မာရဝတ္ထုဂါထာ -၂
၂၃-နာဂဝဂ်
၈-မာရဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဒွိတ္တာဝ နာလမေကဿ, ဣတိ ဝိဒွါ သမဉ္စရေ။
ဇာတရူပဿ၊ ဖြစ်သော အရောင်အဆင်းရှိသော။ (အရောင်အဆင်းတောက် ပသော။) သုဝဏ္ဏဿ၊ ရွှေ၏။ ကေဝလော၊ တစ်လုံးသော။၁ ပဗ္ဗတော၊ တောင်သည်။ [တစ်နည်း။ သုဝဏ္ဏဿ ကေဝလော ပဗ္ဗတော၊ ရွှေတောင်တစ်လုံးသည်။] အဿ၊ ရှိရာ၏။၂ ဒွိတ္တာဝ၊ နှစ်ပြန်နှစ်ဆ ထိုမျှလောက်ကြီးသော ရွှေတောင်သည်။၃ ဧကဿ (ပိ)၊ တစ် ယောက်သောပုဂ္ဂိုလ်အားသော်မှလည်း။ န အလံ၊ အလိုပြည့်အောင်, မစွမ်းဆောင်နိုင်။ ဣတိ၊ ဤသို့။ ဝိဒွါ၊ သိသူသည်။၁ သမံ၊ မျှတစွာ။ စရေ၊ ကျင့်ကြံနေထိုင်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၅)
၁။ ကေဝလော။ ။ ကေဝတိ ပဝတ္တတီတိ ကေဝလော၊ [ကေဝ+အလ၊-မောဂ်-၇၊၁၈၂၊] ကေ သိရသိ ဝလယတီတိ ကေဝလော၊ [က+ဝလ+အ၊-ထောမ၊ဝိဓာန်။] ထောမနိဓိ၌ ကေဝလ သဒ္ဒါသည် “(၁)ဧက-တစ် (၂)အလုံးစုံ (၃)ဆုံးဖြတ်အပ်သည် (၄)ဉာဏ်အထူး (၅)သုဒ္ဓ- မရောမယှက်သက်သက်”ဟူသော အနက်များဟောကြောင်းကို ဆို၏၊ ဤ၌ ဧကအနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “ဒွိတ္တာဝါတိ တိဋ္ဌတု ဧကော ပဗ္ဗတော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆)”ဟု ဖွင့်သည်၊ ဓာန်-၇၈၆ဂါထာလာ အနက်တို့တွင် အဗျာမိဿ(မရောမယှက်သက်သက်)အနက်ယူ၍ “ကေဝလောနှစ်လုံးမဖက်, သက်သက်သော”ဟုလည်းကောင်း, အနတိရေက(မပိုလွန်)အနက်ယူ၍ “ကေဝ- လော-တစ်လုံးထက် မပိုလွန်သော” ဟုလည်းကောင်း ပေးလျှင်လည်း သင့်ဖွယ်ရှိ၏။
၂။ပဗ္ဗတဿ..ဇာတရူပဿ။ ။ ပဗ္ဗတဿာတိ ပဗ္ဗတော အဿ၊ ပဗ္ဗတော အဿာတိ ပဗ္ဗတော ဘဝေယျ။ ဇာတရူပဿာတိ အာတပရူပသမ္ပန္နဿ(တောက်ပသော အရောင်အဆင်း နှင့် ပြည့်စုံသော)၊-သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။
၃။ဒွိတ္တာဝ။ ။ ဒွိတ္တာဝါတိ တိဋ္ဌတု ဧကော ပဗ္ဗတော၊ ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တော သုဝဏ္ဏ- ပဗ္ဗတော(သံ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၆၆)။ ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ မဟန္တောတိ ယတ္တကော သော ပဗ္ဗတော ဟောတိ၊ ဒွိက္ခတ္တုံ တတ္တကော(သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄)။ “ဒွိက္ခတ္တုမ္ပိ တာဝ”ကို ကြည့်၍ “ဒွိက္ခတ္တုံ+တာဝ ဒွိတ္တာဝ” ဟုပြု၊ က္ခတ္တုံကိုချေ, တ်ဒွေဘော်လာ။
၁။ ဝိဒွါ။ ။ ဝိဒတိ ဇာနာတီတိ ဝိဒွါ၊ [ဝိဒ+ကွာ၊ ပုံလိင်, ရတ္တာဒိ, အာကာရန္တ(မောဂ်- ၇, ၂၀၅)၊ ဝိဒ+ဝ၊ သိကို အာပြု၊ ရာဇာဒိ(ဓာန်-ဋီ-၂၈၈)၊] (တစ်နည်း)ဝိဒတိ ဧတေနာတိ ဝိဒေါ (ဉာဏံ)၊ ဝိဒေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝိဒွါ၊ [ဝိဒ+ဝန္တု၊ တေသုဝုဒ္ဓိဖြင့် ဒ၏ အ-ကိုချေ၊ ဒ်ကို နောက် ဝသို့ကပ်၊ အာ သိမှိသုတ်ဖြင့် သိဝိဘတ်နှင့်တကွ န္တုကို အာပြု၊] “ဝိဒွါ၊ ဝိဒွါ, ဝိဒွန္တော(ပ)၊ ဝိဒွန္တံ၊ ဝိဒွန္တေ(ဒု)၊ ဝိဒွတာ, ဝိဒွန္တေန”စသည်ဖြင့် ဂုဏဝါအတိုင်း စဉ်ပါ။(နီတိပဒ-၁၉၅၊ နိရုတ္တိ၊၃၀၈)
တစ်နည်း။ ။ ဝိဒ+တွာ၊ “တိတာလီသ”ဟူသော ဝဏ္ဏလောပနိဒ္ဒေသ (ကွစိ ဓာတု)ဖြင့် တ်ကိုချေ၊ သို့မဟုတ် “သဗ္ဗေဟိ တုနာဒီနံ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် တွာကို ဝါပြု၊ “ဝိဒွါ-သိ ၍”ဟုပေး။ (မောဂ် နိ၊၂၊၂၈၈၊ ကစ်ဘာ၊၂၊၅၁၇)
ဥပဓိံ ဝိဒိတွာ သဂေ ၤါတိ လောကေ, တဿေဝ ဇန္တု ဝိနယာယ သိက္ခေ။
ယော (ဇန္တု)၊ အကြင်သတ္တဝါသည်။ ဒုက္ခံ၊ ဆင်းရဲကို။ (အဒက္ခိ၌စပ်)။ ဝါ၊ သည်။ (ဟောတိ၌စပ်)။ ယတောနိဒါနံ၊ အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းရှိသည်ဖြစ်၍။၂ (ဟောတိ၊ ဖြစ်၏။ ဧဝံ၊ ဤသို့။) အဒက္ခိ၊ ပညာမျက်စိဖြင့် မြင်ပြီ။ သော ဇန္တု၊ ထိုသတ္တဝါသည်။ (တေသု) ကာမေသုထိုကာမဂုဏ်တို့၌။ ကထံ၊ အဘယ်ကြောင့်။ နမေယျ၊ ညွတ်ရာအံ့နည်း။ လောကေ၊ လောက၌။ ဇန္တု၊ သတ္တဝါသည်။ ဥပဓိံ၊ ကာမဂုဏ်ဟူသော ဥပဓိကို။ သင်္ဂေါတိ၊ ငြိကပ် တွယ်တာရာဟူ၍။ [သဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ သင်္ဂေါ၊ သံ၊ဋီ၊၁၊၂၁၄။] ဝိဒိတွာ၊ သိ၍။ ဝါ၊ သော်။ တဿေဝ၊ ထိုကာမဂုဏ်ဟူသော ဥပဓိကိုသာလျှင်။ ဝိနယာယ၊ ပယ်ဖျောက်ခြင်းငှာ။ သိက္ခေ၊ ကျင့်ရာ၏။ (ဋ္ဌ-၂၅၆)
၂။ယတောနိဒါနံ။ ။ ဤပုဒ်သည် သဒ္ဒါကျမ်းအလို ဝါကျ, အဋ္ဌကထာဋီကာတို့အလို သမာသ်, ဝါကျ ၂မျိုးတည်း၊ ဝါကျယူလျှင် ယနှင့် နိဒါနနောင် ဟိတ်အနက်၌ ပထမာသက်၊ ယတေဟိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တော နိဒါနာဒီသု(နီတိ-၄၉၇)သုတ်, သောသုတ်၌ “သိ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂတို့ဖြင့် ယနောင် သိဝိဘတ်ကို တောပြု၊ “ယတော နိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းကြောင့်”ဟုပေး။(ဝိဗော၊၅၃)
ကမ္မဓာရည်း။ ။ သမာသ်ယူလျှင် ကမ္မဓာရည်းသမာသ်, ဗဟုဗ္ဗီဟိသမာသ်အားဖြင့် ၂မျိုး ဖြစ်နိုင်၏၊ ထိုတွင် ကမ္မဓာရည်း၌ “ယံ (ယတော)+နိဒါနံ ယတောနိဒါနံ(နီယော-၁၃)”ဟုပြု၊ “ယ+နိဒါန”၂ပုဒ်လုံးနောင် သိသက်၊ ယနောင် သိကိုတောပြု(မ၊ဋီ၊၂၊၆၀၊ အနုဋီ၊၂၊၁၇)၊ သို့ မဟုတ် ယနောင် ပထမာအနက်၌ တောပစ္စည်းသက်(သာရတ္ထ၊၁၊၈၃)၊ သမာသ်ပြီးသောအခါ ယတော နိဒါနနောင် ကာရဏ(ပဉ္စမီ)အနက်၌ ပထမာသက်၊ “ယတောနိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ် ဟူသော အကြောင်းကြောင့်”ဟုပေး(မဓုဋီကာ)။ [“ပဉ္စမီအနက်၌ ဒုတိယာ”ဟု နီယော-၁၃၌ တစ်နည်း ဆို၏။]
ဗဟုဗ္ဗီဟိ။ ။ ဗဟုဗ္ဗီဟိ၌ “ယံ (ယတော)+နိဒါနံ ယဿာတိ ယတောနိဒါနံ”ဟုပြု၍ ရှေ့နည်းအတိုင်း ရုပ်ပြီးစေပြီး ယတောနိဒါနနောင် ကြိယာဝိသေသနအနက်၌ ပထမာသက်၊ “ယတောနိဒါနံ-အကြင်ကာမဂုဏ်ဟူသော အကြောင်းရှိသည်ဖြစ်၍”ဟုပေး။(မ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၇၉) [သမာသ်၂မျိုးလုံး တောကိုမချေရသောကြောင့် အလုတ္တသမာသ်တည်း(မဓုဋီကာ)၊ ကာရဏ အနက်ဟော နိပါတသမုဒါယဟု ဆိုသေး၏(နီတိသုတ္တ-၁၆၈၊ သီဋီ သစ်၊၂၊၃၇၊ မောဂ်နိ၊၁၊၂၀၂-၃-၄)။]
မာရဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ပုညံ သုခံ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ, သဗ္ဗဿ ဒုက္ခဿ သုခံ ပဟာနံ။
အတ္ထမှိ၊ အရေးကိစ္စသည်။ ဇာတမှိ၊ ဖြစ်ပေါ်လသော်။ သဟာယာ၊ မိတ်ဆွေ ကောင်းတို့သည်။ သုခါ၊ ချမ်းသာကြောင်းတို့တည်း။ ဣတရီတရေန၊ ကောင်းဆိုးနှစ်ရပ်, အမှတ်မထား, တစ်ပါးပါးသော ပစ္စည်းဖြင့်။၁ ယာ တုဋ္ဌိ၊ အကြင်တင်းတိမ်ရောင့်ရဲ ခြင်းသည်။ (အတ္ထိ၊ ရှိ၏။ သာ တုဋ္ဌိ၊ ထိုတင်းတိမ်ရောင့်ရဲခြင်းသည်။) သုခါ၊ ချမ်းသာ ကြောင်းတည်း။ ဇီဝိတသင်္ခယမှိ၊ အသက်၏ ကုန်ရာအခါ၌။ ဝါ၊ သေဆုံးချိန်၌။ ပုညံ၊ ကောင်းမှုသည်။ သုခံ၊ တည်း။ သဗ္ဗဿ၊ အလုံးစုံသော။ ဒုက္ခဿ၊ ဝဋ်ဒုက္ခကို။ ပဟာနံ၊ ပယ်ခြင်းဟုဆို, အရဟတ္တဖိုလ်သည်။ [ပဟီယတေ ပဟာနံ။ (တစ်နည်း) ပဇဟတီတိ ပဟာနံ။ နီဘာ-၄, ၁၀၉။] သုခံ၊ တည်း။ (ပါ-၃၃၁)
၁။ဣတရီတရေန။ ။ ဣတရသဒ္ဒါ အနိယမ (အမှတ်မရှိ)ဟူသော အနက်ကို ဟော၏၊ “ဣတရ+ဣတရ”ဟု ဖြစ်သောအခါ ယံ ကိဉ္စိသဒ္ဒါနှင့် အနက်တူ၏၊ ထို့ကြောင့် “အမှတ်မထား တစ်ပါးပါး”ဟု ပေးရသည်(သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၁၊ သီဘာ၊၃၊၉၂)၊ ဤနည်း၌ ဣတရီတရေနသည် ဝီတိဟာရပုဒ်တည်း၊ “ဣတရေန”ဟု ဖြစ်ပြီးနောက် “သဗ္ဗာဒီနံ ဝီတိဟာရေ(မောဂ်-၁၊၅၆)” သုတ်ဖြင့် “ဣတရေန+ဣတရေန”ဟု ဒွိရုပ်ပြု၊ “သျာဒိလောပေါ ပုဗ္ဗဿေကဿ(မောဂ်-၁၊၅၅)” သုတ်ဖြင့် ရှေ့ပုဒ်၌ ဝိဘတ်ကိုချေ၊ (ဣတရဣတရေန), နောက်ဣကို ဒီဃပြု။
တစ်နည်း။ ။ ဣတရသဒ္ဒါသည် အညသဒ္ဒါ၏ ပရိယာယ်ဖြစ်သော သဗ္ဗနာမ်ပုဒ်တည်း၊ ပဏီတမှတစ်ပါးသော ဟီန, ဟီနမှတစ်ပါးသော ပဏီတကို “ဣတရ”ဟု ခေါ်၏(သီဋီသစ်၊၂၊၁၁၁၊ သီဘာ၊၃၊၉၂)၊ “ဣတရီတရေန-ကောင်းသောပစ္စည်းမှတစ်ပါး ညံ့သောပစ္စည်း, ညံ့သော ပစ္စည်းမှတစ်ပါး ကောင်းသောပစ္စည်းဟူသော ရရာပစ္စည်းဖြင့်”ဟုပေး၊ လိုရင်းသဒ္ဒတ္ထမှာ “အခြား အခြားသော ရရာပစ္စည်းဖြင့်”ဟု ဖြစ်၏၊ ဤနည်း၌ ဝိစ္ဆာပုဒ်ဖြစ်ရကား “ဝိစ္ဆာဘိက္ခညေသု ဒွေ (မောဂ်-၁၊၅၄)”သုတ်ဖြင့် ဒွိရုပ်ပြု(မောဂ်နိ၊၁၊၁၂၅)၊ နိဒီ-၁၂၇၌ ဒွန်သမာသ်ဟု ဆို၏။
သုခါ သာမညတာ လောကေ, အထော ဗြဟ္မညတာ သုခါ။
လောကေ၊ လောက၌။ မတ္တေယျတာ၊ မိခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (မိခင်ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။၁ သုခါ၊ တည်း။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ပေတ္တေယျတာ၊ ဖခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်း သည်။ (ဖခင်ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။ သုခါ၊ တည်း။ လောကေ၊ ၌။ သာမညတာ၊ ရဟန်းတို့၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (ရဟန်းတို့ကို ပြုစုလုပ် ကျွေးခြင်းသည်)။ [သမဏာနံ+ဟိတော သာမညော။ သာမညဿ+ဘာဝေါ သာမညတာ။] သုခါ၊ တည်း။ အထော၊ ထိုမှတစ်ပါး။ ဗြဟ္မညတာ၊ မကောင်းမှုတို့ကို မျောတော်မူပြီး သော ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတို့၏ စီးပွားဖြစ်သူ၏ဖြစ်ကြောင်း အကျင့်ကောင်းသည်။ (ဗုဒ္ဓ ပစ္စေကဗုဒ္ဓတို့ကို ပြုစုလုပ်ကျွေးခြင်းသည်)။ [ဗြာဟ္မဏာနံ+ဟိတော ဗြဟ္မညော။ ဗြာ၌ ရဿ ပြု။ ဗြဟ္မညဿ+ဘာဝေါ ဗြဟ္မညတာ။] သုခါ၊ တည်း။ (ပါ-၃၃၂)
၁။မတ္တေယျတာ။ ။ မာတု+ဟိတော မတ္တေယျော-မိခင်၏ စီးပွားဖြစ်သူ၊[မာတု+ဏေယျ၊ တဒွေဘော်လာ, မာ၌ ရဿပြု၊] မတ္တေယျဿ+ဘာဝေါ မတ္တေယျတာ၊(သမ္မာပဋိပတ္တိ)၊ အမိ အပေါ်၌ မေတ္တာကရုဏာရှေ့သွားရှိသောစိတ်ဖြင့် ပြုစုလုပ်ကျွေးသော သားသမီးသည် မတ္တေ ယျမည်၏၊ ထိုသားသမီးသန္တာန်၌ဖြစ်သော မေတ္တာကရုဏာရှေ့သွားရှိသော ကုသိုလ်စိတ်နှင့် ထို စိတ်ကြောင့်ဖြစ်သော ရှိခိုးမှုပြုစုလုပ်ကျွေးမှုစသော အကျင့်ကောင်းသည် မတ္တေယျတာမည်၏၊ ပေတ္တေယျတာလည်း နည်းတူပင်။(ဒီ၊ဋ္ဌ၊၃၊၃၇၊ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၃၀)
သုခေါ ပညာယ ပဋိလာဘော, ပါပါနံ အကရဏံ သုခံ။
(လောကေ၊ ထင်ရှားစုပုံ, ယခုကြုံသည့်, လူ့ဘုံဌာန, ဤလောက၌။) သီလံငါးပါးရှစ်ပါး, အစထား၍, များပြားဆင့်ဆင့်, ကိုယ်ကျင့်သီလသည်။ ယာဝ ဇရာ၊ ငယ်စဉ်တောင်ကြေး, အကလေးမှ, ဖြည်းဖြည်းကြီးရင့်, ဇရာသင့်အောင်။ သုခံ၊ ကြာ လေကောင်းလစ်, ဟောင်းတိုင်းသစ်၍, စနစ်မကွယ်, မဖယ်မစောင်း, တကယ်ကောင်း သည့်, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပတိဋ္ဌိတာ၊ မြဲမြံခိုင်ခံ့, အရှည်ကြံ့လျက်, တည် တံ့၍နေသော။ သဒ္ဓါ၊ လောကုတ်လောကီ, နှစ်လီထင်ရှား, သဒ္ဓါတရားသည်။ သုခါ၊ ခုရောနောင်ပါ, အရာရာဝယ်, နှစ်ဖြာစုပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပညာယ၊ လောကုတ်လောကီ, နှစ်လီထင်ရှား, ပညာတရားကို။ ပဋိလာဘော၊ အရိုးကြေကြေ, အရေခန်းခန်း, လုံ့လစွမ်းဖြင့်, တက်လှမ်းပိုင်နင်း, အရယူခြင်းသည်။ သုခါ၊ ခုရောနောင် ပါ, အရာရာဝယ်, နှစ်ဖြာစုပေါင်း, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ ပါပါနံ၊ ယုတ်မာသော့ သွမ်း, ဟော့ရမ်းသမှု, အကုသိုလ်အစုစုတို့ကို။ အကရဏံ၊ လုံးဝပြောင်စင်အောင်, ရှောင်ကြဉ်သမှု, မပြုမလုပ်ခြင်းသည်။ သုခံ၊ ဒုက္ခအားလုံး, ပြုတ်ပြုတ်ပြုန်းသဖြင့်, ထိပ် ဆုံးမှန်စွာ, ချမ်းသာကြောင်းပါပေတည်း။ (ပါ-၃၃၃)
မာရဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။
နာဂဝဂ်ဂါထာနိဿယပြီးပြီ။