မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဂါထာ
၁၁-ဇရာဝဂ်
၉-မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေဝ မလ္လလေ။
(ဗာလာ၊ လူမိုက်တို့သည်။) ယောဗ္ဗနေ၊ နုပျိုသန်စွမ်းသူ၏အဖြစ်၌။ ဝါ၊ နုပျိုသန် စွမ်းသူ၏အဖြစ်ရှိရာအခါ၌။ [ယုဝဿ+ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ။ ယုဝ+ဏ။ န-လာ၊ ယောဗ္ဗနံ+ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ယောဗ္ဗနော။] ဗြဟ္မစရိယံ၊ မြတ်သောအကျင့်ကျင့်သုံးခြင်းကို။၂ အစရိတွာ၊ မကျင့်သုံးမူ၍။ ဓနံ၊ ဥစ္စာကို။ အလဒ္ဓါ၊ မရမူ၍။ ခီဏမစ္ဆေ၊ ကုန်ပြီးသော ငါးရှိသော။ ပလ္လလေ၊ ရေအိုင်ငယ်၌။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဣဝ၊ ကြိုးကြာအိုတို့ကဲ့သို့။ အဝဈာယန္တိ၊ ကြံမှိုင် ရကုန်၏။၁ (ပါ-၁၅၅)
၂။ ဗြဟ္မစရိယံ။ ။ ဗြဟ္မံ ဗြဟ္မာနံ ဝါ+စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ(ဒီ၊ဋီ၊၁၊၂၃၉)၊ ဗြဟ္မေဟိ သေဋ္ဌေဟိ+စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ(ဣတိ၊ဋ္ဌ၊၂၅၂)၊ ဗြဟ္မတ္ထာယ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ+စရိယာတိ ဗြဟ္မ- စရိယံ(ပဋိသံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၁)၊ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ(မ၊ဋီ၊၂၊၃၄)၊ ဗြဟ္မစရိယ အရ “ဒါန, ငါးပါးသီလ, အရိယမဂ္ဂ, သာသနဗြဟ္မစရိယ”တို့ကို ယူ၍ “ဗြဟ္မစရိယဝါသံ”ဟူသောအဖွင့်အရ “ဗြဟ္မစရိယဿ+ဝါသော ဗြဟ္မစရိယံ”ဟုဆက်ပြု၊ ဝါသပုဒ်ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) ဌာနူပစာရအားဖြင့် ဗြဟ္မစရိယကျင့်သုံးခြင်းကို ယူ။(ဓမ္မ-ဋီ-၁၆၇)
၁။ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝဈာယန္တိ။ ။ “ခီဏမစ္ဆေ ပလ္လလေ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ အဝဈာယန္တိ (ဓမ္မ.ဋ္ဌ)။ အက္ခိစ္ဆိန္နော’ဝဈာယတီတိ အက္ခိစ္ဆိန္နော အဝဈာယတိ ဗလဝစိန္တနံ စိန္တေတိ(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၀၅)”ဟူသော အဖွင့်တို့ကို ကြည့်၍ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+အဝဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ ဣဝ”ဟု ဖြတ်၍ ပေးသည်။ “ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ+ဣဝ+ဈာယန္တိ, ခီဏမစ္ဆေ+ဧဝ”ဟု ဖြတ်၍ “ခီဏမစ္ဆေ ဧဝ-ငါးကုန် ပြီးသည်သာလျှင်ဖြစ်သော၊ ပလ္လလေ-၌၊ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ-တို့သည်၊ ဈာယန္တိ ဣဝ-ကြံမှိုင်ကုန်သကဲ့သို့၊ ဈာယန္တိ-ကုန်၏”ဟုလည်း ပေးကြ၏။
သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝ, ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနံ။
(ဗာလာ၊ တို့သည်။) ယောဗ္ဗနေ၊ ၌။ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကို။ အစရိတွာ၊ ၍။ ဓနံ၊ ကို။ အလဒ္ဓါ၊ ၍။ စာပါတိခီဏာ၊ လေးမှ လွန်၍သွားသော မြားတို့သည်။ ဝါ၊ လေးမှ လွှတ် လိုက်သော မြားတို့သည်။၂ (ဥပစိကာနံ၊ ခြတို့၏။ ဘတ္တံ၊ အစာသည်။) သေန္တိ ဣဝ၊ ဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့။၃ (ဧဝံ၊ ဤအတူ။) ပုရာဏာနိ၊ ရှေးကပြုထား, သောက်စားကခုန်, ဆိုတီးပုံအကြောင်း, ရှေးဖြစ်ဟောင်းတို့ကို။ အနုတ္ထုနံ (အနုတ္ထုနန္တာ)၊ အောက်မေ့ တသ, ပူဆွေးရကုန်သည်။၁ သေန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ (ပါ-၁၅၅)
၂။ စာပါတိခီဏာ။ ။ “စပဿ(ဝါးအထူး၏)+ဝိကာရော စာပေါ၊ [စပ+ဏ၊-ကောတ္ထုဘ၊] အတိခိဏိံသူတိ အတိခီဏာ၊[အတိ+ခိ ဂတိမှိ+တ၊ တကို ဤဏပြု၊] စာပတော+အတိခီဏာ စာပါတိခီဏာ”ဟုပြု၊ နီတိဓာတု-၂၄၇၌ ယုပစ္စည်းကို အန, နကို ဏပြု၍ “အတိခိဏာ”ဟုရှိ၏။
၃။ သေန္တိ။ ။ “ဟောန္တိ”ဟု ဖွင့်သောကြောင့် သေန္တိ၌ သိဓာတ်, ပဝတ္တနဂတိအနက် ယူပေးသည်၊ “ဥပဂမိဿန္တိ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ ဥပမေယျဘက်၌ သိဓာတ်ကို ပါပုဏန ဂတိအနက်, အန္တိဝိဘတ်ကို အနာဂတ်အနက်ကြံကာ “ပုရာဏာနိ-တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ-ကုန်လျက်၊ (မရဏံ-သေခြင်းသို့၊) သေန္တိ-ရောက်ကုန်လတ္တံ့”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ “လေးမှ လွှတ်လိုက်သော မြားသည် ကောက်သူမရှိလျှင် ခြစာဖြစ်ကုန်သကဲ့သို့ လူမိုက်တို့သည်လည်း နုပျိုသန်စွမ်းစဉ်က ကုသိုလ်, ဥစ္စာမရှာခဲ့လျှင် အရွယ်လွန်သောအခါ ရှေးဖြစ်ဟောင်းကို အောက်မေ့တ-သ ပူဆွေး ရင်း သေမင်းစာ ဖြစ်ကြလိမ့်မည်” ဟူလို။ [“စာပါတိခီဏာ-တို့သည်၊ သေန္တိ ဣဝ-ကျရာအရပ်၌ ကိန်းနေရကုန်သကဲ့သို့၊ (ဧဝံ-တူ၊) ပုရာဏာနိ-တို့ကို၊ အနုတ္ထုနံ-ကုန်လျက်၊ သေန္တိ-နေရကုန်၏”ဟု လည်း ပေးကြ၏။]
ပကတိအတိုင်း။ ။ အဋ္ဌကထာ၌ သေန္တိ၏ ဝိကတိကတ္တားကို “ဘတ္တံ”ဟု ထည့်သည်၊ ပကတိကတ္တားကား စာပါတိခီဏာတည်း၊ ထိုပကတိကတ္တား၏ ဝုစ်အတိုင်း “သေန္တိ”ဟု ဗဟုဝုစ်ဖြင့် ရှိရသည်၊ မှန်၏-ကတ္တားဖြစ်စေ ကံဖြစ်စေ ပကတိဝိကတိ၂မျိုးတွင် ပကတိပုဒ်အနက်က အရင်းခံ ပဓာနဖြစ်သောကြောင့် ကြိယာသည် ပကတိကတ္တား, ကံ၏ သင်္ချာ(ဝုစ်)ကိုသာ ယူရိုးရှိ၏။
ပကတီ ဝိကတီစာပိ, ယတြ ဝုတ္တံ ဒွယမ္ပိ စ၊ ဝါစကော ပကတိသင်္ချံ, ဂဏှာတိဿာ ပဓာနတော။ (သာရ-၆)
၁။ အနုတ္ထုနံ။ ။ အနုတ္ထုနန္တီတိ အနုတ္ထုနံ၊ [အနု+ထု(နိတ္ထုနန-ညဉ်းခြင်းအနက်)+နာ+ အန္တ၊] “အနုတ္ထုနန္တာ”ဟုဖွင့်ခြင်း, “ဗာလာ”ဟု ကတ္တားရှိခြင်းတို့ကြောင့် ယောဝိဘတ်သက်၍ “ဂစ္ဆန္တာဒီနံ န္တသဒ္ဒေါ အံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် န္တကို အံပြု, သဗ္ဗာသမာဝုသောသုတ်၌ အာဒိသဒ္ဒါဖြင့် ယောဝိဘတ်ကိုချေ။ (ကစ်ဘာ၊၁၊၂၃၃၊ ဝိဗော၊၇၅)
မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
ဇရာဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။