သူကရပေါတိကာဝတ္ထုဂါထာ
၂၄-တဏှာဝဂ်
၂-သူကရပေါတိကာဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ, နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုနံ။
မူလေ၊ အမြစ်သည်။ [မူလတိ ပတိဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ မူလံ။ နေတ္တိဝိ၊၁၆၂။] အနုပဒ္ဒဝေ၊ ဘေးဥပဒ်မရှိလသော်။ ဝါ၊ ဘေးဥပဒ်မရှိသည်၏အဖြစ်ကြောင့်။ ဒဠှေ၊ ခိုင်မြဲ လသော်။ ဆိန္နော၊ (အမြစ်၏အထက်၌) ဖြတ်အပ်သည်။ (သမာနော) ပိ၊ ဖြစ်ပါသော် လည်း။ ရုက္ခော၊ သစ်ပင်သည်။ ပုနရေဝ၊ တစ်ဖန်သာလျှင်။ ရုဟတိ ယထာပိ၊ ပေါက် သကဲ့သို့။ ဧဝမ္ပိ၊ ဤအတူသာလျှင်။ တဏှာနုသယေ၊ တဏှာတည်းဟူသော အနုသယ ကို။ အနူဟတေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်ဖြင့် အကြွင်းမဲ့မပယ်နုတ်အပ်သော်။၁ ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဇာတိဇရာ, အစဖြာသည့်, များစွာထောင်သောင်း, ဤဒုက္ခအပေါင်းသည်။ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်။ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဖြစ်၏။ (ပါ-၃၃၈)
၁။ အနူဟတေ။ ။ ဥုဟညတေတိ ဥုဟတော၊ န+ဥုဟတော အနူဟတော၊ ဥုဟတ၌ အဝ+ဟန+တ၊ အဝကို ဩပြု၊ တေသု ဝုဒ္ဓိသုတ်ကြီးဖြင့် ဩကို ဥုဝိပရိတ်ပြု(နီတိသုတ္တ-၂၆၅)၊ သက္ကတအလို “ဥဒ်+ဟန+တ”ဟု ခွဲရကား ပါဠိ၌ “ဥ+ဟန(ဂတိအနက်)+တ”တည်း၊ ဒ်အစား ဥကို ဒီဃပြု၊ ဥနောင် ဒွေဘော်မရောက်လျှင် ဥကို ဒီဃပြုရိုးတည်း။(သမ္မောဘာ၊၁၊၆၃၂)
မဟာ ဝဟန္တိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ, သင်္ကပ္ပာ ရာဂနိဿိတာ။
ယဿ၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်၏။ ဆတ္တိံသတိသောတာ၊ တဏှာဝိစရိတတရား ၃၆-ပါးဟူသော ရေအလျဉ်ရှိသော။၂ မနာပသဝနာ၊ မြတ်နိုးဖွယ်ရူပါရုံစသည်တို့၌ ယိုစီး ဖြစ်ပေါ်တတ်သော။ (တဏှာ၊ တဏှာသည်။) ဘုသာ၊ အားကြီးသည်။ (ဟောတိ၊ ၏။) ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ၊ မကောင်းသော အယူရှိသော။ (တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။) မဟာ၊ များစွာကုန်သော။၁ ရာဂနိဿိတာ၊ ရာဂကို မှီကုန်သော။ သင်္ကပ္ပာ၊ မိစ္ဆာအကြံအစည်တို့သည်။ ဝဟန္တိ၊ အပါယ်သို့ ပို့ဆောင်ကုန်၏။ (ပါ-၃၃၉)
၂။ဆတ္တိံသတိသောတာ။ ။ “ဆတ္တိံသတိယာ သောတေဟိ သမန္နာဂတာ”ဟူသော အဖွင့်ကို ကြည့်၍ “ဆတ္တိံသတိ+သောတာ ဧတိဿာတိ ဆတ္တိံသတိသောတာ”ဟုပြု၊ ဆတ္တိံသတိ အရ အဇ္ဈတ္တိကခန္ဓာ၅ပါးကို စွဲ၍ဖြစ်သော တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါး, ဗာဟိရခန္ဓာ၅ပါးကို စွဲ၍ ဖြစ်သော တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါးတည်း။ [တဏှာဝိစရိတ-တဏှာ၏ဖြစ်ခြင်း။]
တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါး။ ။ တဏှာဝိစရိတ၁၈ပါးဟူသည် “(၁)အသ္မိ-ငါဖြစ်၏, (၂) ဣတ္ထံ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသော အပြားအားဖြင့် ဖြစ်၏, (၃) ဧဝံ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသူတို့အတူ ဖြစ်၏, (၄) အညထာ အသ္မိ-ငါသည် ခတ္တိယစသူတို့မှ တစ်မျိုးတစ်ခြားဖြစ်၏”ဟူသော ပစ္စုပ္ပန် တဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁) ဘဝိဿံ-ငါဖြစ်လိမ့်မည်, (၂) ဣတ္ထံ ဘဝိဿံ, (၃) ဧဝံ ဘဝိဿံ, (၄) အညထာ ဘဝိဿံ”ဟူသော အနာဂတ်တဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁)အသသ္မိ-ငါသည် မြဲ၏, (၂) သာတသ္မိ-ငါသည် သေလျှင်ပြတ်၏”ဟူသော ဒိဋ္ဌိသီသတဏှာဝိစရိတ၂ပါး၊ “(၁) သိယံ-ငါဖြစ် လောက်စရာရှိ၏, (၂) ဣတ္ထံ သိယံ, (၃) ဧဝံ သိယံ, (၄) အညထာ သိယံ”ဟူသော သံသယ- ပရိဝိတက္ကတဏှာဝိစရိတ၄ပါး၊ “(၁)အပါဟံ သိယံ-ငါဖြစ်ပါမူကား ကောင်းလေစွ, (၂) အပါဟံ ဣတ္ထံ သိယံ, (၃)အပါဟံ ဧဝံ သိယံ, (၄)အပါဟံ အညထာ သိယံ”ဟူသော ပတ္ထနာကပ္ပနတဏှာဝိစရိတ၄ပါးတို့တည်း။(အဘိ၊၂၊၄၀၆၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၂၊၄၉၆-၇၊ သမ္မောဘာ၊၃၊၄၃၁၊၇၁၄)
၁။ မဟာ။ ။ မဟန္တိ ဝုဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တီတိ မဟာ၊ [မဟ+အန္တ၊] မဟာသဒ္ဒါသည် လိင်၃ပါး, ဝုစ်၂ပါးရှိ၏၊ ဤ၌ ပုံလိင်, ပထမာဗဟုဝုစ်ယောဝိဘတ်တည်း၊ အာ သိမှိသုတ်၌ “အာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် ယောဝိဘတ်နှင့်တကွ န္တကို အာပြု၊ (တစ်နည်း)မဟတံ မဟာ တုလျာဓိကရဏေ ပဒေသုတ်၌ “မဟတံ မဟာ”ဟူသော ယောဂဝိဘာဂဖြင့် မဟန္တကို မဟာပြု၊ ဃပတော စ ယောနံ လောပေါသုတ်၌ စသဒ္ဒါဖြင့် ယောဝိဘတ်ကိုချေ၊ (တစ်နည်း) မဟာသဒ္ဒါ နိပါတပဋိရူပက တည်း။(နိရုတ္တိ၊၈၆၊ ဝိဗော၊၅၇၊၁၅၈)
တဉ္စ ဒိသွာ လတံ ဇာတံ, မူလံ ပညာယ ဆိန္ဒထ။
သောတာ၊ တဏှာတည်းဟူသော ရေအလျဉ်တို့သည်။ သဗ္ဗဓိ၊ အလုံးစုံသော အာရုံ, ဘဝတို့၌။ သဝန္တိ၊ ယိုစီးဖြစ်ပေါ်ကုန်၏။ လတာ၊ နွယ်နှင့်တူသော တဏှာသည်။ ဥပ္ပဇ္ဇ၊ (ဒွါရခြောက်ပါးတို့မှ) ဖြစ်ပွား၍။ တိဋ္ဌတိ၊ (ရူပါရုံစသည်တို့၌) တည်၏။ ဇာတံ၊ ဖြစ်ပေါ်လာသော။ တံ လတံ စ၊ ထိုနွယ်နှင့်တူသော တဏှာကိုလည်း။ ဒိသွာ၊ မြင်၍။ ဝါ၊ မြင်လသော်။ ပညာယ၊ မဂ်ပညာဖြင့်။ မူလံ၊ အမြစ်ရင်းကို။ ဝါ၊ ၌။ ဆိန္ဒထ၊ ဖြတ်ကြ လော။ (ပါ-၃၄၀) [“မူလေ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် မူလံ၌ နောက်နည်းပေးသည်။ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၈၆ အလို “သောတာ၊ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနအဝိဇ္ဇာကိလေသာဟူသော ရေအလျဉ်၅-ပါးတို့သည်။ သဗ္ဗဓိ၊ အလုံးစုံသော ရူပတဏှာစသော အဖို့တို့ဖြင့်။ သဝန္တိ”ဟု တစ်နည်းပေး။]
တေ သာတသိတာ သုခေသိနော, တေ ဝေ ဇာတိဇရူပဂါ နရာ။
ဇန္တုနော၊ သတ္တဝါ၏။ ဝါ၊ မှာ။ သရိတာနိ၊ ရာဂနှင့်စပ်, ဖြစ်တတ်ကုန်သော။ ဝါ၊ ရာဂ၏အစွမ်းဖြင့် စိုစွတ်ကုန်သော။၁ သိနေဟိတာနိ စ၊ တဏှာတည်းဟူသော အစေးရှိသည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။ ဝါ၊ ရာဂသမ္ပယုတ္တပီတိ၏အစွမ်းဖြင့် စေးကပ်ညက် ညောသည်လည်းဖြစ်ကုန်သော။၂ သောမနဿာနိ၊ သောမနဿဝေဒနာတို့သည်။ ဟောန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ တေ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။ သာတသိတာ၊ သာယာဖွယ်သုခကို မှီ ကုန်သည်။ ဝါ၊ သာယာဖွယ်သုခ၌ မှီကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သုခေသိနော၊ သာယာ ဖွယ်သုခကို ရှာမှီးသူတို့သည်။ (ဟောန္တိ၊ ကုန်၏။) တေ နရာ၊ ထိုသတ္တဝါတို့သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဇာတိဇရူပဂါ၊ ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေခြင်း, ဆင်းရဲတွင်းတို့သို့ ရောက်ရကုန် သည်။ ဟောန္တိ၊ ဖြစ်ကုန်၏။ (ပါ-၃၄၁)
၁။သရိတာနိ။ ။ “သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ သရိတာနိ၊[သရ(ဂတိအနက်)+တ၊]”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) “သရတိ အာကဍ္ဎတိ အဝဟရတီတိ သရိတာ(ရေအလျဉ်)၊ သရိတာ ဝိယာတိ သရိတာ၊ သရတိ သလ္လတီတိ သရိတာ(နေတ္တိဝိ-၁၂၄)”ဟုပြု၍ တဏှာကိုယူ၊ ထိုတဏှာနှင့် ယှဉ်သော သောမနဿတို့ကိုရအောင် “သရိတာယ+ယုတ္တာနိ သရိတာနိ”ဟု ကြံ။(ဓမ္မဋ္ဌ၊၂၊၃၃၄၊ အဘိ၊ဋ္ဌ၊၁၊၃၉၆၊ မူလဋီ၊၁၊၁၆၈၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၅၆)
၂။ သိနေဟိတာနိ။ ။ သိနေဟတီတိ သိနေဟော(နေတ္တိဝိ-၁၂၄)၊ သဉ္ဇာတော+သိနေဟော ဧတေသန္တိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနေဟ+ဣတ၊-မောဂ်-၄, ၄၅။] (တစ်နည်း) သိနိယှန္တီတိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနိဟ+တ၊] (တစ်နည်း) သိနေဟေန+ဣတာနိ သိနေဟိတာနိ၊ [သိနေဟ+ဣတ]။ (ဓမ္မ-ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၄၊ မူလဋီ၊၁၊၁၆၈၊ နေတ္တိ၊ဋီ၊၅၆)
သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ, ဒုက္ခမုပေန္တိ ပုနပ္ပုနံ စိရာယ။
ပဇာ၊ သတ္တဝါတို့သည်။ (ပရိသပ္ပန္တိ၌စပ်)။ ဝါ၊ သတ္တဝါတို့ကို။ (ပုရက္ခတာ၌စပ်)။ တသိဏာယ၊ တဏှာသည်။၃ ပုရက္ခတာ၊ ရှေ့၌ပြုအပ်, ခြံရံအပ်ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဗန္ဓိတော၊ မုဆိုးသည် နှောင်ဖွဲ့အပ်သော။ ဝါ၊ မုဆိုး၏ အနှောင်အဖွဲ့ခံရသော။ သသော ဣဝ၊ ယုန်ကဲ့သို့။ ပရိသပ္ပန္တိ၊ ထက်ဝန်းကျင် ကြောက်လန့်ခြင်းသို့ ရောက်ရကုန်၏။ ဝါ၊ ကြောက်လန့်နေရကုန်၏။ [ပရိသပ္ပတီတိ သမန္တတော ဂစ္ဆတိ။ နီတိဓာတု- ၂၀၃။] သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ၊ ငြိတွယ်တတ်သော သံယောဇဉ်ဆယ်ပါး, သင်္ဂတရားခုနစ်ပါးဖြင့် ငြိကပ် ဆက်စပ်ကုန်သည်။ ဝါ၊ ငြိတွယ်တတ်သော သံယောဇဉ်ဆယ်ပါး, သင်္ဂတရားခုနစ်ပါး၌ ငြိကပ်ကုန်သည်။၁ (ဟုတွာ၊ ၍။) စိရာယ၊ ကြာမြင့်စွာသော ကာလပတ်လုံး။၂ ပုနပ္ပုနံ၊ အဖန်ဖန်အထပ်ထပ်။ ဒုက္ခံ၊ ပဋိသန္ဓေ, အိုနာသေခြင်း, ဆင်းရဲတွင်းသို့။ ဥပေန္တိ၊ ကပ် ရောက်ရကုန်၏။ (ပါ-၃၄၂)
၃။တသိဏာယ။ ။ တသန္တိ ယာယာတိ တသိဏာ၊ [တသ+ဣဏ+အာ၊-သူစိ။] နီတိ အလို “အပ္ပက္ခရာနံ ဗဟုတ္တမညထတ္တဉ္စ(၁၆၁)”သုတ်ဖြင့် တဏှာကို တသိနာပြု, နကို ဏပြု။
၁။သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ။ ။ “သံယောဇနသင်္ဂေန စေဝ ရာဂသင်္ဂါဒိနာ စ သတ္တာ ဗဒ္ဓါ, တသ္မိံ ဝါ လဂ္ဂါ(ဓမ္မ.ဋ္ဌ)”အဖွင့်၌ “သံယောဇနသင်္ဂေန”ကို ကြည့်၍ “သံယောဇနမေဝ '+သင်္ဂေါ သံယောဇနံ(ငြိကပ်တတ်သော သံယောဇဉ်)”ဟု ပြု၊ သင်္ဂပုဒ်အကျေကြံ၊ “ရာဂသင်္ဂါ- ဒိနာ”ကို ကြည့်၍ “သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇတီတိ သင်္ဂေါ(သံ၊ဋီ၊၁၊၆၈)”ဟု ပြု၊ သင်္ဂအရ ရာဂသင်္ဂ, ဒေါသသင်္ဂ, မောဟသင်္ဂ, မာနသင်္ဂ, ဒိဋ္ဌိသင်္ဂ, ကိလေသသင်္ဂ, ဒုစ္စရိတသင်္ဂတို့ကိုယူ(မဟာနိ- ၃၄၂)။ ထိုနောင် “သံယောဇနံ စ+သင်္ဂေါ စ သံယောဇနသင်္ဂံ”ဟု ပြု၊ (တစ်နည်း) နာမရူပံကဲ့သို့ ဧကဒေသသရူပေကသေသ်ကြံ၍ “သံယောဇနသင်္ဂေါ စ+သင်္ဂေါ စ သံယောဇနသင်္ဂေါ”ဟု ပြု၊ “သတ္တာ”ဟု ဖွင့်သဖြင့် သတ္တကာ၌ ကပစ္စည်းအနက်မရှိ၊ “သဉ္ဇန္တီတိ သတ္တာ၊ သတ္တာ ဧဝ သတ္တကာ” ဟု ပြု၍ “သံယောဇနသင်္ဂေန သံယောဇနသင်္ဂသ္မိံ ဝါ+သတ္တကာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ”ဟု တွဲပါ၊ (တစ်နည်း) “သံယောဇနသင်္ဂေန, သံယောဇနသင်္ဂသ္မိံ ဝါ+သတ္တာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ၊ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာယေဝ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ”ဟု ပြု။
ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၃၃၂။ ။ ထိုအလို “သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာ(နှောင်ဖွဲ့တတ်သော သင်္ဂ တရားများ)၊ သံယောဇနာ စ+တေ+သင်္ဂါ စာတိ သံယောဇနသင်္ဂါ၊ သံယောဇနသင်္ဂေသု, သံယောဇနသင်္ဂေဟိ ဝါ သတ္တာ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာ၊ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တာယေဝ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ(နှောင်ဖွဲ့တတ်သော သင်္ဂတရားတို့၌ ငြိကပ်ကုန်သည်၊ ဝါ-သံယောဇဉ်တည်းဟူ သော သင်္ဂတရားတို့ဖြင့် တေဘူမကတရားတို့၌ ငြိကပ်ကုန်သည်)”ဟု ပြု။
၂။ စိရာယ။ ။ နီတိသုတ္တ-၁၇၉၌ ဝိဘတျန္တပတိရူပကနိပါတ်ဟု ဆို၏၊ ၎င်းသျ၊၁၊၄၁၅၌ “သောတ္ထိံ ပဿာမိ ပါဏိနံ(သံ-၅၂)”စသည်၌ သောတ္ထိနိပါတ်နောင် ဝိဘတ်သက်သကဲ့သို့ စိရနောင် အစ္စန္တသံယောဂ၌ စတုတ္ထီသဝိဘတ်ဟု ဆို၏၊ ထောမနိဓိ၌ “စိရံ+အယတေတိ စိရာယ [စိရံ+အယ+အဏ်၊]”ဟု ပြု၍ စိရကာလ, ဒီဃကာလအနက်ဟော နိပါတ်ဟု ဆို၏။
တသ္မာ တသိဏံ ဝိနောဒယေ, အာကင်္ခန္တ ဝိရာဂမတ္တနော။
(ယသ္မာ၊ အကြင်ကြောင့်။) ပဇာ၊ တို့သည်။ ဝါ၊ တို့ကို။ တသိဏာယ၊ သည်။ ပုရက္ခတာ၊ ကုန်သည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) ဗန္ဓိတော၊ သော။ သသော ဣဝ၊ သို့။ ပရိသပ္ပန္တိ၊ ကုန်၏။ တသ္မာ၊ ကြောင့်။ အတ္တနော၊ မိမိ၏။ ဝါ၊ မိမိဖို့။ ဝိရာဂံ၊ ရာဂအစရှိသည်တို့၏ မတပ်မက်ရာ နိဗ္ဗာန်ကို။ [ရာဂါဒယော ဝိရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ, ဧတေနာတိ ဝါ ဝိရာဂေါ။ ဒီ၊ဋီ၊၃၊၂၃၂။] အာကင်္ခန္တော၊ လိုလားတောင့်တသော ရဟန်းသည်။ တသိဏံ၊ တဏှာကို။ ဝိနောဒယေ၊ အရဟတ္တမဂ်ဖြင့် ပယ်စွန့်လေရာ၏။ (ပါ-၃၄၃)
သူကရပေါတိကာဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။