ბ - ოთარ ქაჯაია "მარგალურ–ქორთული ლექსიკონი"

by ოთარ ქაჯაია

ბ- ა) პირველი პირის სუბიექტის ნიშანი თანხმოვნით ფუძედაწყებულ ზმნებში (ძირითადად ზუგდიდურ-სამურზაყანოულში):მიდე-ბ-სერგელჷქია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 81 - წავეთრევიო; ბ-ჸოფექია: ქხს, 2, გვ. 46 - ვყოფილვარო; ბ-ჭყალე: ი. ყიფშ., გვ.143 - ვწყევლი; ბა-ბ-რგჷნქ - ვმარგლავ; ქი-ბ-გინი - ვიგრძენი. იხ. ვ. ბ) პირველი პირის ობიექტის ნიშანი თანხმოვნების წინ: ბ-ჭუნსუ: ი. ყიფშ., გვ. 125 - მწვავს; ბ-თხილანს მწყემსავს... S1-ისა და O1-ის ნიშნად გარკვეულ პოზიციაში ბ-ს ეკვივალენტად გამოდის: ვ, მ, პ, ფ.

ბა (ღ ბაბა) მიმართვა მამისადმი: მამა! ბა, გომიტე ჭალეშა ტანიშ ობონუშა! - მამა, გამიშვი ჭალაში (ტანის) საბანაოდ!

ბაბა (ბაბას) 1. მამა. თუნთიქ მეგერიასჷ-და, ბაბა დუუძახია: ი. ყიფშ., გვ. 176 - დათვი თუ მოგერიოს, ბაბა (მამა) დაუძახეო. ვაშჷ ბაბა დო ნანა: ეგრ., გვ. 130 - არ ახსოვს მამა და დედა. ბაბავა, მუ იგურევა სი თე ვით წანას: მ. ხუბ., გვ. 129 - მამაო, რა ისწავლეო შენ ამ ათი წლის მანძილზე (ამ ათ წელს). ქბაბას უღუ ჩხონაფა მამას აქვს ცხონება: ბაბას უღუ ჩხონაფა, მეუ სქანი თიშა! - მამას აქვს ცხონება, წადი შენს სახლში! იხ. მუმა. შდრ. ლაზ. ბაბა მამა (ნ. მარი). 2. შორსდ. მიმართვა მამა. მეუ, ბაბა, მეუ ჸუჩა!- წადი, მამა, წადი სახლში! მიდეღი ჸუდეშა, ბაბა, სქანოთ უჯგუნია!- წაიღე, მამა, შენთვის სჯობიაო!

ბაბა-გე მიმართვა: მამა გენაცვალოს. ქემმეხვარი, ბაბაგე, გემმოჭოფაფე ათე ოღალე!- მომეშველე, მამა გენაცვალოს, ამაღებინე ეს ტვირთი (წასაღები)! ბაბა-გე, ქიმმოჭირინე ათე ბიგა!- მამა გენაცვალოს, მომაწოდე ის ჯოხი! იხ. -გე. შდრ. მუასქანიგე.

ბაბათი (ბაბათის) მამის სახლი, მამის ოჯახი (ბაბათიღ ბაბაშ-თი ბაბას ოჯახი). მიდამიჸონი ბაბათიშა- წამიყვანე ბაბას (მამის) ოჯახში. იხ. თი.

ბაბაია (ბაბაიას) კნინ. ბაბაია 0 0 -1 0 0 Tm; მამიკო. ჩქიმი ბაბაია ქორექი-და, მიდამიჯუმე ჸვანაშა! - ჩემი ბაბაია თუ ხარ, წამიყვანე ყანაში. ნანაიას ბაბაია ტყურათ ვაჯუდუნია: თ. სახოკ., გვ. 254 - დედიკოს მამიკო ტყუილად არ აკოცებსო. იხ. ბაბა.

ბაბა-კოჩ-ი (ბაბა-კოჩის, ბაბა-კოს) უფროსი, მამა-კაცი. ქუურჩქილი, ბაბაკოჩი რაგადანს - უსმინე, უფროსი კაცი (მამა-კაცი) ლაპარაკობს.

ბაბა-მე შორსდ. ფიცილის ფორმულა: მამის მადლმა! სქანოთ უჯგუ, ბაბამე, დამიჯერი! - შენთვის სჯობია, მამის მადლმა, დამიჯერე! იხ. -მე; შდრ. მუმალობა.

ბაბასქან-ი (ბაბასქანს) მამაშენი. ბაბა-სქანი აქი ვარე: ი. ყიფშ., გვ. 138 - მამაშენი აქ არ არის. შდრ. მუ{მ}ასქანი.

ბაბა-სქუა შორსდ. ფიცილის ფორმულა: მამა-შვილობამ. ასე მიმართავს მამა შვილს ან ასაკით უფროს ახალგაზრდას. სო ულია, ბაბა-სქუავა, -- უწუუ!: მ. ხუბ., გვ. 283 - სად მიდიხარო, მამა-შვილობამ, -- უთხრა. ჯგირი, ბაბასქუავა, -- უწუუ პაპაქ: მ. ხუბ., გვ. 159 - კარგი, მამაშვილობამ, -- უთხრა მღვდელმა.

ბაბაღუზა (ბაბაღუზას) უხასიათო (პიროვნება).

ბაბა-შური შორსდ. ფიცილის ფორმულა: მამა-სულო. გამარჯობა, ბაბა-შური! - გამარჯობა, მამა-სულო! შდრ. ბაბაშურაი (ა. ღლ. საკ. სახ., გვ. 79).

ბაბაშ-შურუმე, ბაბაი-შურუმე შორსდ. ფიცილის ფორმულა: მამის სულს ვფიცავ. ბაბაიშურუმე, ვადაინდენქ, ვამორთა ხოლოშა! - მამის სულს ვფიცავ, არ დაგინდობ, არ მოხვიდე ახლოს. შდრ. დიაჩქიმი{შ}-შურუმე.

ბაბაშ ჭირი შორსდ. ფიცილის ფორმულა: მამის ჭირი, ე.ი. მამას ჰქონდეს მისი ჭირი. ნამჷ რე თაში ღურჭულანსი, ბაბაშ ჭირი, -- მიწითია!: ი. ყიფშ., გვ. 173 - რომელია, ასე რომ ჭიკჭიკებს, მამის ჭირი, მითხარითო!

ბაბაჩაფილ-ი (ბაბაჩაფილ/რს) იგივეა, რაც მუმაჩაფილი, -- მამადმოგებული, მამადნაფიცი. ათენა რე ჩქიმი ბაბაჩაფილი - ესაა ჩემი მამადმოგებული. იხ. ჩაფილი; შდრ. დიდაჩაფილი.

ბაბაჩია (ბაბაჩიას) კნინ. -- მოფერ. მამიკო. სო მეზოჯუნქ, ბაბაჩია? - სად მიბრძანდები, მამიკო? ჩქიმი ბაბაჩია ქორექი- და, ქომორთი ჩქიმდა - ჩემი მამიკო თუ ხარ, მოდი ჩემთან. შდრ. მამაჩია, მამუჩი{ა}. იხ. -ჩია.

ბაბკოთ-ი (ბაბკოთის) ტოპონ. ბაბაკოჩის (მამა-კაცის) გამონაყოფი ადგილი (ღ ბაბა-კოჩიშ-თი მამა კაცის ოჯახი). იხ. თი. შდრ. გ. ელიავა, კატალ., გვ. 16.

ბაბუ (ბაბუს) ბაბუა. ჩქიმი ბაბუ, ჯგირი ბაბუ: ქხს, 1, გვ. 167 - ჩემი ბაბუა, კარგი ბაბუა. ბაბუს მოთა ჭკუას ოგურუანდუა: ხალხ. სიტყ., 1, გვ. 17 - ბაბუას შვილიშვილი ჭკუას ასწავლიდაო. მაფუდუ ბაბშე (ღ ბაბუშე) დჷნაგურეფი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 25 - მქონდა ბაბუასაგან დასწავლილი. იხ. პაპუ, ჯამა, შამა, იმპუ.
 
ბაბუშარ-ი (ბაბუშარს) ბაბუას შთამომავალი. ბაბუ-შარ-ეფ-ი - ბაბუა-სან-ებ-ი (იმერ.). ბაბუშარეფიშა მეურქ ბაბუასანებთან (ბაბუას ოჯახის წევრებთან) მივდივარ. იხ. -შარ.

ბაბუში (ბაბუშის) ბაბუას ნაშიერი; ბაბუასი.

ბაბუშობა (ბაბუშობას) ბაბუასობა, ბაბუას დრო (ძველი დრო); ბაბუშობაში ბაბუასდროინდელი. ბაბუშობაში ცურუეფით გობანდილი, გოკინილი: მასალ., გვ. 18 - მამა-პაპეული (ბაბუას-დროინდელი) სუროთი დაბლანდული, შეფენილი. იხ. ბაბუ.

ბაბუშურ-ი (ბაბუშურს) მამაპაპეული.

ბაბუჩია (ბაბუჩიას) კნინ.-მოფერ. ბაბუკო.

ბაბუჩქიმ-ი (ბაბუჩქიმს) ბაბუაჩემი. ბაბუჩქიმი ჭკვერი კოჩი რდუ - ბაბუაჩემი ჭკვიანი კაცი იყო.

ბაბუჩქინ-ი (ბაბუჩქინს) ბაბუაჩვენი. ბაბუჩქინქ ასერდე (//ასედე) ღურუ - ბაბუაჩვენი ახლო ხანს (ცოტა ხნის წინ) მოკვდა (გარდაიცვალა).

ბაგა (ბაგას) იგივეა, რაც ფინახარი (პ. ჭარ.). შდრ. ბოგა.

ბაგერ-ი (ბაგერს) ბაგირი, მსხვილი თოკი (პ. ჭარ.).

ბაგვა (ბაგვას): ბაგვა საქონელი - მალე რომ იღლება ისეთი საქონელი.ბაგვაფ-ი (ბაგვაფი), ბაგუა (ბაგუას) სახელი იბაგუანს, ბაგუნს ზმნათა -- ბრიგვა; ბრაგვანი, ბრაგუნი. კიდირიშა იბაგუანდუ ხეს - მკერდზე ირტყამდა (იბრაგუნებდა) ხელს. ვადუჯერუნი, დობაგუ მანგარას - რომ არ დაუჯერა, მობრიგამაგრად. გეგლანთხუ ჯაშე დო დიხას გაჸარებაფუ ბაგვაფი - ჩამოვარდა ხიდან და მიწაზე გაადინა ბრაგვანი. ბაგუნს (დობაგუნს მობრიგავს, დობაგუ მობრიგა, დოუბაგუ მოუბრიგავს, დონობაგუე(ნ) მობრიგავდა თურმე) გრდმ. ბრიგავს, ბეგვავს. იბაგუანს (იბაგუუ იბრაგუნა, უბაგუაფუ უბრაგუნებია) გრდმ. სათავ. ქც. ბაგუნს ზმნისა -- იბრაგუნებს, მაგრად ირტყამს. უბაგუანს (უბაგუუ უბრაგუნა, უბაგუაფუ უბრაგუნებია) გრდმ. სასხვ. ქც. ბაგუნს ზმნისა -- უბრაგუნებს, უბაგუნებს. იბაგუუ(ნ) (დიიბაგუ მოიბრიგა, დობაგვე{ლ/რე}(ნ) მობრეგილა) გრდუვ. ვნებ. ბაგუნს ზმნისა -- იბრიგება, იბეგვება. აბაგუუ(ნ) (დააბაგუ მოებრიგა, დობაგუუ მოჰბრეგვია) გრდუვ. ვნებ. უბაგუნს ზმნისა -- ებრიგება, ებეგვება. ობაგვაფუანს (ობაგვაფუუ მოაბრეგვინა, უბაგვაფუაფუ უბრეგვინებია, ნობაგვაფუაფუე(ნ) აბრეგვინებდა თურმე) კაუზ. ბაგუნს ზმნისა -- აბრეგვინებს, აბეგვინებს. მაბაგვალი მიმღ. მოქმ. {მო}მბეგვავი. ობაგვალი მიმღ. ვნებ. მყ. {მო}საბეგვი. ბაგვილი მიმღ. ვნებ. წარს. {მო}ბეგვილი. ნაბაგვა მიმღ. ვნებ. წარს. {მო}ნაბეგვი. ნაბაგუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {მო}ბეგვის საფასური. უბაგუ, უდუბაგუ მიმღ. უარყ. მოუბეგვავი.

ბაგუა (ბაგუას) სახელი ბაგუნს ზმნათა -- მაგრად ცემა, -- ბეგვა.

ბად იხ. უბადო.

ბადა (ბადას) დაბნეული, უთავბოლო. ბადა კოჩი - დაბნეულად, უთავბოლოდ მოსიარულე კაცი. იხ. ბადაფი, ბადუა.

ბადადია (ბადადიას) ბოტან. ხვართქლა. იხ. დიხაშ სურო, დიხაში ცურუ, მაბჷრა, მაბურა (ა. მაყ.).

ბადალ-ი, ბადაი (ბადალ/რს) 1. ბადალი, ტოლი, სწორი. იში ბადაი კოჩი ჩქინ სოფერს ვამშარე - იმისი ბადალი (ტოლი) კაცი ჩვენს სოფელში არავინაა (არავინ დგას). შდრ. მანგი. 2. უთავბოლო, დაბნეული ლაპარაკი, ბჟუტური. იში ბადარქ(//ბადალქ) გური შეუწუხუ მახაჩქალემს (//მახაჩქაემს) - იმისმა ბჟუტურმა გული შეუწუხა მთოხნელებს. იხ. ბადალუა; ბარდალი.

ბადალა (ბადალას) ვისაც ბოდიალი, ბჟუტური სჩვევია, -- ბჟუტურა.

ბადალერ-ი (ბადალერს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბადალანს ზმნისა -- ნაბოდიალები.

ბადალუა (ბადალუას) იგივეა, რაც ბადალი (მნიშვნ. -- 2), -- სახელი ბადალანს ზმნისა -- ბოდვა; უთავბოლო ლაპარაკი, ბჟუტური, ყრანტალი. მუსი რე ბადალანქინი? - რასაა, რომ ბოდავ? ბადალანს (ბადალუუ იბჟუტურა, უბადალუუ უბჟუტურია, ნობადალუე(ნ) ნაბჟუტურება) გრდმ. ბოდავს, ბჟუტურობს. ობადალაფუანს (ობადალაფუუ აბჟუტურებინა, უბადალაფუაფუ უბჟუტურებინებია, ნობადალაფუ{აფუ}ე(ნ) აბჟუტურებინებდა თურმე) კაუზ. ბადალანს ზმნისა -- აბჟუტურებინებს. მაბადალარი, ბადალა მიმღ. მოქმ. ბჟუტურა, ბოდიალა. ობადალარი მიმღ. ვნებ. მყ. საბოდიალო, საბჟუტურო. ბადალერი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბჟუტურები, ნაბოდიალები. ნაბადალა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბჟუტურები, ნაბოდიალები. ნა/ობადალუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბჟუტურის საფასური. შდრ. პატალი.

ბადე (ბადეს) ბადე. ბადეთ ჭოფუნა ჩხომს, მიმინოს - ბადით იჭერენ თევზს, მიმინოს. თევზის დასაჭერი ბადის სახეები: მოსა ბადე მოსასმელი ბადე, ონთირ ბადე სათრევი ბადე, სასროლი ბადე სასროლი ბადე, კუჭულამ ბადე წვერიანი ბადე. შდრ. ლაზ. ბოდა ბადე ხილის საკრეფად (ნ. მარი).

ბადება1 (ბადებას) სახელი ბადენს ზმნისა -- დაბადება, გაჩენა, წარმოშობა. ართის ჸვილ, მაჟიას აბადე - ერთს კლავ, მეორეს აბადებ (აჩენ). ვარენფერც უძინანთ, ვერჩქინდჷნ, ფერც აბადენთ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 137 - მონაჭორს უმატებთ, გაუჩენელს აბადებთ. ბადენს (დაბადუ დაბადა, დოუბადებუ დაუბადებია, დონობადებუე(ნ) დანაბადება) გრდმ. ბადებს. იბადებუ(ნ) (დიიბადუ დაიბადა, დაბადებე{ლე}(ნ) დაბადებულა) გრდუვ. ვნებ. ბადენს ზმნისა -- იბადება. ებადებუ(ნ) (დეებადუ დაებადა, დაბადებუ დაჰბადებია) გრდუვ. ვნებ. უბადენს ზმნისა -- ებადება. აბადინე(ნ) (აბადინუ შეძლო დაებადა, -- , დონობადინუე(ნ) შესძლებია დაებადა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბადენს ზმნისა -- შეუძლია დაბადოს. ობადებაფუანს (ობადებაფუუ აბადებინა, უბადებაფუაფუ {და}უბადებინებია, ნობადებაფუე(ნ) თურმე აბადებინებდა ) კაუზ. ბადენს ზმნისა -- აბადებინებს. მაბადებელი მიმღ. მოქმ. {და}მბადებელი. ობადებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბადებელი. {და}ბადებული მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბადებული. დინაბად{ებ}ი მიმღ. ვნებ. წარს. დანაბადი. დონა/ობადებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაბადების საფასური. უდუბადებუ მიმღ. ვნებ. წარს. დაუბადებელი.
შდრ. ხალა.

ბადება2 (ბადებას) სახელი ობადუ(ნ) ზმნისა -- რისამე ქონება. მუთა მიღუ, მუთა მობადუ - არაფერი მაქვს, არაფერი მაბადია. შიილებე, ბრელი მუთუნი მობადუდასი, მარა შხვაშო ვამოკო - შეიძლება, ბევრი რამე მქონდეს (მებადოს), მაგრამ სხვისთვის არ მინდა. შდრ. პალუა.

ბადია (ბადიას) პატარა ბადე. ქომუჩი ბადია, ქინოგირღვა სხულს - მომეცი ბადია, ჩაგიყრი მსხალს. ბადიაღ ბადე-ა. იხ. ნობადია.

ბადიამ-ი (ბადიამსღ ბადე-ამ-ს) ბადიანი. მიდეეჸონჷ ოში ბადიამი კოჩი: ი. ყიფშ., გვ. 36 - წაიყვანა ასი ბადიანი კაცი.

ბადიდ-ი (ბადიდის, ბადის) ბერიკაცი, მოხუცებული (კაცი), მოხუცი. ართი ბადიდი ქოჸოფე: ა. ცაგ., გვ. 34 - ერთი მოხუცებული (კაცი) ყოფილა. თის ხოლო ქეჸოროფჷ თე ბადიდიქ: მ. ხუბ., გვ. 128 - იმასაც შეუყვარდა ეს ბერიკაცი (მოხუცი). ბადიდც ოჭიშ გოუტჷბუუ: მასალ., გვ. 62 - ბერიკაცს ზურგი გაუთბო. ქჷმორთ ათე ბადიდიშა როშაპიქ: მ. ხუბ., გვ. 59 - მოვიდა ამ ბერიკაცთან როშაპი. ბადიდეფი დიგორით: ქხს, 1, გვ. 177 - ბერიკაცები მოიძებნეთ. ბადიდიღ ბაბა-დიდი (არნ. ჩიქ. შდრ. ლექსკ., გვ. 41; ს. ჟღ. შდრ. ფონ., გვ. 163). იხ. დედიბი. შდრ. ლაზ. ბადი მოხუცი (ნ. მარი).

ბადიდ-კოჩ-ი (ბადიდ-კოს) მოხუცი. სიტყ.-სიტყვ. ბებერი-კაცი. შდრ. ბოშ-კოჩი.

ბადიშ-ი (ბადიშის) შვილიშვილი. შდრ. მოთა. აჭარ., გურ., იმერ. ბადიში შვილიშვილი (ა. ღლ.).

ბადრიჟან-ი (ბადრიჟანს) ბოტან. ბადრიჯანი. იხ. პატრიჟანი.

ბადუა (ბადუას) სახელი ობადანს ზმნისა -- უძალო, ღონემიხდილი სიარული; შეუძლებლობით ნელი და ზანტი სიარული. ნაბეტანი დიირჩინუ დო ძიუთ გიაბადანს - ნამეტანი დაბერდა და ძლივს დადის. მეურს შარასინი, მიობადანს - რომ მიდის გზაზე, უილაჯოდ მიდის. იხ. გილა-ბადუა; შდრ. გურ. ბადუნი უშნოდ, უაზროდ სიარული (გ. შარაშ.).

ბადურია (ბადურიას) კნინ. ბადისებურად ნაქსოვი რამ. იხ. ნობადურია.

ბადჷდ-ი (ბადჷდის) იხ. ბადიდი. ალას-მალას, თუნთი გვალას, დედჷბი ყებურს, ბადჷდი ჸვანას - ალას-მალას, დათვი მთაში, ბებერი ქალი კერიაზე, ბერიკაცი ყანაში. ბადჷდიქჷ ქჷმორთჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 19 - ბერიკაცი მოვიდა. ქბადჷდკოჩი ბერიკაცი: ბადჷდკოჩი ღურუდუ: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 168 - ბერიკაცი კვდებოდა.

ბაზ-ი (ბაზის) ზოოლ. დიდი ბუზი (ი. ყიფშ.); ბუზი (პ. ჭარ.); ფრთიანი ყვითელი მწერი, ფუტკარს ჩამოჰგავს (ქეგლ); შხამიანი დიდი მწერი, ბზიკს ჩამოგავს (აჭარ., შ. ნიჟარ.). გაანჯჷ დო ქჷმლახვილუუ ჟირი ბაზეფი: ი. ყიფშ., გვ. 66 - გააღო და დაინახა (შიგნით) ორი ბუზი. თისუ ეკოთხოზუდესუ ჭანდეფი დო ბაზიცალო...: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 153 - მას უკან მისდევდნენ ხარაბუზა და ბუზივით. შდრ. ჭანდი.

ბაზარ-ი (ბაზარს) ბაზარი. ბანძას ჟაშხა დღას ჯგირი ბაზარი უჩქუდუ - ბანძაში კვირა დღეს კარგი ბაზარი იცოდა.

ბაზარუა (ბაზარუას) ბაზრობა. ამჭუანი ადრე გებდირთი დო მიიბავზარე - ამ დილას ადრე ავდექი და მოვიბაზრე.

ბაზაფ-ი (ბაზაფის) სახელი აბაზუუ(ნ), უბაზუანს, ობაზუანს ზმნათა -- ბეზვა, ძლიერად დარტყმა, მაგრად ცემა; დახეთქება; ხმაურით დაგდება. სიფარშივექ ქორჩქინდჷნი, გურშა იბაზუანთჷნი: მასალ., გვ. 95 - სიყალბე რომ გამოჩნდა, მკერდზე იცემთ. გერქ მიოგუ დუდი დო ლევანს ქაწუბაზუ: მ. ხუბ., გვ. 12 - მგელმა დაარტყა თავი და ლევანს დაუგდო წინ. ღურა დღაშა ვაგმოჭყორდუ, გორდიქ დუმობაზუუნი: ქხს, 1, გვ. 20 - სიკვდილამდე არ დამავიწყდება, ბაყაყმა რომ (ძირს) დამახეთქა. მინდორს გებაზუ ემერი!: ქხს, 1, გვ. 20 - მინდორზე გდია ეგერ! ბაზუნს (დობაზუ მაგრად ცემა, დოუბაზუ მაგრად უცემია, დონობაზუე(ნ) მაგრად სცემდა თურმე) გრდმ. მაგრად სცემს. ობაზუანს (დააბაზუუ დაახეთქა, დოუბაზუაფუ დაუხეთქებია, დონობაზაფუე(ნ) დაახეთქებდა თურმე) გრდმ. ახეთქებს (ძირს). იბაზუანს (იბაზუუ ირტყა, უბაზუაფუ ურტყია) გრდმ. სათავ. ქც. ბაზუნს ზმნისა -- ირტყამს მაგრად. უბაზუანს(უბაზუუ ურტყა, უბაზუაფუ ურტყია) გრდმ. სასხვ. ქც. ბაზუნს ზმნისა -- ურტყამდა მაგრად. აბაზუუ(ნ) (დააბაზუ დაეხეთქა, დობაზაფე{ლ/რ}ე(ნ) დახეთქებულა) გრდუვ. ვნებ. ეხეთქება. იბაზე(ნ) (იბაზუ შესაძლებელი გახდა ცემა, -- , ნობაზუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბაზუნს ზმნისა -- შეიძლება იცემოს. აბაზე(ნ) (აბაზუ შეძლო ეცემა, -- , ნობაზუე(ნ) შესძლებია ეცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბაზუნს ზმნისა -- შეუძლია ცემოს. ობაზაფუანს (ობაზაფუუ აცემინა, უბაზაფუაფუ უცემინებია, ნობაზაფუაფუე(ნ) აცემინებდა თურმე) კაუზ. ბაზუნს ზმნისა -- აცემინებს. მაბაზალი, მაბაზაფალი მიმღ. მოქმ. მცემელი, მრტყმელი; წამქცევი. დობაზაფილი მიმღ. ვნებ. წარს. დაცემული (მაგრად). ობაზალი მიმღ. ვნებ. მყ. საცემი (მაგრად). ნაბაზა, ნაბაზეფ-ი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი, ნარტყამი. ნა/ობაზუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გასამჯელო ცემისათვის. იხ. ბაზუა. შდრ. ლაზ. ბაზუმს სცემს; ქართ. ბეზვა (ეტიმოლ., გვ. 48).

ბაზე (ბაზეს) სიმწიფეში შესული (ლობიო, სიმინდი...). ქბაზე ლებია სიმწიფეში შესული ლობიო, რომელიც პარკიანად არ იჭმევა, მაგრამ არც მარცვალია კარგად გამხმარი.

ბაზო (ბაზოს) ხის კარის თავები. ხის კარებს თავსა და ბოლოში ჰქონდა ბაზო (მასალები, 1, გვ. 393).

ბაზუა (ბაზუას) იხ. ბეზუა, -- იგივეა, რაც ბაზაფი, -- მაგრად ცემა; გამეტებული დარტყმა; დახეთქება, დაგდება, -- ბეზვა.

ბათარია (ბათარიას) გრძელი ქუფე(იხ.) -- ქვაყრილი, ზამთარში თევზის დასაბუდებლად (შდრ. პ. ცხად., ძიებ., გვ. 19).

ბათვალ-ი (ბათვალ/რს) სახელი იბათვალუ(ნ) ზმნისა -- მსუქნის(მაგ., ბავშვის, დათვის ბელის...) სირბილი. ბაღანა მეურს, მიიბათვალუ - ბავშვი მიდის, მირბის. მიიფში სანაკიშა, თუნთიში ნაბათვალა ბძირი - მივდიოდი სენაკში, დათვის ნარბენი ვნახე.

ბათილ-ი (ბათილ/რს) ბათილი, გაუქმებული, ქვითი; ძალადაკარგული. ქბათილ/რს ვორექ გავსწორდით, ერთმანეთის არაფერი გვმართებს. გერქ უწუუ თუნთის: მა დო სი ბათირს ვორეთია - მგელმა უთხრა დათვს: მე და შენ ბათილს ვართო.

ბათილება (ბათილებას) სახელი აბათილენს ზმნისა -- გაუქმება; ძალის, მნიშვნელობის დაკარგვა. მუში მოქმედალათ ირფელს აღას გინმუსვანს, აბათილენს - თავისი მოქმედებით ყველაფერს აღას უსვამს, აბათილებს. აბათილენს (გააბათილუ გააბათილა, გოუბათილებუ გაუბათილებია, გონობათილებუე(ნ) გააბათილებდა თურმე) გრდმ. აბათილებს. უბათილენს (გუუბათილუ გაუბათილა, გუუბათილებუ გაუბათილებია) გრდმ. სასხვ. ქც. აბათილენს ზმნისა -- უბათილებს. იბათილებუ(ნ) (გიიბათილუ გაბათილდა, გაბათილებე{ლე}(ნ) გაბათილებულა) გრდუვ. ვნებ. აბათილენს ზმნისა -- ბათილდება. ებათილებუ(ნ)(გეებათილუ გაუბათილდა, გაბათილებუ გაჰბათილებია) გრდუვ. ვნებ. უბათილენს ზმნისა -- უბათილდება. იბათილინე(ნ) (იბათილინუ შესაძლებელი გახდა გაბათილება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. აბათილენს ზმნისა -- შეიძლება გაბათილება. აბათილინე(ნ) (აბათილინუ შეძლო გაებათილებინა, -- , გონობათილებუე(ნ) შესძლებია გაებათილებინა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბათილენს ზმნისა შეუძლია გააბათილოს. ობათილებაფუანს (ობათილებაფუუ აბათილებინა, უბათილებაფუაფუ {გა}უბათილებინებია, გონობათილებაფუე(ნ) გააბათილებინებდა თურმე) კაუზ. აბათილენს ზმნისა -- აბათილებინებს. მაბათილებელი მიმღ. მოქმ. {გა}მბათილებელი. ობათილებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {გა}საბათილებელი. გაბათილებული მიმღ. ვნებ. წარს. გაბათილებული. გინაბათილებუ მიმღ. ვნებ. წარს. განაბათილები. გინა/ობათილებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გაბათილების საფასური. უგუბათილებუ მიმღ. უარყ. გაუბათილებელი.

ბათმან-ი (ბათმანს) საწყაო (მარცვლეულის, ფქვილის...), უდრიდა ნახევარ ფუთს, 8 კგ-ს. ჟირი ბათმანი ართი ფუთი რე - ორი ბათმანი ერთი ფუთია. იხ. კოთხო, ორგვედელა, ქილა (ს. მაკალ., გვ. 187). შდრ. ლაზ. ბათმანი სახელურიანი თიხის ჭურჭელი წყლისათვის (ნ. მარი).

ბათურა (ბათურას) ძაღლის მსუქანი ლეკვი, თამაშის მოყვარული. გადატ. მსუქანი, ბუთხუზა (ბავშვი). ქომორთი ჩქიმდა, ჩქიმი ბათურა ბოში! -- მოდი ჩემთან, ჩემო ბუთხუზა ბიჭო!

ბათურუა (ბათურუას) ცუდად, ბალახის დაფარვით თოხნა, მაგ., სიმინდისა; სწრაფად თოხნის დროს ბალახს ფარავენ მიწის მოყრით (ს. ბანძა). მუჭო დოიბათურუუნა ამდღა ჸვანა! -- როგორ ცუდად (ბალახის დამალვით) გაგითოხნიათ დღეს ყანა! ქეგვაშქვათ ბერგი, ქიმუობათურუათ დო მიფშვათ ჸუჩა! -- დავარტყათ თოხი, მივაბათუროთ და წავიდეთ სახლში! ბათურანს (გობათურუუ გათოხნა, გოუბათურუუ გაუთოხნია, გონობათურუე(ნ) გათოხნიდა თურმე) გრდმ. ცუდად თოხნის. მაბათურალი მიმღ. მოქმ. ცუდად გამთოხნი. ობათურალი მიმღ. ვნებ. მყ. ცუდად გასათოხნი. ნაბათურუ მიმღ. ვნებ. წარს. ცუდად განათოხნი. ნაბათურუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ცუდად გათოხნის საფასური.

ბათქაფ-ი (ბათქაფის) 1. თოფის გავარდნის ხმა (პ. ჭარ.). თოფის ხშირი სროლის ხმა; ბათქა-ბუთქი. ახალწანას გეტირხუდუ თოფეფიში ბათქაფი -- ახალწელს ატყდებოდა თოფების ბათქა-ბუთქი. 2. ჩაგდება, ჩავარდნა (ხმის გამოცემით). თუდო ქუნაბათქჷ წყარც: მასალ., გვ. 110 - ბათქანი მოადინა ქვევით წყალში. ლებიაშ ხაშუას ნოშქერს ქიმნაბათქუანს: ქხს, 1, გვ. 212 - ლობიოს ხარშვისას ნახშირს ჩააგდებს (დიდს). 3. ძლიერ ცემა; ღონივრად და განუწყვეტლივ დარტყმა; ტოკვა. გეკუბათქუნქ ოფარეს - დაუბეგვავ ზურგს. ბათქაფი ქიდომიჭუ გურქუ - ტოკვა დამიწყო გულმა.

ბათქილ-ი (ბათქილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბათქუნს ზმნისა -- მაგრად ნაცემი. იხ. ბათქუა.

ბათქინ-ი (ბათქინს) იგივეა, რაც ბათქაფი(მნიშვნ. -- 3). ბათქინი დომიჭყჷ გურქჷ - ტოკვა დამიწყო გულმა.

ბათქუა (ბათქუას) იგივეა, რაც ბათქაფი, -- ბეთქვა, ბრეგვა. თოფიქ გოლუ, გობათქუ - თოფი გავარდა, გაადინა ბათქუნი. ბორკის ხეს ქემეთხუნა, თხორილც ქინაბათქუანა: ქხს, 1, გვ. 280 - ფეხში ხელს წაავლებენ, თხრილში ჩააგდებენ. ქთუთუმიში ბათქუა თუთუნის გაბოლება: თუთუმც ქუთუბათქუანა: ქხს, 1, გვ. 280 -- თამბაქოს გააბოლებენ. ბათქუნს (დობათქუ დაბრიგა, დუუბათქუ დაუბრეგია, დონობათქუე(ნ) დაბრეგავდა თურმე) გრდმ. მაგრად სცემს, ბრიგავს, ბეთქავს. იბათქუუ(ნ) (დიიბათქუ მაგრად იცემა, დობათქე {რე}(ნ) მაგრად ცემულ იქნა) გრდუვ. ვნებ. ბათქუნს ზმნისა -- იცემება. აბათქუუ(ნ) (დააბათქუ მაგრად დაეცა, ეცემა; დობათქუუ მაგრად უცემია თურმე) გრდუვ. ვნებ. უბათქუნს ზმნისა -- მაგრად ეცემა. იბათქე(ნ) (იბათქუ შესაძლებელი გახდა მაგრად ცემა, დობათქელ/რე(ნ) შესაძლებელი გამხდარა მაგრად ცემა, დონაბათქუე(ნ) შესძლებია მაგრად ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბათქუნს ზმნისა -- შეიძლება მაგრად იცემოს (ცემა). აბათქე(ნ) (აბათქუ შეძლო ეცემა, -- , დონაბათქუე(ნ) შესძლებია ეცემა ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბათქუნს ზმნისა -- შეუძლია ცემოს. ობათქაფუანს (ობათქაფუუ მაგრად აცემინა, უბათქაფუაფუ მაგრად უცემინებია, ნობათქაფუაფუე(ნ) მაგრად აცემინებდა თურმე) კაუზ. ბათქუნს ზმნისა -- მაგრად აცემინებს. მაბათქალი მიმღ. მოქმ. მცემელი, გამლახავი. ობათქალი მიმღ. ვნებ. მყ. საცემი, გასალახი. ბათქილი მიმღ. ვნებ. წარს. ცემული, გალახული. ნაბათქა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი, განალახი. ნაბათქუერი მიმღ. ვნებ. წარს. მაგრად ცემისათვის, გალახვისათვის გასამრჯელო. უბათქუ, უდუბათქუ მიმღ. უარყ. უცემი, გაულახავი. იხ. ბეთქუა.

ბაია (ბაიას) ბოტან. იგივეა, რაც ბაიე. აია რე, ბაია რე , ბაიაშ წორი თანაფა რე - აიაა, ბაიაა, ბაიას სწორი აღდგომაა.

ბაია-ჟეშხა (ბაია-ჟეშხას) დიდმარხვის მეექვსე კვირა (ი. ყიფშ.). იხ. ჟაშხა.

ბაიე (ბაიეს) ბოტან. ბაია (ა. მაყ.). ყვითელყვავილებიანი ბალახია ერთგვარი. ცხვარს იცავდა ყოველგვარი
ავადმყოფობისაგან (მასალები, ტ. 4, ნაწ. 1, გვ. 222). ბაიეს გითმიკირანდეს ბორკიშა დო უკული სანთელიში ჭიჭე კვარკვანტელი ბურთიჯგურას გითმიკირანდეს და ათაშ კურნალენდეს რემატიზმას - ბაიას იკრავდნენ წვივზე და შემდეგ სანთლის პატარა ბურთს დაიკრავდნენ და ასე მკურნალობდნენ რევმატიზმს. // გადატ. ყვითელი. ბაიაშ ფერი გინოძუ - ყვითელი (ბაიას) ფერი აძევს. ქდუდბაია თავყვითელა. იხ. ბაია/ე ჟაშხა.

ბაიკარტ-ი (ბაიკარტის) გულმკერდის არე (!). ქბაიკარტიში გოსოფუა: აბა , ქიგასოფანა ბაიკარტის -- აბა, შემოაგლეჯენ ბაიკარტს. ქომიცუეს თე კათაქ დო ქიგმოსოფეს ბაიკარტი -- მომცვივდა ეს ხალხი და შემომაგლიჯეს ბაიკარტი (შდრ. ქეგლ ბაიკა). შდრ. საბა: ბალიკარტი ძაღლის ჭანგი ნამეტნავი.

ბაიობა (ბაიობას) რელიგ. საეკლესიო დღესასწაული, -- ბზობა. ამ დროისათვის ჰყვავის ბაია და მის ყვითელი ფერის ყვავილს მოაყრიან სახლში. აქედან დაერქვა დღესასწაულს ბაიობა (პ. ჭარ.).

ბაირამობა (ბაირამობას) ბაირამობა, -- დღესასწაული. აბა, ბოშეფი, მუურქიით ღვინიშ შუმას, ბაირამობა გიღუნა ამდღა- აბა, ბიჭებო, მოუსვით (მოუქნიეთ) ღვინის სმას, დღესასწაული გაქვთ დღეს.

ბაირაღ-ი (ბაირაღის) იგივეა, რაც ბეერაღი -- დროშა. დღახუემს ბაირაღეფი გიიმუღუნა - დღესასწაულებზე დროშები გამოაქვთ.

ბაისერ-ი (ბაისერს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბაისანს ზმნისა -- {და}ტკეპნილი.

ბაისუა (ბაისუას) სახელი ბაისანს, იბაისუუ(ნ) ზმნათა -- თელვა, ტკეპნა; აბურდვა. ლები ხვარებაშე იბაისუუ დო სიტიბა უდინუ - ლეიბი ხმარებისგან იტკეპნება და სითბო ეკარგება. აკობაისუას თქუანა, მუჟანსით თომა აკიჩარგაზუუ დო გიშანწყუალა ძნელიენი - `აკობაისუას' იტყვიან, როდესაც თმა აიბურდება და ძნელია გამოსაწყობად. ბაისანს (დობაისუ დატკეპნა, დოუბაისუუ დაუტკეპნია, დონობაისუე(ნ) დატკეპნიდა თურმე ) გრდმ. ტკეპნის. იბაისუ{უ}(ნ) (დიიბაისუ დაიტკეპნა, დობაისე{ლე}(ნ) დატკეპნილა) გრდუვ. ვნებ. ბაისანს ზმნისა -- იტკეპნება. ობაისარი მიმღ. ვნებ. მყ. სატკეპნი. ბაისერი მიმღ. ვნებ. წარს. დატკეპნილი.

ბაიშ-ი (ბაიშის) იგივეა, რაც ბალიში, -- ბალიში. ბაიშიშ პიჯი ბალიშის პირი.
ბაკ-ი (ბაკის) ბაკი. შდრ. ლაზ. ბაკი (ნ. მარი); ტოპონ. ნაბაკევი (ი. ყიფშ.).

ბაკა-ბუკ-ი (ბაკა-ბუკის) ბაკი-ბუკი. კუჩხიში ბაკა-ბუკი ირჩქილედუ - ფეხის ბაკა-ბუკი ისმოდა.

ბაკაკ-ი (ბაკაკის) ზოოლ. კაკაბი. ბაკაკი უჯგუ სისქვამაშე, ოშინერო ღაფილი რე: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 105 -- ბაკაკი (კაკაბი?!) სჯობს სილამაზით, ასნაირად შეღებილია. თხიის ბაკაკის, მუში ბირა ირკოც ქჷგაგონჷკონი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 105 -- თხოვეს ბაკაკის, რომ მისი სიმღერა ყველას გააგონოს.

ბაკარია (ბაკარიას) ბოტან. ბირკა. იხ. მციგუა, ბაძგარია (ა. მაყ.). ბაკარია ნოღვე ჩხოუს კუდელს დო თოლს ქომმოგუ -- ბირკა ჰქონია ძროხას კუდზე და თვალზე მომარტყა.

ბაკაფ-ი (ბაკაფის) ბაკუნი. თე ბორც ჸუჯი ქჷკლაკინდეს ცხენიშ კუჩხიშ ბაკაფისჷ: მასალ., გვ. 72 -- ამ დროს ყური მოჰკრეს ცხენის ფეხის ბაკუნს.... ბაკაფ-ბაკაფი ბაკუნ-ბაკუნი: მიოჯინუნი, ბაკაფ-ბაკაფ ქიმეუღ კუჩხემს -რომ შეხედა, ბაკუნ-ბაკუნი მიაქვს ფეხებს.

ბაკვა (ბაკვას) თხის ნავარცხნი. თხას გორცხონუნა წმინდა ორცხონჯითინი, გიშეღანს თომას. ათეს უძახუნა ბაკვას -- თხას რომ დავარცხნიან წმინდა სავარცხლით, გამოიტანს თმას. ამას ეძახიან ბაკვას. ოსურეფი ბაკვას ხვარენა ფაფალიკაში ოშუალო -- ქალები ბაკვას ხმარობენ ფუფაიკის მოსაქსოვად. ქბაკვა მონტყორი უხეში მატყლი. შდრ. ბეწვა მონტყორი.

ბაკილ-ი (ბაკილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბაკუნს ზმნისა -- დაბეკნილი, დატკეპნილი. არდგილქ კვალეფიშქას ბაკილო ვადოსქიდას: ყაზაყ., 16.05.1930, გვ. 2 -- ადგილი კვლებს შორის დატკეპნილი არ დარჩეს. შდრ. ჭაბაკერი.

ბაკინ-ი (ბაკინს) ბაკუნი.

ბაკუა (ბაკუას), ბეკუა (ბეკუას) სახელი ბაკუნს ზმნისა -- 1. მაგრად ცემა, დარტყმა; 2. ბეკნა, ტკეპნა, ზერგნა. თო, ძღაბი, ქუმორთუ-და, გეკუბაკუნქ ოფარეს: მ. ხუბ., გვ. 350 - გაჩერდი, გოგო, თუ მოვიდა, დავუზელ ზურგს (ცემით). გერდუ ართ ადგილს დო გიიბაკუდუ - იდგა ერთ ადგილას და ტკეპნიდა. ბაკუნს (დობაკუ დატკეპნა, ცემა; დოუბაკუ დაუტკეპნია, უცემია; დონობაკუე(ნ) ტკეპნიდა, სცემდა თურმე) გრდმ. ტკეპნის; სცემს (მაგრად). უბაკუნს (დუუბაკუ დაუტკეპნა, სცემა; დუუბაკუ დაუტკეპნია, უცემია) გრდმ. სასხვ. ქც. უტკეპნის; ურტყამს, სცემს (მაგრად). იბაკუუ(ნ) (დიიბაკუ დაიტკეპნა, დობაკე{ლე}(ნ) დატკეპნილა) გრდუვ. ვნებ. ბაკუნს ზმნისა -- იტკეპნება. იბაკე(ნ)(იბაკუ შესაძლებელი გახდა დატკეპნა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბაკუნს ზმნისა -- შეიძლება ტკეპნა, მაგრად ცემა. აბაკე(ნ) (აბაკუ შეძლო დაეტკეპნა, -- , დონობაკუე(ნ) შესძლებია დატკეპნა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბაკუნს ზმნისა -- შეუძლია ტკეპნოს, მაგრად ცემოს. ობაკაფუანს (ობაკაფუუ {და}ატკეპნინა, უბაკაფუაფუ {და}უტკეპნინებია, ნობაკაფუე (ნ) ატკეპნინებდა თურმე) კაუზ. ბაკუნს ზმნისა -- ატკეპნინებს, აცემინებს (მაგრად). მაბაკალი მიმღ. მოქმ. მტკეპნელი; მაგრად მცემი. ობაკალი მიმღ. ვნებ. მყ. სატკეპნი; მაგრად საცემი. ბაკილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ტკეპნილი; მაგრად ნაცემი. ნაბაკა მიმღ. ვნებ. წარს. ნატკეპნი; ნაცემი. ნა/ობაკუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ტკეპნის, მაგრად ცემის გასამრჯელო.

ბაკურუა (ბაკურუას) 1. ბაკუნით სიარული. თელი დღას გილებაკურუ დო საწმოხონოს მუთას აკეთენს - მთელ დღეს დაბაკუნობს და სამომავლოს არაფერს აკეთებს. 2. ქვეშ ამოდებით მაგრად ცემა. ფერი დუუბაკურუუდუ, ართ მარას გეუჯანუდუ -- ისე უცემია, ერთ კვირას იწვა. შდრ. ბაკუა.

ბალაბან-ი (ბალაბანს) ჭკვიანი, ჭკუადამჯდარი (დ. ფიფია).

ბალაგარ-ი (ბალაგარს), ბალანგარ-ი (ბალანგარს) ოხერი, ტიალი, ონავარი; წყეული (ი. ყიფშ.). კაცი მოუსმინარი (საბა). დუდი ქობსოფი კოდმე-ტკირს, ბალანგარს: ი. ყიფშ., გვ. 140 -- თავი მივარტყვი (მაგრად) კბოდე-ტკილს, წყეულს. კაკლარი ბალაგარი ჯითა-ჯინცჷ ქათაკვათი: მასალ., გვ. 75 -- ოხერი ეკალი (ბარდი) ძირში მოჭერი. თეშენი რე, შხვა-შხვა ჭკუა, ბალაგარეფი, არაგუუნი: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 14 -- ამიტომაა, სხვადასხვა ჭკუა, ონავარნი, ეჯახება. შდრ. გურ. ბალანგარაი უსუფთაო, უწესრიგო (გ. შარაშ.).

ბალაგუა (ბალაგუას) სახელი ბალაგანს ზმნისა -- დასვრა (მაგრად); ჩაყრა, ჩატენა (უწესრიგოდ). ბალაგანს (მობალაგანს მოსვრის, მობალაგუუ მოსვარა, მოუბალაგუუ მოუსვრია, მონობალაგუე(ნ) მოსვრიდა თურმე) გრდმ. სვრის.

ბალავერ-ი (ბალავერს) ბალავერი. ჸუდეში ბალავერი - სახლის ბალავერი.

ბალანგარ-ი იხ. ბალაგარი. ბალანგარი ქარქ ელელუ: შ. ბერ., გვ. 152 - წყეული ქარი ამოვარდა.

ბალანტარ-ი (ბალანტარს) ბარდნარი. კაკლარი დო ბალანტარი ჯითაჯინც ქათაკვათი: აია, 2, გვ. 85 - ეკალი და ბარდნარი ძირიანად ამოთხარე (ძირისძირში ჩაჭერი).

ბალიშ-ი (ბალიშის) იგივეა, რაც ბაიში, -- ბალიში. დოჭუუ ძღაბიქ ბალიში: მ. ხუბ., გვ. 13 - შეკერა გოგომ ბალიში. ქუნაგირიში ბალიში უნაგირის ბალიში, ტყავის ბალიში კეხზე დასადები, მეტწილად მატყლით გატენილი. ქჸუჯბაიში (ჸუჯიშ ბა{ლ}იში) ყურთბალიში.

ბალიშუა (ბალიშუას) სახელი ბალიშანს ზმნისა -- ფიგურ. მაგრად ცემა, ბალიშივით გაბრტყელება. ქაშეჸოთუ ხეშა-და, დობალიშანს - თუ ჩაიგდო ხელში, მაგრად სცემს (ბალიშივით გააბრტყელებს). ბალიშანს (დობალიშუუ მაგრად სცემა, დოუბალიშუუ მაგრად უცემია, დონობალიშუე(ნ) მაგრად სცემდა თურმე ) გრდმ . მაგრად სცემს.

ბალკონ-ი (ბალკონს) [რუს. балкон ბალკონი აივანი]. მუ ჟი გილარე ბალკონს: მ. ხუბ., გვ. 267 - თვითონ ზევით დგას აივანზე. არტაჟიანი ჸუდეს სი ბალკონს გიმარდე!: ქხს, 1, გვ. 128 - სართულიან სახლში შენ ბალკონზე რომ იდგე!. ართი ბაჲკონამი ჸუდე დგუ - ერთი ბალკონიანი სახლი დგას. იხ. აბარწა, ლაბარწა.

ბალოტ-ი (ბალ/ჲოტის) [რუს. болото ჭაობი; ტალახიანი ადგილი]. ჯვეში ჟღები დო ბალოტის ვორწყეთ ეშასქჷრაფილც: მასალ., გვ. 119 - ძველ ჭანჭრობსა და ჭაობს ვხედავთ ამომშრალს. ეიშა ჟღები დო ბალოტის ასე ვორწყეთ გვალო სქირს: ქხს, 1, გვ. 318 - უწინ ჭანჭრობსა და ჭაობს ახლა ვხედავთ მთლად მშრალს.

ბამბაზია (ბამბაზიას) ბამბის თბილი ქსოვილი, რბილი, ბუსუსიანი (ქეგლ). იხ. ფანელი.

ბამბე (ბამბეს) ბამბა. ჯვეშო თაქით თასუნდეს ბამბეს - ძველად აქაც თესავდნენ ბამბას. ბამბეშე შუნდეს ხამიენს - ბამბისგან ქსოვდნენ ხამს. ქბამბეშ რაჸუა ბამბის პენტვა. ქბამბეში თუხუა ბამბის დართვა. ქბამბეშ ჩიჩიხუა ბამბის ჩიჩიხში გატარება მარცვლების გაცლის მიზნით. ქბამბეშ უშქური ბამბის ვაშლი, ბამბის ნაყოფი (გაშლამდე). ქბამბეშ წკა ბამბის კურკა. იხ. ბანბე.

ბამბე უშქურ-ი (ბამბე უშქურს) ბოტან. ვაშლის სახეობაა, რბილია, როგორც ბამბა. იხ. უშქური.

ბამბიამ-ი (ბამბიამსღ ბამბე-ამ-ი) ბამბიანი. იხ. ბამბე.

ბამბუა (ბამბუას) სახელი ბამბუნს ზმნისა -- {და}ბამბვა. ბამბუნს (დობამბუ დაბამბა, დოუბამბუ დაუბამბავს, დობობამბუე(ნ) დაბამბავდა თურმე) გრდმ. ბამბავს, ბამბას დებს. იბამბუნს(დიიბამბუ დაიბამბა, დოუბამბუ დაუბამბავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბამბუნს ზმნისა -- იბამბავს. უბამბუნს(დუუბამბუ დაუბამბა, დუუბამბუ დაუბამბავს) გრდმ. სასხვ. ქც. ბამბუნს ზმნისა -- უბამბავს. იბამბუუ(ნ)(დიიბამბუ დაიბამბა, დობამბე{რე}(ნ) დაბამბულა) გრდუვ. ვნებ. ბამბუნს ზმნისა -- იბამბება. აბამბუუ(ნ) (დააბამბუ დაებამბა, დობამბუუ დაჰბამბვია) გრდუვ. ვნებ. ბამბუნს ზმნისა -- ებამბება. ობამბაფუანს (ობამბაფუუ {და}აბამბვინა, უბამბაფუაფუ {და}უბამბვინებია, ნობამბაფ{უაფ}უე (ნ) აბამბვინებდა თურმე) კაუზ. ბამბუნს ზმნისა -- აბამბვინებს. მაბამბალი მიმღ. მოქმ. {და}მბამბავი. ობამბალი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბამბი. ბამბილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბამბული. ნაბამბა მიმღ. ვნებ. წარს.
{და}ნაბამბი. ნა/ობამბუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბამბვის საფასური. უბამბუ, უდუბამბუ მიმღ. უარყ. დაუბამბავი.

ბან-ი (ბანს) ბანი; დაბალი, ბოხი ხმა. აბა, ბოშეფი, ჯგირი ბანი! - აბა, ბიჭებო, კარგი ბანი!

ბანბე (ბანბეს) იხ. ბამბე. ბანბეჯგურა დო ბჟაშ ურჩიაში - ბამბის მსგავსი და რძეზე უფრო თეთრი (გამოცანა: თოვლი).

ბანდალ-ი (ბანდალ/რს) 1. ბარბაცი, ბანდალი; ღონემიხდილის ქანაობით სიარული; აქა იქ მივლა-მოვლა (საბა). მუჭო შუმილი კოჩიშორო იბანდალუქ? - როგორ მთვრალი კაცივით ქანაობ? ამდღა გეიბანდალუ, ჟირი მარა რე ჯანუნი - დღეს აბანდალდა, ორი კვირაა, რომ წევს. თიშენ ოკო მოჭირუდას, კიბირ მაბანდალუუნი!: ქხს, 1, გვ. 20 - ამის გამო უნდა მჭირდეს, კბილი რომ მერყევა! შდრ. ლაზ. ობანდალუ ბარბაცი; გურ. ბანდალი ბორძიკი, ქანაობა სიარულის დროს სისუსტის ან სიმთვრალის მიზეზით (ს. ჟღ.). იხ. ბადუა, ბანცალი, ჩანგალი. 2. ქალის საკუთარი სახელი.

ბანდალე (ბანდალეს) ბანდალა, რქოსანი ცხოველების (აგრეთვე ცხენის) დაავადება. ამას აჩენს მავნე სოკო, რომელიც პარაზიტობს მცენარე ლაკარტიაზე და ჩაჰყვება ხოლმე ცხოველს ძოვის დროს (ქეგლ).

ბანდალუა (ბანდალუას) სახელი ?3__Н¤_`k¤_dk¤ბანდალანს ზმნისა -- ბარბაცი, რყევა, ქანაობა, ბანდალით სიარული, -- იგივეა, რაც ბანდალი. ბანდალანს (იყენ. იბანდალუ იბარბაცა, უბანდალუუ უბარბაცია, ნობანდალუე(ნ) ბარბაცებდა თურმე) გრდუვ საშ.-მოქმ. ბანდალით დადის, ბარბაცებს. იბანდალუ(ნ)(იბანდალუ იბარბაცა, უბანდალინუ უბარბაცია, ნობანდალუე(ნ) ბარბაცებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ბანდალებს. იხ. ბანცალი, ჩანგალი.

ბანდილ-ი (ბანდილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბანდუნს ზმნისა -- დაბანდული, დაბლანდული. ბაბშობაში ცურუეფით გობანდილი, მოფინილი: მასალ., გვ. 18 - ბაბუასდროინდელი სუროებით დაბლანდული, შეფენილი.

ბანდუა (ბანდუნს) სახელი ბანდუნს ზმნისა -- ბანდვა, ბლანდვა; ხლართვა. ბანდუნს (დობანდუ დაბლანდა, დოუბაბდუ დაუბლანდავს, დონობანდუე(ნ) დაბლანდავდა თურმე) გრდმ. ბლანდავს. იბანდუნს(დიიბანდუ დაიბლანდა, დოუბანდუ დაუბლანდავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბანდუნს ზმნისა -- იბლანდავს. უბანდუნს(დუუბანდუ დაუბლანდა, დუუბანდუ დაუბლანდავს) გრდმ. სასხვ. ქც. ბანდუნს ზმნისა -- უბლანდავს. იბანდუუ(ნ)(დიიბანდუ დაიბლანდა, დობანდე{ლე}(ნ) დაბლანდულა) გრდუვ. ვნებ. ბანდუნს ზმნისა იბლანდება. აბანდუუ(ნ) (დააბანდუ დაებლანდა, დობანდუუ დაჰბლანდვია) გრდუვ. ვნებ. უბანდუნს ზმნისა -- ებლანდება. ობანდაფუანს (ობანდაფუუ {და}აბლანდვინა, უბანდაფუაფუ {და}უბლანდვინებია, ნობანდაფ{უაფ}უე(ნ) აბლანდვინებდა თურმე) კაუზ. ბანდუნს ზმნისა -- აბლანდვინებს. მაბანდალი მიმღ. მოქმ. მბლანდველი. ობანდალი მიმღ. ვნებ. მყ. საბლანდი. ბანდილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბლანდული. ნაბანდა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბლანდი. ნა/ობანდუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბლანდვის საფასური. უბანდუ, უდუბანდუ მიმღ. უარყ. დაუბლანდავი.

ბანდურ-ი (ბანდურს) კოჭი.

ბანდღ-ი, ბონდღი (ბანდღის) 1. ფარდა, რომელიც ჰყოფს მუცლისა და გულმკერდის ღრუებს, -- დიაფრაგმა. 2. შიგნეულს რომ ადევს (აკრავს) თხელი ქონი. ტოლუმბაშიშოთ გიმაანწყუნა ოჸვილურიში დუს, თის ბანდღის გინააფინანა - თამადისთვის რომ გამოაწყობენ საკლავის თავს, იმას ბანდღს გადააფენენ. მუჟამსით ჸვარუნანი, ჸვაჯკაკალს ბანდღი გოძუ მიკ-მიკი დო თენა ოკო ჩაურცხინუანი - როდესაც კოდავენ (ყვერავენ), ყვერის კაკალს აპკი ადევს, ეს უნდა ჩამოაშორონ. ქგურიში ბანდღი გულის აპკი. შდრ. რაჭ. ფანთხი ბანდღი, ქსელი (ვ. ბერ.).

ბანდღილ-ი (ბანდღილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბანდღუნს ზმნისა -- დაბანდული.

ბანდღუა//ბონდღუა (ბა/ონდღუას) იგივეა, რაც ბანდუა, -- ბანდვა, ქსელვა.

ბანკა (ბანკას) თიხის ჭურჭელია ერთგვარი, -- ჯამი (ს. მაკალ., გვ. 220).

ბანტ-ი (ბანტის) ბანტი. ხენწიფექ კისერიში ბანტი გიინწყჷ: ი. ყიფშ., გვ. 98 - ხელმწიფემ კისრის ბანტი გაიხსნა.

ბანცალ-ი (ბანცალ/რს) იგივეა, რაც ბანდალი, -- ბარბაცი, ტორტმანი, -- ბანცალი. ლოგინიშე გეედირთუ დო ბანცალით მიდართუ ჸუჩა - ლოგინიდან ადგა და ბარბაცით წავიდა სახლში. შდრ. გურ., იმერ. ბანცალი ბანდალი, ბარბაცი, ცანცარი (ვ. ბერ., ა. ღლ.).

ბანცალა (ბანცალას) ვისაც აბანცალებს, აბარბაცებს.

ბანცალე (ბანცალეას) ცხოველთა ავადმყოფობა, ბანცალი. შდრ. იმერ. ბანცალა ძაღლის ავადმყოფობაა, ქარებივით გაუდგება ტანში (ვ. ბერ.).

ბანცალუა (ბანცალუას) სახელი ბანცალანს ზმნისა -- ბანცალი, ბარბაცი, ტორტმანი. შუმილი კოჩიშორო მიიბანცალუდუ ამჭუანი - მთვრალი კაცივით მიბარბაცებდა ამ დილას. ბანცალანს (იყენ. იბანცალუ იბარბაცა, უბანცალუუ უბარბაცია) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ბარბაცობს, ბანცალობს. იბანცალუ(ნ)(იბანცალუ იბარბაცა, უბანცალინუ უბარბაცია, ნობანცალუე(ნ) ბარბაცებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ბარბაცებს. აბანცალუუ(ნ)(აბანცალუ აბარბაცა, ბანცალებუ უბარბაცნია) გრდუვ. ვნებ. ბანცალანს ზმნისა -- ებარბაცება, ებანცალება. ობანცალაფუანს (ობანცალაფუუ აბანცალებინა, უბანცალაფუაფუ უბანცალებინებია, ნობანცალებაფუე(ნ) აბანცალებინებდა თურმე) კაუზ. ბანცალანს ზმნისა -- აბანცალებინებს, აბარბაცებინებს. ბანცალა ვისაც აბარბაცებს, აბანცალებს. ობანცალარი მიმღ. ვნებ. მყ. საბარბაცო, საბანცალო. ნობანცალუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბანცალის, ბარბაცის საფასური. იხ. ბანდალი, ჩანგალი.

ბანძღ-ი (ბანძღის) დავა, დავიდარაბა, აყალ-მაყალი, ალიაქოთი; ჩხუბი. ორე თხირიში დო ბანძღი: შ. ბერ., გვ. 157 - არის გაწევ-გამოწევა (გლეჯა) და ჩხუბი. ხანეფი მუსხი დაჭირდ ულას დო თექ თინეფიში ბანძღისჷნ, დანიშნული რე: მ. ხუბ., გვ. 36 - დრო (დროები) რამდენი დასჭირდება წასვლას და იქ იმათ დავიდარაბას, დანიშნულია. ბანძღი უჸორსი, ფერი კოჩი რე - შფოთი რომ უყვარს, ისეთი (იმფერი) კაცია. შდრ. იმერ. ბანძღი ხიფათი, უბედურება (ვ. ბერ.).

ბანძღაფ-ი (ბანძღაფის) იხ. ბანძღუა.

ბანძღიან-ი (ბანძღიანს) შარიანი, შფოთიანი; დავიდარაბიანი. ო, ჯიმა, მუ ბანძღიანი კოჩიექი! - ო, ძმაო, რა შფოთიანი (შარიანი) კაცი ხარ!

ბანძღილ/რ-ი (ბანძღილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. არეული, ჩახლართული. უკმაკური ჭკადირი, ეშმაკიში ბანძღირი: ი. ყიფშ., გვ. 184 - უკუღმართად გაჭედილი, ეშმაკისაგან დახლართული (გამოცანა: ნაჭა). კინოხიშე დოსქჷლადე საქმე აკობანძღილეფი: მასალ., გვ. 82 - ძველი დროიდან დარჩენილა საქმე დახლართულები. იხ. ბანძღუა.

ბანძღინ-ი (ბანძღინს) ბღლარძუნი, ცოდვილობა. ტყურაია ბანძღინითჷ ბედის გელესქუნქინი: მასალ., გვ. 75 - უბრალო ბღლარძუნით ბედს რომ გაინასკვავ (შეიკრავ).

ბანძღუა (ბანძღუას) სახელი ბანძღუნს ზმნისა -- ბღლარძუნი; არევა, ხლართვა. უარესო ბანძღჷნც: აია, 1, გვ. 20 - უარესად"ხლართავს (ბურდავს). მირიგით, ნუ ინებენთ საქმეშ {აკო}ბანძღუას: მ. ხუბ., გვ. 351 - მორიგდით, ნუ ინებებთ საქმის ჩახლართვას. შარას გილებანძღუ: ქხს, 1, გვ. 234 - გზაზე ბღლაძუნობს. ძაფის ნიბანძღუნქ! - ძაფს ნუ ხლართავ! ბანძღუნს (დობანძღუ დახლართა, დოუბანძღუ დაუხლართავს, დონობანძღუე(ნ) დახლართავდა თურმე) გრდმ. ხლართავს, რევს. იბანძღუნს(დიიბანძღუ დაიხლართა, დოუბანძღუ დაუხლართავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბანძღუნს ზმნისა -- ირევს, იხლართავს. უბანძღუნს(დუუბანძღუ დაუხლართა, დუუბანძღუ დაუხლართავს) გრდმ. სასხვ. ქც. ბანძღუნს ზმნისა -- ურევს, უხლართავს. იბანძღუუ(ნ)(დიიბანძღუ დაიხლართა, დობანძღე{რე}(ნ) დახლართულა) გრდუვ. ვნებ. ბანძღუნს ზმნისა -- იხლართება. აბანძღუუ(ნ) (დააბანძღუ დაეხლართა, დობანძღუუ დახლართვია) გრდუვ. ვნებ. უბანძღუნს ზმნისა -- ეხლართება. იბანძღე(ნ) (იბანძღუ შესაძლებელი გახდა არევა, ხლართვა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბანძღუნს ზმნისა -- შეიძლება არევა, ხლართვა. აბანძღე(ნ) (აბანძღუ შეძლო დაეხლართა, აერია; -- ; დონობანძღუე(ნ) შესძლებია დაეხლართა თურმე) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბანძღუნს ზმნისა -- შეუძლია აურიოს, დახლართოს. ობანძღაფუანს (ობანძღაფუუ {და}ახლართვინა, აარევინა; უბანძღაფუაფუ აურევინებია, {და}უხლართვინებია; ნობანძღაფაფუე(ნ) არევინებდა, ახლართვინებდა თურმე) კაუზ. ბანძღუნს ზმნისა --
არევინებს, ახლართვინებს. მაბანძღალი მიმღ. მოქმ. ამრევი, {და}მხლართავი. ობანძღალი მიმღ. ვნებ. მყ. ასარევი,{და}სახლართი. ბანძღილი მიმღ. ვნებ. წარს. არეული, {და}ხლართული. ნაბანძღა მიმღ. ვნებ. წარს. ანარევი, {და}ნახლართი. ნა/ობანძღუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ხლართვის, არევის საფასური. უბანძღუ, უდუბანძღუ მიმღ. უარყ. {და}უხლართავი.

ბანჭაფა/-ი (ბანჭაფა/ი-ს) სახელი ბანჭუნს ზმნისა -- მაგრად ცემის ხმა; დარტყმა; მაგრად დაცემა დიდი რამისა. იში ოჭის მეუღუდუ ბანჭაფი - იმის ზურგს გაჰქონდა ხმაური (ცემის ძლიერი ხმა). ფერი დობანჭაფე(ნ), ეშე ვეედგინუუ - ისე მაგრად დაცემულა, ზევით ვერ ამდგარა. ბანჭუნს (დობანჭუ მაგრად სცემა, დოუბანჭუ უცემია მაგრად, დონობანჭუე(ნ) სცემდა თურმე მაგრად) გრდმ. მაგრად სცემს. იბანჭუანს(იბანჭუუ ირტყა, უბანჭუაფუ ურტყია) გრდმ. სათავ. ქც. ბანჭუნს ზმნისა -- ირტყამს მაგრად. უბანჭუანს(უბანჭუუ ურტყა მაგრად, უბანჭუაფუ ურტყია მაგრად) გრდმ. სასხვ. ქც. ბანჭუნს ზმნისა -- ურტყამს მაგრად. იბანჭუუ(ნ)(დიიბანჭუ იცემა, დობანჭე{რე}(ნ) ნაცემ{ი} იქნა) გრდუვ. ვნებ. ბანჭუნს ზმნისა -- იცემება, ნაცემი ხდება. აბანჭუუ(ნ) (დააბანჭუ დაეცა, დობანჭაფე{ლ/რე}(ნ) დაცემულა მაგრად, დონობანჭაფუე(ნ) დაეცემოდა თურმე მაგრად) გრდუვ. ვნებ. ეცემა მაგრად. იბანჭე(ნ) (იბანჭუ შესაძლებელი გახდა მაგრად ცემა, -- , ნობანჭუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა მაგრად ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ.ბანჭუნს ზმნისა -- შეიძლება მაგრად (გამეტებით) იცემოს. აბანჭე(ნ) (აბანჭუ შეძლო ეცემა, -- , დონობანჭუე(ნ) შესძლებია მაგრად ეცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. -- შეუძლია მაგრად სცემოს. ობანჭაფუანს (ობანჭაფუუ აცემინა, უბანჭაფუაფუ უცემინებია, ნობანჭაფუე(ნ) აცემინებდა თურმე) კაუზ. ბანჭუნს ზმნისა -- აცემინებს მაგრად. მაბანჭ{აფ}ალი მიმღ. მოქმ. მცემელი (მაგრად). ობანჭ{აფ}ალი მიმღ. ვნებ. მყ. საცემი. {დო}ბანჭ{აფ}ილი მიმღ. ვნებ. წარს. მაგრად დაცემული. ნაბანჭა, დინაბანჭეფი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი; მაგრად დანაცემი. ნა/ობანჭ{აფ}უერი მიმღ. ვნებ. წარს. მაგრად ცემის საფასური. უდუბანჭაფუ მიმღ. უარყ. დაუცემელი, მაგრად წაუქცეველი.

ბანჭაფილ-ი (ბანჭაფილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბანჭუნს, აბანჭუუ(ნ) ზმნათა -- მაგრად ნაცემი; ძლიერად წაქცეული (ხმის გამოცემით).

ბანჭუა (ბანჭუას) იხ. ბანჭაფი.

ბანჯარ-ი, ბაჯარ-ი (ბა{ნ}ჯარს) ბოტან. შალაფა. იხ. წალამი, კალამი (ა. მაყ.)

ბაჲკონ-ი (ბაჲკონს) იხ. ბალკონი.

ბაჲშ-ი (ბაჲშის) იხ. ბალიში.

ბაჟ-ი (ბაჟის) გარკვეული გადასახადი, - ბაჟი. მეწისქვილექ ნაქუერი ბაჟი გეეჭოფუ - მეწისქვილემ დაფქვის საფასური -- ბაჟი აიღო. ნინას ძვალი ვოუღუნია დო სიტყვას -- ბაჟი: თ. სახოკ., გვ. 254 - ენას ძვალი არ აქვსო და სიტყვას -- ბაჟიო.

ბაჟა (ბაჟას) ნიგვზის წვენი, -- ბაჟე. ქბაჟაშ საწებელი ბაჟის წვენი.

ბაჟილ-ი (ბაჟილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბაჟუნს ზმნისა -- 1. დაბაჟული; 2. ნიგვზის საწებელში ჩადებული.

ბაჟუა (ბაჟუას) სახელი ბაჟუნს ზმნისა -- დაბაჟვა, ბაჟის დადება. მოხანდეფი მუსით გიმაჩამუშა გამშეღანდესინი, ირფელს ბაჟუნდეს - გლეხები (მშრომელები) რასაც გასაყიდად შემოიტანდნენ, ყველაფერზე ბაჟს ახდევინებდნენ. ბაჟუნს (დობაჟუ ბაჟი დაადო, დოუბაჟუ ბაჟი დაუდვია, დონობაჟუე(ნ) ბაჟს დაადებდა თურმე) გრდმ. ბაჟს ადებს. უბაჟუნს (დუუბაჟუ ბაჟი დაადვა, დუუბაჟუ ბაჟი დაუდვია, დონობაჟუე(ნ) ბაჟს დაადებდა თურმე) გრდმ. სასხვ. ქც. ბაჟუნს ზმნისა -- ბაჟს ადებს. იბაჟუუ(ნ) (დიიბაჟუ ბაჟი დაედო, დობაჟე{რე}(ნ) ბაჟი დადებულა) გრდუვ. ვნებ. ბაჟუნს ზმნისა -- იბაჟება. აბაჟუუ(ნ) (დააბაჟუ ბაჟი დაედო, დობაჟუუ ბაჟი დასდებია) გრდუვ. ვნებ. უბაჟუნს ზმნისა -- ბაჟი ედება, ებაჟება. იბაჟე(ნ) (იბაჟუ შესაძლებელი გახდა დაბაჟვა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბაჟუნს ზმნისა -- შეიძლება დაბაჟვა (ბაჟის დადება). აბაჟე(ნ) (აბაჟუ შეძლო დაებაჟა, -- , დონობაჟუე(ნ) შესძლებია ბაჟის დადება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბაჟუნს ზმნისა -- შეუძლია დაბაჟოს. ობაჟაფუანს (ობაჟაფუუ {და}აბაჟვინა, უბაჟაფუაფუ {და}უბაჟვინებია, ნობაჟაფუე(ნ) აბაჟვინებდა თურმე) კაუზ. ბაჟუნს ზმნისა -- აბაჟვინებს. მაბაჟალი მიმღ. მოქმ. {და}მბაჟველი.ობაჟალი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბაჟავი. ბაჟილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბაჟული, ბაჟდადებული. ნაბაჟა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბაჟი. ნაბაჟუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბაჟვის საფასური. უბაჟუ, უდუბაჟუ მიმღ. უარყ. {და}უბაჟავი.

ბარ-ი (ბარს) ბარი. წიფური ვართი ბარო ირგუ დო ვართი ტარო - წიფელი არც ბარად ვარგა და არც ტარად. ბერგი, ბარი დო ფირწალი საბზადი ჸუდეში მაჟია თორს მიაძუ - თოხი, ბარი და ფიწალი სამზადი (სადაც საჭმელი მზადდება, ქუხნა) სახლის მეორე თვალში ძევს.

ბარა, ბარაფ-ი, ბარაფა (ბარას, ბარაფის) სახელი უბარს ზმნისა -- ბერვა. რაში უბარდჷნ, თინა რდჷ ორგილუანდჷნი...: მ. ხუბ., გვ. 127 - რაში რომ უბერავდა, ის იყო რომ აგრილებდა. უბარუ, უბარუ დო იშო გოხორცქუ - უბერა, უბერა და გასკდა იქით. ქშურიში ბარა, შურიში დობარაფა სულის დაბერვა: შური დოუბარუნი, თოლი გაანჯუ - სული რომ დაუბერა, თვალი გაახილა. უბარს (დუუბარუ დაუბერა, დუუბარუუ დაუბერავს, დონობარუე(ნ) დაუბერავდა თურმე) გრდმ. უბერავს. იბარე(ნ) (იბარუ შესაძლებელი გახდა დაბერვა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბარს ზმნისა -- შეიძლება ბერვა (სულისა). აბარე(ნ) (აბარუ შეძლო ებერა (სული), ბარუუ ბარვია) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბარს ზმნისა -- შეუძლია უბეროს (სული). ობარაფუანს (ობარაფუუ აბერვინა, უბარაფუაფუ უბერვინებია, ნობარაფუე(ნ) აბერვინებდა თურმე) კაუზ. უბარს ზმნისა -- აბერვინებს (სულს). მაბარალი (შურიში) მიმღ. მოქმ. მბერავი (სულისა). ობარალი მიმღ. ვნებ. მყ. საბერავი (სულისა). ნაბარა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბერი. ნა/ობარუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბერვის გასამრჯელო. უბარუ მიმღ. უარყ. {და}უბერავი. იხ. ბარუა. შდრ. ლაზ. ბარ: ობარუ ბერვა (ნ. მარი.).

ბარაჭა (ბარაჭას) გამხდარი. ქოპუნს ართი მუნდბარაჭა ჩხოუ - მყავს ერთი გამხდარი ძროხა.

ბარბალ-ი (ბარბალ/რს) 1. ბორბალი. მაფშალია უღუს უსქუ, ბარბალი ათაღირწკინანს: ქხს, 1, გვ. 174 - ბულბული უღელშია შებმული, ქვეშ ბორბალი მიჭრიჭინებს. წისქვილიში ბარბალს აკეთენდეს თხომუშე, ბულიშე, ვარა ჭყონიშე -წისქვილის ბორბალს აკეთებდნენ თხმელისაგან, ბლისგან ანდა მუხისაგან. 2.ერბოს გასაკეთებელი ხელსაწყო. 3. ცეცხლის ალის მოძრაობა და ხმაური, -- ბრიალი, გიზგიზი. დაჩხირი ფერი დაარზუ, იბარბალუ - ცეცხლი ისეთი დაანთო (დააგზო), ბრიალებს. დაჩხირს ბარბალი მეუღუდუ - ცეცხლს ბრიალი გაჰქონდა. იხ. ბარბაჩი. შდრ. გურ. ბარბალი ცეცხლის ალის ბრიალი, პრიალი (გ. შარაშ.).

ბარბალე1 (ბარბალეს) თიხის ჭურჭლის გასაკეთებელი მოწყობილობის ნაწილი, -- ბორბალი. იხ. გუგულე, დედო.

ბარბალე2 (ბარბალეს) უძველესი წარმართული ღვთაება. ჩხოროწყუში, ლესიჭინეში, ბარბალობა დღას `ბარბალეში ოხვამუშა მოჸუნდეს ძღაბი, სქუა ქემეჩუკონი' -ბარბალობა დღეს `ბარბალეს სალოცავზე მოჰყავდათ გოგო, რომ შვილი მიეცა' (გ. ელიავა, ალბ., გვ. 84).

ბარბალობა (ბარბალობას) რელიგ. 4 დეკემბერს (ძვ. სტილით) წმინდა ბარბალეს დღესასწაული. ხალხის აზრით, 4დეკემბრიდან სამი დღის მანძილზე მზე არ იძვრის, ხოლო შემდეგ დღე მატებას იწყებსო. შდრ. ბარბალობა (ქეგლ). ბარბალობა -- ნაყოფიერების მომცემი ღვთაების დღესასწაული (გ. ელიავა, ალბ., გვ. 84).

ბარბანჩ-ი (ბარბანჩის) იგივეა, რაც ბარბაჩი, ბორბოჩი, -- ბრიალი. მისით შეულებუ დააჸანასჷნ გაფა, ბარბანჩი ელახონ ქარიში - ვისაც შეუძლია დააწყნაროს ქროლა, ბრიალი აღმოსავლეთის ქარისა.

ბარბანჩია (ბარბანჩიას) გიზგიზა. ბარბანჩია დაჩხირი - გიზგიზა ცეცხლი.

ბარბანჯ-ი (ბარბანჯის) პარპაში (პ. ჭარ.).

ბარბატუა (ბარბატუას) იხ. გინო-ბარბატუა.

ბარბაში ვარდ-ი (ბარბაში ვარდის) ბოტან. ბალბა, ბალბიფოთოლა (ა. მაყ.).

ბარბაჩ-ი (ბარბაჩის) გიზგიზი, ბრიალი. იხ. ბარბანჩი, ბორბოჩი.

ბარბაჩია (ბარბაჩიას) იგივეა, რაც ბარბანჩია, -- გიზგიზა. ქიდომირზი აკა ბარბაჩია დაჩხირი - დამინთე ერთი გიზგიზა ცეცხლი.

ბარბაჩუა (ბარბაჩუას) სახელი ბარბაჩანს ზმნისა -- გიზგიზი, ბრიალი, ცეცხლის ერთბაშად ძლიერ მოკიდება და ალის ავარდნა, აბდღვიალება. . ათე დაჩხირი ვამოპწონს, ნაბეტანს იბარბაჩუ, ბუხარს ვემანტუასი - ეს ცეცხლი არ მომწონს, ნამეტანს ბრიალებს, ბუხარს არ მოეკიდოს. ბარბაჩანს (იყენ. იბარბაჩუ იგიზგიზა, უბარბაჩუუ უგიზგიზებია, ნობარბაჩუე(ნ) გიზგიზებდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. გიზგიზებს, ბრიალებს. იბარბაჩუ(ნ) (იბარბაჩუ იგიზგიზა, უბარბაჩინუ უგიზგიზებია, ნობარბაჩუე(ნ) გიზგიზებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. გიზგიზებს. ობარბაჩალი, ობარბაჩალია მიმღ. ვნებ. მყ. საგიზგიზო. {ე}ბარბაჩელი მიმღ. ვნებ. წარს. აგიზგიზებული.

ბარბაცე (ბარბაცეს) წითელი ქარი; ბავშვის (ბიჭის) სასქესო ორგანოს ავადმყოფობა, შარდი უკავდება, წვავს შარდვისას და ექავება. ხალხური მედიცინით: მურყნის (თხმელის) მუგუზალზე აშარდვინებენ და ამით არჩენენ.

ბარგ-ი (ბარგის), ბარგჷ (ბარგჷს) 1. ტანსაცმელი. ბარგი ოკო ქჷმკიქუნე, მუთა გოხვარ მეტია: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 131 -ტანსაცმელი უნდა ჩაიცვა, არაფერი გიშველის მეტიო. ძღაბი, გედი მალასჷ დო ქიმკიქუნი ბარგია!: მ. ხუბ., გვ. 357 -გოგოვ! ადექი მალე და ჩაიცვი ტანსაცმელიო! ბარგჷ გიღუდას, ვამგკოქუნდას: ქხს, 1, გვ. 336 - ტანსაცმელი გქონდეს, არგეცვას. ქბარგიშ გიმოთირუა ტანსაცმლის გამოცვლა. 2. ბარგი, ქონება. თუთაშა დიფრთუქ დო ბარგი კირილოქჷდმოხვამილევა: მ. ხუბ., გვ. 146 - (ერთ) თვემდე დავბრუნდები და ბარგი (ქონება) შეკრული დამახვედრეო (წასაღებად).

ბარგილ-ი (ბარგილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბარგუნს ზმნისა - გათოხნილი, გამარგლული. იხ. ბარგუა.

ბარგუა1 (ბარგუას) სახელი ბარგუნს ზმნისა -- მარგვლა, პირველი თოხნა. სინჯაქ თქუუა: ჩქიმი ბერგი ქომუჩასინი, ჰო, მუ ჯგირი ბარგუა მიჩქუნია - სიძემ თქვაო: ჩემი თოხი რომ მომცა, ჰო, რა კარგი თოხნა ვიციო. ქოგიჸოთანქ ბარგუას: ქხს, 1, გვ. 127 - მოგიგდებ მარგვლაში. ჸვანას ბარგუნც: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 82 - ყანას მარგლავს. ვა ხაჩქე, ვა გაჸე; დოხაჩქე დო ვა ბარგე, ტყა გაჸე : ი. ყიფშ., გვ. 182 - არ გათოხნო, არ გექნება (მოსავალი); რომ გათოხნო და არ გამარგლო, ტყე (ბალახი) გექნება. ბარგუნს (გობარგუ გამარგლა, გოუბარგუ გაუმარგლავს, გონობარგუე(ნ) გამარგლავდა თურმე) გრდმ. მარგლავს. იბარგუნს (გიიბარგუ გაიმარგლა, გოუბარგუ გაუმარგლავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბარგუნს ზმნისა -- იმარგლავს. უბარგუნს (გუუბარგუ გაუმარგლა, გუუბარგუ გაუმარგლავს) გრდმ. სასხ. ქც.. ბარგუნს ზმნისა -- უმარგლავს. იბარგუუ(ნ) (გიიბარგუ გაიმარგლა, გობარგე{ლე}(ნ) გამარგლულა) გრდუვ. ვნებ. ბარგუნს ზმნისა -- იმარგლება. აბარგუუ(ნ) (გააბარგუ გაემარგლა, გობარგუუ გამარგვლია) გრდუვ. ვნებ. უბარგუნს ზმნისა -- ემარგლება. იბარგე(ნ) (იბარგუ შესაძლებელი გახდა გამარგვლა, ნობარგუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა გამარგვლა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბარგუნს ზმნისა -- შეიძლება გამარგვლა. აბარგე(ნ) (აბარგუ შეძლო გაემარგლა, -- , გონობარგუე(ნ) შესძლებია გამარგვლა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბარგუნს ზმნისა -- შეუძლია გამარგლოს. ობარგაფუანს (ობარგაფუუ ამარგვლინა, უბარგაფუაფუ უმარგვლინებია, ნობარგაფ{უაფ}უე(ნ) ამარგვლინებდა თურმე ) კაუზ. ბარგუნს ზმნისა -- ამარგვლინებს. მაბარგალი მიმღ. მოქმ. {გა}მმარგლავი. ობარგალი მიმღ. ვნებ. მყ. {გა}სამარგლი. ბარგილი მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}მარგლული. ნაბარგა მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}ნამარგლი. ნაბარგუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}მარგვლის საფასური. უბარგუ, უგუბარგუ მიმღ. უარყ. {გა}უმარგლავი. იხ. ბერგი; შდრ. მაჟირუა, ხაჩქუა; ლაზ. ბერგი: ობერგუ მარგვლა (ნ. მარი.).

ბარგუა2 (ბარგუას) სახელი იბარგუუ(ნ) ზმნისა -- დაბანაკება, ბინის დადება; გაჩერება. მუჭო თიქ თქუნ, თეში ქიდებარგეს: მ. ხუბ., გვ. 12 - როგორც მან თქვა, ისე დაბანაკდნენ (დაბარგდნენ). სუმ თუთასჷ ჩქინ სოფელც ქობარგუდუ ეთი ჯარი: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 155 - სამი თვე ჩვენს სოფელში იყო დაბანაკებული ის ჯარი. იბარგუუ(ნ) (დიიბარგუ დაბანაკდა, დობარგელე(ნ) დაბანაკებულა, დონობარგუე(ნ) დაბანაკდებოდა თურმე ) გრდუვ. ვნებ. ბანაკდება. შდრ. ბარგი.

ბარდ-ი (ბარდის) ბარდი. ოკოსერუაშა ქიმთიცად ბარდის: მ. ხუბ., გვ. 60 - დაღამებამდე დაიცადა ბარდში. შდრ. ლაზ. ბარდი ზვინი (ნ. მარი.); გურ. ბარდი ეკლიანი მცენარე, ეკალ-ბარდი (ა. ღლ.). იმერ. ბარდი ვენახისა, კვახისა და მისთანათა ფოთოლი(ვ. ბერ.). იხ. შორდი.

ბარდალ-ი (ბარდალ/რს) იგივეა, რაც ბადალი, -- უაზრო, უშინაარსო, უთავბოლო, არეულ-დარეული ლაპარაკი; დაუფარავად ყველაფრის თქმა, -- ბჟუტური. იხ. ბარდღალი; შდრ. ბუდინი.

ბარდაფ-ი (ბარდაფის) იგივეა, რაც ბარდუა(მნიშ. 3).

ბარდგალ-ი (ბარდგალ/რს) უთავბოლო ლაპარაკი, ლაყბობა; როშვა. ბარდგალანს (ქობარდგალუუ წამოროშა, ქუუბარდგალუუ წამოუროშავს, ქონობარდგალუე(ნ) წამოროშავდა თურმე ) გრდმ. როშავს, ლაყბობს.

ბარდვ-ი (ბარდვის) იგივეა, რაც ბარდი. ბარდვი, ჯალეფი დო ჯიკი ჭყიშის ოშქურინუანც: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 82 - ბარდი, ხეები და ჯირკი მწყემსს შიშსა ჰგვრის.

ბარდილ-ი (ბარდილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბურდუნს ზმნისა -- აბურდული. იხ. ბარდუა.

ბარდონ-ი/ა (ბარდონს, ბარდონას) ბარდნარი, ბარდით დაფარული ადგილი. იხ. ტყალონი. შდრ. საბა. ბარდნალი ბარდებ ჴშირი.

ბარდუ (ბარდუს) იგივეა, რაც ბარდი.

ბარდუა (ბარდუას) სახელი ბარდუნს ზმნისა -- ბარდით დაფარვა; დახლართვა, აბურდვა, ერთმანეთში არევა (მაგ., ძაფის...). ხე ვამოკინდა ძაფის, ვეებარდას - ხელი არ მოჰკიდო ძაფს, არ დაიხლართოს (აიბურდოს). ბარდუნს (ბარდუ აბურდა, უბარდუ აუბურდავს, ნობარდუე(ნ) ბურდავდა თურმე) გრდმ. ბურდავს. იბარდუნს (დიიბარდუ აიბურდა, დოუბარდუ დაუბურდავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბარდუნს ზმნისა -- იბურდავს. უბარდუნს (დუუბარდუ დაუბურდა, დუუბარდუ დაუბარდავს) გრდმ. სასხ. ქც.. ბარდუნს ზმნისა -- უბურდავს; ბარდით უფარავს. იბარდუუ(ნ) (დიიბარდუ აიბურდა, დობარდე{ლე}(ნ) აბურდულა) გრდუვ. ვნებ. ბარდუნს ზმნისა -- იბურდება; ბარდით იფარება. აბარდუუ(ნ) (დააბარდუ აებურდა, დობარდუუ აჰბურდვია) გრდუვ. ვნებ. უბარდუნს ზმნისა -- ებურდება, ერთმანეთში ერევა. ობარდაფუანს (ობარდაფუუ აბურდვინა, უბარდაფუაფუ {ა}უბურდვინებია, ნობარდაფ{უაფ}უე(ნ) აბურდვინებდა თურმე ) კაუზ. ბარდუნს ზმნისა -- აბურდვინებს; ბარდით აფარვინებს. მაბარდალი მიმღ. მოქმ. {ა}მბურდველი. ობარდალი მიმღ. ვნებ. მყ. {ა}საბურდი. {დო}ბარდილი მიმღ. ვნებ. წარს. {ა}ბურდული; ბარდით დაფარული. ნაბარდა მიმღ. ვნებ. წარს. {ა}ნაბურდი. ნაბარდუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {ა}ბურდვის საფასური. უბარდუ მიმღ. უარყ. {ა}უბურდავი. 2. ბარდნა, მსხვილ ფანტელებად თოვა. აში ქოთუუ, ქობარდუ-და, ამსერიშა ართ საჯენს დოთუნს - ასე თუ ითოვა, ბარდნა, ღამემდე ერთ საჟენს მოთოვს. 3. ძლივს სიარული, ლასლასი. ემერეშე მიობარდანს - ეგერ მილასლასებს.

ბარდღალ-ი (ბარდღალ/რს) 1. ბავშვის მიერ ენის ადგმა და რაღაცეების თქმა; 2. უაზრო, უშინაარსო, დაუფიქრებელი ლაპარაკი; დაუფარავად ყველაფრის თქმა, -- ბჟუტური. ირფელს ართო ბარდღალანს: ქხს, 1, გვ. 252 - ყველაფერს ერთად ლაპარაკობს (ბჟუტურებს). შდრ. გურ. ბარდღალი (ს. ჟღ. ზან.).

ბარდღალა (ბარდღალას) ვისაც ბარდღალი, ბჟუტური სჩვევია, -- ბჟუტურა.

ბარდღალერ-ი (ბარდღალერს) მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბჟუტურები, დაუკვირვებლად ნათქვამი. ირფელი ბარდღალერი აფუ - ყველაფერი ნაბჟუტურები (დაუკვირვებლად ნათქვამი) აქვს.

ბარდღალუა (ბარდღალუას) იგივეა, რაც ბარდღალი, -- სახელი ბარდღალანს ზმნისა -- უაზრო, უშინაარსო, გაუგებარი და დაუფიქრებელი ლაპარაკი; დაუფარავად ყველაფრის თქმა, -- ბჟუტური. ბარდღალანს (ბარდღალუუ იბჟუტურა, უბარდღალუუ უბჟუტურია, ნობარდღალუე(ნ) ბჟუტურებდა თურმე) გრდმ. ბჟუტურობს. ობარდღალაფუანს (ობარდღალაფუუ აბჟუტურებინა, უბარდღალაფუაფუ უბჟუტურებინებია, ნობარდღალაფ{უაფ}უე(ნ) აბჟუტურებინებდა თურმე) კაუზ. ბარდღალანს ზმნისა -- აბჟუტურებინებს. ბარდღალა ბჟუტურა. ობარდღალარი მიმღ. ვნებ. მყ. საბჟუტურო. ბარდღალერი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბჟუტურები. ნაბარდღალა/უ მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბჟუტური. ნა/ობარდღალუერ-ი მიმღ. ვნებ. წარს. ბჟუტურისათვის გასამრჯელო.

ბარდღაფ-ი (ბარდღაფის) იგივეა, რაც ბარდღინი, ბარდღუა, -- ბორდღვა.

ბარდღინ-ი (ბარდღინს) იხ. ბარდღუა.

ბარდღუა (ბარდღუას) სახელი ობარდღანს ზმნისა -- 1. ბორდღვა, ფორთხვა, ძლივს სიარული. მევოჯინიო, ამარეშეს ვამაბარდღანსო ჩქიმი თოლიშ სინათე - რომ შევხედე, აგერ არ მოფორთხავს ჩემი თვალის სინათლე. მეურს, მიობარდღანს ჸუდეშა - მიდის, მიბორდღავს სახლში. ობარდღანს (ობარდღუუ იფორთხა, უბარდღინუ უფორთხავს, უბორდღავს; ნობარდღინუე(ნ) ბორდღავდა, ფორთხავდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. წაბორდღდება, ბორდღვით წავა. იხ. ბორდღუა. 2. პარტყუნი; სუსტი, უძლური გარტყმა; არამყარად რისამე გაკეთება. ქობარდღუ მუდგა რდუნი ღვანწკის - წაუპარტყუნა რაღაც იყო ლოყაზე. ქიმკურინუდუ გიტარაშა დო მიკიბარდღუდუ - მიმდგარიყო გიტარას და უპარტყუნებდა. უბარდღუანს (უბარდღუუ უპარტყუნა, უბარდღუაფუ უპარტყუნებია, ნობარდღუაფუე(ნ) უპარტყუნებდა თურმე) გრდუვ. სასხ. ქც. უპარტყუნებს. იხ. პარტყაფი, ფართხაფი.

ბარება (ბარებას) სახელი აბარენს ზმნისა -- {ჩა}ბარება. თუნთის ოსქალეს აბარენდესია - დათვს საფუტკრეს აბარებდნენო. იში შური შხვას ობარჷდჷ: ი. ყიფშ., გვ. 34 - იმის სული სხვას ებარა. აბარენს (აბარუ {და}აბარა, უბარებუ {და}უბარებია, ნობარებუე(ნ) ნაბარება, აბარებდა თურმე) გრდმ. აბარებს. იბარენს (დიიბარუ დაიბარა, დოუბარებუ დაუბარებია) გრდმ. სათავ. ქც. აბარენს ზმნისა -- იბარებს. უბარენს (დუუბარუ დაუბარა, დოუბარებუ დაუბარებია) გრდმ. სასხ. ქც.. აბარენს ზმნისა -- უბარებს. იბარინე(ნ) (იბარინუ შესაძლებელი გახდა დაბარება, -- , დონობარებუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა დაბარება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. აბარენს ზმნისა -- შეიძლება დაბარება; ჩაბარება. აბარინე(ნ) (აბარინუ შეძლო დაებარებინა, -- , დონობარებუე(ნ) შესძლებია დაბარება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბარენს ზმნისა -- შეუძლია დააბაროს. ობარებაფუანს (ობარეფაფუუ აბარებინა, უბარებაფუაფუ უბარებინებია, ნობარებაფ{უაფ}უე(ნ) აბარებინებდა თურმე ) კაუზ. აბარენს ზმნისა -- აბარებინებს. მაბარებელი მიმღ. მოქმ. {და}მბარებელი, ჩამბარებელი. ობარებელი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბარებელი, ჩასაბარებელი. ბარებულიმიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბარებული, ჩაბარებული. ნაბარები მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ნაბარები, ჩანაბარები. ნა/ობარებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაბარების, ჩაბარების საფასური. უბარებუ, უდუბარებუ მიმღ. უარყ. {და}უბარებელი, ჩაუბარებელი.

ბარებულ-ი (ბარებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. აბარენს ზმნისა -- დაბარებული, ჩაბარებული.

ბართვი (ბართვის) ბუჩქი. ბართვი დო ჯაში ჯინჯი ის ოშკურინუანს: შ. ბერ., გვ. 127; ქხს, 1, გვ. 203 - ბუჩქი და ხის ძირი მას აშინებს.

ბარიე (ბარიეს) თიკუნია= გაბერილი. პაულე//პაუე ბარიე - პავლე გაბერილი.

ბარილი (ბარილს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბარუნს ზმნისა - 1. გაბერილი; 2. დაბარული.

ბარიშნა (ბარიშნას) [რუს. барышня ქალიშვილი]. ასე აბრეშუმი მიკაქუნს ბარიშნა დო დედიბენს: შ. ბერ., გვ. 63 - ახლა აბრეშუმი აცვია ქალიშვილსა და დედაბერს. მუ ამბე რე, ბარიშნეფი?!: ქხს, 1, გვ. 177 - რა ამბავია, ქალიშვილებო?!












ბარკალუა (ბარკალუას) სახელი ბარკალანს ზმნისა -- ბორძიკი, ბარბაცი. ონდეთ გილებაბრკალჷქჷ: ეგრისი, გვ. 131 -ძლივს დავბარბაცებ. ობარკალუანს (ობარკალუუ აბარბაცა, უბარკალუაფუ უბარბაცებია) გრდმ. აბარბაცებს, აბორძიკებს.იბარკალუ(ნ) (იბარკალუ იბარბაცა, უბარკალუუ//უბარკალინუ უბარბაცია, ნობარკალუე(ნ) ბარბაცებდა თურმე, -- ნაბარბაცება) გრდუვ.ვნებ. ბარბაცებს.

ბარკანაფა (ბარკანაფას) იხ. ებარკანუა.

ბარო ზმნზ. ბარემ; მაშ. ბარო კჷსერ გეჲთომკვათი, შემიწირი სქანი ბუხუ: მ. ხუბ., გვ. 310 - ბარემ კისერი გამომჭერი,შემიწირე შენი ბუხუ. იში ამბე ირიკოს ქარჩქინუნ ბარო: ქხს, 1, გვ. 202 - იმისი ამბავი ყველას (ყველა კაცს) აცოდინა ბარემ.

ბარსალა (ბარსალას) აყლაყუდა. ნესტორიშა მუ ოკოდუ ჭითა ქორთუ ბარსალას - ნესტორთან რა უნდოდა წითურ ქართველს, აყლაყუდას.

ბარსაფ-ი (ბარსაფის) სახელი აბარსუუ(ნ) ზმნისა -- დიდი ტანის ადამიანის დაცემა, -- ბრაგვანი. ქიდაანთხუუ, ვარა ბარსაფის გააჸარებაფუანს, ქიდააცხაკუუ - დაეცემა, თორემ ბრაგვანს გაადენს, უხმოდ დაეცემა (პატარა რამ). აბარსუუ(ნ) (დააბარსუ დაეცა მაგრად ხმის გამოცემით, ქოდობარსაფე{რე}(ნ) დაცემულა მაგრად, ქოდნობარსუე(ნ) მაგრად დაეცემოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ეცემა მაგრად.

ბარსოფ-ი (ბარსოფის) ვეებერთელა, საოცრად დიდი ვინმე. დიდი ბარსოფი მიჩქუდუ - დიდი ვინმე მეგონა. დიდი ბარსოფი მაფუ ასე თენა - დიდი ვინმე მყავს ახლა ეს.

ბარსოფუ (ბარსოფუს) იხ. ბარსოფი.

ბარსუა (ბარსუას) სახელი ბარსუნს ზმნისა -- რისამე მაგრად დარტყმა. ქობარსუ ქურცი (კუჩხი) მაღურუუს - მაგრად ჩაარტყა ქუსლი (ფეხი) მომაკვდავს. ბარსუნს (ქობარსუ ჩაარტყა მაგრად, ქოუბარსუ ჩაურტყამს, ქონობარსუე(ნ) ჩაარტამდა (ნარტყამა) თურმე) გრდმ. არტყამს მაგრად.

ბარტყ-ი (ბარტყის) ბარტყი. ზესქვიშ ბარტყი - შაშვის ბარტყი.

ბარტყაფ-ი (ბარტყაფის) სახელი აბარტყუ(ნ) ზმნისა -- ბარტყანი. სქანიჯგურა მოშაირე გინი ქომიბარტყუაფუ: ქხს, 1, გვ. 237 - შენისთანა მოშაირე განზე (გადაღმა) გადამიგდია. ირი კუჩხიშ გინოდგუმას აბარტყუუ - ფეხის ყოველ გადადგმაზე ბარტყანს ადენს. აბარტყუუ(ნ) (დააბარტყუ რბილად დაეცა, დობარტყაფე{რე}(ნ) რბილად დაცემულა, ნობარტყაფუე(ნ) რბილად ეცემოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. რბილად ეცემა. ობარტყუანს (დააბარტყუუ ძირს დასცა რბილად, დოუბარტყუაფუ ძირს დაუცია რბილად) გრდმ. ძირს სცემს რბილად. {დო}მაბარტყაფალი მიმღ. მოქმ. დამცემი (რბილად). {და}აბარტყაფალი მიმღ. ვნებ. მყ. დასაცემი (რბილად); დასაბერტყებელი. {დო}ბარტყაფილი მიმღ. ვნებ. წარს. დაცემული (რბილად); დაბერტყებული. {დო}ნაბარტყეფი მიმღ. ვნებ. წარს. დანაცემი (რბილად). {დო}ნა/ობარტყაფუერი მიმღ. ვნებ. წარს. რბილად დაცემის გასამრჯელო. უდუბარტყაფუ მიმღ. უარყ. ძირს რბილად დაუცემელი; დაუბერტყებელი.

ბარტყირ-ი (ბარტყირს) მიმღ. ვნებ. წარს ბარტყუნს ზმნისა -- დაბერტყილი.

ბარტყუ (ბარტყუს) ხის რგოლი, რომელიც ორჩხაშეს ნაწილია. ორჩხაშეს (იხ.) ბლის ქერქისაგან აკეთებდნენ. ბლის ქერქს (ბულიშს) მოგრძოდ გამოვჭრიდით რამდენიმე ცალს. ხის ჯოხზე წამოვაცმევდით რამდენიმე ცალ ბულიშს, ზევიდან კიდევ დავუცობდით ბარტყუს (მასალები, ტ. 4, ნაწ. 3, გვ. 159).

ბარტყუა (ბარტყუას) სახელი ბარტყუნს ზმნისა -- 1. ბერტყვა, ფერთხვა. შქართუნეფი გაგმიღუ დო გობარტყუ - საბნები გამოიტანა და გაბერტყა. ბარტყუნს (გობარტყუ გაბერტყა, გოუბარტყუ გაუბერტყავს, გონობარტყუე(ნ) გაბერტყავდა თურმე) გრდმ. ბერტყავს. მაბარტყალი მიმღ. მოქმ. მბერტყავი. ობარტყალი მიმღ. ვნებ. მყ. საბერტყი. ბარტყილ/რი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბერტყილი. ნაბარტყა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბერტყი. ნაბარტყუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბერტყვის საფასური. 2. რბილად გარტყმა; პერტყვა (ხელისა). თიქით ქობარტყუ ხე - იმანაც გაარტყა (რბილად) ხელი. ქობარტყუნს (ქობარტყუ წაუპარტყუნა, ქოუბარტყუ წაუპარტყუნებია, ქონობარტყუე(ნ) წაუპარტყუნებდა თურმე) გრდმ. წაუპარტყუნებს, პერტყავს (ხელს). 3. ბარტყობა, გამრავლება (ითქმის ფრინველებზე). დადული ზესქვი კვერცხის გეხე, ასე ბარტყუაში დრო რე - დედალი შაშვი კვერცხზე ზის, ახლა ბარტყობის დროა. ბარტყენს (იყენ. იბარტყუ იბარტყა, უბარტყინუ უბარტყია, ნობარტყუე(ნ) ბარტყობდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ბარტყობს. იბარტყანს (იბარტყუ იბარტყა, უბარტყებუ უბარტყია) გრდმ. ვნებ. იბარტყებს. ობარტყებაფუანს(ობარტყებაფუუ აბარტყვინა, უბარტყებაფუაფუ უბარტყვინებია, ნობარტყებაფუე(ნ) აბარტყვინებდა თურმე) კაუზ. ბარტყენს ზმნისა -- აბარტყვინებს. ობარტყალი მიმღ. ვნებ. მყ. საბარტყი.

ბარუ1 (ბარუს) ენტომ. მსხვილი, ჭრელი, ბუსუსებიანი მატლი ერთგვარი, -- მუხლუხო. ის ბალახთან, მცენარის ფოთოლთან ერთად თუ ჩაჰყვა ცხოველს, გაბერავს და ვეღარ იცოხნება. ბარუ{უ} დიდი გვედერია დო კუნტა მუნტური რე - ბარუ დიდი, მსხვილი და მოკლე მატლია. შდრ. რაჭ. ბერაო მუხლუხო (ვ. ბერ.).
ბარუ2 (ბარუს) ავადმყოფობაა, რომელსაც იწვევს ბარუ -- მატლი. მიმართავენ ასეთ მკურნალობას: პიროვნებამ, ვისაც ბარუ მოკლული ჰყავს შიშველი ფეხით, საქონელს ფერდში სამჯერ უნდა მოუსვას (ან ჩაარტყას) და თქვას: `ბარუ მოვკალი, ავადმყოფი მორჩეს!'. შდრ. ს. მაკალ., გვ. 194.

ბარუა1 (ბარუას) სახელი ბარუნს ზმნისა -- ბარვა, ბარით მიწის დამუშავება. ობინეხეს ვბარუნქ - ვენახს ვბარავ. გაზარხუს ნაჸონემს ოკო გააბარენი - გაზაფხულზე ნამყენები უნდა შემობარო. ბარუნს (დობარუ დაბარა, დოუბარუ დაუბარავს, დონობარუე(ნ) დაბარავდა თურმე) გრდმ. ბარავს. იბარუნს (დიიბარუ დაიბარა, დოუბარუ დაუბარავს) გრდმ. სათავ. ქც. იბარავს თავისას. უბარუნს (დუუბარუ დაუბარა, დოუბარუ დაუბარავს) გრდმ. სასხ. ქც.. ბარუნს ზმნისა -- უბარავს. იბარუუ(ნ) (დიიბარუ დაიბარა ის, დობარე{ლე}(ნ) დაბარულა) გრდუვ. ვნებ. ბარუნს ზმნისა -- იბარება. აბარუუ(ნ) (დააბარუ დაებარა, დობარუუ დაჰბარვია) გრდუვ. სასხვ. ქც. უბარუნს ზმნისა -- ებარება. იბარე(ნ) (იბარუ შესაძლებელი გახდა დაბარვა, -- , {დო}ნობარუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა დაბარვა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბარუნს ზმნისა -- შეიძლება {და}ბარვა. აბარე(ნ) (აბარუ შეძლო დაებარა, -- , {დო}ნობარუე(ნ) შესძლებია დაებარა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბარუნს ზმნისა -- შეუძლია {და}ბაროს. ობარაფუანს (ობარაფუუ აბარვინა, უბარაფუაფუ უბარვინებია, ნობარაფუე(ნ) აბარვინებდა თურმე ) კაუზ. ბარუნს ზმნისა -- აბარვინებს. მაბარალი მიმღ. მოქმ. {და}მბარავი. ობარალი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბარ{ავ}ი. ბარილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბარული. ნაბარა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბარი.ნა/ობარუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბარვის საფასური. უბარუ მიმღ. უარყ. {და}უბარავი.

ბარუა2 (ბარუას) იგივეა, რაც მბარუა, ბარა, ბარაფი, -- ბერვა, გა-ბერვა. ქ შურიში ბარა, ბარაფი, ბარუა სულის ბერვა. პიჯით ათეს ქოუმბარც: მ. ხუბ., გვ. 179 - პირით ამას (კი) უბერავს.

ბარქაშ-ი (ბარქაშის), ბარქაშია (ბარქაშიას) 1. მოღრმო თეფში (საბა); პატარა გობი (პ.ჭარ.); პატარა გობი (მასალები, ტ. 2,ნაწ. 1, გვ. 242). შდრ. ატარი, გვაბალა; ნისორი, სარღა. 2. გადატ. ხმამაღლა ლაპარაკი. ირჩქილე... მანგარი ხარხაში დო წჷმობარქაში აფიცერიში: ყაზაყ., 7.11.1931, გვ. 3 - ისმის... მაგარი ხორხოცი და ხმამაღალი ლაპარაკი ოფიცრისა. ბარქაშიათ რაგადი უჸორს - ხმამაღლა (//ბრტყელ-ბრტყელი) ლაპარაკი უყვარს.

ბარშალ-ი (ბარშალ/რს) იგივეა, რაც ბარჩალი, -- უდარდელი და ხალისიანი ლაპარაკი.

ბარშალა (კოჩი) ვისაც ბევრი და ხალისიანი ლაპარაკი უყვარს.

ბარჩალ-ი (ბარჩალ/რს) ხალისიანი ლაპარაკი. მიშებარჩალუ კემეში ჸუდეშარეფიწკუმა - (უდარდელად) ლაპარაკობს კემეს (კლიმენტის) სახლის წევრებთან. გილურს მეზობელებიშა დო გილაბარჩალანს - დადის მეზობლებში და ლაპარაკობს. ბარჩალანს (იყენ. იბარჩალუ ილაპარაკა ხალისიანად, უბარჩალუუ//უბარჩალინუ ულაპარაკია ხალისიანად, ნობარჩალუე(ნ) ხალისიანად ლაპარაკობდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ხალისით ლაპარაკობს. იბარჩალუ(ნ) (იბარჩალუ ხალისიანად ილაპარაკა, უბარჩალინუ ხალისიანად ულაპარაკია, ნობარჩალუე(ნ) ხალისიანად ლაპარაკობდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ხალისიანად ლაპარაკობს.

ბარჩხალ-ი (ბარჩხალ/რს) კაშკაში, ბრწყინვა, ბზინვა, ელვარება; სხივების ფრქვევა. სქანი თოლეფიში ჩხორია გვალო ბჟაში ბარჩხალი რე: ქხს, 1, გვ. 74 - შენი თვალების სხივები მთლად მზის ელვარებაა. ცასჷ თუთაში მოჯგჷრე გჷმათანე ბარჩხალანცჷ - ცაზე მთვარის მოკეთე გამთენებელი (ვარსკვლავი) კაშკაშებს. ირდიხაშე ელექტრონიში ნოთე ინაბარჩხალანც: მასალ., გვ. 116 - ყოველი მხრიდან ელექტრონის ნათურა ბრწყინავს. ბარჩხალანს (ბარჩხალუუ იკაშკაშა, უბარჩხალუუ უკაშკაშია, ნობარჩხალუე(ნ) კაშკაშებდა თურმე, ნაკაშკაშება) გრდუვ. საშ.-მოქმ.. კაშკაშებს.

ბარჩხალა (ბარჩხალას) რასაც ბარჩხალი (კაშკაში, ჩახჩახი) გააქვს, -- ჩახჩახა.

ბარცქარცქალა (ბარცქარცქალას) იხ. ბაცარცქალა.

ბარცხ-ი (ბარცხის) ბოტან. 1. თაგვისარა. იხ. ბარცხვინია, ბარწკვინია, მარწკვინტია, ქოცხოცხო (ა. მაყ.). ირიდიხა
ფორილი რდჷ ბარცხიჷ -- უსარგებლო ჯათჷ - ყველაფერი (ყოველი ადგილი) დაფარული იყო თაგვისარა -- უსარგებლო ხით; 2. ეკლიანი ბარდი.

ბარცხელ-ი (ბარცხელ/რს) ბოტან. ბაძგი. იხ. ბარცხინი (ა. მაყ.).

ბარცხვინია (ბარცხვინიას) ბოტან. 1. თაგვისარა. იხ. ბარცხი, ბარწკვინია, მარწკვინტია, ქოცხოცხო (ა. მაყ.). 2. ეკლიანი ჩირგვი (დ. ფიფია).

ბარცხინ-ი (ბარცხინს) ბოტან. ბაძგი (ა. მაყ.).

ბარცხონ-ი (ბარცხონს) ბაძგნარი.

ბა{რ}ძგალ-ი (ბა{რ}ძგალ/რს) გულის ჩქარი ცემა, ძაგძაგი, ძიგძიგი. გური უბარძგალანდუ - გული უცემდა (ჩქარა).
ბარძგალანს (იყენ. ბარძგალუუ იძაგძაგა, უბარძგალუუ უძაგძაგია, ნობარძგალუე(ნ) ძაგძაგებდა თურმე, ნაძაგძაგება ) გრდუვ. საშ.-მოქმ.ძაგძაგებს. იბარძგალუ(ნ) (იბარძგალუ იძაგძაგა, უბარძგალინუ უძაგძაგია, ნობარძგალუე(ნ) ძაგძაგებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ძაგძაგებს. შდრ. იმერ. ბარძგალი კანკალი, ძაგძაგი, ძიგძიგი (ვ. ბერ.).

ბარძღ-ი (ბარძღის) 1. პატარა ტანის კაცი. კოს იშენი ქოგუდას, ბარძღიჯგუა რე - კაცს მაინც ჰგავდეს, ბარძღის მსგავსია. შდრ. ბაჭი; იმერ. ბარძღი პატარა ტანის კაცი (ვ. ბერ.).

ბარძღალ-ი (ბარძღალ/რს) 1. პატარა ტანის კაცის საქმიანობა, მცდელობა; ჩალიჩი, ვაინაჩრობა. გადატ. საქმის ზერელედ გაკეთება (მიფუჩეჩება). მუთუნი ვეშულებუ, მარა იშენი იბარძღალუ - არაფერი შეუძლია, მაგრამ მაინც ჩალიჩობს (მოუსვენრობს). გური ვეგუძუდუ საქმეშა დო ონჯუაშოთ ქიმკაბარძღალუუ - გული არ მიუვიდა საქმეზე და საღამოსათვის მიაფუჩეჩა. იბარძღალუ(ნ) (იბარძღალუ იჩალიჩა, უბარძღალინუ უჩალიჩია, ნობარძღალუე(ნ) ჩალიჩობდა რაღაცას თურმე) გრდუვ. ვნებ. ჩალიჩობს, მოუსვენრობსƮ[_µ__ќ_H, მცდელობს რაღაცის გაკეთებას. 2. პატარა ტანის კაცის (ბავშვის!) სიარული. გილურს გილებარძღალუ - დადის, დაღოღიალებს. გილაბარძღანს (გილაბარძღუუ იღოღიალა, გილუბარძღინუ უღოღიალებია, გილნობარძღალუე(ნ) დაღოღიალებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. დაღოღიალებს, დაღოღავს.

ბარძღინ-ი (ბარძღინს) 1. პატარის (კაცი, ბავშვი...) ჯდომა. სტორს მიკობარძუ აკაბურცხა მუდგარენი - მაგიდასთან ზის პაწაწინა (ერთცახე) რაღაც. 2. გადატ. ხეტება. სერით გილაბარძღანქ: ქხს, 2, გვ. 481 - ღამით დაეხეტები. იხ. ბარძღი.

ბარწკვენია (ბარწკვენიას) ბოტან. ლემა (ა. მაყ.).

ბარწკვინია (ბარწკვინიას) ბოტან. თაგვისარა. იხ. ბარცხინია, ბარცხი, მარწყვინტია, ქოცხოცხო (ა. მაყ.). ბარწკვინია გჷ ბზაკალს, ძიგირამი რე, ბუხარს წიმინდანა თით - თაგვისარა ჰგავს ბზას, ეკლიანია, ბუხარს წმენდენ იმით.

ბარჭყაჭყ-ი (ბარჭყაჭყის) იხ. ბაჭაჭყი.

ბარჭყილ-ი (ბარჭყილს): ბარჭყილი ხუმა -- გაბზარული ხმა.

ბარჭყუა (ბარჭყუას) სახელი აბარჭყუუ(ნ) ზმნისა -- გაბზარვა (ხმისა). ბორიას აბარჭყუუ ხუმა: გვიმარა, გვ. 46 - ქარს ებზარება ხმა. აბარჭყუუ(ნ) (გააბარჭყუ გაებზარა, გობარჭყუუ გაჰბზარვია, გონობარჭყუე გაებზარებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ებზარება (ხმა).

ბარხალ-ი (ბარხალ/რს) ბრახუნი, ბრაგუნი. კარცჷ ქჷმკუ ბარხალე: ქხს, 1, გვ. 73 - კარს დაუბრახუნე. იბარხალუ(ნ)
(იბარხალუ იბრახუნა, უბარხალინუ უბრახუნია, ნობარხალუე(ნ) ბრახუნობდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ბრახუნობს, ბრაგუნობს.

ბარჯაფ-ი (ბარჯაფის) ბაჯბაჯი, ცუდად სიარული (პ. ჭარ.); არევ-დარევა. იხ. ბარჯუა.

ბარჯგ-ი (ბარჯგის) ბოძი, სარი, ბოძკინტი; ორკაპიანი ჯოხი. ზღვა პის ართი ბარჯგი ქეკოშქუნ დო ბარჯგის ქიმკოკირუ ართი ცირა: მ. ხუბ., გვ. 11 - ზღვის პირას ერთი ბოძი ასვია და ბოძზე არის მიკრული (მიბმული) ერთი გოგო. ართ ბარჯგიშა ჭინი ვემკიღობენია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 8 - ერთ სარს წკნელი არ მიეღობებაო (არ შეიძლება მიეღობოს). ბარჯგო ქეთუდგი: ქხს, 1, გვ. 219 - ბოძად შეუყენე. შდრ. იმერ., გურ. ბარჯგი ბოძი, ბურჯი, სვეტი (ს. ჟღ., ა. ღლ.).

ბარჯგა (ჯა) იხ. ხაბარჯგა.

ბარჯგუა (ბარჯგუას) მძლავრი, ღონიერი სიარული. სო რე, ძღაბეფი, მიობარჯგანთინი? - სადაა, გოგოებო, რომ
მიდიხართ? იხ. ბაჯგუა.

ბარჯინ-ი (ბარჯინს) იხ. ბარჯუა.

ბარჯუა (ბარჯუას) სახელი ბარჯუნს ზმნისა -- აქექვა; არევა, აწეწვა; ჩხრეკა. ვეუბარჯა ნორჩალი - არ აურიო ლოგინი. გეუბარჯუ თომა - აუწეწა თმა. ბარჯუნს (ებარჯუ არია, ეუბარჯუ აურევია, ენობარჯუე(ნ) არევდა თურმე) გრდმ. რევს, წეწავს. იბარჯუნს (ეიბარჯუ აირია, ეუბარჯუ აურევია) გრდმ. სათავ. ქც. ბარჯუნს ზმნისა -- ირევს. უბარჯუნს (ეუბარჯუ აურია, ეუბარჯუ აურევია მისთვის) გრდმ. სასხ. ქც.. ბარჯუნს ზმნისა -- ურევს. იბარჯუ{უ}(ნ) (ეიბარჯუ აირია, ებარჯე{ლე}(ნ) არეულა ) გრდუვ. ვნებ. ბარჯუნს ზმნისა -- ირევა. აბარჯუ{უ}(ნ) (ეჲაბარჯუ აერია, ებარჯუუ არევია) გრდუვ. ვნებ. უბარჯუნს ზმნისა -- ერევა . ობარჯაფუანს (ობარჯაფუუ {ა}არევინა, უბარჯაფუაფუ {ა}ურევინებია, ნობარჯაფუ{აფუ}ე(ნ) არევინებდა თურმე ) კაუზ. ბარჯუნს ზმნისა -- არევინებს. {ე}მაბარჯალი მიმღ. მოქმ. ამრევი, ამწეწი. ეჲობარჯალი მიმღ. ვნებ. მყ. ასარევი, ასაწეწი. {ე}ბარჯილი მიმღ. ვნებ. წარს. არეული, აწეწილი. {ე}ნაბარჯა მიმღ. ვნებ. წარს. ანარევი, ანაწეწი. {ე}ნა/ობარჯუერი მიმღ. ვნებ. წარს. არევისათვის, აწეწისათვის
გასამრჯელო. {ე}უბარჯუ მიმღ. უარყ. აურეველი. იხ. ე-ბარჯუა.
ბარჯღა (ბარჯღას) იხ. ქაბარჯღა.

ბარჯღილ-ი (ბარჯღილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბარჯღუნს ზმნისა -- აჭრელებული.

ბარჯღინაფა (ბარჯღინაფას) იხ. ბირჯღინაფა.

ბარჯღუა (ბარჯღუას) სახელი ბარჯღუნს ზმნისა -- აჭრელება; მოჭრა (თვალისა). ვალი კოს თოლემს უბარჯღუნს - ელვაკაცს თვალებს უჭრელებს (სჭრის). ბჟაში ჩხორია კოს თოლეფს უბარჯღუნს - მზის სხივები კაცს თვალებს სჭრის(უჭრელებს). ბარჯღუნს (დობარჯღუ ააჭრელა, დოუბარჯღუ აუჭრელებია, დონობარჯღუე(ნ) ააჭრელებდა თურმე, ანაჭრელება) გრდმ. აჭრელებს, სჭრის (თვალს). უბარჯღუნს (ეუბარჯღუ აუჭრელა, ეუბარჯღუ აუჭრელებია) გრდმ. სასხვ. ქც. ბარჯღუნს ზმნისა -- უჭრელებს, სჭრის (თვალს). იბარჯღუ{უ}(ნ) (დიიბარჯღუ აჭრელდა, დობარჯღე{ლე}(ნ) აჭრელებულა) გრდუვ. ვნებ. ბარჯღუნს ზმნისა - - ჭრელდება. აბარჯღუ{უ}(ნ) (დააბარჯღუ აუჭრელდა, დობარჯღუუ ასჭრელებია ) გრდუვ. ვნებ. უბარჯღუნს ზმნისა -- უჭრელდება. მაბარჯღალი მიმღ. მოქმ. ამჭრელებელი; მომჭრელი (თვალისა). ობარჯღალი მიმღ. ვნებ. მყ. ასაჭრელებელი; მოსაჭრელი. ბარჯღილი მიმღ. ვნებ. წარს. აჭრელებული; მოჭრილი.

ბასარსხალა (ბასარსხალას) ჩვეულებრივ დასტურდება მრავლობითი რიცხვის ფორმით: ბასხარხალ-ეფ-ი (ბასხარსხალ- ემ/ნ-ს) პატარა ბავშვები. იხ. ვათანძარა, ჩინჩი. შდრ. გურ. ბასარსხლები ბარტყები ჩიტისა, იტყვიან აგრეთვე, პაწაწა ბალღებზედაც (ი. ჭყ.).

ბასილა (ბასილას) დიდი ქონიანი მჭადი (ს. მაკალ., გვ. 295).

ბასკა (ბასკას) ხის ლარტყა, რომელსაც ყავრის დასამაგრებლად აჭედებენ. ყავარზე დასაჭედი გათლილი ხე (პ. ჭარ.). შდრ. გურ., იმერ. ბასკა, ბასკი ყავარზე დაჭედებული გათლილი ხე (ვ. ბერ.).

ბატ-ი1 (ბატის) ზოოლ. ბატი. მუსხი ბატეფი ქოჸუნა ჸუდეშარემს? - რამდენი ბატ{ებ}ი ჰყავთ სახლისიანებს? იხ. ზ.-სამ. ღორღონჯი; ქართ. ღერღეტი.

ბატ-ი2 (ბატის) ზ.-სამ. ზაქი, კამეჩის _შვილი ერთ წლამდე, -- კოზაკი. იხ. ბატია, ბატკი; ღოღო.

ბატა მოფერებითი მიმართვა ქალისადმი (ი. ყიფშ.). მუ გოკო თაქჷ, ბატა?: ა. ცაგ., გვ. 57; ი. ყიფშ., გვ. 46 - რა გინდა აქ, ბატა? მუ ბქიმინა, ბატა, სქანოთ ღურელქ მა?!: შ. ბერ., გვ. 170 - რა ვქნა, ბატა, შენთვის მკვდარმა?! შდრ. ლაზ. ბატა რბილი, სუსტი; მშიშარა (ნ. მარი).

ბატალ-ი (ბატალ/რს) როშვა; ყველაფრის დაუფიქრებლად თქმა. მუთ ნინას ქიმაადირთუნი, ირფერს ბატალანს - რაც ენაზე მოადგება, ყველაფერს ამბობს (დაუფიქრებლად). ბატალანს (იყენ. ბატალუუ იბჟუტური; უბატალუუ უბჟუტურია; ნობატალუე(ნ) ბჟუტურებდა თურმე, -- ნაბჟუტურება) გრდმ. ბჟუტურობს.

ბატაფ-ი (ბატაფის) იგივეა, რაც ბატუა.

ბატია (ბატიას) იგივეა, რაც ბატი2, ბატკი, -- კამეჩის ნაშიერი, ზაქი. კამბეში ჩე ბატიას დღას ვაქიმინუნსია: თ. სახოკ., გვ. 249 - კამეჩი თეთრ ზაქს თავის დღეში არ მოიგებსო. ბატიაღ ბატიკა (ი. ჯავახ., ქართ. და კავკ. ბუნ., გვ. 191).

ბატკ-ი (ბატკის) 1. იგივეა, რაც ბატი2, -- კამეჩის ნაშიერი, ზაქი. შდრ. ღოღო. 2. ჩვილი ციკანი. ნაჩიჩქა ქაცარს ბატკის უძახუნა - ჩვილ ციკანს ბატკს ეძახიან; ერთი წლის თხა, დედალი (ა. ჩიქ., სახ. ფუძ. აგებ., გვ. 15). შდრ. საბა: ბატკი ჩჩვილი თიკანი; გურ. ბატკი შემოდგომაზე ნაშობი შინაური საქონელი (ი. ჭყ., ა. ღლ.).

ბატუა (ბატუას) ბოტვა, დიდი ნაბიჯებით სიარული, ბატივით სვლა; გადატ. უაზრო სიარული. ამარეშე მააბატანს - აგერ მოაბოტებს. ობატანს (ობატუუ აბოტა, უბატინუ უბოტებია, ნობატუე(ნ) აბოტებდა თურმე) გრდმ. აბოტებს.

ბაქვალ-ი (ბაქვალ/რს) ბოხ ხმაზე ლაპარაკი. ბაქვალანს (ბაქვალუუ ბოხ ხმაზე ილაპარაკა, უბაქვალუუ ულაპარაკნია, ნობაქვალუე(ნ) ლაპარაკობდა თურმე) გრდმ. ლაპარაკობს (ბოხ ხმაზე).

ბაქვალა (ბაქვალას) ბოხ ხმაზე მოლაპარაკე. ბაქვალა კოჩი რე - ბოხ ხმაზე მოლაპარაკე კაცია.

ბაქინ-ი (ბაქინს) ბაქიობა, კვეხნა, ტრაბახი. მუსი რე, თენა იბაქუნი?- რასაა, ეს რომ ტრაბახობს? შდრ. ბახინი.

ბაქულუა (ბაქულუას) სახელი ბაქულენს ზმნისა -- ბაქიაობა, ტრაბახი. ბაქულენს (იყენ. იბაქუ იტრაბახა, უბაქინუ//უბაქულუუ უტრაბახია, ნობაქინუე(ნ)//ნობაქულუე(ნ) ტრაბახობდა თურმე, ნატრაბახება) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ტრაბახობს.

ბაქურა (ბაქურას) მსუქანი და თამაშის მოყვარული პატარა ძაღლის ზოგადი სახელი. შდრ. გურ. ბაქურა მსუქანი ძაღლის სახელი (გ. შარაშ.).

ბაღ-ი (ბაღის), ბაღჷ (ბაღჷს) 1. ბაღი. ბაღჷს ვორდი, ვარდი ბძირი...: მასალ., გვ. 32 - ბაღში ვიყავი, ვარდი ვნახე...
მიწონებუ სქვამი ბაღი: ენგური, გვ. 248 - მეგულება ლამაზი ბაღი. 2. ხულა. ბაღეფ ეფშა, მარან(ი) ეფშა, შხურ დო თხათ -- ამხარა: ეგრ., გვ. 127 - ხულა სავსე, მარანი სავსე, ცხვრითა და თხით -- ამხარა. ბაღიში ორთვალს, ცხვინს დოფულუ - ბეღელის სახურავზე, სხვენზე დამალა. ბაღჷ-სა და ხულა-ს შორის ის განსხვავებაა, რომ ბაღ{ჷ} უფრო დიდია, ხულა კი მომცრო (ს. მაკალ., გვ. 249). 3. სარიტუალო ქოხი (სახლის უკანა მხარეს). იხ. ბაღუ.

ბაღალ-ი (ბაღალს) მაღალ და ბოხ ხმაზე ლაპარაკი (მ. ძაძ., 2, გვ. 161).

ბაღანა (ბაღანას) ბავშვი, ბალღი. ათეჯგურა ბაღანას მუჭო ოკო ვერკინევე: მ. ხუბ., გვ. 1 - ასეთ ბავშვს როგორ უნდა ვეჭიდავოო. ქბაღანა კოჩი ახალგაზრდა (სიტყ.-სიტყ. ბავშვი კაცი): დიორდე იშა მუ მიითხუე, ბაღანა კოჩიე - ჯერ იმას რა შეიძლება მოსთხოვო, ახალგაზრდაა. შდრ. საბა: ბაღანა მცირე ტყუჱ. რაჭ., ზ. აჭარ. ბაღვი ბავშვი, ბალღი (ვ. ბერ., შ. ნიჟარ.); იმერ., გურ., ფშ. ბაღანა-ი//ბაღანე (ა. ღლ.).

ბაღანობა (ბაღანობას) ბავშვობა, ბალღობა. ათაში მოქცია ბაღანობა რე - ასე მოქცევა ბავშვობაა. მუქჷ რდჷ
გიგასიზმარჷ ბაღანობასუ?: მ. ხუბ., გვ. 58 - რა იყო, რომ დაგესიზმრა ბავშვობაში? მუში ბაღანობაში ნაჸოროფუ:

ბაღანურ-ი (ბაღანურს) ბავშვური. ბაღანურო მუქ იჸუნი, ვართი ღირუ იშ გოშინა: მ. ხუბ., გვ. 323 - ბავშვურად რაც იყო, არც ღირს იმისი გახსენება. კოჩანასჷ ვადასქვანც ბაღანურო გილებრულე: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 72 - კაცობას არ შეშვენის ბავშვურად რომ ვირბინო.

ბაღება (ბაღებას) სახელი ბაღუ(ნ), ობაღუ(ნ) ზმნათა -- კმარება; საკმარისობა, რისამე ყოფნობა. ჩქიმ ჭირ ვამობაღუდუო, შხვაში ვეგიბძინიკონი?: ქხს, 1, გვ. 39 - ჩემი ჭირი არ მეყოფოდა, რომ სხვისი არ დამემატებინა. ათეზჷმა კათა ბაბღუთ დო დუბაღუთ ჩქია: მ. ხუბ., გვ. 40 - ამდენი ხალხი საკმარისი ვართ და ვეყოფით ჩვენო. ბაღუ(ნ) ( -- , -- , -- , ნობაღუე(ნ) ნაკმარება) გრდუვ. სტატიკ. საკმარისია. უბაღუ(ნ) (დოუბაღუ(ნ) ეყოფა, დოუბაღუ ეყო, დაბაღებუ საკმარისი გამხდარა, დონობაღებუე(ნ) ეყოფოდა თურმე) გრდუვ. სტატიკ. ეყოფა. იხ. ბაღინაფა.

ბაღებულ-ი (ბაღებულ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ობაღუ(ნ) ზმნისა -- საკმაო, საკმარისი.

ბაღინაფა (ბაღინაფას) სახელი ობაღინუანს ზმნისა -- მყოფნობა რისამე, საკმარისობა. მუთ უღუდუნი, თის უბაღინუანდუ -რაც ჰქონდა, იმას ამყოფინებდა. ობაღინუანს (ობაღინუუ ამყოფინა, უბაღინუაფუ უმყოფინებია, ნობაღინაფუე(ნ) ამყოფინებდა თურმე) გრდმ. ამყოფინებს. იბაღინუანს (იბაღინუუ იმყოფინა, უბაღინუაფუ უმყოფინებია) გრდმ. სათავ. ქც. ობაღინუანს ზმნისა -- იმყოფინებს. უბაღინუანს (უბაღინუუ უმყოფინა, უბაღინუაფუ უმყოფინებია) გრდმ. სასხ. ქც. ობაღინუანს ზმნისა -- უმყოფინებს.იბაღინე(ნ), იბაღინენე(ნ) (იბაღინენუ შესაძლებელი გახდა კმარება, ბაღინაფელ/რე(ნ) შესაძლებელი გამხდარა კმარება,ნობაღინაფუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა კმარება) გრდუვ. შესაძლ_. ვნებ. ობაღინუანს ზმნისა -- შეიძლება კმარება, ყოფინება.აბაღინე(ნ), აბაღინენე(ნ) (აბაღინენუ შეძლო ეკმარებინა, -- , ნობაღინებუე(ნ) შესძლებია ეკმარებინა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ.უბაღინუანს ზმნისა -- შეუძლია აკმაროს, ამყოფინოს. ობაღინაფუანს(ობაღინაფუუამყოფინებინა,უბაღინაფუაფუუმყოფინებინებია, ნობაღინებაფუე(ნ) ამყოფინებინებდა თურმე ) კაუზ. ობაღინუანს ზმნისა -- ამყოფინებინებს. მაბაღინაფალი მიმღ.მოქმ. მყოფინებელი, მკმარებელი. ობაღინ{აფ}ალი მიმღ. ვნებ. მყ. სამყოფინებელი, სამყოფი. ბაღინაფილი, ბაღებული მიმღ. ვნებ.წარს. ნამყოფინები. ნაბაღინეფი მიმღ. ვნებ. წარს. ნამყოფინები. ნა/ობაღინაფუერი მიმღ. ვნებ. წარს. მყოფინების საფასური. უბაღინაფუ მიმღ. უარყ. უკმარისი, უმყოფინებელი.

ბაღინაფილ-ი (ბაღინაფილ/რს) იხ. ბაღინელი.

ბაღინელ-ი (ბაღინელ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. უბაღუ(ნ), ობაღინუანს ზმნათა -- საკმარისი, ნამყოფინები, კმაყოფილი.

ბაღირე, ბაღჷრე (ბაღი/ჷრეს) ზოოლ. ბეღურა. ართი დღა ბაღირესით ქოხვადუნია: თ. სახოკ., გვ. 242 - ერთი დღე
ბეღურასაც ხვდებაო. ოკიამხანაგჷ ბაღირექ დო ჭუკიქ: მ. ხუბ., გვ. 47 - შეამხანაგდა ბეღურა და თაგვი.

ბაღიში მუჸ-ი (ბაღიში მუჸის) ბოტან. ჟოლო. იხ. იმღვა, ინღვა (ა. მაყ.).

ბაღიში უშქურ-ი (ბაღიში უშქურს) ბოტან. ხომანდული (ა. მაყ.).

ბაღუ (ბაღუს), ბაღჷ (ბაღჷს) 1. პროდუქტის (დაფშვნილი სიმინდის, ფქვილ-ღერღილის, ყველის, კვერცხის...) შესანახი ადგილი, -- ბეღელი, ხულა. ჭუკი ბაღუს შქირენით ვაღურუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 179 - თაგვი ბეღელში შიმშილით არ მოკვდებაო. ბაღუშა მინილუ დო სიმინდი გაგმიღუ - ბეღელში შევიდა და სიმინდი გამოიტანა. ბაღუეფი გააკეთეს: მ. ხუბ., გვ. 114 - ბეღლები გააკეთეს. ბაღ გეუდგჷ ართი: მ. ხუბ., გვ. 105 - ბეღელი უდგას ერთი. ბაღუღ ბაღულ. შდრ. ბაღულამი ჸუდე ბეღლიანი სახლი. შდრ. ლაზ. ბაღუ ბეღელი (ნ. მარი.). იხ. ბაღი2. 2. 200 ცალი ყავარი ერთად დალაგებული, ერთიბეღლის გადასახურავად საკმარისი; 200 ცალი ყავარი (ს. მაკალ., გვ. 228). მუდა ბაღუ ყავარი დუუბაღუ თე ჸუდესორთვალო? - რამდენი ბაღუ ყავარი ეყოფა ამ სახლს გადასახურავად (სახურავად). ყავარს მინდორს ბაღურო ქიდაანწყუნდეს: მასალები, ტ. ვ, გვ. 288 - მინდორში ყავარს 200-200 ცალად დააწყობდნენ.

ბაღუამ-ი (ბაღუამს) ბეღლიანი. ბაღუამი ჸუდე გედგუ - ბეღლიანი სახლი დგას. იხ. ბაღუ.

ბაღურ-ი იხ. ბაღუ2.

ბაღურ-ი ჩიტი (ბაღური ჩიტის) ბეღურა, ბეღლის ჩიტი.

ბაღჷ (ბაღჷს) იგივეა, რაც ბაღი; ბაღუ. 1. ბაღი. ბაღჷ რგილი: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 161 - ბაღი გრილი. თე ბაღჷს ქენმოხუნუასია: ი. ყიფშ., გვ. 48 - ამ ბაღში ჩამსვაო. ნამუ ბაღჷსჷ ინოჩანცჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 32 - რომელ ბაღში დგას. 2. ბეღელი. ხეშა ქაშგანტირე, ბაღჷს ვენთინტირე - ხელში ჩაგეტევა, ბეღელში -- არა (გამოცან: ჭოკი).

ბაღჷრე (ბაღჷრეს) იგივეა, რაც ბაღირე, -- ბეღურა. ბაღჷრე, ღუმუში მახირალც, ღუმუ ქუუღუნო ხაზჷრია?: ი. ყიფშ., გვ. 147 - ბეღურას, ღომის ქურდს, ღომი თუ აქვს მომარაგებული?

ბაღჩა (ბაღჩას) ბაღი, ბაღჩა. ბაღჩას ვარდი ჩანდასუნი...- ბაღჩაში ვარდი რომ ხარობდეს...

ბაყაყ-ი (ბაყაყის) ბოტან. ოპუნცია. იხ. ყაყაია, ჟვაბუში ვარდი (ა. მაყ.).

ბაყვ-ი (ბაყვის) მონა, მორჩილი. დიო ხოლო ბედი-იღბალიში უბრალო ბაყვი ვორეთი: შ. ბერ., გვ. 12 - ჯერ კიდევ ბედ- იღბლის უბრალო მონა ვართ. დიო მუ აჩქვენუნია, ნამდვილი ბაყვი რენია - ჯერ რა ეცოდინებაო, ნამდვილი მონა არისო.

ბაჸვალ-ი (ბაჸვალ/რს) მსუქანი ადამიანის სირბილი ბაყბაყს რომ გამოსცემს ისე; ბლაყუნი. ჩქიმი ბოში მიბაჸვალუ ამარეშეს - ჩემი ბიჭი მორბის აგერ. მუს გილებაჸვალუქ, ვადგახუნენო? - რას დაბლაყუნობ, ვერ დაჯდები. იბაჸვალუ(ნ) (ქიმიბაჸვალუ მობლაყუნდა, ქიმუბაჸვალინუ მობლაყუნებულა, ქომნობაჸვალუე(ნ) მობლაყუნდებოდა თურმე) გრდმ. ირბენს (ბაყბაყით), იბლაყუნებს.

ბაჸვინ-ი (ბაჸვინს) ღონივრად (ხმის გამოცემით) დაცემა. ქიდაანთხუ, ქიდაბაჸუ - დაეცა, დაბაყუნდა. დონთხაფა დო დობაჸვინი შხვადოშხვა რე: დონთხაფა ხუმათი -- დობაჸვინიე - დაცემა და ბაყუნი სხვადასხვაა: დაცემა ხმით -დობაჸვინია. აბაჸუუ(ნ) (ქიდაბაჸუ დაეცა, ქოდობაჸვაფე{ლ/რე}(ნ) დაცემულა, ქოდნობაჸუე(ნ)//ქოდნობაჸვაფუე(ნ) დაეცემოდა თურმე) გრდუვ. ეცემა ბაყუნით (ხმის გამოცემით). შდრ. იმერ. ბაყუნი ღონივრად რტყმევა (ვ. ბერ.).

ბაჸირ-ი (ბაჸირს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბაჸუნს ზმნისა -- განიავებული. იხ. ბაჸუა.

ბაჸუა (ბაჸუას) სახელი ბაჸუნს ზმნისა -- 1. მარცვლის {გა}ნიავება; 2. ბერტყვა, ცემა. სიმინს წისქვილიშა ღალაშახ ბაჸუნა -სიმინდს წისქვილში წაღებამდე ანიავებენ. სკანიცალი ცირა მუთ მოკო? სიმინს გილაბაჸუნქი!: ქხს, 1, გვ. 126; ეკური, გვ. 384- შენისთანა ქალი რად მინდა? სიმინდს (გობით) მიანიავ-მოანიავებს. ღუმუ ლიბუ ჸოფუდეს დო ნოჸურს ქიიშაბაჸანდეს: ქხს, 1, გვ. 291 - ღომი რბილი მოსვლოდათ და ჩენჩოს ანიავებდნენ (შიგნით). 3. გადატ. დაყრა. ქობაჸანს ტყურემს ყრის ტყუილებს. მუჭო ობაჸანს თირს! - როგორ ყრის თოვლს! . ქწიმობაჸუა მინდორიშა მინდორზე დაყრა: მინდორს წიმობაჸუნა მარდავანეფი - მინდორზე ყრიან (დაბანაკებული არიან) მოლდავანები. ბაჸუნს (გობაჸუ გაანიავა; გოუბაჸუ გაუნიავებია; ნობაჸუე(ნ) ანიავებდა თურმე, -- ნანიავება) გრდმ. ანიავებს. იბაჸუნს (გიიბაჸუ გაინიავა, გოუბაჸუ გაუნიავებია) გრდმ. სათავ. ქც. ბაჸუნს ზმნისა -- ინიავებს (მარცვლებს). უბაჸუნს (გუუბაჸუ გაუნიავა, გოუბაჸუ გაუნიავებია) გრდმ. სასხ. ქც. ბაჸუნს ზმნისა -- უნიავებს. იბაჸუ{უ}(ნ) (გიიბაჸუ განიავდა, გობაჸე_{ლ/რე}(ნ) განიავებულა) გრდუვ. ვნებ. ბაჸუნს ზმნისა -- ნიავდება.აბაჸუუ(ნ) (გააბაჸუ გაუნიავდა, გობაჸუუ განიავებია) გრდუვ. ვნებ. უბაჸუნს ზმნისა -- უნიავდება. იბაჸე(ნ) (იბაჸუ შესაძლებელი დახდა {გა}ნიავება, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბაჸუნს ზმნისა -- შეიძლება {გა}ნიავება. აბაჸე(ნ) (აბაჸუ შეძლო {გა}ენიავებია, -- , ნობაჸუე(ნ) შესძლებია {გა}ნიავება) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბაჸუნს ზმნისა -- შეუძლია {გა}ანიავოს. ობაჸაფუანს (ობაჸაფუუ {გა}ანიავებინა, უბაჸაფუაფუ {გა}უნიავებინებია, ნობაჸაფუაფუე(ნ) ანიავებინებდა თურმე ) კაუზ. ბაჸუნს ზმნისა -- ანიავებინებს. მაბაჸარი მიმღ. მოქმ. {გა}მნიავებელი. ობაჸარი მიმღ. ვნებ. მყ. {გა}სანიავებელი. ბაჸირი მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}ნიავებული. ნაბაჸა მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}ნანიავები. ნა/ობაჸუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {გა}ნიავებისათვის გასამრჯელო. უგუბაჸუ მიმღ. უარყ. {გა}უნიავებელი. იხ. ფიორუა, ხიორუა.

ბაშლაყვ-ი, ბაშლაყუ, ბაშლაყჷ (ბაშლაყუს) ყაბალახი. ნოტე გინმორთინუას... ვარა ქვიშორ ბაშლაყუო: ქხს, 1, გვ. 99 - ნეტავი გადამაქცია... ან ქვიშისფერ ყაბალახად.

ბაშმალა (ბაშმალას) ბოტან. იაპონური ზღმარტლი, ლოქვა (ა. მაყ.).

ბაშჲაჸუ (ბაშჲაჸუს) ბ.-მარტ. ყაბალახი. იხ. ბაშლაყუ.

ბაჩა (ბაჩას) 1. ბაჩანა; პატარა, ტანმორჩილი (ადამიანი, საქონელი...); მშვიდი, თვინიერი. ქჷმორთჷ ართ გოცია ჭკოლა ბაჩაქ: მ. ხუბ., გვ. 121 - მოვიდა ერთ პატარა გამხდარი ცხენუკა. ბაჩას, მუზმა კოს უჩქჷნ, თიზმა უჩქ: მ. ხუბ., გვ. 122 - ბაჩამ (პატარა ცხენმა), რამდენიც კაცმა იცის, იმდენი იცის. // ბაჩა თიკუნია: სო მეურს ე ბაჩა თაურე? - სად მიდის ეს ბაჩა აქეთ? 2. მშვიდი, თვინიერი. იხ. ბაჩალა. შდრ ლეჩხ., მთიულ., გუდამ. ბაჩა პატარა ტანის საქონელი საერთოდ (ქეგლ, ა. ღლ.).

ბაჩაია (ბაჩაიას) კნინ. იხ. ბაჩა.

ბაჩალ-ი (ბაჩალ/რს) იხ. ბარჩალი, -- ხალისიანი ლაპარაკი.

ბაჩალა (ბაჩალას) მშვიდი, თვინიერი (მ. ძაძ., 2, გვ. 29).

ბაჩაჩია (ბაჩაჩიას) კნინ. ბაჩუნა, თვინიერი, მშვიდი, წყნარი. ხარს გითულენი, კუჩხის ვეუკინანსია, თიჯგურა ბაჩაჩია რენია -ფეხებს შუა რომ გაუარო, ფეხს არ აწევსო, ისეთი თვინიერია (მშვიდიაო). ბაჩა-ჩია -> ბაჩაჩია. იხ. -ჩია.

ბაჩვალ-ი (ბაჩვალ/რს) სასიამოვნო ლაპარაკი. იში ბაჩვალიშა გორჩქილუნანი აკა - იმის ლაპარაკისათვის გასმენინათ ერთი. ბაჩვალანს (ბაჩვალუუ სასიამოვნოდ ილაპარაკა, უბაჩვალუუ ულაპარაკია საამოდ, ნობაჩვალუე(ნ) სასიამოვნოდ ლაპარაკობდა თურმე) გრდმ. ლაპარაკობს სასიამოვნოდ.

ბაჩუა (ბაჩუას) ბაჩუნი, უძლური სიარული (მოხუცის). ბაბუჩქიმი მააბაჩანს ამარი - ბაბუაჩემი მობაჩუნობს აგერ. ობაჩანს (ქიმააბაჩუუ მობაჩუნდა, ქომუბაჩუუ მობაჩუნებულა, ქომნობაჩუე(ნ) მობაჩუნდებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. წაბაჩუნდება.

-ბაცა რთული ფუძის მეორე შემადგენელი ნაწილი. აცა-ბაცა.

ბაცალა (ბაცალას) ტანად პატარა, მაგრამ ჩქარად მოსიარულე (პირი).

ბაცაფ-ი (ბაცაფის) ფეხაკრეფით, ნელი ნაბიჯით სიარული. იხ. ბაცუა.

ბაციკუკუ (ბაციკუკუს) ბარცაკალი, ხის საწოლის ნაწილი, ბაცანკალი. ე ბაღანეფი ბაციკუკუცალო ქიგიადოხოდუნა უკახალენ კიბეს - ეს ბავშვები ბარცაკალის მსგავსად ჩამოჯდებიან უკანა კიბეზე.

ბაცუ (ბაცუს) ბოტან. ზღმარტლი. იხ. ცქუმუნტური, ცხუმუნტური (ა. მაყ.).

ბაცუა (ბაცუას) სახელი ობაცანს ზმნისა -- ბეცება; ფეხაკრეფით სიარული, ჩუმად ფეხისწვერებზე მიპარვა; ცუნცული. დაბა, ქოჸუნცჷ დო ვარი, თიშა მივობაცა - აბა, ჰყავს თუ არა, იმაზე მივდივარ (მიპარვით). მიობაცანს (ქიმიობაცუუ მიცუნცულდა, ქემეუბაცინუ მიცუნცულებულა, მინობაცუე(ნ) მიცუნცულდებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. მიცუნცულდება (მიპარვით).

ბაძაძ-ი (ბაძაძის) მიზეზი.

ბაძგ-ი (ბაძგის) ბოტან. ეკლიანი მცენარეა ერთგვარი, -- ბაძგი. იხ. ბაძგარია; შდრ. გურ. ბაძგი ეკლიანი მცენარე (ა. ღლ.).

ბაძგალ-ი (ბაძგალ/რს) თრთოლა, კანკალი; ძგერა. გურქ ქიდომიჭყუ ბაძგალი - გულმა დამიწყო ძგერა. ბაძგალანს (იყენ. ბაძგალუუ იკანკალა, იძგერა; უბაძგალუუ უძგერია, ნობაძგალუე(ნ) ნაძგერა, ძგერდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ძგერს, კანკალებს. იბაძგალუ(ნ) (იბაძგალუ იძგერა, უბაძგალინუ უძგერია, ნობაძგალუე(ნ) ძგერდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ძგერს (გული), თრთის. შდრ. ფაცქალი.

ბაძგანია (ბაძგანიას) ბანჯგვლიანი. ბაძგანია კუჩხეფი ეთოდგუ - ბანჯგვლიანი ფეხები აქვს (უდგას ქვევიდან).

ბაძგარ-ი (ბაძგარს) ეკალი. ქიმიიღუ შხაშხი, ათეში მაგინძა ბაძგარეფი მიკოჩანდუნი ფერი - მოიტანა შაშხი, გრძელი ბანჯგვლები რომ ჰქონდა ისეთი. იხ. ბაძგი.

ბაძგარია (ბაძგარიას) ბოტან. ბირკა. იხ. მციგუა, ბაკარია (ა. მაყ.). შდრ. საბა: ბაძგარი ეკლიანი ბარდნარი.

ბაძჷგალ-ი (ბაძჷგალ/რს) იგივეა, რაც ბაძგალი, -- თრთოლა, ფანცქალი, ძგერა. გურიში ბაძჷგალქჷ გეუოლჷ: ა. ცაგ., გვ. 18 - გულის ფანცქალი აუვარდა

ბაძღალ-ი (ბაძღალ/რს) ვაინაჩრობა; რისამე გაკეთების მცდელობა; ჩლატუნი, ულაზათოდ სიარული. ჭკოლაქქჷდიბაძღალუუ, კუდელც ქჷდუქვაჩალუუ: მასალ., გვ. 62 - მჭლემ ჩლატუნი წამოიწყო, კუდი შეაფოფინა. იბაძღალუ(ნ) (იბაძღალუ ივაინაჩრა, უბაძღალინუ უვაინაჩრებია, ნობაძღალუე(ნ) ვაინაჩრობდა თურმე) გრდმ. ცდილობს რაღაცის გაკეთებას, ვაინაჩრობს. // გადატ. უაზროდ ლაპარაკი.ბაძღვაფა (ბაძღვაფას) სახელი ობაძღვანს ზმნისა -- პატარა ტანის, უშნო შესახედაობის სიარული.

ბაძღვინ-ი (ბაძღვინს) იხ. ბაძღინი.

ბაძღილ-ი (ბაძღილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბაძღუნს ზმნისა -- ცუდად ნაღობი ღობე. მიკო-ბაძღილი ცუდად ნაკეთები.

ბაძღინ-ი (ბაძღინს) პატარა რისამე გდება. ეთექ ბაძღჷ - იქ აგდია (პატარა რამ). ჭჷნუეფი გებაძღჷდჷა - წკნელები ეყარა (ცოტა რაოდენობით). ბაძღუ(ნ) ( -- , -- , -- , ნობაძღუე(ნ) ეგდო თურმე) გრდუვ. სტატიკ. გდია პატარა ვიღაც (ან რაღაც).

ბაძღუა (ბაძღუას) სახელი ბაძღუნს ზმნისა -- უშნოდ რაიმეს გაკეთება; მეჩხრად და უშნოდ ღობვა. ღობერს ბაძღუნს - ღობეს უშნოდ ღობავს. ბაძღუნს (გობაძღუ უშნოდ გააკეთა, გოუბაძღუ უშნოდ გაუკეთებია, გონობაძღუე(ნ) უშნოდ გააკეთებდა თურმე) გრდმ. უშნოდ აკეთებს; ღობავს. შდრ. გურ. ბანძღვა (ს. ჟღ. ზან., გვ. 225).

ბაძღულა (ბაძღულას)//ბაძღურა თხუპნია; საქმის უშნოდ, უსუფთაოდ მკეთებელი (მ. ძაძ., 2, გვ. 29).

ბაწარ-ი (ბაწარს) ბაწარი. ქიგიოტოულე ბაწარით ჩხოუ - დააბი ბაწრით ძროხა. ართი ჯიმა ღურუდუა, მაჟირა ბაწარს წკუმოტუნდუა: თ. სახოკ., გვ. 242 - ერთი ძმა კვდებოდაო, მეორე ბაწარს გრეხდაო.

ბაწარია (ბაწარიას) კნინ. ბაწარი. ართი ჩქიმი ბაწარია ვხეშეე...: ი. ყიფშ., გვ. 183 - ერთი ჩემი ბაწარი ვკეცე... იხ.ნობაწარია.

ბაწკალუა (ბაწკალუას) ფეხაკრეფით ჩქარა გადასვლა. იხ. ბაწკუა.

ბაწკარია (ბაწკარიას) ბოტან. ორკბილა. იხ. მაკიფია, მალაკიფა, მალიკიფა, უჩა ბაწკარია (ა. მაყ.).

ბაწკაფ-ი (ბაწკაფის) იხ. ბაწკუა.

ბაწკუა (ბაწკუას) სახელი ობაწკანს ზმნისა -- ფეხაკრეფით, კოხტად (კოპწიად) სიარული. ფერი ბოში ქომუჩანი, ტუფლით გიაბაწკანდას: ქხს, 1, გვ. 252 - ისეთი ბიჭი მოგვცა, ტუფლით კოპწიად დადიოდეს. ობაწკანს (ობაწკუუ კოპწიად, კოხტად მივიდა; უბაწკინუ კოხტად მისულა; ნობაწკუე(ნ) კოხტად და ფეხაკრეფით მიდიოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. კოხტად და ფეხაკრეფით წავა.

ბაჭ-ი (ბაჭის) დაბალი ტანის პირი. ჭიჭე დო გვედერეს//გვეძერეს უძახუნა ბაჭის - პატარას და მსხვილს ეძახიან ბაჭის. შდრ. პახუ.

ბაჭა1 (ბაჭას) ბოტან. მაღალი მოცვი. იხ. მაჸურზენე, მელეშიაში ჯა, ჯაშმელიშია, ცინყა (ა. მაყ.).

ბაჭა2 (ბაჭას) 1. ზოოლ. საქონლის ბორა. იხ. გჷრდღჷბია, გირჯღიბე. 2. ტკიპა. გადატ. პატარა, ტანდაბალი (პირი).

ბაჭა-ბაჭა (ბაჭა-ბაჭას) ძალიან პატარა (პატარ-პატარა).

ბაჭამ-ი (ბაჭამს) ტკიპიანი. ბაჭამი ჩხოუ - ტკიპა რომ ჰყავს ისეთი ძროხა. ბაჭამი კოს მიდაჸუნუა - ღარიბ (ტკიპიან) კაცს გაჰყვაო (ცოლად).

ბაჭაჭყ-ი, ბაჭყაჭყ-ი (ბაჭ{ყ}აჭყის) 1. ბაჭაჭყი; მრგვალი ჯოხი, სიგრძეზედ ორად გაყოფილი, მეუნაგრენი ხმარობენ ტყავის გასაჭიმად, -- ჭიმი (ვ. ბერ.). 2. მაჯის სიმსხო ხეს ერთი ბოლო წაწვეტებული ჰქონდა სარივით, ხოლო სწორად გადაჭრილი თავი ოთხათ ჰქონდა გაპობილი. სწორედ ამ ნაპობში ჩასდებდნენ ხოლმე ანთებულ სანთელს (მასალები, ტ. ვ, გვ. 379). 3. ორად გაყოფილ მრგვალ ხეს ურა ცხენს უკეთებენ ყურზე დაჯდომის წინ. ბაჭაჭყი ოკო გუუკეთენია ცხენს ჸუს, ვარა იშა ვეგიხუნენია - ბაჭაჭყი უნდა გაუკეთოო ცხენს ყურზე, თორემ იმაზე არ შეიძლებაო დაჯდომა.

ბახალ-ი (ბახალ/რს) მაღალ ხმაზე უშნოდ ლაპარაკი (მ. ძაძ., 2, გვ. 161).

ბახარხალა (ბახარხალას) წვრილი (პატარა) ბავშვები. ბახარხალეფი ჸუნსია ჸუდესი - წვრილი ბავშვები ჰყავსო სახლში. იხ. ბასარსხალეფი, ვათანძარა. შდრ. იმერ. ბახარხალა წვრილი ბავშვები (ვ. ბერ.).

ბახება (ბახებას) სახელი აბახენს, იბახებუ(ნ) ზმნათა -- გაბახება, შერცხვენა, სახელის გატეხა. ვაღოლამუნ ფერი ღოლჷ, საონჯღოროთ გააბახჷ - რაც არასდროს დამართნია, ისეთი უქნა, სამარცხვინოდ გააბახა. აბახენს (გააბახუ გააბახა, გოუბახებუ გაუბახებია, გონობახებუე(ნ) გააბახებდა თურმე) გრდმ. აბახებს. იბახენს (გიიბახუ გაიბახა, გოუბახებუ გაუბახებია) გრდმ. სათავ. ქც. აბახენს ზმნისა -- იბახებს თავს, გაიტეხავს სახელს. იბახებუ(ნ) (გიიბახუ//გეებახუ გაბახდა, გაბახებე{ლ/რე}(ნ) გაბახებულა) გრდუვ. ვნებ. აბახენს ზმნისა -- ბახდება, უტყდება სახელი. {გა}მაბახებელი მიმღ. მოქმ. გამბახებელი. გააბახებელი მიმღ. ვნებ. მყ.გასაბახებელი. გაბახებული მიმღ. ვნებ. წარს. გაბახებული. განაბახები მიმღ. ვნებ. წარს. განაბახები. განაბახებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გაბახების საფასური. უგუბახებუ მიმღ. უარყ. გაუბახებელი.

ბახვა (ბახვას) დიდი, მსხვილი (ნიგოზი, თხილი...). ქბახვა პარკი დომფალი (პარკი). ბახვა პარკიე, ნამუსით ჟირი,ხანდახან სუმი, ჸანჭი ართო დინოხენა დო პარკუნანი - დომფალი (პარკი) არის, რომელშიაც ორი, ზოგჯერ სამი,აბრეშუმის ჭია ერთად შიგ ზიან და პარკავენ. ბახვა პარკიშე ვეშეშუ ძაფი - დომფალი პარკიდან არ ამოვიდოდა ძაფი. იხ. ბოხო. შდრ. წრუანი, წიკვილი, ჭყანჭყა, ჭყვანჭყვა პარკი.

ბახვალ-ი (ბახვალ/რს) მსუქანი ბავშვის სირბილი. იხ. გილა-ბახვალი.

ბახვაფ-ი (ბახვაფის) სახელი იბახუანს ზმნისა -- ბრახუნი, ბრაგუნი. კჷდჷრიშა იბახუუ ხე, თენა ქიგეგონუნი - მკერდზე იბრაგუნა ხელი, ეს რომ გაიგონა. მიკობახვაფით გეთებუნ დო ჭუაშე ხათეხოლო სქილადირი იპიქ: მ. ხუბ., გვ. 32 - მიბრახუნება გათავდება და სატკივრისაგან მაშინათვე მორჩენილი ვიქნები. იბახუანს (იბახუუ იბრახუნა, უბახუაფუ უბრახუნებია, ნობახვაფუე(ნ) იბრახუნებდა თურმე) იბრახუნებს. უბახუანს (უბახუუ უბრახუნა, უბახუაფუ უბრახუნებია) გრდმ. სასხვ. ქც. უბრახუნებს. იბახვენე(ნ) (იბახვენუ შესაძლებელი გახდა ბრახუნი, -- , -- ) გრდუვ.შესაძლ. ვნებ. იბახუანს ზმნისა -- შეიძლება იბრახუნოს. აბახვენე(ნ) (აბახვენუ შეძლო ებრახუნა, -- , ნობახუე(ნ) შესძლებია ბრახუნი) გრდუვ.შესაძლ. ვნებ. უბახუანს ზმნისა -- შეუძლია აბრახუნოს. ობახვაფუანს(ნ) (ობახვაფუუ აბრახუნებინა, უბახვაფუაფუ უბრახუნებინებია, ნობახვაფ{უაფ}უე(ნ) აბრახუნებინებდა თურმე)
კაუზ. უბახუანს ზმნისა -- აბრახუნებინებს. მაბახვაფალი მიმღ. მოქმ. {და}მბრახუნებელი. ობახვაფალი მიმღ. ვნებ. მყ.{და}საბრახუნებელი. ნაბახვეფი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაბრახუნები. ნა/ობახვაფუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ბრახუნისათვის გასამრჯელო. იხ. ბახუა. შდრ. ლაზ. ბახ: ბახუფ ვურტყამ კაცს (ნ. მარი).

ბახინ-ი (ბახინს) ბახი, რიხი, რიხიანობა; ბაქიობა, ტრაბახი. შორ-შორიშე იბახჷნა: ქხს, 1, გვ. 268 - შორ-შორიდანრიხიანობენ. იბახუ(ნ) (იბახუ ირიხიანა, იტრაბახა; უბახინუ უტრაბახია, ნობახინუე(ნ) ტრაბახობდა თურმე) გრდმ. ტრაბახობს, რიხიანობს.

ბახუა (ბახუას) ბახვაფი; გე-ბახუა.

ბახჩა (ბახჩას) ბაღჩა. ჩქიმ ბახჩას მაფუ ნარდი - ჩემს ბაღჩაში მყავს გაზრდილი.

ბაჯა (ბაჯას) პირი, რომლისთვის დამახასიათებელია ჩუმად ყოფნა ან რაიმე საქმის ჩუმად გაკეთება.

ბაჯალ-ი (ბაჯალ/რს) 1. ჩუმად და უსიტყვოდ სიარული ან რაიმე საქმის {გა}კეთება. იბაჯალუ(ნ) (იბაჯალუ ჩუმად აკეთა, უბაჯალინუ ჩუმად უკეთებია, ნობაჯალუე(ნ) ჩუმად აკეთებდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ჩუმად თავისთვის აკეთებს რაღაცას (საქმეს). 2. სასიამოვნო ლაპარაკი. ბაჯალანს(ნ) (ბაჯალუუ ილაპარაკა, უბაჯალუუ ულაპარაკნია, ნობაჯალუე(ნ) ლაპარაკობდა თურმე) გრდმ. სასიამოვნოდ ლაპარაკობს. იხ. ბაჩალი.

ბაჯალა (ბაჯალას) ჩუმად და უსიტყვოდ საქმის მკეთებელი.

ბაჯალაფა (ბაჯალაფას) დაწყნარება, დამშვიდება. იხ. ბაჯალუა.

ბაჯალუა (ბაჯალუას) სახელი ბაჯალანს ზმნისა -- მოფერებით დამშვიდება, დაწყნარება. ბაღანა ონწეშე გეშეჸონუ, მააბაჯალუუ დო კონი ქაშანჯირუუ - ბავშვი აკვნიდან ამოიყვანა, ზურგზე ხელის მოსმით (მოფერებით) დაამშვიდა და ჩააწვინა ისევ. ბაჯალანს (გობაჯალუუ დაამშვიდა, გოუბაჯალუუ დაუმშვიდებია, გონობაჯალუე(ნ) დაამშვიდებდა თურმე) გრდმ. ამშვიდებს, აწყნარებს (მოფერებით). მაბაჯალარი მიმღ. მოქმ. {და}მწყნარებელი. ობაჯალარი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საწყნარებელი. გობაჯალერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაწყნარებული. ნაბაჯალერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ნაწყნარები. ნა/ობაჯალუერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაწყნარების, დამშვიდების საფასური.

ბაჯარ-ი (ბაჯარს) ბოტან. შალაფა. იხ. ბანჯარი, წალამი, კალამი (ა. მაყ.).

ბაჯგალუა (ბაჯგალუას) სახელი ბაჯგალანს ზმნისა -- წინდაუხედავად ლაპარაკი, ლაყბობა. ირფერს, მუთ ნინასქიმაადირთუნი, ბაჯგალანს - ყველაფერს, რაც ენაზე (კი) მოადგება, წინდაუხედავად ამბობს. ბაჯგალანს (ბაჯგალუუ ილაყბა, წინდაუხედავად ილაპარაკა; უბაჯგალუუ ულაყბია; ნობაჯგალუე(ნ) ლაყბობდა თურმე, ნალაყბევა) გრდმ. ლაყბობს, წინდაუხედავად ყველაფერს ლაპარაკობს.

ბაჯგაფ-ი (ბაჯგაფის) მძლავრი და მყარი ნაბიჯებით სიარული. მეურს, მიობაჯგანს შარას ქომოლკოჩიცალო - მიდის, (მყარად) მიაბიჯებს გზაზე ვაჟკაცივით. ობაჯგანს (მიობაჯგანს მყარი ნაბიჯებით მიდის, ქიმიობაჯგუუ მყარი ნაბიჯებით მივიდა, ქემეუბაჯგინუ(ნ) მყარი ნაბიჯებით მისულა, ქიმინობაჯგუე(ნ) მყარი ნაბიჯებით მივიდოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. მყარი ნაბიჯებით წავა.

ბაჯგვალ-ი (ბაჯგვალ/რს) სასიამოვნო ლაპარაკი. ბაჯგვალანს (ბაჯგვალუუ ილაპარაკა, უბაჯგვალუუ ულაპარაკია, ნობაჯგვალუე(ნ)ლაპარაკობდა თურმე) გრდმ. სასიამოვნოდ ლაპარაკობს.

ბაჯგუა (ბაჯგუას) იგივეა, რაც ბაჯგაფი, -- მძლავრი ნაბიჯებით სიარული.

ბაჯულა (ბაჯულას) საქმის ძალზე ნელა, გაჭიანურებით, ზოგჯერ უნიათოდ მკეთებელი.

ბე (ბეს) ბე. პიჯი ვადოიხუას, ბე გაგწუღი - პირობა არ დაგირღვიოს, ბე გამოართვი.

ბებ-ი (ბების) ბებია. ბები ძაამი საჸოროფო რე - ბებია ძალიან საყვარელია. ბებიქ მოჩინუა - ბებიამ დამაბარაო. ბებიშ ნაჭკომა ჸომურქ მოთას კიბირი მეკვათუა - ბებიას ნაჭამმა ტყემალმა შვილიშვილს კბილი მოკვეთაო (მოსჭრაო). იხ. დადი.

ბებელ-ი (ბებელს) ძაღლის განავალი.

ბებელუა (ბებელუას) სახელი გიობებელანს ზმნისა -- წაბილწვა. სი უბედური კოჩი რდი -- ჯოღორქ ქიგგობებელუუ: ქხს, 1, გვ. 258 - შენ უბედური კაცი იყავი -- , ძაღმა წაგბილწა (დაგაკურკლა). იხ. ბებელი.

ბები-გე! მიმართვა: ბებიგე, აკა ბიგა ქომმოჭირინე! - ბებია გენაცვალოს, ერთი ჯოხი მომაწოდე!

ბებიჸურე (ღ ბებიშ-ჸურე) ზმნზ. ბებიას მხარეს (მხრიდან). ბებიჸურე მუთუნი ვერჩქილე - ბებიას მხრიდან არაფერი არ ისმის. იხ. ჸურე.

ბეგ-ი (ბეგის) კბოდე, ფლატე (გ. ელიავა).

ბეგვილ-ი (ბეგვილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბეგუნს ზმნისა -- დაბეგვილი. იხ. ბეგუა.

ბეგუა, ბეგვუა (ბეგუას) სახელი ბეგუნს ზმნისა -- ბეგვა, მაგრად ცემა, დაჟეჟვა. ირო მარდის გიგანცია, მუდგა მანგარ ბეგვენია - ყოველთვის მადლობას გეუბნებაო (გიხდისო), რამდენიც მაგრად არ ბეგვო. იზდოს დუბეგუდუ მანგარას - ასიდორეს დაუჟეჟავს მაგრად. ბეგუნს (დობეგუ დაბეგვა, დოუბეგუ დაუბეგვავს, დონობეგუე(ნ) დაბეგვავდა თურმე) გრდმ. ბეგვავს, ჟეჟავს. ობეგვაფუანს (ობეგვაფუუ {და}აბეგვინა, უბეგვაფუაფუ უბეგვინებია, ნობეგვაფუე(ნ) აბეგვინებდა თურმე) კაუზ. ბეგუნს ზმნისა -- აბეგვინებს, აჟეჟვინებს. მაბეგვალი მიმღ. მოქმ. {და}მბეგვავი. ობეგვალი მიმღ. ვნებ. მყ. {და}საბეგვავი. ბეგვილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბეგვილი. ნაბეგვა მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ნაბეგვი. ნა/ობეგ{ვ}უერი მიმღ. ვნებ. წარს. დაბეგვისათვის გასამრჯელო. იხ. ბეზუა.

ბედ-ი (ბედის//ბეს) ბედი. პრიველი ბედი ბედი რე, უკულიანი -- გვერდი რე - პირველი ბედი ბედი არის, შემდეგი ნახევარია. ბედი ქომუჩი დო წყარს გემოჸოთია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 18 - ბედი მომეცი და წყალში გადამაგდეო. ათე ამბემუნოღვენო ჩქიმი უბედური ბეს?: მ. ხუბ., გვ. 324 - ეს ამბავი მონაქონა ჩემს უბედურ ბედს. ქბედი დო ხანიჭვილი უბედური (ბედი და ხანდამწვარი): ბოშ, მუშენი დამიწონი, სი ბედი დო ხანი ჭვილი!: მასალ., გვ. 47 - ბიჭო, რატომ დამიწუნე, შე ბედ -- და ხანდამწვარო! ქბედი უტჷბჷ ბედი სწყალობს (უთბობს). ქბედი კარს ქიმიოდირთუ ბედი კარზე მიადგება. ქბედიში მედინაფა გაუბედურება, ბედის დაკარგვა: ბედი ვაადინუეო ოკო, ვარა მაჟირაშა ვაგაშიი - ბედი არ უნდა დაკარგო, თორემ მეორედ არ მოვა (არ გეშოვება). ქბედო გეჭარუ ბედისწერა: თინემს ათენა ბედო გეჭარუნა - იმათ ეს ბედისწერად აქვთ (ბედად აწერიათ). ქბედიშ გორუა ბედის ძებნა: ბედიშ ოგორუშა ოკო მიდავრთევე: ი. ყიფშ., გვ. 23 - ბედის საძებრად უნდა წავიდეო. ქბედი სქანი დალური: ბედი სქანი დალუური, ჯვარს მუოთ ალეელი?: ი. ყიფშ., გვ. 160 - ბედდაკარგულო, ჯვარში რად ამოხვედი? ქუჩა ბედი შავი ბედი, -- უბედური. უჩა ბედიში ჸოფე - უბედური, შავი ბედისა ყოფილა. შდრ. ლაზ.
ბედი ბედი (ნ. მარი).

ბედან-ი (ბედანს) ჩოხის შემადგენელი ნაწილი. ჩოხა შესდგებოდა რამოდენიმე ნაწილისაგან: უკანა ბედანი (ზურგი), წინა ორი ბედანი და კალთები (მასალები, ტ. 3, ნაწ. 1, გვ. 247). ბედაურ-ი (ბედაურს) ბედაური. ბედაურქ ქჷკნოსქჷდჷ: ი. ყიფშ., გვ. 146 - ბედაური (უკან) ჩამორჩა.

ბედე (ბედეს) ტაბაკის (ტაბლას) მსგავსი იყო; მასზე ამოჭრილი იყო ჯამები, რომელშიაც ჩაასხამდნენ თბილ შეჭამადს და ამოუდებდნენ ღომს ან მჭადს (ს. მაკალ., 249).

ბედება (ბედებას) სახელი ბედენს ზმნისა -- 1. {გა}ბედვა. ...ინა თიშო რინა ჸოფე, მით ჭოფუას ქობედჷნი: ი. ყიფშ., გვ. 143- ...ის იმისთვის ყოფნა ყოფილა, ვინც დაჭერას ბედავს. თინა გააბედჷნ, თინა მანგარი გურამი კოს ვაგაბედინე - ის რომ გაბედავს, იმას მაგარი გულიანი კაცი ვერ გაბედავს (შეუძლია გაბედოს). ბედენს (გაბედუ გაბედა, გოუბედებუ გაუბედავს, გონობედ{ებ}უე(ნ) გაბედავდა თურმე, განაბედა) გრდმ. ბედავს. უბედენს (გუუბედუ გაუბედა, გუუბედებუ გაუბედავს) გრდმ. სასხვ. ქც. ბედენს ზმნისა -- უბედავს. იბედინე(ნ) (გიიბედინუ შესაძლებელი გახდა გაბედვა, -- , -- ) გრდუვ.შესაძლ. ვნებ. ბედენს ზმნისა -- შეიძლება გაბედვა. აბედინე(ნ) (გააბედინუ შეძლო გაებედა, -- , გონობედებუე(ნ) შესძლებია გაბედება) გრდუვ.შესაძლ. ვნებ. უბედენს ზმნისა -- შეუძლია გაბედოს. ობედებაფუანს (ობედებაფუუ {გა}აბედვინა, უბედებაფუაფუ {გა}უბედვინებია, ნობედებაფუე(ნ) აბედვინებდა თურმე) კაუზ. ბედენს ზმნისა -- აბედვინებს.. მაბედებელი მიმღ. მოქმ. {გა}მბედავი. ობედებელი მიმღ. ვნებ. მყ.{გა}საბედებელი. გინაბედები მიმღ. ვნებ. წარს. განაბედები. გინა/ობედებუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გაბედვისათვის გასამრჯელო.უგუბედებუ მიმღ. უარყ. გაუბედავი. 2. დაბედება. კეთებული თინა ჸოფე, მის ჸოროფა ობედჷნი: ი. ყიფშ., გვ. 143 -გაკეთებული (ბედნიერი) ის ყოფილა, ვისაც სიყვარული ებედება. იგებ უჯგუშ ბედიქ გებედანი: აია, 1, გვ. 19 - ეგების უკეთესი ბედი გებედოთ. ობედუ/ჷ (ებედუ {და}ებედა, ბედებუ დაჰბედებია, დონობედებუე(ნ) დაებედებოდა თურმე) გრდუვ. ვნებ. ებედება.

ბედ{ი}კირილ-ი (ბედ{ი}კირილს) ბედკრული, ბედშეკრული. ათაში აღოლჷ ეთი ბედიკირილი ბოშისჷ: ა. ცაგ., გვ. 7 - ასე დაემართა იმ ბედკრულ ბიჭს.

ბედინერ-ი (ბედინერს) ბედნიერი. ბედინერი კოჩი რე - ბედნიერი კაცია. იხ. უბედური.

ბედინერა (ბედინერას) სიმღერაა ერთგვარი. იხ. კუჩხა-ბედინერი.

ბედიშ-ჭარა (ბედიშ-ჭარას) ბედის წერა. გეკომიჭუ ბედიშ ჭარა: ქხს, 1, გვ. 83 - დამიწვა ბედისწერა.

ბედიშ-ჭუალა (ბედიშ-ჭუალას) ბედის დაწვა. თურმე დინაფილი პოფუ, ჩქიმი ბედიშ ჭუალა!: ი. ყიფშ., გვ. 156 - თურმე დაკარგული მყოლია, ჩემი ბედის დაწვა (ბედნიერება)!

ბედ{ი}ჭვილ/რ-ი (ბედ{ი}ჭვილ/რს) ბედდამწვარი. ჩილი ნათხიირი პუნს, ბედიჭვირი-საცოდარს: ი. ყიფშ., გვ. 140 - ცოლი ნათხოვი მყავს, ბედდამწვარ -- საცოდავს. ბოში, აშო ქინმოჯინი, სი უხანე, ბედიჭვირი: ქხს, 1, გვ. 143 - ბიჭო, აქეთ შემომხედე, შე უხანოვ, ბედდამწვარო. მუ ფქიმინა ბედი ჭვილქუ?: ი. ყიფშ., გვ. 119 - რა ვქნა ბედდამწვარმა? ქბედიკოჭვირი ბედდამწვარი.

ბედნიერ-ი (ბედნიერს) იხ. ბედინერი, -- ბედნიერი. ბედნიერი მაჭიშუანცია დო უბედური ვაჩანცია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 18 - ბედნიერი მოასწრებსო და უბედური არ აჭმევსო. ქბედნიერაშე ბედნიერად: ვეზირეფქ ქუდოსკიდეს დო იცხოვრეს ბედნიერაშე - ვეზირები დარჩნენ და იცხოვრეს ბედნიერად.

ბედნიერა (ბედნიერას) იხ. ბედინერა, -- სიმღერაა. `ჟამიერც' დო `ბედნიერას' თანასწორო ირთჷნდესჷ: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ. გვ. 51 -- `ჟამიერს' და `ბედნიერას' თანასწორად იყოფდნენ.

ბედუა (ბედუას) იხ. ბედება.

ბედხალირ-ი (ბედხალირს) იგივეა, რაც ბედჭვილი. იხ. ხალირი.

ბეზაფ-ი (ბეზაფის) მაგრად (ხმის გამოცემით) დარტყმა, ცემა. იში ოჭიშის ბეზაფიში ხმა ართი ვერსის ირჩქილედუ - იმის ზურგზე დარტმის ხმა ერთ ვერსზე ისმოდა. იხ. ბეზუა.

ბეზერე (ბეზერიას) უშნოდ მსხვილი. ბეზერე კოჩიე - მსხვილი (უშნოდ) კაცია. ბეზერე თოლეფი ალადგუ - მსხვილი თვალები აქვს (უდგას).

ბეზერია (ბეზერიას) კნინ. მსხვილი. ნაბეტანი ბეზერია ბაღანა ქოჸუნს - ნამეტანი მსხვილი (მსუქანი) ბავშვი (კი) ჰყავს. შდრ. ლეჩხ. ბეზინი დიდი, მსხვილი (მ. ჩიქ.; ა. ღლ.).

ბეზილ-ი (ბეზილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბეზუნს ზმნისა -- მაგრად ნაცემი (ნარტყამი).

ბეზმეტ-ი (ბეზმეტის) ხელის სასწორი (თან სატარებელი).

ბეზუა (ბეზუას) იხ. ბაზუა, -- სახელი ბეზუნს ზმნისა -- 1. მაგრად (ხმის გამოცემით) დარტყმა, ცემა. თინა თის უბეზუანდუნი, გური მეგაჭუუდუ - ის იმას რომ ურტყამდა (ხმის გამოცემით), გული დაგეწვებოდა. ბეზუნს (დობეზუ მაგრად სცემა, დოუბეზუ მაგრად უცემია, დონობეზუე(ნ) მაგრად სცემდა თურმე) გრდმ. მაგრად სცემს. იბეზუანს (იბეზუუ ირტყა, უბეზუაფუ ურტყია) გრდმ. სათავ. ქც. ბეზუნს ზმნისა -- ირტყამს. უბეზუანს (უბეზუუ ურტყა, უბეზუაფუ ურტყია) გრდმ. სასხ. ქც.. ბეზუნს ზმნისა -- ურტყამს. იბეზუ{უ}(ნ) (დიიბეზუ იცემა, დობეზე{ლე}(ნ) ცემულა) გრდუვ. ვნებ. ბეზუნს ზმნისა -- იცემება. აბეზუ{უ}(ნ) (დააბეზუ ეცემა, დობეზუუ სცემია) გრდუვ. ვნებ. უბეზუნს ზმნისა -- ეცემება. იბეზე(ნ) (იბეზუ შესაძლებელი გახდა ცემა, -- , {დო}ნობეზუე(ნ) შესაძლებელი ყოფილა ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბეზუნს ზმნისა -- შეიძლება იცემოს (ცემა). აბეზე(ნ) (აბეზუ შეძლო ეცემა, -- , დონობეზუე(ნ) შესძლებია ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბეზუნს ზმნისა -- შეუძლია სცემოს მაგრად. ობეზაფუანს (ობეზაფუუ აცემინა, უბეზაფუაფუ უცემინებია, ნობეზაფუაფუე(ნ) აცემინებდა თურმე ) კაუზ. ბეზუნს ზმნისა -- აცემინებს. მაბეზალი მიმღ. მოქმ. მცემელი. ობეზალი მიმღ. ვნებ. მყ. საცემი. ბეზილი მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი (ცემული). ნაბეზა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი, მაგრად განალახი. ნა/ობეზუერი მიმღ. ვნებ. წარს. ცემის საფასური. უბეზუ, უდუბეზუ მიმღ. უარყ. უცემი, გაულახავი (მაგრად). იხ. დო-ბეზუა. 2. თოფის სროლა ძლიერი ხმის გამოცემით. თოფი დუუკასუდუ ჯიმუთ დო ოჭიშიშა ქუბეზუდუ - თოფი დაუტენია მარილით და ზურგში უსვრია(გაურტყამს). ქობეზუნს (ქობეზუ ესროლა, ქოუბეზუ უსვრია, ქონობეზუე(ნ) ესროდა თურმე ) გრდმ. ესვრის. 3. მაგრად გაძღომა, ბევრისჭამა. ძაამი გეგმიბევზი იმ დღას ხორცით - მაგრად გამოვძეხი იმ დღეს ხორცით. //გადატ. ძალზე გავსება, გატენვა. სერითგორდოჸუ გიიბეზუუდუ ჩხომით დო ოჭუმარეს გევორთინუანდით - ღამით გიდელი (საგანგებოდ მოწნული თევზის დასაჭერად) გაიტენებოდა თევზით და დილით ავაბრუნებდით. შდრ. იმერ. გამო-ბეზვა ძალზე გაძღომა (ვ. ბერ.).

ბეთქარ-ი (ბეთქარს) ბექთარი. ბეთქარიჯგურა ჩინთი რენია - ბექთარის მსგავსი ჩითიაო.

ბეთქერე (ბეთქერეს), ბეთქერია (ბეთქერიას) კოხტად მსუქანი, პუტკუნა. ქომორთი აშო ჩქიმდა, ჩქიმი ბეთქერია ძღაბი! - მოდი აქ ჩემთან, ჩემო პუტკუნა გოგოვ! შდრ. ბეჸვერე.

ბეთქილ/რ-ი (ბეთქილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბეთქუნს ზმნისა -- გალახული, ნაცემი.

ბეთქუა (ბეთქუას) სახელი ბეთქუნს ზმნისა -- მობეგვა, მაგრად ცემა, მიტყეპვა. გილარჩინელი იში ხე, დუუბეთქუდუ მანგარას - ჩამობერებული მისი ხელი, მიუბეგვავს მაგრად. გურქ მუურთუ დო დობეთქუ მუში ბოში - გული მოუვიდა და მაგრად მიბეგვა თავისი ბიჭი. // გადატ. რისამე მაგრად ავსება. ოჩხომუშა მიდართეს დო ვალიშ მამალს ჟირი კარაჩხა ჩხომით გობეთქეს - სათევზაოდ წავიდნენ და ელვის სისწრაფით ორი პატარა კალათი თევზით გატენეს (აავსეს მაგრად). ბეთქუნს (დობეთქუ მაგრად ცემა, დოუბეთქუ მაგრად უცემია, დონობეთქუე(ნ) მაგრად სცემდა თურმე, ნაცემა) გრდმ. სცემს (მაგრად). იბეთქუუ(ნ) (დიიბეთქუ იცემა, დობეთქე{რე}(ნ) ნაცემი იქნა) გრდუვ. ვნებ. ბეთქუნს ზმნისა -- იცემება, ილახება. იბეთქე(ნ) (იბეთქუ შესაძლებელი გახდა მაგრად ცემა, -- , -- ) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბეთქუნს ზმნისა - შეიძლება მაგრად იცემოს. აბეთქე(ნ) (აბეთქუ შეძლო ეცემა, -- , ნობეთქუე(ნ) შესძლებია ცემა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბეთქუნს ზმნისა -- შეუძლია მაგრად ცემოს. ობეთქაფუანს (ობეთქაფუუ აცემინა, უბეთქაფუაფუ უცემინებია, ნობეთქაფუ{აფუ}ე(ნ) აცემინებდა თურმე) კაუზ. ბეთქუნს ზმნისა -- მაგრად
აცემინა, გაალახვინა. მაბეთქალი მიმღ. მოქმ. მცემი, გამლახველი (მაგრად). ობეთქალი მიმღ. ვნებ. მყ. საცემი, გასალახი. ბეთქილ/რი მიმღ. ვნებ. წარს. გალახული, ნაცემი. ნაბეთქა მიმღ. ვნებ. წარს. ნაცემი. ნა/ობეთქუერი მიმღ. ვნებ. წარს. გასამრჯელო ცემისათვის. უდუბეთქუ მიმღ. უარყ. უცემი, გაულახავი. შდრ. ბათქუა; გურ. ბეთქვა ცემა, ბეგვა, რტყმევა, მიტყეპვა (ა. ღლ.).

ბეკა (ბეკა) მაწანწალა. ქბეკა ჯოღორი მაწანწალა ძაღლი: მუჭო ბეკა ჯოღორიცალო გილურქ სოფერს - როგორ
მაწანწალა ძაღლივით დადიხარ სოფელში.

ბეკაფ-ი (ბეკაფის) მაგრად ცემა. იხ. ბეკუა. შდრ. ჯგვეჯგუა.

ბეკინ-ი (ბეკინს) იგივეა, რაც ბაკაფი, ბაკუა, -- მაგრად ცემა; ბაკუნით (კაკუნით) სიარული. იხ. გილა-ბეკინი.

ბეკუა (ბეკუას) სახელი ბეკუნს ზმნისა -- მაგრად ცემა, გალახვა. გაჩენდი, ვარ გეიბეკუნქ ხასილას - გაჩერდი, თორემ მაგრად გცემ (ბაკუნს გავადენ შენს გვერდზე). ბეკუნს (დობეკუ ცემა, დოუბეკუ უცემია, დონობეკუე(ნ) სცემდა თურმე) გრდმ. სცემს მაგრად, {გა}ლახავს. შდრ. იმერ., ლეჩხ. ბეყვა ღონივრად რტყმევა, ძალზე გალახვა (ვ. ბერ., მ. ჩიქ.).

ბელასნედ-ი (ბელასნედის) ცუდი (დ. ფიფია).

ბელეკუა (ბელეკუას) სახელი ბელეკანს ზმნისა -- ხეთქა, ხლეჩა, გაპობა. იგივეა, რაც ფელეკუა, -- აპობს, ხლეჩს. ჭვენს, ვალუნს, მერეხანს, მეხი ჭყონს ბელეკანს: შ. ბერ., გვ. 127 - წვიმს, ელავს, დელგმაა (თავსხმაა), მეხი მუხას აპობს (ხლეჩს).

ბელენუა (ბელენუას) სახელი ბელენანს ზმნისა -- ბღავილი; ძლიერი ტირილი. ბელენანს (ბელენუუ იბღავლა, უბელენუუ უბღავლია, ნობელენუე(ნ) ბღაოდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ძლიერ ბღავის, ხმამაღლა ტირის.

ბელიო, ბილიო (ბე/ილიოს) [რუს. белье თეთრეული, საცვალი]. ვოხვეწუდი, ბელიო გეგმომთირესიკონი - ვეხვეწებოდი, თეთრეული (საცვალი) რომ გამოეცვალათ.

ბენ-ი (ბენს) სახმარი (ა. ცაგ.); თავისუფალი. ღვინი ვეკითხესია -- ოხვამერი დო ბენი - ღვინო არ იკითხესო -- სალოცავი და სახმარი (!). სამეგრელოში სხვადასხვა დღესასწაულისა თუ კერპისათვის განკუთვნილი იყო საგანგებო ქვევრი (მაგ., ოდაბადე, შქვითული, სამგარიო და სხვ.). ამ ქვევრებს საერთოდ ოხვამერს ეძახდნენ. ამ ქვევრებიდან ზოგი საოჯახო იყო, ზოგი -- პიროვნული. მაგ., ოდუდია-სამგარიო ოჯახის უფროს მამაკაცსა და უფროს ვაჟიშვილს ეკუთვნოდა. პიროვნული ქვევრი პატრონის გარდაცვალების შემდეგ ხდებოდა ბენი, ე.ი. თავისუფალი (ს. მაკალ., გვ. 327).

ბენდელა, ბენდელე (ბენდელა/ეს) იგივეა, რაც ჸალა, -- ცოფი, ცოფიანი. ბენდელას ქუჩამინუდუ გაჭირებულიშა -ცოფიანს (ძაღლს) უკბენია გაჭირვებულისათვის. ქჷდეჸანებჷ ბენდელა ქარი - დაწყნარდება ცოფიანი ქარი. ბენდელე ოჭირუ, მუჭო მეურს თე ჯოღორია? - ცოფი სჭირს, როგორ მიდის ეს ძაღლი? გადატ. მოყიალე.

ბენება (ბენებას) დაგზნება (დ. ფიფია). მეტყობუნც, ნანა, დაჩხირც აბენენც: აია, 1, გვ. 19 - მალულად მიდის, დედა, ცეცხლს აგზნებს (ანთებს).

ბენეხ-ი (ბენეხის) ბოტან. ვაზი, ვენახი. იხ. ბინეხი.

ბენტერე, ბეტერე, ბეტერია (ბე{ნ}ტერე/ია-ს) ბენტერა, ჩერჩეტი, ყეყეჩი, შტერი, გამოთაყვანებული. ბენტერია კოჩი ბენტერა კაცი.

ბენძღ-ი (ბენძღის) ძალიან ძველი. შდრ. იმერ., გურ. ბენძღი ძველი, დამპალი, გაფუჭებული (ვ. ბერ., ა. ღლ.).

ბენჭაფ-ი (ბენჭაფის) იგივეა, რაც ბანჭაფი.

ბენჭუა (ბენჭუას) იგივეა, რაც ბანჭუა. იხ. ბანჭაფი.

ბეჟანე (ბეჟანეს) ბოტან. შავწამალა. იხ. გერგეუჩა, გერგოუჩა (ა. მაყ.).

ბეჟელ-ი (ბეჟელ/რს) იგივეა, რაც პეჟელი, -- ბღავილი; გადატ. ძლიერი და უშნო ტირილი. შდრ. გურ. ბღეჟელი ცხვრის, ხბოს ბღავილი (ი. ჭყ., გ. შარაშ., ა. ღლ.).

ბეჟელუა (ბეჟელუას) სახელი ბეჟელანს ზმნისა -- ღრიალი, ხმამაღლა ტირილი. მუჭო ჩხოუცალო გებეჟელანს თაქ როგორ ძროხასავით ბღავის (ყვირის) აქ. ბეჟელანს (ბეჟელუუ იბღავლა, უბეჟელუუ უბღავლია, ნობეჟელუე(ნ) ბღაოდა თურმე) გრდუვ. საშ.-მოქმ. ბღავის, ხმამაღლა ტირის.

ბეჟუა (ბეჟუას) სახელი ბეჟუნს ზმნისა -- {და}ბეჟვა; მაგრად ცემა. ბეჟუნს (დობეჟუ დაბეჟა, დოუბეჟუ დაუბეჟავს, დონობეჟუე(ნ) დაბეჟავდა თურმე) გრდმ. მაგრად ცემს, -- ბეჟავს.

ბერაღ-ი, ბერაყი (ბერაღ/ყის) ბაირაღი, დროშა. ბერაყისჷ ეჭოფუნცუ სამანცარი უტუშ ჯარი: მასალ., გვ. 78 - ბაირაღს აიღებს საოცარი უტუს ჯარი. ბერაღისჷ ეჭოფუნცუ: აია, 1, გვ. 90 - დროშას აიღებს. შდრ. ტოპონ. ნაბერაღუ (ჩხოროწყუს რაიონი).

ბერგ-ი (ბერგის) თოხი. ბერგი დიხას ვადაჩირთუნია: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 19 - თოხი მიწას არ ასცდებაო. ბერგის მანგარი მორქია ოკო - თოხს მაგარი მოქნევა უნდა. ბერგიში (თოხის) სახეობანი: გეჭელ/რი დაკერებული // გიადვალირი ჩამოდებული // გიაჭკადირი ჩამოჭედილიC__?3_d•C_$___, გოლაში//გოჲაში მთის, გურული//გურუი გურული, ოჩქონაია საჩიჩქნი, ორტვინიში//ორტვიიში ბოსტნის, რზენიში დაბლობის, ღუმუში ღომის, ჩუნეშური (ჩუნეში სოფელია), ჩენგი ჩენგი, ჩქინებურა ჩვენებური, ჭკიდიში მჭადის (ჭკიდი -- მარცვლოვანი მცენარე). შდრ. ლაზ. ბერგი, ბერჯი თოხი (ნ. მარი). იხ. ბარგუა.

ბერგია (ბერგიას) კნინ. პატარა თოხი. იხ. ნობერგია.

ბერდენა (ბერდენას) ბერდენა, ერთვაზნიანი შაშხანა. ბერდენაში პატრონა...: ქხს, 1, გვ. 66 - ბერდენის პატრონა. დუდიშა მივგანქ ბერდენაში პატრონას: `ენგური', გვ. 249 - თავში მივიხლი (მივირტყამ) ბერდენის პატრონას. // გადატ. ყოჩაღი, ჩქარი. ბერდენა კოჩიენია -- ყოჩაღი კაციაო.

ბერდღეია (ბერდღეიას) მბობღავი, მფორთხავი. ბერდღეია ბაღანა -- მფორთხავი ბავშვი.

ბერდღინ-ი (ბერდღინს) იხ. გილა-ბერდღინი.

ბერდღუა (ბერდღუას) იხ. ბარდღუა.

ბერექეთი (ბერექეთის) ბარაქა. ბერექეთიანი ბარაქიანი. ხვე დო ბერექეთიანი მაღაზა დო ხარა: კ. სამუშ., ქართ. ზეპ., გვ. 104 - ხვავიან-ბარაქიანი სასიმინდე და ხალანი. ნამთინი ვარე სიფთა -- ბერექეთი - არც ერთი არაა სიფთა -- ბარაქა.

ბერზელე (ბერზელეს) იხ. ბეზერე, -- ძალიან დიდი და ფართო. მუჭო უბირზანს მუში ბერზელე თოლეფია! - როგორ დაჭყეტილი აქვს მისი დიდი და ფართო თვალებიო!

ბერთ-ი (ბერთის), ბერტი (ბერტის) ბელტი. დამორჩულს ოკო იხონას, მუთი შილებენი ბერთი-ბერთო ერაგვაფილო: ყაზაყ., 1.06. 1930, გვ. 3 - შემოდგომაზე უნდა მოიხნას, რაც შეიძლება ბელტი-ბელტად აყრილად.

ბერჟღელ-ი (ბერჟღელ/რს) იხ. ბერჯღელი.

ბერსა (ბერსას) თიხის ცომის საზელი ფიცარი, რამდენიმე ფიცრის შეკვრით შედგენილი (თიხის ჭურჭლის მოსამზადებელი ხელსაწყო) (მასალები, ტ. 2, ნაწ. 1, გვ. 222).

ბერსაფ-ი (ბერსაფის) ცემა მძიმე რითიმე.

ბერსელა (ბერსელას) ჩაფსკვნილი.

ბერტი (ბერტის) იხ. ბერთი, -- ბელტი. მუთ ბერტეფი ვარენო ეთმოცენს თე ხონუასინი: მ. ხუბ., გვ. 56 - რაც ბელტები არაა, რომ იყრება ამ ხვნისას.

ბერტუა (ბერტუას) სახელი ბერტუნს ზმნისა -- ყრა. მუჭო ობერტანს თირს - როგორ ყრის თოვლს. იხ. გიმო-ბერტუა.

ბერტყუა (ბერტყუას) ბერტყვა; მაგრად ცემა.

ბერუ, ბერუხა (ბერუს, ბერუხას) ძველი, ხნიერი. ბერუხას თქუანა ჯვეში, დახანიერებულიშენი - ბერუხას იტყვიან ძველზე, ხნოვანზე. შდრ. მთიულ. ბერჴენი დაბერებული ჯიხვი (ა. ღლ.).

ბერწე{ლ}ა (ბერწე{ლ}ას) ნიგვზის წენგო. კაჭალია ნეძის (// ნეს) გალე გოძუნი, თინა რე ბერწე{ლ}ა - კაკალი ნიგვზის გარე კანი -- ესაა ბერწე{ლ}ა. ბერწელას იყენებენ მატერიის შესაღებავად. იხ. დაცხი; ღენჭეპო. შდრ. ბერწელი ნიგვზის წენგო (მ. ალავ.).

ბერწულ-ი (ბერწულ/რს) ბოტან. ბროწეული (ა. მაყ.). მატერიას ვღაფუნდით ბერწულიშ კანიშა ნახაშათი - მატერიას ვღებავდით ბროწეულის კანის ნახარშით. შდრ. ლაზ. ბერწეული, ბრეწეული ბროწეული (ა. მაყ.).

ბერწულონა (ბერწულონას) ადგილი, სადაც ბროწეულის ბევრი ხე დგას.

ბერჯეკ-ი (ბერჯეკის) მაგარი (დ. ფიფია).

ბერჯღელ-ი (ბერჯელ/რს) იგივეა, რაც ბერჟღელი, -- ბღავილი; ღრიალი; ხმამაღლა ტირილი. ჩხოუცალო ბერჯღელანს - ძროხასავით ბღავის. ბერჯღელანს (ბერჯღელუუ იბღავლა, უბერჯღელუუ უბღავლია, ნობერჯღელუე(ნ) ბღაოდა თურმე) გრდუვ. საშ.- მოქმ. ბღავის. შდრ. ლაზ. ობეჯღინუ გინება, გაბრაზება (ნ. მარი); გურ. ბღეჯელი ხბოს გაბმული ბღავილი; ბავშვის თავშეუკავებელი, ხმამაღალი ტირილი, ღრიალი (ა. ღლ.).

ბესა (ბესას) ძველი სახლის შესასვლელ კარებში ოსხირზე დადებული ხელის სიფართის ხე (მასალები, 1, გვ. 386).

ბესკუა (ბესკუას) იხ გიმო-ბესკუა.

ბესმან-ი (ბესმანს) იგივეა, რაც ბესა (მასალები, ტ. 1, გვ. 387).

ბეტარ-ი (ბეტარს) ბოტი, დაუკიდავი თხა. უკვაკუ ოჩის ბეტარს უწიინა - დაუკოდავ ვაცს ბეტარს ეტყვიან. შდრ. თიღი.

ბეტერე, ბეტერია, (ბეტერეს, ბეტერიას) იხ. ბენტერე, -- ბენტერა, ჩერჩეტი, შტერი. შდრ. თუშ. ბეტეჲ მოსულელო ადამიანი (ა. ღლ.).

ბეტკ-ი (ბეტკის) კალათის ძირისა და გვერდის ფართე ტკეჩები (პ. ჭარ.). კალათის დასაწნავად იყენებენ ბეტკსა და ტკეცს. საგანგებოდ დამუშავებული ზოგი ხის (თხილი, აკაცია...) მსხვილი და სწორი ტოტის სიგრძივ ანახეთქი არის ბეტკი, ხოლო წვრილი ტოტისა -- ტკეცი (მასალები, ტ. 2, ნაწ. 1, გვ. 242). ბეტკი აქვს საცერსაც (ტკიბირს), მასზე მაგრდება მჭედა (ძუის ძირი) (იქვე, გვ. 211).

ბექაფ-ი (ბექაფის) ბაქიობა. იხ. ბექუა.

ბექუა (ბექუას) სახელი იბექუ(ნ) ზმნისა -- ბაქიობა. ბერეგის იბექჷდი, დუდი მიკოიძჷდჷ ცაშა: კ. სამუშ., ქხპს, გვ. 114 -ხმელეთზე ბაქიობდი, თავით ებჯინებოდი ცასა. იბექუ{უ}(ნ) (იბექუ იბაქიავა, უბექინუ უბაქიავნია) გრდუვ. ვნებ. ბაქიობს.

ბეღაფ-ი (ბეღაფის) ბაქიობა; ტყუილების ფრქვევა (მ. ძაძ., 2, გვ. 30).

ბეღელ-ი (ბეღელს) ბღავილი; ხმამაღლა ლაპარაკი.

ბეღერ-ი (ბეღერს) ბაქია.

ბეღუა (ბეღუას) იგივეა, რაც ბექუა, -- სახელი იბეღუ(ნ) ზმნისა -- ტყუილის თქმა; ბაქიობა. ნაბეტანს იბეღუ - ნამეტანს, ბაქიობს. იბეღუ(ნ) ( -- , -- , ნობეღინუე(ნ) ბაქიობდა თურმე) გრდუვ. სტატიკ. ტყუილებს ამბობს; ბაქიობს.

ბეჸე (ბეჸეს) იგივეა, რაც როფე, -- 1. როფი, გეჯა. ბეჸე -- გრძელი ხე გათლილი და სიგრძეზე ამოღარული საქონლის დასარწყულებლად. 2. წისქვილის ნაწილი, -- ღარი. აკეთებდნენ ხისგან, შემდეგ ფიცრებისაგან. თავი ფართო აქვს, შემდეგ ვიწროვდება (მასალები, ტ. 4, ნაწ. 3, გვ. 223). ღეჯიქ დირძღუა დო ბეჸე (როფე) ნიჩვით დუდგიმე გამნართინუა: ხალხ. სიბრ., 1, გვ. 148 - ღორი გაძღაო და როფი დრუნჩით თავდაღმა გადააბრუნაო.
ბეჸელ-ი (ბეჸელს) იგივეა, რაც ბეღელი, -- ბღავილი; ხმამაღლა ლაპარაკი; ძახილი.

ბეჸვერე, ბეჸვერია (ბეჸვერეს, ბეჸვერიას) ბეყერა; ტანად დაბალი და მსუქანი. ქომორთუ ჩქიმი ბეჸვერე (ბეჸვერია)ბოშიქ - მოვიდა ჩემი ბეყერა ბიჭი. შდრ. გურ. ბეყერა უშნოდ გასუქებული -- გაბერილი კაცი (გ. შარაშ.). იხ. ბეთქერე, ბეთქერია.

ბეჸუა (ბეჸუას) სახელი ბეჸუნს ზმნისა -- 1. მაგრად ცემა, ძალზე გალახვა. მანგარას დობეჸუ - მაგრად გალახა. ბეჸუნს (დობეჸუ გალახა მაგრად, დოუბეჸუ მაგრად გაულახავს, დონობეჸუე(ნ) მაგრად გალახავდა თურმე) გრდმ. მაგრად გალახავს. იხ. ბეკუა; დობეჸუა. შდრ. იმერ., ლეჩხ. ბეყვა ღონივრად რტყმევა, ძალზე გალახვა, დასეყვა, დაძნეყვა (ვ. ბერ., მ. ჩიქ., ა. ღლ.). 2. გაძღომა, მუცლის გამოტენა. იხ. გიმო-ბეჸუა. შდრ. იმერ. გაბეყილი გაბერილი, დიდმუცლიანი (ვ. ბერ.).

ბეშტელ-ი, ბეშტილ-ი (ბეშტე/ილ/რს) მიმღ. ვნებ. წარს. ბეშტუნს ზმნისა -- დაბეჭდილი. გადატ. წესიერი, პუნქტუალური, მართალი, სიტყვის კაცი. ბეშტელი ზიტყვა- დაბეჭდილი სიტყვა. ბეშტილი კოჩიე- წესიერი, სიტყვის კაცია.

ბეშტუა (ბეშტუას) სახელი ბეშტუნს ზმნისა -- ბეჭდვა. ქართიშა მიდეღუ დო დააბეშტაფუუ - თბილისში წაიღო და დააბეჭდვინა. წიგნის ობეშტაფუანს - წიგნს აბეჭდვინებს. ბეშტუნს (დობეშტუ დაბეჭდა, დოუბეშტუ დაუბეჭდავს, დონობეშტუე(ნ) დაბეჭდავდა თურმე) გრდმ. ბეჭდავს. იბეშტუნს (დიიბეშტუ დაიბეჭდა, დოუბეშტუ დაუბეჭდავს) გრდმ. სათავ. ქც. ბეშტუნს ზმნისა -- იბეჭდავს თავისას. უბეშტუნს (დუუბეშტუ დაუბეჭდა, დუუბეშტუ დაუბეჭდავს) გრდმ. სასხ. ქც. ბეშტუნს ზმნისა -- უბეჭდავს მისას. იბეშტუუ(ნ) (დიიბეშტუ დაიბეჭდა, დობეშტე{რე}(ნ) დაბეჭდილა) გრდუვ. ვნებ. ბეშტუნს ზმნისა -- იბეჭდება. აბეშტუუ(ნ) (დააბეშტუ დაებეჭდა, დობეშტუუ დაჰბეჭდვია) გრდუვ. ვნებ. უბეშტუნს ზმნისა -ებეჭდება. იბეშტე(ნ) (იბეშტუ შესაძლებელი გახდა დაბეჭდვა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. ბეშტუნს ზმნისა შეიძლება დაიბეჭდოს (ბეჭდვა). აბეშტე(ნ) (აბეშტუ შეძლო ებეჭდა, -- ,დონობეშტუე(ნ) შესძლებია დაბეჭდვა) გრდუვ. შესაძლ. ვნებ. უბეშტუნს ზმნისა -- შეუძლია დაბეჭდოს ობეშტაფუანს (ობეშტაფუუაბეჭდვინა, უბეშტაფუაფუ უბეჭდვინებია, ნობეშტაფუ{აფუ}ე(ნ) აბეჭდვინებდა თურმე ) კაუზ. ბეშტუნს ზმნისა -- აბეჭდვინებს. მაბეშტალიმიმღ. მოქმ. მბეჭდავი. ობეშტალი მიმღ. ვნებ. მყ. საბეჭდი. ბეშტელი, ბეშტილი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბეჭდილი. ნაბეშტა მიმღ. ვნებ.წარს. ნაბეჭდი. ნა/ობეშტუერი მიმღ. ვნებ. წარს. {და}ბეჭდვის გასამრჯელო. უბეშტუ, უდუბეშტუ მიმღ. უარყ. დაუბეჭდავი.

ბეჩა1 შორსდ. ბეჩა! ვიშო დემენთხიი, ბეჩა!: ქხს, 1, გვ. 124 - იქით დამეთხოვე, ბეჩაო! შურო ვა ნორღვე, ბეჩა, ჭკუა!:ეკური, გვ. 389 - სულ არ გქონია, ბეჩა, ჭკუა!

ბეჩა2 (ბეჩას) დიდი, მაღალი და მოსული. ბეჩა ოსურიენია თქუანა, დიდი ტანიში ოსურიშენი - ბეჩა ქალიაო იტყვიან, დიდი ტანის ქალზე. შდრ. ქერექენი.

ბეჩა3 (ბეჩას) ბეჩო; გამოქვაბული; ღრუ მდინარეში, სადაც ბუდობს თევზი. გვალას დოგორეს ართი ფოქვა (ბეჩა) და თექი ქიმთიბარგესჷ: ი. ყიფშ., გვ. 56 - მთაში მოძებნეს ერთი ბეჩო და იქ დაბარგდნენ. ბეჩემს მითოხე ჩხომი - ბეჩოებში ზის თევზი. იხ. ონძილე; ფეჩერი; ფოქვა, ფოთქი//ფოთქვა; ჩიბე.

ბეჩო, ბეჩუ (ბეჩო/უ-ს) იგივეა, რაც ბეჩა3, -- ბეჩო. ის მუშა ოშქურუ ჭვიმაშა, ბეჩუს მითოხე - იმას არ ეშინია წვიმისა, ბეჩოში ზის.

ბეჩოლა (ბეჩოლას) გამოქვაბული, ღრმული (გ. ელიავა).

ბეჩხერია (ბეჩხერიას) სინათლიანი. ბეჩხერია ძღაბი - სინათლიანი გოგო. შდრ. ხვეჩერია.

ბეძღ-ი (ბეძღის) ლითონის ძველი ჭურჭელი (დ. ფიფია).

ბეძღერე, ბეზღერე (ბეძღერეს) პატარა; დაბალი ტანის მახინჯი ბავშვი, კაცი. ჭიჭე რე, ბეძღერე - პატარაა, დაბალი
(მახინჯი). შდრ. იმერ. ბანძღი დაბალი ტანის კაცი (ვ. ბერ.).

ბეძღერია (ბეძღერიას) იხ. ბეძღერე. კნინ. პატარა, ციცქნა. მუქ მეგეწონუ, აკაბუცხა რე, ბეძღერია - რა მოგეწონა, ერთი ციცქნაა, პაწია.

ბეძღვერე, ბეძღვერია (ბეძღვერე/ია-ს) იგივეა, რაც ბეძღერე, ბეძღერია, -- პატარა ტანის კაცი.

ბეწვ-ი (ბეწვის) ავადმყოფობაა ერთგვარი, ემართება ძროხას, ძუძუები უმაგრდება. ბეწვი აღოლე ახალი მინაგები ჩხოუს, ძუძუს ბჟა გეგლაკათუუ, ეშხუარებუ დო გინს ვეიწინუანს. ვეშულორცი, ვარდა ნუზუ ვეთულოლე-და, გინირთუუ კუთ (იხ.) დო წაურს - ბეწვი ემართება ახალმოგებულ ძროხას, ძუძუებში რძე ჩამოუდის (უმაგრდება), უსივდება (უმსხვილდება) და ხბოს არ აწოვებს. თუ არ შეულოცე, ანდა ნაძვი არ შეუბოლე, გადაექცევა კუდ და გაფუჭდება. შდრ. წყისე.
ბეწვა (ბეწვას) ბეწვი. ბეწვა მონტყორი -- კარგი ხარისხის (ბეწვიანი) მატყლი. შდრ. ბაკვა მონტყორი.

ბეწკუა (ბეწკუას) იხ. გილა-ბეწკუა.

ბეჭ-ი (ბეჭის) ბეჭი. მუდგარენი, ბეჭის თუდო მაჭუ - რაღაცაა, ბეჭის ქვემოთ მტკივა. გინიში ბეჭი - ხბოს ბეჭი. ქბეჭიშ დუდი ბეჭის თავი, ადგილი ბეჭების შესაყართან. შდრ. აფხა.

ბეჭდუა (ბეჭდუას) იგივეა, რაც ბეშტუა.