා’’ යනු ආඋ්යිත්වයහි ‘උපපලාදිකං’ යි සේයි. යම් සෙයින් දියෙහි මහනෙල් හටිද, එසෙයින් (පෙම්) වැ ඩියි සේවි. අඤඤවිහිතතාය. අත් අරමුණට ගිය සිත් ඇතිවන බැවින් මෙයින් නො දක්නට හේ කීහු. අපසසනතානං යනු අනාදරයෙහි ෂෂ්ඨියි-නොදැක මෙයට යුසේයි. නදිටඨං අසස ,නො දක්නා ලද්දේවීනම් ; පුරිස ගුතතියා, පිරිම්තී රකවලිත් ; සංහරිත්වා , හකුළුවා; අතිසාරං,අතීසාර රොව්; පාද මුලිකං, පීමිල්ලකු-මෙහෙකරුවක් හුය’යි සේයි. ‘ගවඡනතානං අමහාකං පපඤෙචා භවිස්සති’යි සේයි. පාදපසේස, පමුල; උසසිසකපසේස, හිස් දොර ; උතතානකො, උඩුමුවවැ: ආයකමමිකං, අය කැමියා . උපහොග පරිහොග භණඩානං පරිචෙජදො, උපහොග පරිභොග බඬුත් පිරිසෙයි උපභොග බඬු නම්; භොජන පාත්රච සරාව ඈ-පරිභොග බඩුනම් ;මඤවපිඨඈ ‘ගාමාව ඛෙනතා නිව දීපදාව චතුපපදාව යානාතිච වාහනාතිච’ යන වාක්යප. දිපදා, දාසිදාසා; චතුපපදා, ගොමහිසාදයො; යානා නි, රථ සිවිකාදිති; වාහනාති, හත්ථි අස්සාදිනි; අලකබිකා වත,නිසිරි බෝ ලව්; මත්ථආකෙන, හිසිත්’ උරමජෙඣ, ළැමඬියෙහි; පෙතතිකං, පියා සතු . ‘පිතිතො ආගතං පෙතතිකං’ පටිසසු තං, දෙමි පිළිනකරනලද්. යථා පුරං, පෙරසේ; සනති සිනෙනත හුත්වා , සත්හුන් ඉරියවු ඇතිවැ; ධිතිමා, නුවණ ඇතියෙක්-දිරිය ඇතියේ එච්-තනතුරු හම්මත්නට අසස සත රථසත ඈගන්තේ . ජියි , පිරිහෙළි; නිකකඩයි, හැයී; එත්ථර,මේ සැපත්හි; කීං හොසි, කිසෙයිත්? නිසවු හු ; අඣකපණාදිනං අඳ කවණ ඈනට ; දානබ්යා වෙටො, දන්හි විය වුළු; අදිටඨ (පුබ්බ) සහායකෙ‍ා. නුදුටු වීරී සබඳ ‘අදිටඨපුබෙබා සහායකො’යි සේයි. වයපදෙසං, විය ගළත් ; ඝොසකසෙටඨිං පත්ථරනතා, ජිවනත්ථා’ය තකෙකනතා ; ඉමිනා නීහාරෙන, මී නියරිත්; වීජාතමාතුයාපි , ලුහුවුහු මවටජ; විපතතියා., විවෙතින්-සැපත් විවෙතිනැ’යි සේයි; කති පටිවිංසෙ, කිහිප කොටසක්; නස්සවසලි, යා සැඬල; පවෙචාරසමිං, උරමැඳ; සතතිපපහාරංබ විය, අඩයටි පහරක් සෙයින් ; වණෙ ඛාරො දක පරිසෙකංවිය, වෙණෙහි කරදිය ඉස්මක් සෙයිත්;

1.සබඳු, 2.පජ්ජොවා, 3.සැඩ පජොහු, 4.නුහුබදු- නුහුබත්, 5.බුමු.

170 ධම්පියා අටුවා ගැටපය

ජුරිකං බන්ධිි ත්වා , පිළී අතිරෙහි මුවා කොටැ සිරිය බැඳැ; සබබසඬගාහිකං කත්වාර, බොහෝ මඳ දුනුවත් එකක් කොටැ . ‘අචඡරාය ගහෙත්වාහ’ යන තැන ‘දිනතං’ ඇරැ යොජනු . දෙව දණෙඩා, දෙවියත් කරන නිග්රාහ; දානවෙය්යාි වටිකං දන් කැමියා; න අවජානිතිබබං, අවඤඤා නොකට යුතු; උදකෙන, වැසි දියෙත් ;විපාක වසෙන, විවා දෙන විසිත්; කහං, කොහිලා; ආවිනනෙතා, රැස්කරන්නේ෴

101 බිළාල සිටුහු වත්.

ඔතාරං, සිදුරු; අය්යා , හිමියෝ; සංවිදහි, වදාළේ; ගල් ගොත්තර කරන විසින් . මා තාව ගමිත්ථ , ‘තාව මා ගමිත්ථය’ යී යොජනු-ත(ව) මහම් යවයි සේයි. එතෙතා ගනෙන, මෙයින් ‍/ගියෙයිත් ; ඉධාපි, මෙහිජු; වෙකල්ලං නත්ථිි, උනු නැති-මෙ හැම ජු වසත් නිඋගහටයි සේයි ; මං විලිමපිතු කාම, ම අසිඳියැටියෝ-ම අයත් වොලොගතැටියෝයි සේයි. එතෙනාවා, එයින් හෝ; ඉනොවා, මෙයින් භෝ; පරිසුඪිංසු, වාරා සිටියහු ; අප්පස‍ෙත්ථාධ, මඳ සාත්ථන ඇත්තේයි-මඳ පිරිවර ඇත්තේ’ යි සේයි. ‘මගගං පිරිවජෙජති’ යොජනු෴

102 මහාධන වාණිජයා වත්.

නෙසාදං , වැද්දකු; වාසියමානා, වාසකරන ලැබෙත්නී; පාය, මලු ;සුල , හුල් සකටධුරෙ, ගැල් දරා‍ඬෙහි; වත්වා හරණමෙව, වත්ථා භරණ ජාතං; සංවිදහිත්වාත, පිළි යෙළ කොට්; මා මං අනුබන්ධිව, මා අනුවැ නහම් එයි; මං, මා; න පකෙකාසසි, නො තැඳවාහි; අතතනො ධම්මතාය , මරුවියෙත්; සිරී නාම , සැපැත් නම් ; මතක හතතං, මළවුත් උදෙසා දෙන බත් ; සංවාසමත්වා ය, වාසපිණිස; ඝරබන්ධු නෙන,ගෙජෙළෙත් ; සසුණිසං ණිසං, ණිත් හා සැමඟැ; පාසඪානං , මල හැටවු තැන් ; ඔතාරෙතුං, බහාගත්නාට්; ඵාසුකාහි හිජජනතිහි විය, බි‍ඳෙන බඳු මහ වෙළයින් උපලක්ෂිඔතවැ ; මුඛනො ඛෙළෙන පගඝරනෙත මියෙත් වැගිරෙන කෙළිත් ; අන්න පඤචදසමො, තෙමේ පසළොස්වනු වුයේ;සතතිං, අඩියටි .; (වණං) අනුඔහිතුං, වණඊඅතුව දත්නට්; 1.පොසියමාතා-ධ.අ. 2.ඔරොපෙතුං-ධ.අ. 3.හිජජ්නෙතා-ධ.අ.

171 අකුබ්බතො, නොකරන්නාහට; හරිතාල මනොසිලා, සිරි යෙල් හා රක්සනෙත්ත්වාස, හනා;සුවණෙණන ඛවිත්වාි, රත් හස් ගවසා; අනෙතාවිනිංසු, ඇතුළු බද්හු උජඣාසිංසු,අවඤඤා කොළෝහු; නිහ්යාිදෙසි, දිනී; භුජිසෙස් අකංසු, නිදස් කොළොහු; සමපරිවත්තමාතා, ජාති විසිත් පෙර ළෙත්නී; පචවුප්පනත හිනෙතවා, වත්මනුයෙහි කළ හිය යෙකිත් හෝ. ‘උප්පලංව’ යන තැනැ ගාථාබන්ධසන සඳහා ආකාර හ්ර සව කෙළේයි-‘උප්පලංවා’ යි සේයි. ‘වා’ ග්රතහණ යෙත් ‘ ‘පදුම පුණඩරීක’’ ගත්තේයි-යථා උදකෙ උප්පලංවා පදුමං වා ජායති එවං පෙමං ජායති...

103 කුකකුට මිතතස්ස වත්ථු .

සුනබ ලුද්දකං, බලු වැද්දක්හු; කාළකණණි, කළු වනෙක්-සිරිනැතියෙකැයි සේයි ; පචචා ගචජනෙතා, පිළි එනුයේ යි ; උකකාහි ආදිපිතං විය, සුළුපත් ජෙලෙත් ජල් වන ලදුවක්හු බඳු; වෙදනානුවතති හුත්වාද, වෙයිත් අනු වතතනුවැ -දුක් වෙයිනෙත් මඬනා ලදු වැ-යු සේයි; හස්සනතං, ගළනුවා; පරිකඛිපනනමෙව. පිරිඛෙවු කරනුයේ මෙ; ලුඤචීත්වාය, සිඳැ; අරොගංනුබො, රෝ නැතිය හෝ,? උදුරු මුතිය හෝ? යි සේයි; අපදුඪස්ස, නොමැසිය හට්; ජාතජකඛබිලෙ, රුක් සිදුරෙක්හි; සාළික පොතකො, සැළිලිහිණි පැටෙක්; පරිකබිපිත්වාක, පිරිඛෙවුකොට්-දරණ එවැ-යුසේයි; දිඪෙව ධමේම, එමෙ අත්බැවුහි...

104 සුනබ ලුද්දකස්ස වත්ථු,.

මණිකාර කුලුපග තිස්ස‍ෙත්රෙං, මිණිරු කුලෙ‍ාවු තිස් තෙරුත් ජයමපතිකා, මාගම් පිරිම්තී දෙදෙනා ; පටිජගගිංසු, වුටුහු; ‍‍සෙධාවත්වා , දෙවැ-ගහය් යුසේහි; පෙළාය උපරි, පෙළිමතුයෙහි; පොසාවනිය කොඤච සකුණො, පුස්නා කොස්ලිහිණියෙක් ;දාසව්යංද,දස්බවට්; දණඩකෙන ය නෙතසි, දැඬියෙකින්පිරිවැටී ; වෙදනා මතෙනා , වෙනෙත් මුළාවුයේ උතතානො, උඩුතෙලිවැ; එසොවිය, ඒ කොස්ලිහිණියා සෙයිත් මැ; ත්වාමපි මරාහීති, නොද මියායි-එබසිත්මැ 1. බදුහු, 2. කුලුපක, 3.ම්ණිරුකුංලහි කුලොවු. 172

තෙරහු කොස්ලිහිණියා මළ බැවු දැනැ. පවෙධනෙතා, වෙවු ලනුයේ; සංවිගග මානසො, බියපත් සිත් ඇතියේයි; අනෙතා ජදනං, සියතින් ඇතුළු; පාදෙසු වහනෙනසු, පා පොහොතා තාක් සැඳැ; ධුතඞගං සමාදාය, පිඬවා දුහඟ සමාදත් වැ; මුනිනො, මහණ්හට්; ගතනං පචචති, බත් පිසන ලැබෙයි; අනාසවා, බිණාසාවා;සුගතිනො, මනා ගී ඇතියහු-කලණ කම් කළහු යුසේයි෴

105මණිකාර කුලුපග තිස් තෙරුන් වත්.

යාගුඛජජකං දත්වා , හඹුහය් කජ් දී-කජ් නම් පුපාදි. සුපබ්යාඤජනං, සුභය් බැජුත්. ධුපමානාය හාජනතො යන සබද්-දුම් ගැත්තිය බජනෙයිත්-යුසේ‍යි. තතො, ඒ ගිනිගත් සියතින්; නිණ පලිවෙඪිනො, නෙණෙත් වෙළන ලදුයේ; විප්පකාරං, විපුවරු; සලාකං චරෙසුං, කළුවන් ලහා හැසුරුවුහු; නාවිකස්ස, නෑ හිමියා; කිංසාමිති යනු ‘කීංකාතබබං සාමි’-යුහෙයි; විස්සරං , බිරු හැඬු: ඔමුඤචිත්වාි, මුඳා; පිලොතිකං, පියලි කඩක්; වාලික කුටං, වැලි කළක් ;විලුමපිංසු, ‘තදෙව ලෙණෙං’ යි යොජනු. කුටාගාරනෙතා, කැණි දි කළ ගෙයක් පමණ්; පාද ගාමෙහි, පයෙළියෙහි ගැමිත්; පුරිමෙහි සඬිං, පෙරෙට් දෙවිකලපයෙහි කියු මහණුත් හා සැමගැ; දිඪානි භුනානි කාරණානි, දැකැ අනුව කරන ලද් කරණත්; පරන පිසන ඇයින් . ‘හරනතියා සඬිං’ යී යොජනු. හමෙහා , අළෙ උප්පණෙඩනති, වෙළවත්; මඞකුහුත්වාන, දුමුක්වැ; භතතු, සවාමි අනමතගෙග සංසාරෙ, නො පිරිසුත්වු කෙළ ඇතියේ සසරහි; උචජඩෙග, හිඟ; ගාවියො චාරෙනතා, ගෙරි කවන් නාහු; මහා ගොධං, මහා ගොයක්හු; සාඛාහඞගමුඪිං, කොළ මිටි; අඨිවම්මාවසෙසා, අවසිටි සම් හා ඇට ඇතියා වැ; වෙ පන සත්තා හෙ එකතො කත්වා , දෙසතියක් එක්කොට්෴

106 තිණණං ජනානං වත්ථුම.

1 .නිණවෙඪිතො-ධ.අ. 2. විලිම්පිංසු, 3. චා රෙත්වාා, 4. මිටු, 5. එක්කොටු.

173 සුප්පබුඬ සක්ක, සුපබුදු සක්හු; වෙරිඪානෙ, සතුරු නත්හි; ආඝාතං, ‘පියස්ස මෙ මනා පස්ස අනත්ථංු අවරි’ යන අගා; නිමනතිතඪානං, පැවැරූ තැනකට්; පරතො ගචඡාති, අනෙක් මැඟකිත් යායි; සිත පාතුකමෙම, සිතා පහළ කිරී-මෙහි; පචච‍තියෛා, කරුණ්; ‍‍‍‍‍ ‍ෙහටඨාපාසා‍ෙද, යට මහලෙහි.’න කථාය දොසො අත්ථිා’ යි යොජනු . අනියමෙන අවත්වා , අසෝ තැනෙක්හියයි අතියම කොටැ නො කියයි; උප භොග ජාතං , වැළැඳිය යුතු තා උවාරණ්; සොපාතං, හරා පෙත්වාො, සත්බුමුයෙහි හිණු හරුවා,වෙ වෙ මලෙල, දෙ දෙ මල්ලයත් විධාගා‍වොනාම, දෙබැවුනම්-සචවාලික භාවනාම-යුසේයි. නාහිගවෙය්යත, නො මඬනෙජු; නිරුඬවෙලාය, වරූ වේලෙහි; උදදාමො හුත්වාග, උදම්වැ-දම්සිඳැ-යුසේයි; සනති සීදති, සන්හිඳි. ‘සමපත්තමෙව සමපටිචඡ’ යි යොජනු෴

107 සුප්පබුඬ සක්කස්ස වත්ථුි

නවවන පාපවගැ අටුවා සන්යස නිමි

174 ජබ්බ ගගියෙ භිකබු, සවග මහණත් ; සත්තරසවගගිටයහි හිකබුහි, සතළොස් වග මහණු විසින් ; ප‍ටිජගගිනෙ, පිළි ජගනලදුයෙහි. ‘න ව කතනබබං’ යි යොජනු . ‘ ඉදං නාම ආසපතතිං’ යී අඬ්යාගහාර කරනු . දණෙඩ පතනෙත, දඬුහෙන සැඳැ. සතර රියන් දඩු නම්. සතර රියනින් උනු මුගුරු නම්සතර රියන් වැඩි යට නම් . තසනති, බති ව්ය ඤඡ- නං නිරවසෙසං, ‘සබෙබ තසනති’ (යී) හැම ජනා ගත් බැවින් බැජනු නිරවසෙස්; අ‍ ෙත්ථාි සාවසෙසො, හත්ථාබජානීයාදිත් නොබන බැවින් අරුත් සාවසෙස්; හත්ථා‍ජානෙ ය්යෙථ, අජානෙය්ය‍ හත්ථි මෙ හත්ථා ජානෙය්ය නම්. අස්සා ජානෙය්යාිදි එසෙයින් මෙ ගත්නේයි. සක්කාය දිටඨියා පාහි නතතා, සකාදිඪි පුහුත් බැවින් ; මරණකසතනං න පස්ස නෙතා, මියන සතක්හු නොදක්නේයි; ඉතරෙ තයො, හත්ථා ජානෙය්යාකදි තුනු ජෙනේ; යක්කාය දිටඨියා බලවතා, සකාය දිඪි බිලීවන බැවිත්෴

108 ජබබගගියානං වත්ථු .

තලසතතිං, අතුල් සැත්; උගගිරිංසු, කියපුහු-ඇල්මෙ සැතක් සේ ගෙනැ හොමුකළහ-යුසේයි෴

109 ජබබගගියානං වත්ථු් (දුතියං.)

ඝරස ප්පජාතිකං, අභගර සපක්හු ; ලෙඩඬුආදිහි, කැට ආදීන්෴

110 සමබහුලානං කුමාරානං වත්ථුු.

දුතියකභිකඛ (මපි), දෙවන වැට එච් ; තෙ, දෙ ජනා; විනතිතමතතමෙව අකත්වාභ, සිතුමතු නො කොට්-සිතන මතුයෙන් නො තිමවා-යුසේයි;ආගමෙහි, බල ;ගචජනත්රං, ළැහැබ අතුරට්; සංඨාපයමානා, සැරැහැත්නි; පිඪි නොපිඪිනො, පස් පස්; අවත්ථැටොවිය, මඬනලද්දකු සෙයිත්; සාමංඅකඛිහිදිඪං, පසකිත් දක්නාලදි; අනිචජනතං, ‍‍ෙනා පසස්නහු ; වීමං සන වසෙන මොවුන් බිඳියැ හැකිය හෝයි විමසන විසිත්,ථෙරා, වෙ සහායකා භිකබු-කියනලද දෙ තෙර මහණහු; යථාසුබෙන නිබබතතිංසු, යථාසුවෙත් තිවත්හු-රුස් රුස්න 1. සමනතනරමෙව ආගන්ත්වාය ධ: අ:

ධම්පියා අටුවා ගැටපදය

පුරෙ, පෙරෙ; පරිකඛිපිත්වාධ, වැටින් පිරිඛෙවුකොට; කොලාහළං, අළොල; නකඛතනං ඝුටටං, සැණ ගුහනලද්; සීහපඤජරෙ, හී කවුළු දොරැ; විහෙඨෙත්වා , පෙළා, ලඤ්ඡා පෙත්වාා, හරස්කරවා; අභිසිඤවිත්ව්, බිසෙසැ; වාසුලදතතානාම, වාසුලදතතානම්; චණ්ඩපජෙජාතසස, සැඬපජෙවා;1 උජෙ‍ජනියං, උදේනී නුවරැ; අයං නිචජයො, මේ සනි ටුහන්; දාරුහත්ථිංඬ, කටැතක්හු; දාරමයං, කටමුවා; යනනහත්ථිං , යතුරු කැමින් ඇවිජුනා ඇතක්හු- ඇත්වන් කොට තැනු බැවින් ‘කතචිතනකමමං’ යූහු; තසස විජිතෙ, උදෙනා විජිතයෙහි- අසසක රටු’යි සේයි. ආසනනටඨානෙ, කොසඹෑ නුව10 රට අසන් තන්හි නොහොත් සැඬපජොතහු2 විජිතයට අසත් තන්හි; අපරාපරං චඩකමනති, එබව එබවට සැක්මෙන්- ඇත්කිරිය දක්වනුවට යෙජු යතුරු මඩිමින් ඇවිජුනි යුසේ යි. ‘අපරෙතො අපරං අපරාපරං’ නත්ථි නත්ථව ඡඩ්ඩෙසුං, කටැතෙක්හෝ?යි යන සඳ හරනට ඒ ඒ තැන පීහු; සබබසෙතො, සව්සේ; කෙලාසකූට පටිනාගො, කෙලෙස් පවීයෙහි කුළුවක් පිළිරූ. මහ තෙරහු කසයින් සමදිටිහැ සුතන් වියඛැන් කෙරෙමින් සැඬපප්ජො උදෙනා ගත්මියි මහනෙල් සිවි කැටත් දක්වය් ගතැයි කුමට කියහු පිළියත්- ඒ ඇදුරොලෙහි ඇජරන් එසේ කියන බැවින් කියු හු. 20 මගගදෙසිකං කත්වා්, කී මඟ කියනු කොටැ- මඟ බුණු කොටැය් සේයි; චරපුරිසා, පවන් දන්නාට ඇවිජන පිරිම්නීහු; උගොසු පසෙසු බලකායං පියජෙසි, දෙපස්හි සෙනඟ පියෙජි- සකටබ්යුමහයෙන් සිට්විය යෙත්; හත්ථාි අනුබන්ධිස, කැටත්හු නුහුබද්;3 වෙගෙන පලාපෙසුං, උදෙනා අරුණු ඇත්හු වරා ජව ඇතිකොටැ ජැවවුහු; පරිවතෙතත්ථාි, කියා; සදදං අසුණතෙනාවිය, වෙණහඬ නොඅසනුයෙන් පලන තතු ඇතක්හු සෙයින් යන අභිප්රාලයි. බලකායො ඔහිසි උදෙනා සෙනඟ පසුවි; ගණහිත්වාස, ජීවග්රාිහයෙන් ගැනැ; අමිතතන වසංගත භාවං, සතුරු රජහු විසියට ගිය බවු; බහි, නුවරින් බැහැරැ; එකසමිං චොරගෙහෙ, සොර ගෙකෙක්හි- ජඟහරුවන් හුන් යම්ගෙකෙක්ද (ඒ) සොරගෙ නම්වේ. ජයපානං, ජයලදුවන් බිය යුතු පනු- වෙදයෙහි කියු විසින් 35 බොන පාන විශෙෂයක් යෙන් සක්හු අසුරන් දැන ජය පාන බොන සැඳෑ පෙළෙවැ හුණු පාන බින්දුියෙක්හි අරළු රික් හැටිය යෙත්. එවරූපොතෙ කිර මනෙනායි හැත් කැන් මතුරු සඳහාය කියා. ගණහන සමයෙන, ගහන උව

1. පජිජොචැ 2. සැඬපජොහු 3. නුහුබුදු, නුහුබත්.

සිරින්. ‘සමයෙන ගණහාමි’ යුවහට ‘කිං ත්වංන මං වන්දි්සසසි’ යී. රාජාණ, රජ අඤ- රජක්හු තිගතයුතුවක්හට වැජෑරිය යුතු නිඟා; සූරගජජිතං, ශූර ගර්ජනනා; පීඨසපපීවා, පිළිසෙවා; සඬඛකුඪී, ශෙවත කුෂඨ ඇතියේ යයි සේයි; සත්ථනවකරණ 5 භයෙන, සත්ථසව කරන බියෙන්- සසග කරන බියෙන යුසේයි. අරෙ ඛුජෙ‍ජ, අළෙ කුද; අති බහලොඨකපලාං තෙ මුඛං ඉතා බොල් ඔට හා කපොල් ඇතියෙකැ තීමුව- ඔට මස් කපොල් බොලින් මුව නොපිරිවැටියහෙයි1 යන අභිප්රාත(යි). සාණි කණණිකං, කඩතරාකන්; සිපප ගහණං, සිප් ගැනුම්. 10 සිප් නම් මෙ මතුරෙහි සගවා වෙණ වැයීම්. නිඪීතං නාම නිමියෙ නම්- සෙළෙක් මතු උවසර වස් තුබුයේ යන අභිප්රා යි අථ කිං අමම- ‘අථ’ යනු අධිකාරාත්ථීමහි-දැන් කිම අමම- සිප් ගහණ අධියර2 නිමි බැවින් මතුයෙහි කළ වටනක් කිය යූසේයි ඉදං කිං අමම, මෙ කුමටය අම; තාරකං සඤඤය, 15 තරු සලකුණෙන්- කිසි තරුවක් නැඟි කල යු තැන්. හත්ථදගතං කරිංසු, අත් ගිය කොළෝයි- දොර ඇරවයි කියා පුණුස්වාය්3 තුබූහු. කරෙණුකා,4 ඇතිනියක්; ‘මුඤ්ජකෙ සීව’ යන තැන ‘යොජනා’ යනු යොජන්නේ. මාරෙන ආවාටටිතතනා, මරහු විසින් අවුළුවන ලද බැවින් - තුමා අභිමුඛ 20 කොට වටනලද බැවින්-තුමා විසිහිවටනලද5 බැවිනැ යුසේයි. මර කිසෙයින් ආවටටන කෙරෙයි යත්- ඇතැම්හු තොලගරහු සෙයින් වෙරැ බුමුසි යෙත්. ඇතැම්හු නොබිමි සැම අවස්මර සෙයින් විකිරිය කැරෙයි5 යෙත්. ඇතැම්හු බිරම් රූ දක්වා සිත් සැති පෙරළා තුමා ඇටි ඇටියෙහි වත්වා යෙත්. එකභිකඛමපි, 25 එකගෙකකජ් බික-නොහොත් එක් කෙණෙසි6 පමණකුජ් බික; යථා ධොතෙන පතෙතන, යථා දෙවි පයින්-සිස් පයිනැයි සේයි; වො, තුප විසින්; ලහනාකාරං, ලබන කරුණක්; අධිමුචචිත්ථො, බිමිසැ; චරිත්වාර, සැරැ; සමපනත වෙගතරො, පිරියුණු වේ ඇතියේ; භදනතං, බුමන් ගත්හු; 30අතනනො භොජනසස, තුමහට යුතු බොජනෙන්- පූරණාත්ථීාහි සාමවචන; පඤවපතිඨීනෙත, පස පිහිටියෙන්; වෙලා, බිජිය යුතු කල්; උපකඨා, ගළවනු වට අසත්; නොහොත්- වෙලා නොබිජියයුතු කල්; උපකඨා, පැමිණෙනුවට අසත්; තුමෙහහි දිඨධමමසස, තුප විසින් දක්නාලද ලොවුතුරා ධමහ; ඉචජිතං 35 ඉස්නාලදු; පත්ථිුතං, පතනලජ්- ඉස්නලදුනම් වුව මැනැයි සිතනලදු. පතන ලදුනම් වේවයි පතනලද. තුයහං සමිජඣතු,

1 නොපිරිවැහෙයි 2. අධීයරු 3. පුනුස්වන්කියා 4.කණෙරුකා 5. කැරැ 6. විසහි, විසිගි 7. කෙයණහි

තට ඉජිවා; සබෙබ සඬකපපා (පුරෙනතු), හැම මනා කප්හු1පිරෙත්වා; චන්රාැරැ පනනරසො යථා, පනුරැසි සඳ සෙයින්; මණිජොතිරසො යථා, ජොතිරස් නම් ඇති මිණිසෙයින්. ‘ජොතිසො රසනති විසසරනති එතසමාති ජොතිරසො’- යම් සෙයින් ජොතිරස්මිණි රස් කලබින් පිරියුණු (ද) එසෙයින්ම පිරෙත්වා යි යූසේයි. සබබකාම දදං, සව්කම්දා-කැමැති තා දෙනුයෙහි පොහොසත්; චමමපසිබබකෙ, සම් පිහිවාවන්; හිරඤඤසුවණණාසස- පුරණාත්ථිිහි සාමිවචන-හිරඤඤ නම්; කහවණු2; සුවණණා නම්; රත්රන අනෙතාපුරපාලකා, ඇතවුරු රක්නාහු- හළ දොර කැමියෝ; පාතෙසි, කහවණු2 හෙළී; උචිචිනිත්ථාණ, හවුළාගෙන; පපඤෙචනනාතං-අනාදරයෙහි සාමිවජන්. මාගන්දිීයා න‍ාම, මාගන්දිථය නම් බැමිණි දුවක්; අභිරූපා, රුවැති, දෙවචඡර පටිභාගා, දෙවසරත්3 හා එකතුලස්; මයහං ධිතු, ම දුවට; තජෙජත්ථාඅ, තෙජා- බැවියැ යූසේයි; අනාගාමි ඵලුපනිසසයං, අතගැමි ඵලයට හේ; බහිනි ගමෙ, බිහි නියම්ගම්හි; අගගිපරිචරණාඨානං, අගහොතුරු කරන තැන්; රූපගගපපතනා, රිවුහි කෙළපත්. ‘ඉමසස දසසාමි’ යි යොජනු. සඬිබුහි, සිලී-කමත් පියා එළි පෙළ හැර බලනුවට නිකත් යි සේයි. පදචෙතියං, බුමනිය4 යුතු බැවින් පදමෙ පද චෙතිය නම් වේ; අධිඪාහිත්ථාි, පැනේවයි20 ඉට; වෙරමබාවාතා, වෙරඹුවා-අහස යොජනෙන් මතුයෙහි හමන වය යෙත්; සලකඛණ මනනානං (තිණණං වෙදානං), සලක්ෂාණ මනත්රෙයන් හා සමඟ තුනු වෙදයන්- ලක්ෂණණ මනත්ර( නම්; මහා පුරුෂ ලක්ෂරණ කියු දොළොස් දහසක් ග්රසත්ථනය යෙත්. රතතසස පදං, රා අධීහු පිය; උකකුටිකං භවෙ, මැදින් 25 උස්වේ- පතුල් මැඳ වළවන5 බැවින් පියවර උස් වේ; දුඪසස පදං, දොස් අධීහු පිය; අනුපිළිනං භවෙ, සුලාක් පිය ඇගින් හැසිවේ. දොස්සිරීහු පෙරටවැ පල්වා ඔබා ඇක්මෙන බැවින් බැවින් පිය පෙරටවැ හැසි පිය ඇගින් එබී පැනෙයි සේයි. මුළහසස පදං, මොහ සිරීහු පිය; අවකඩඪිතං, පිය මුලට අදනා ලදු වේ; 30 විවතනචජදදසස ඉදමීදිසං පදං-ඉදං යනු පද පුරණහි නිපා- කෙලෙස් නැහුවක්හු මෙබඳු පිය වේ. නිම් සු වුනු සක් ලකුණෙන් සැදී තෙ ධා දිස්නා පිය වෙයි සේයි. ‘උදක පාතියං කුම්භීලෙ’ ‘පසසනසීලා’ යි යොජනු. දිය පැයි6 කිඹුලන් දක්නාක්හු ගෙමැඳ සොරුන් සතප්නා දක්නාක්හු නොම ඇති 35 යක්හු ඇති දක්න සෙයින් පස්කම් ගුණ වළඦනුවක්හු පියෙහි

1. සකප්පු 2. කහවණු 3. දෙවසුරන් 4. භූමනිස 5.උස්වන 6. පය

දන්හි යන අභිප්රාපයි. එකං කාරණං, එක් ඥපක හෙතුවක්- මහාභිනික්මන්හි පටා කුමාරිකා පලොභාන අවසන්කොට ඇතිතාවත් තුමන් පස්කම් ගුණ නොවළඳන බවට කපක් කොටැ දැක්වුහු. කුමාරිකා වණණාදීහි- ආදි ගහණින් මජඣිම 5 වණණහා වයොවෘඬවර්ණුණ ගත්හු. පයොජිතං පලොහනා, කරනලද නැළවීම්. දිසවාන තණහං අරතිං රගඤච, තණහා අරති රගා යන මේ තුනු අප්සරසුන් දැකද; ඡන්රාණණහ අපි මෙථුනසමිං, මෙවුන් ධම්හි සඳ මතුයෙකිජු; කිමෙ විදං මුතන කරීස පුණණාං, දෙතිස් කොටසින් පිරුණු මෙ කිරිසවුළු දැකැ 10 කවර කරුණෙන් මෙවුනෙහි සඳ වේද? අප් කොටැස්හි එසන් මුත් හා පළවී කොටැස්හි එසන් කරීස ගහණින් සෙසු (අ) ප් කොටැස් හා පළවී1 කොටැස් ගතුවෙන්. පාදා, කරණාත්ථී්හි පඤවමි. නං, කළෙබරං ‘මාගන්දිැයා පිඛෙ‍ා ආඝාතං බන්ධි ’ යන සබඳ. ජාති කුල පදෙ ස හොගවය සමපතති-ජාති නම් 15බමුණු ජැයැ; කුල පදෙස නම් මා (ගන්ධි ) කුලයි පහළ කුල කොටැස්. නොහොත් කුල නම්; මාගන්දිබ කුල; පදෙස නම් උතුම(න්) උපජන මැඳම් පියෙස්; භොග නම්; ඒ කුලෙහි ඇති සැපත්1වය නම්; පහළොස් හැවිරිජි2 විය. තථා රූපං, ජාති කුල පදෙස භොග වය සපුයෙන් එසේ බඳු; ආඝාතං, 20 ‘අනත්ථං මෙ අචරි’ යන අගා; පටිචජා පෙත්වා , පුණුස්වා; දියඩඪ සහසස නාටකිත්ථිඅ පරිවාරා, යෙළ දහසක් නළුවරන් පිරිවර ඇති උපකඨාය වසසුපනායිකාය, අසන් වසෙළබීමෙහි; වසසා රතෙන-වසස ශබද වසන් (කියා) රතනශබද සෘතු කියා- අකාර වෙළජ් දික්වු- වසන් යුසේයි. උය්යාිජෙසුං, යැවුහ 25 අඨමාසෙ, හිමත් ගිමන් අටමස්හි; අරඤඤයතනෙ, අරණ ආනෙහි- අරණමෙ තරු ගුල්මාදීනට සංජාති පදෙස වන බැවින් අරඤඤයතන නම් වී. ධරමතතිකා, අලුප් පමණ ඇතියක්-මඳ අත්භවු ඇතියක් යුසේයි. මහෙසකෙඛන, මහානුභාවෙන; සාධු වතසස, සුන්දසරං වතසියා; සායමාසං, සවස්හි 30 කෑ යුතු බත්; පත්ථා දනං, නැළියක් සැඬලෙහි බත්; සුපං උඳු මුගුහු4 ඛාඤජනං, බැජුන්; ථනපායිනොපි දාරෙක, ථනපා දරුවනුදු- කිරි බොන දරුවනුජ් යී සේයි. මුඛං විකඛාලා පෙතා, මියෙහි ලැඟි අමිස් පියවනුව වස් මුව විසල්වා; චතු මධුරං, සපපි නවතීන මධු සකඛාරා; වතතිංසාකාරං, ‘අත්ථීව 35 ඉමසමිං කායෙ කෙසා’ යන ඈ වතනිංසාකාර පාළි. ‘ඉද්රාසනි උපොසථඬගානි අධිඨහනෙතා උපඩිඪුපොසථ කමමං ලභිසසති’ යන සබඳ. උපොසථඬාගානි, උපොසථ නියමෙන සමාදා තබබ

1. සපත් 2. හැවිරිදි 3. මුග්ගැහු 4. මුග්ගුහු

සීලාති; උපඩිඪුපොසථ කමමං, අඩ පෙහෙකම්- ‘ඉමං ච රතනිං ඉමං ච දිවසං’යි සමාදන් වියයුතු උපොසථ සීල’ඉමං ච රතනිං’යි සමාදන්වු සිල් බැවින් උපඩිඪුපොසථ නම් වෙයි. දිවාභාගයෙන් අඩක්1ඇති සඳ සමාදන් වුවහොත් උපඩිඪු පොසථ නම් නොවේ. ‘අභූඤජිත්වාං මුඛං විකඛාලෙත්වාල’ යු බැවින් විකල්හි වළඳැ සිල් සමාදන් වුවහොත් පෙහෙවියා නොවේ-සිල් රැකියා මතව වේ යෙති-හේ නො යෙජේ. ‘උපොසථඬගවසෙන සමාදියිසසාමිං යී සමාදන්වු සිල් උපොසථ කම් හා ගෙනැ රැවු බැවින් උපොසථකමම නො දැරුවත් උපොසථ නාමයෙන් ගත් සිලිදු නො රැවන බැවින් ඔසඳනහා මල් පැළඳ සමාදන්වනුවහට මාලාදී විරති සිඛජ් රහ බී සිට සමාදන් (වනුව) හට සුරාපාන සිඛජ් රන් පැළඳ සිට සමාදන් වනුවහට ජාතරූපාදී සිඛජ් පොහො(ය)ග විසින් රැකෙන සෙයින් විකල් වැළැඳැ සමාදන් වුවාහට විකල් සිඛ පොහොයග සෙයින් රැකෙයි ගන්නේයි. එසේහොත් ‘ අභූඤජිත්වාහ මුඛං විකඛාලෙත්වා්’යී කුමට කියු හයත්- චතුමධුර පුතිමුතත දෙජෙ එක් මෙ රොවට පිළියම් හොතුජ් චතුමධුර තබා පුතිමුතතයෙන් පිළියම් කළ මහණහු මෙ වඩා අපිස්සේ යු බැවින් ධම් දෑයදැ සුත්හි බුත්2 ඉතිරි බත් බිජැ මහණුවම් කළහු වරය් නොබිජැ මහණුවම් කෙළෙ වැඩිය යුසෙයින් විකල් වළඳය් පෙහෙවුවහු 20 වරා නොවළජැ පෙහෙවු මෙ වැඩියයි දක්වනුව වස් කියුවෙත්. යොතතං බන්ධිුත්වා යොතෙන කොටියං ගහෙත්වාෙ පරිවතනති, යට පෙළෙ වහල් නැති බැවින් රැහැණක් උඩ බැඳ රැහැණ කෙළෙ ගෙන පිරිවැටේ; උකකාහි, දඬු වැටින්; අමහාකං අථාසුකං නත්ථික ත්වංණ ඛාදාහිති යනු අඵාසු ඇතිව කෑයෙන් 25 පෙහෙධම් නොබි‍ඳෙතුජුපෙහෙධම් උකටකොටරක්නහු පිළිවත් දක්වන පිණිස කීහු උපඩඪ කමම මපි මෙ විකලං මා අහොසි යනු තුමා ශාසන සමය නොජන්නා බැවින් පෙහෙධම් නොරැකෙයි හැඟැ කියා මිලාන මාලා විය කාලං කත්වාස යනු ජිවිතෙන්රිධම් ය පියු සිරුරු වන ගඳ පියු මිලි කසළ මෙ වැනි 30 බැවින් කියුහු. බුඬමාමකො, බුදුහු මමෙ යන ගහණ ඇතියේයි; අඤජලිමපගගයහ, බුදු ගැවුරෙන් ඇජලි හුවා; අනෙකෙසු කපපසතසහසෙසසු අසසුත පුබබං යනු පෙරැ බුදුන් සස්නෙහි කළ අභිනිහරු3 එජයැ තුමනට නොපාළ බැවින් කියත්. තෙනහි යනු හෙත්වදථීයි- යම් කරුණෙකින් බුදුහු ලෙවුහි 35 උපන්හ ඒ කරැනෙන යුසේයි. පරිචචජං කත්වාළ, පාථෙය්යංි සජජං කත්වාබ- පාථෙය්යළ පිළිවෙළ කොටැ යුසේයි: ඉඬිමය පනන

1. වඩක්, 2. ධම් දැසුනත් මඛුත්, 3. අභිනීහාර

චීවර ධරා, ඉධයෙන් නිවැත් පාසිවුරු ධැරුවහු. අචඡාදන සඳහා දියයුතු වත් වත්ථ චඡාදන1 නම් සුඤඤගාරෙ, විචිත් සෙනෙස්නෙහි-ඉත්ථිෙ පුරිසාදී සමබාධ නැති සෙනෙස්

නෙහිය යුසේයී. අඤඤතං, සුඤඤගාරහි අභිරමන බවු ජන්නලදි- 5 සුඤඤගාරහි වසනසේ දැකැ එව් සුඤඤගාර පිළිසංයුතු ධැමි කියා අසා එව් ජන්න බැවින් කියත්. අමෙහහි පහිත සාසනෙනාගනතුං වට්ටති යනු අප වෙහෙරෙ කළ කල එව යන අභිප්‍ා දි  යෙන් කියුහු. පටියා දෙසි, පිළියෙළ2 කෙළේ; 10 පරිවෙයනාය, සයපනුයෙහි; අනුමොදන කරණත්ථාුය, අනුමෙවුනී බණ කියනු සඳහා- තමා කළ පින් කිරියයෙහි අනුසස් අසා තුස්නේ අනුමොදන නම්. එයට හේ ධම්දෙසුන් අනුමොදන කරණ නම්. එයට හේ ධම්දෙසුන් අනුමොදන කරණ නම්; සැතපී ගෙහි බණ ඇසයටින් බණ කියනෙයි3 පා ගහණ කරනු බුදු කැලි වළජන බැවින් “පතනං 15 අගගහෙසි” යුහු කිලිඪ කමමං, කිලුටුකම්- දැස්මෙහෙය යුසේයි. එතදගගං, මෝ අගි4 -එසා අගගා. බහුසසුතානං, ආගම බහුසුවන් කෙරෙහි; යදිදං, යා අයං; අකුපපිත්වා , කොවු සිත් නොකොට; අකුජඣිත්වාබ, කොවු පියෝ නොදක්වා; උඬචඡික වාත පා නානි, උදුළු ඇස් ඇති කවුළුවන්-ජල 20 නම් කවුළුවන යු සේයි. ‘උඬගගානි අචඡිනී සෙසු වාතපානෙසු තානි උඬචඡිනි.’ ‘මාගන්දි යා නාගරානං ලඤඡං දත්වෙ පලාපෙථානි ආහ’ යී යොජනු. ‘ආහ’ යන්නක් අරනේයි. මෙහෙයෙන් ජිවි වටන්නාහු කමමකරපොරිසෙහි කියනලදහු.  අකෙකාසිත්වාජ (පරි භාසිත්වාම) - දස අක්කොස්වතින් අකෙකාසි, සෙසු  25 සෙසු අසභ්යද තෙපුලෙන් පරිහාසයි. ඔඨොසි, ඔට්හි; ගද්රහ හොසි, ගඩබුයෙහි; අධිකරණං, අධිකරණ- ‘අධිකරණීයතොවුපසමනීයතො අධිකරණං’. තුමහට යම් කවර කිසයෙක් අධිකරණීය වන බැවින් අධිකරණ නම්. මෙතැන අකකාසන පරිභාසන. අහං, අව; නාගොව, හැතක් සෙයින්; සඬගාමෙ 30 සැඟම්හි; චාපාතො, දුන්නෙත්; පතිතං සරං, ගුළු හී- මෙසේ කියත්  නිර්දිෂට විෂය පවමි. නොහොත් දුනින්  මුකතව තුමා සිරුරැ හුණු හී- උපාතන විෂය පවමී. ‘චාපතො මුඤචිත්වාු පතිතං සරං’යී සේයි. මෙතැනැ ‘තිනිකඛනෙතා’ යී යොජනු. අතිවාක්යං , ඉක්ම පැවැති තෙපුල්-අට අනරිය ‘වොහාර විසින් පැවැති තෙප්ලයි සේයි. තිනිකඛිසසං, සහ නෙම්. යම් සෙයින් සැගැම්හි සරනා හැත් දුනින් ගුළු තුමා සිරුරැ හුණුනා කඬ සෙහෙද එසෙයිහින් අව ඉක්ම පැවැති

1.භජජචඡාදන: ධ: අ: 2. පිළිවෙළ 3. කියවයි, කියතොයි 4.ඇගි

තාක් තෙපුල් සහනෙමි යන සමුදායාත්ථී යි. දුඝසිලොහි බහුජජනො -‘හි’ යනු යසමාදත්ථීලහී-‘යසමා බහුජජනො දුසසිලො තසමා තං අසඤඤපෙත්වාන තසස අතිවාක්යසමෙව තිතිකඛිසසාමි’ යු සේයි. දනනං, දමන ලදුවහු; සමතිං නයනති ජන මැඳට නියෙත්- දැමුණක්හු රියෙහි යොජා ජන සමුහයට නියෙති යූ සේයි. දනනං රාජාහිරුහති, රජ දැමුණක් මෙ අරයි, මනුසෙසසු, මිනිසුන් අතුරෙහි; දනෙනාව සෙඨො, අරීමැඟින් දමා කෙලෙස් පොපි සුනුයෙක් මැ උතුම්; වර මසසතරා දනනා, අශවතර දමන ලදුයේ මැ උතුම්-වෙළඹ කුසැ ගඩබුවාට1 ජායේ අශවතර නම් ආජානියාච සින්ධුවා, සින්ධැව රටහි ජා අජානීය අස්හු දමනලදුවෝ උතුමෝ අස්දම් සැරිහු යම් ආරක් කොළෝද ඒ වහාම ජන්න බැවින් අජානීය නම් වෙත්. කුඤජරාචමහානාගා, කුඤජර සඬඛ්යා ත මහා ඇත්හු දමනලදුවෝ මෙ උතුමෝ; අනත දනෙනා තතො වරං, දමනලද අස්තරාදීන් වරාජ් තුමහ මෙ දමනලද රාත්ම උතුම්. විවසුන් මඟ ඵල තුමා පිය වීන් වු බැවින් අතනදනත නම් වේ. උතතරිභඬෙගා, අවුළු; නිකකමමා, කම්නැතියවුහු; අගදෙන, ඔසුයෙන්-ගද නම් විෂ; එයට පිළිවක් බැවින් ඔසු අගද නම්. කිරි යනු අනු ශ්රමචාත්ථීෙයි. එයින් ඔසු දියෙන් දළ දෙවි සපුන් හටද විෂ නොගනී යන පවත් ඇසු විරිසේ දක්වයි. පොකඛරෙ, පොකුරෙහි-වෙණ දෙණියෙහි; මාලා ගුළෙන, මල් වටෙකින්; ථකෙසි, පිදහි; උයසීයකෙ, හිස් දොර පසසනෙනා, සුස්මත්තේ; එණංකත්ථා;, පැණවිහිදැ; අහධි-අහ යනු විෂාදහි; ධි යනු ගරහාත්ථී,හියි- රජහට උවදුරු දැකැ ‘අහ’ යුව; සාමාවතිය කර්ම ගරහමින් ‘ධි’ යු අලකඛිකො, සිරි තැනියේ; දුබබිනිතා, නොහික්නාහු ‘දු’ යනු අභාවාත්ථීකයෙහි-‘දුපපඤෙඤා’ යන තැන සෙයින්. භතෘහට ප්රාැණ සම විය යුතුය යන විනයට නොපවතුවහු. පාපා, පවුහසර ඇතිය වුහු; පටිපහිණීංසු, ගිව කොළෝ; සමපජජලිතොවිය, ජුලු හැනක් බඳු; සහදදත්ථාැමං, භරයක් ජියෙහි බැඳ දුනුමිටි ගෙන කඩ පහා මඳක් නැඟුව බිමින් මුතද හම්මන දුනු ‘සහසසත්ථාතම’ යෙත්. සිඬගධනුං, ළුළු හැඟැ යනත්රඳ යොජා කළ දුනු; වියපීතං, වස දියෙන් බොනලදුවා-බොනලද වස දිය ඇතියා එව්; සතනය්හිත්වාඟ, හිඳුවා,- දුනුදිය හා ගළය් යූ යූසේයි; ධුරෙ කත්වාි, පෙරටෙහි කොට; නිචවීනෙතා, සිත් නැතියේ; නිජජිවො, ජිවි නැතියේ; සම්මුය්හාමි, හව් පසිත් මුළා සිත් ඇතියෙම්-සමනෙතනො මුයහාමි සහමුයහාමි’

1. ගඩුමුවාට

පමුයහාමි, හමුයෙහි මුළා සිත් ඇතියෙම් - ‘පමුඛෙ මුයහාමි පමුයහාමි’ සබබාමුයහනති මෙදිසා, හව් දෙසෙ මට නොවටහයි; තායසසු, රකු; සරණංභව, බිය තහනුව: ඉදං වත්වාෙ, මෙ තෙපුල් කියා; ‘යමහං සරණං ගතා තං සරණං ගචඡ’ යන සබඳ ‘අතිරෙකතරං භායාමි’ යනු තුමා වරජ ඇති සිතින් නොදහයි හැඟැ කියා. ‘පටිකඛිපිත්වා ’ යනු ‘ආහ’ යනුවට පුර්වව කාල ක්රිචයා. වරං, ඉස්නාක්- කැමතියකු සේයි; අමානෙතත්වා , අමතා බණ වය් යූ තැන්. මනත ගුතනභාසනේ’ පචචාසිංසති ප්රයත්යාස (ශංස) කෙරෙයි -පුජනුවට දන් දෙනුවට පතයි යු සේයි; පඤචහි උතනරාසඬගසනෙහි, පස්මත් උතුරු සළිසියෙන්; එකවත්ථාඛ, එක් පිළි ඇතියක් - ‘එකං වත්ථංග යසසා තා එකවත්ථාු’. පචචත්ථාරණානි, මස් පුටුයෙහි අතුරුණු පසතරණ නම්; භුමමත්ථ රණානි, බුම් සිවි රක්නාට අතුරුණු බුමතරණ නම්. ‘මතතිකං මදදිත්වා ’ යි ලියති. ‘මතතිකාය මදදිත්වාන’ යනු මැනැවි. පඤචසතගඝනකානි වත්ථා නි, එකෙකි මෙ පන්සියය අගිනා වතුන්; සහසසභාගෙන, දහස් බැවින්-දහස් දහස් බැවින් යූ සේයි. සතසහසසකඛනතුං, සුවහසක් යැල්; සහසසගඝනකානි, එකි එකි මෙ දවස් අගනවුන්; සහසසකඛතතුං, දහසක් යැල්; සතසහසසගඝනකානි, එකි එකී සුවහස් අගනවුන්; සතකඛතතුං, සියක් යැල්. තුන් තන්හිද් ‘පාද මූලෙ යපෙත්වාස දිනනාති’ යූ බැවින් මහතෙරුන් පසිලි අඟ ඉට් හොත් යී දන්නේ. යමහං කරොමි, යන පාසාදඡිදද දසසන කුකකුට පෙසන සපප මොචන සඳහා කියා. තථා අහුත්වාව අඤඤථාව හොති යනු අයුණු සඳහා කෙළෙයි ගුණට වටිණ යන අභිප්රා යෙන් කියා. චුලපිතු, සිළි (පි) යහට; දුසසකොඪාඟාරං, පිළීකොණාර; එකතො කත්වාය, එකගෙහිකොටැ; බහී යනතකංදත්වාෙ, දොර හැරැ බුයි නොවියහැකිසෙයි බැහැරින් යතුරු හෙළා; ගෙහෙ අගගිං දදමානො, තෙල් පිළින් වැසු තා ටඹහි ගිනි අවුළුවමින්; තාසං ඔවාදං අදාසි, යනු තුමා භමියෙහි වු කෙනෙක්නට ඔවා දුන් තන් ගෙනැ කියත්. හැමදෙනහට ඔවා දුත යන් ‘තා ආගනා ගබෙභ පවෙසත්වා්’ යනුවහය් වරද වෙයි. අතමතගෙග, නොපිරිසුන්වු කෙළ ඇතියෙහි ‘අනු අනුඅමතං අපරිචඡිතනං අගගං යත්ථ ’ යන වාක්ය.. බුඬඤණෙනපි පරිවෙජදො න සුකරො යනු සසර නියර සවන් ඤතින් නොදත් බැවුජ් කියත්. වෙදනා පරිගගහ කමමටඨානං, වෙයින් පිරිගා කම්ඨන්-තුමනට උපජන දුක් වෙයින් අනිස් දුක් අනත් විසින් සිමිජින කම්(ඨ)න් යූ සේයි. කා ගති, ගී කවර- පස්ගියින් කවර ගීහි උපන්නාහ; කො අභිසමපරායො, පරලොව් කවර-කවරලොව්හිගියාපිහිට වන්හ; අනිපඵලා, ලොවුතුරා ඵල නොනැතියේ මොහ සමබන්ධකනො, මොහ බාන් ඇතිය නොහොත් මොහ සබඳ, භබබරූ පො වභව්යම බඳුව- කර්තෘත්වමකර්ම ත්ව;හි භව්ය වනු ඈ යට නිසි බඳුව; දිසසති, වටගෙහි; උපධි සමබන්ධඳනො බාලො, කෙලෙස් උපධින් බඳනාලද බල්; තමසස පරිවාරිතො, මොහ අඳුරෙන් වළඳනාලද්; සසසති විය ඛායති, සසසති සමවැ වටහයි. සසසති, නම්; පඨවි පබබත ඈ- එසෙයින්ම තහවුරු බඳුව වටහයි සේයි. පසසතො, ඝන බිඳැබලනුවහට; නත්ථින කිවානං, ද්රයව්යබ බඳුයෙක්-සසසති සෙමෙක්-නැති. උටඨාය සමුටඨාය, වැර ඇතියාව- සැක වටනුයෙහි වැර නොවිහිජය් යු සේයි; ආසඬකාත පරිසඬකතොව, අසක් බිහිලියෙම්. ‘ආදිතො සඞකිතං ආසඞකිතං, පරිතො සඞකිතං පරිඞකිතං’. තෙල කපලලකං, තෙල් හා ඇතිළි නොහොත් තෙල් පිරුණු ඇතිළි භජජාපෙත්වා , පසා. ‘පච පාකෙ’ කායනුත්ථඇ, කායනු එත්ථ -කායනු අත්ථි. ‘එත්ථ.’ යත් ‘කායනු කථාය එත්ථට සනතිසතනා’යී යොජනු. ‘අන්ථ ’ යත් ‘කායනු කථාය සතනිසිනනා අත්ථත’යී යොජනු විසීවෙතු කාමා ,සීතං අප නෙතු කාමා; දාරු රාසිං ආලිමෙපත්වා්, (දර රැසක්) ජලවය්; අයඤෙචනනිකාහුත්වා,, දවම්හ යන සිත් නැතියාවැ; කමමනා බජඣිංසු, කාදුසිරි අකුසල් කැමින් බඳනාලදහ; තසෙසව කමමසස විපාකාවසෙසෙන, එමෙ කම්හු විචාසෙස්නෙන- අකම්හු අවසිටි පවත් විවානෙති යූ සේයි. පෙසනකාරිකා, මෙහෙකෑරි; ථෙ‍ාකං ඛුජජධාතුකො, සුලාක් කුදු සැහැවි; උපටඨායිකා ඉත්ථික, රජ වටන මාගම් නොහොත් පසේ බුදුනට ආසන පඤඤපන විජනාදි විසින් වැටතියක්; සුවණණා සරකං, රන් මාලාවක්; තසස නිසසන්ද න, ඒ කම්හු විවෙයින්; අටඨදනත වළයානි, අටමත් දළ වළයින්; තංඔලො කෙත්වා , තවුකැලි නොතවුකැලි බවු ජැනියටි අභිප්රාකයෙන් ඇය බලය්. ‘ගචඡථානි ආහ’ යී ලියති ‘ගචඡථානි වුතෙන, යනු මැනැවි. නන්දයමූලක පබහාරං, හිමවුයෙහි නන්දොමූලක නම් පව්බෙයදට; අරොගානිඵව, නොනට්වුහු මෙ; තසස කමමසස, ඒ දළවළා දුන් කම්හු පෙලෙන්; මහා පැනවු; කත උපටඨාන නිසසනෙන්දන, කළ උවඨන් ඵෙලෙන්; සොතාපතති ඵලපපතතා, පසේබුදුනට කළ මෙහෙ පාරිචරියානුතනරිය වන බැවින් එකම්හි පෙලෙන් ලොවුතුරා ඵල පත්. වඩඪ මානකචජායාය, වඩන සේයෙහි-සවස්හිය යු සේයි. උපටඨා කකුලානි දටඨුකාමානි සංසගගවාසනා නොපුහුන් බැවින් කියත්. පසාධන පෙළිකං, පහයින් පෙළී; අනුදදයං, කුලුණු පකකර්ඬනත තෙලෙ, කකියන තෙලැ අපපමාද (පද) මෙව ඔතරති, අපපමාද ලකඛණ අපපමාදපචචය අපප මාද පටිපදා අපපමාද ඵල අපපමාද පටිපකඛාදි සන්දපසසන විසින් පමා පදයට මෙ එරෙයි. ජඬනමානං පාණානං, පාද තල චාරීනං සතනානං; හත්ථිෙපදෙ සමොධානං ගචජනති, ඇත් පිය මහත් බැවින් එහි සමොධාන වෙත්-ඇතුළු වෙත්. සමොධාන නම්; අනෙනාගධභාව. යදිදං යනු කථමත්ථීංහි1 - කිසෙයින්? ඇගියැ යනු යෙවි යූ සේයි. මගනතතෙනන, මහනතභාවෙන. ‘අගගමකඛායති’ යනු යොජනු යෙ කෙචි කුසලා ධමමා, කමවැජැරිය යම් කවරි කුසල් ධම්හ. අපප මාද මූලකා, දන් දුත වටියි සිල් රැකිය වටියි සමාධි පැන් භැවුව වටියි යන ඈ උපදෙස් පිළිපජ්නවුන් පිළිවෙත් පිළි පනුවන් විඳුනා සුව සීකරන විසින් පවත්වන අපමා මුල් කොට ඇතියහු; අපපමාද සමොසරණා, හෙතු ඵලාදි රූපයෙන් අපමාහිමෙ එසෙරෙනුවෝ; අපපමාදො තෙසං ධමමානං අගගමකඛායති,- ඔවුන් අපමා අධීකොට ඇති බැවින් හේ ඔවුනට ඇගියැ යී සේ යි. සතියා, කරණීයාකරණීය සිහි කරන සීය. අවිපපවාසො, නොවියොවු බැවු; අජාතතනා, කිසි පසයෙකින් නුපන් බැවින්; නජීයති, නොදරයි; නමියති,නොනසියි. ‘පජජනති2 ඉමිනාති පදං’-යෙති මෙයින් යී පදනම්. ‘පදගතියං’. අමතසසපදං, නිවනට පදවේ. මුටඨ සචච සඞඛාතසස, මොට සීයැයි බැවහැරැ පත් මුඪසචච නම් සී පිළිවක්වැ උපන් සතර කරුණ්; සතියා වොසසගනසස, සී විහජ්මහ. ‘වොසසගෙගා’-දෙසේනිජ් සී පිළිවක් සතර කරුණ් පමතෙනා, සී මුළෙයි; ජාතිංනාතිවනතනි, ජැයි උක්මෙනුවට නිසි පිළිවුවා මෙ නොසීකරන බැවින් ජැයි නොඉක්මේ;3 වට්ටංනාම අපරිචඡිතනං, සසර පිරිසිදුනා කම් නොකරන බැවින් සසර එක්තක හෙයින් පරනැතියි නොපිරිසුනු; අපපමාද ලකඛණං, අපමා4 ලකුණු. අපපමාද මෙව ලකඛියතී’ ගතජ් අපපමාද ලකඛණ නම්. ‘ලකඛියති එතෙනාති’ ගතජ් අපමා පුඟුලා සගාවන බැවින් අපපමාද ලකඛ

1.කථමත්වපහි, 2. පදනති, 3. නොනික්මේ, 4.අපපමා.

ණමෙ නම් උපදිසෙස් මරණයෙහි පටය් ලොවුතුරා මඟහි පහරවා (යී) අපපමාද ලකඛණමෙ නම්. සචජිකත්වා , තුමා සතනැ උපයන විසින් පසක් කොටැ; මතාපින මියනති, නොඋපජන1 ලබහුජ් පුනාලක් නොමියෙත්; පමාදමරණෙන, පමා මරණින්- පමාදමෙ අවොයුනුව වැටෙන මරණ උව බැවින් පමාද මරණ නම්. ‘යථාපි මතා තථෙව හොනති, යි යොජනු. ජිවිතින්රිින යුපචෙජදෙන, යනුයෙන් මරණ වනසේ දැක්වුහු: දාරුකඛන්ධැ සදිසා අපගත විඤඤණා යනුයෙන් පමනත මත දෙජෙනහට සමාන ධම් දැක්වුහු.පමනතයනට ‘දාරුකඛින්ධර සදිසි.තාදිධම් නැත්නො යනුවනට ‘තෙසමපිහි’ යනු ඈ කියුහු. සිත් පවත් කිසි බොහෝ වතුජ් දන් දෙම්හ යන ඈ සිත් නැති බැවින් ‘අපගතවිඤඤාණ’ නම් මෙ වෙයි යන අභිප්රාතයි. එතං විසෙසං, මේ තොරතුරු; අපපමාදමහි පණඩිතා යන පද තබා හෙළටුවායෙහි ‘අපපමාදමහි පණඩිතා හපන යුහු අපමා බැවිහි සෙවු ජෙනෙ-යුසේයි. මෙද හෙළටුවා පෙරළ‍ා තුබූ අටුවා බැවින් එ අරුත් නොනහය්යෙනු අනතරයෙන් ‘අපපමාදමහි’ යනුවක් අරැය් ‘අපපමාදමහි පණඩිතා මෙධාවිනො සපපඤඤා’යී අත්ථී‘ කියනු ඔහු කෙ යනුවනට ‘අතතනො’ අපපමාදෙ ඨත්වාා අපපමාදං වඩෙඪනති’යී දක්වන්නේයි. ‘එතෙසඤච විසෙස කාරණං ජානනති’යි යොජනු. ‘වපසසනාමගග ඵල සඞඛාතෙන’ යී ලියති. ‘විපසසනා සඞඛානෙත’ යනු හඹයි. මෙහි ආරමමණු පනිජඣාන නම් පඨවි කිසුණු ඈ අරමුණු නැරඹිම. ලකඛණු පනිජඣාන නම් අනිස් ලකුණු ඈ සඛර ලකුණු නැරඹිම. අභිනිකඛමණතො පටඨාය, හිනික්මන්හි වළය්-සසුන ජනවු තැන්හි පටය් යුසේයි. ‘සතනං පවතන1 විරියං සතනං, නත්ථ- නියුතනා සාතනිකා.’ ථාමෙන විරියෙන පරකකමෙන යනු පරියාය වජන්. නොහොත් ථාමෙන යනු රුකුළු මාත්‍ර වැර. විරියෙන යනු කම් සාධන වැර. පරකකමෙන යනු කම් සාධා මතු පත් වැර. නොහොත් ථාමෙන යනු කරුවා කැමැත්ත කරන වැර. විරියෙන යනු කැම්හි යොජන වැර. පරකකමෙන යනු පිළිවකුන් සහන වැර. පතතබබංයං, යම් මඟ ඵෙලෙක් පැමිණිය යුතුද; විරියසස සණඨානං වැරැහු සිටුම්-නවත්න යු සේයි. අනොසකිකිත්වාද, නොඹසැකැ නොපසුබැසයැ යූ සේයි. දළෙඟන, ථීරෙන; චතතාරොයොගා, කාමයොග භවයොග දිඪීයොග අවිජජායොග යැ යන පුඟුලා සසරෙහි යොජන සතර කෙලෙස්හු; ඔසිදාපෙනෙති, ගළත්ද,

1. නො උපජනම්, 2. අපපමාදම්හි පණඩිතා භජෙථ, 3.සතතපපබතත.

තෙහි ඛෙමං, ඒ සතර යොගයෙන් ඛෙමවු. “යොගෙ සොයාදාවනකි උපපදදව හි සෙමි” මහ අටුවාහි කී බැවින් හැම උවදුරෙන් සෙම්වු යත් මැන මෙ. සාමාවතියා මාගන්දිපයා මරණ දීපන වත්ථුහ’යී ලියත්: සාමවතියා වත්ථුගනාම පඨමකී2 යී මහ අටුවාහි ආ බැවින් ‘සාමවතියා වත්ථුි’ යනු මතු හඹයි.

15. සාමවතියා වත්

කුමභඝොසකං, කුමභඝොසක සිටුහ; අභිවාතක රොගො, එනම් රොව්; පරූළඟ කෙසමස්සු කාලෙ, නැගී කෙස් මස් ඇති කල්හි. ‘පරූළහානි කෙසමසසුනි යසමිං කාලෙ’ යන වාක්ය . භතක විථිං, බැළවුවන්3 වසන වෙයට; පබොධන චෝදන කමමං, නිඳනුවන් පොබයන කම් (සොයන) කම්. කම්හි නොයෙජෙයි කුමට හිඳුවයි සොයන කම්හි නය බඳු පිළිවෙළ කරව යි සේයි; සබබරවඤඤු, හැම හඬ දන්නේයි; තසමා, හැම හඬ දන්නා කරුනෙන්-හැම හඬ ජන්න බැවින්. වායසාදීන් හඬජැනිය යු (ව) ගැල් ගොන් යොජව යන හඬ නැඟුව අසය් මහ ධනවතක්හු හඬ යනු කිසෙයින් ජැනිය යත්;- නිරුත් පිළිසඅඹියා ලද්දන් නිරුත්හි මෙ ප්රහභෙද ජන් (න සෙයින්) හව් රැව් ජන්නාක්හට හඬ ප්ර භෙදතා ජැනෙයි. එකරුණෙන් දත යනු. මලිනධාතුකංවත්ථිං , කිලුටු පිළියක්; නිචාපං, නිම; නිබන්ධිනත්වාන නිබැඳැ-තුමා ලවා නොපිසැවා නොනවත්න සෙයින් පෙළෙය් යු සේයි. මඤචවාණං, හැඳැ විරොදු; උජඣායාත්වාැ, උදය් ඛියිත්වාි, පතුරුවා; පටිවිසසක දාරකෙ, එක්බිති ගෙහි දරුවන් සත්ථදවං සසග; ජාමාතරං අකාසි, බෑන කළා. සස්සු, හුස්; ඉණං නම, ඉණෙ නම්; අරෙ, අළෙ; දුබබිනීතා, අවිනීතයෙනි; උබඛිලලාවිතාකාරං, ඉපිළෙන ආරක්; අසමි මාන මනතං, අව යන මන් මතුවක්; ධන පාරිජුඤඤකාලෙ, ධන පිරිජුනු4 කල්හි-ධන නට කල්ගිය යු සේයී. නිසමමකාරිනො, පිරික්සා කරනුව හටයැ නිචජිදදසස, නිසද්හට-සැහැන්වුනටය යු සේයි; තුලා කූටාදීති, තල කුළු ඇයින් -තල දඬු අතුළෙන් සිස් කොටැ යසුණු එවැ ගන්නා කල් දඬු මුලට යවා දෙනකල් දඬු අගට ඇරැ කිරනු තුලාකූට නම්. ආදි ගහණින් මානකූල කංසකූට ඇයි ගන්නේ. වෙජජකමම දූත කමමාදීනි,- කුලනට පිළියම් කරනු වෙජජකමම නම්; කුලන් හසුන් ඉති ඉතියට නියනු දූතකමම නම්.