მამის მკვლელი

მამის მკვლელი ავტორი: ალექსანდრე ყაზბეგი

მამის მკვლელი

(ნაწილი პირველი)

  ასე, დილის თერთმეტი საათი იქნებოდა, როდესაც ხევის ერთსა სოფელში კერას 

პირს ისხდნენ ორი კაცი და ერთი დედაკაცი. ერთი ამათგანი, ონისე გელაშვილი, გამოქნილის და მკაცრის გამჭვრეტელობით ბანდულებს ამაგრებდა. იმისი ცოლი, მახია, იქვე კერასთან ჩამომჯდარიყო, ართავდა საჩოხე მატყლს და შესცქეროდა ქვაბს, რომელიც ცეცხლზედ ჩუხჩუხებდა. ონისეს ძმას, მთხოვარა გლახას, როგორც ყველანი ეძახდნენ, ბევრით მოხუცებულს თავის ძმაზედ, ფანდური ეჭირა ხელში და დაღონებულად, შეწუხებულის ხმით დამღერდა ერთს იმ სიმღერებთაგანს, რომელიც მთაში საზოგადოდ შემოღებული არის. როგორც ხმაში, ისე პირისახეზედ მთხოვარა გლახას ეტყობოდა რომ ბევრი გულსათუთქი წუთები და მღელვარება გამოევლო, რომელთაც შეუბრალებლად დაეღმიჭათ იმისი პირისახე, რომელიც, როდისღაც მშვენებით სრული, ეხლა წარმოადგენდა რაღაცა უსიამოვნო, შემაწუხებელს სურათს. უცნაურად დაფლეთილი და მასუკან სხვადასხვა ფერის ნაკუწებით დაკონკებული ფარაჯა შეადგენდა იმის ტანსაცმელს, რომელსაც უნდა დაეფარა იმის დაუძლურებული სხეული და სიბერისგან. ჩავარდნილი გული სიცივისგან და ავდრისაგან. გლახამ ჩაჰკრა ფანდურსა და დასძახა: როსტომ თქვა: მიწა რბილია, სიტყვას მით უნდა რბილობა; ვაჟკაცს რომ გაუჭირდების, მაშინის უნდა ცდილობა. როსტომ თქვა: ერთი არა სჯობს ამ ჩემსა მოგონებასა; ერთხელ სჯობია სიკვდილი სულ მუდამ დაღონებასა!.

- რაია, ღთის მადლსა, სულ მაგის ჩხარა-ჩხური? - გააწყვეტინა მოთმინებიდგან გამოსულმა ონისემ. მთხოვარა გლახამ ამოიოხრა და გადასდო ფანდური იქით. - ახლა წახვალ ისევა და, უფალმა იცის, კიდევ გნახავთ როდისმე თუ არა: ვინ იცის სად მშიერი ივლი და სად მაძღარი?.. - ეჰ, ჰე, ჰე, ჩემო ..ძმავ - მწუხარებით წამოიძახა მთხოვარა გლახამ და ამოიოხრა: -რა ხარჯს გაძლევთ, რომ ცხოთა კარზედ გამიტარებია ჩემი სიცოცხლე?.. შინიდგან არა მიმაქვს-რა, არა გამიყიდნია-რა და არც შემიჭამია-რა... ჩემი სარჩო-საბადებელი თქვენთვის დამილოცია, ცხო რაღა გინდათ?.. დავდივარ ქვეყანაზედ, ვთხოულობ და კეთილი ხალხის წყალობით ლუკმასა ვჭამ... რაი გაქვსო ჩემზედ სამდურავი?.. თუ ერთი- ორი გროში გადამრჩენია, ისიც თქვენთვის გამომიგზავნია. ? - შინ იყო და იუფროსო, ის არა სჯობს? - გააწყვეტინა ონისემ. - ეჰ, ჰე, ჰე! - კიდევ ამოიოხრა გლახამ და დაუმატა: - არა, ძმაო, არა... შენც კარგად იცი, კაცი თუ გარეთ სიარულს დაეჩვია, ის შინ ვეღარ გასძლებს... ან რაი-ღა ხელსაპყარი ვარ? ნდავბერდი, დავჩაჩანაკდი, წვერი გამიხდა ჭაღარა, შინ ჯალაბთ მოვძულებულვარ, გარეთ უნდივარ აღარან, - დაუმატა გლახამ და ისევ ჩაჰკიდა თავი. - რაისათვი ამბობ მაგასა, რაისათვი? აქ იყო, იუფროსო და რიგი მოგვცე, ის არა სჯობს? - წარმოსთქვა წყენით მახიამ. - კარგია-ღა, მახიაისი!. აბა რაღა რიგის მიცემა შეუძლიან ჩემისთანა ავარდნილ- გავარდნილს კაცს? - რად არა? - იმად,რომ... - აღარ გაათავა სიტყვა გლახამ და გაჩუმდა. - დარჩი, დარჩის. ღთის მადლმა, ჩემი ბალღები ეგრე შეგინახვენ, როგორც ბატონსა. - დაიწყო ისევ უმცროსმა ძმამ. - შენც კარგად იცი, ონისეისი, დარჩენაც რომ მინდოდეს, ვერ დავრჩები... ჩუმად მოვსულვარ ჩემ ქალას სანახავად... გულმა ვეღარ გასძლო მეტი უნახაობა, და ახლა ისევ ჩუმად უნდა გავიპარია.. მე არა მინდა-რა, ყველა ღმერთმა თქვენ მოგახმაროსთ, ოღონდაც ჩემ ქალას მთუარეთ, უპატრონეთ და გაათხოვეთ. - აბა, უფალს არ მოეტყუება, შენი ქალაი ჩემს შვილებს მირჩევნია, - უპასუხა მახიამ. - ერთი იმას გეხვეწებით, ისეთ კაცზედ კი გაათხოვეთ, რომელიც გემრიელ ლუკმას შეაჭმევს... "გორსა" და სიმდიდრეს ნუ გამოუდგებით... გლეხი ხალხი შრომისათვის ვართ გაჩენილი... ოღონდ ერთურთი უყვარდესთ და ცხო არა უნდათ-რა... მუშაობა ქალისთვის ძნელი არაა, თუ ჯალაბობაში მშვიდობიანობა იქნება. - ღმერთი იყოს შენი თავდები, - უპასუხა ონისემ, რომელსაც ცრემლები მოერია თვალებში. - შენს სასიძოდ თუ არავინა გყავს არჩეული? - ჰკითხა მახიამ. - მე ამოდენი ხანია აქაური ღრუბელიც არ დამინახავს და ვინ შეყოლება ამორჩეული?.. ან რაი ჩემი საქმეა? ქალი თქვენია და თქვენმა სულმა იცის, როგორს პატრონობასაც გაუწევთ. ჩამოვარდა სიჩუმე, ყველანი რაღაც აღშფოთებასა ჰგრძნობდნენ. მოხუცის მკერდი ძალზედ ადიოდ-ჩაჯიოდა ჩქარის ქშენისაგან, ეტყობოდა, რომ იმის დამწვარი გული ჯერ არ გაქვავებულიყო და კიდევ შეეძლო დუღილი და ბრძოლა. მართლადაც, მეტად ძნელი უნდა ყოფილიყო იმ მოხუცის მდგომარეობა, რომელსაც ცის ქვეშე ერთი ქალის მეტი არა ჰყოლოდა-რა და იმის ბედნიერებაზედ ზრუნვაც კი იძულებული იყო სხვისთვის დაეთმო. როდესაც გლახამ გული დაიმშვიდა და თავი შეიმაგრა, ისევ წყნარად გააგრძელა თავის საუბარი, თითქოს ანღერძს უგებდა თავის ძმას და სცდილობდა ყოველი სიტყვა გარკვევით წარმოეთქვა და ჩაეგონგბინა იმისთვის. - მე ერთი, ხალხისაგანაც და ღმერთისაგანაც, მოძულებული კაცი ვარ... ერთი ფეხი სამარეში მიდგა, დღეს თუ ხვალ მოვა სიკვდილის ჟამი და გავქრები... ნუნუს მამის სახლობა თქვენ უნდა გაუწიოთ. მაშ ეცადეთ საქმროც ეგეთი აურჩიოთ, რომ თქვენი გამოსადეგიც იყოს... თუ თითონ შეუყვარდა ვინმე, ეგ ხომ სულ კარგი და სულ კეთილი ნუ დაუშლით. - განა-ღა ბატარაია ნუნუ, ჩემო ყველავ ეხლა თითონ უნდა აირჩიოს, თორემ ცხო ვის შეუძლიან! - უპასუხა მახიამ. - თქვენ იცით, თქვენა - ყრუდ წამოიძახა გლახამ, წამოავლო გუდას და ჯოხს ხელი და წამოდგა. - აბა, ახლა კი წავალ. ონისე და მისი ცოლიც წამოდგნენ. - ბატარა შეჭამე მაინც რამე, - უთხრა მახიამ. - მანამ ნუნუ მოვა, - დაუმატა ონისემ. - გიშველათ უფალმა, - უპასუხა გლახამ: - არა მინდა რა... ნუნუსაც რაიღა მოვუცადო, უბრალო ცრემლები-ღა იქნება... მშვიდობით, ჩემო ძმაო, ჯერ ღმერთს და მერმე თქვენ გებაროსთ ჩემი ნუნუ... ვინ იცის, გნახავთ კიდევ, თუ არას. მშვიდობით, მახიავ, შენ იცი და შენმა დედაკაცობამ, როგორც უპატრონებ იმ ქალას. ამ სიტყვებთან ერთად ის გაბრუნდა და წყნარად გადააბიჯა იმ კარის ზღურბლს, რომლის თავის-დანებებაც ისე უძნელდებოდა. ონისე გაჰყვა თანა, მახია კი კარებიდგან გამობრუნდა. - საღამომდის მაინც შოიცდიდი! - დაიწყო ისევ ონისემ. - რაიღა გავაკეთო? - არ გიცნონ და... - რაღას მიცნობენ, ღთის მადლსა? ხალხს კიდეც გადავავიწყდი ამა ლაპარაკით იმათ მიაღწივეს ერთ ხევს, რომელსაც ყუროს უძახიან, იქ გამოესალმნენ ერთმანეთს და ონისე გამობრუნდა თავის სახლისკენ. გლახა კი, რომელიც ღრმა ფიქრმა წაიღო, ჩამოჯდა ქვაზედ. იმას მოაგონდა თავისი სიყმაწვილე, მოაგონდა თავისი ცოლი, წარსული იმედები, ერთი სიტყვით, ყველა ის, რითაც კი ისე ტკბილი ხდება კაცის მწარე სიცოცხლე მოაგონდა ეს ადგილები, სადაც როდესღაც ცხვარი დაუდიოდა საძოვრად, მოაგონდა ის წუთიც, როდესაც ივანობაზედ მხვეწარი ჩამოდიოდა და პირველად შეჰკრა თვალი იმ ქალს, რომელმაც სწრაფად აუდუღა სისხლი ძარღვებში. ეს ყველა წარმოუდგა იმის გონებას და მწუხარებით აუვსო გული. სად განჰქრა ეს ნეტარება, სად წავიდა?.. ხედავდა, იმედებით და სიცოცხლით სავსე ყმაწვილის მაგიერ, მოხუცებულს, დაუძლურებულს თავის თავს, რომელსაც ბედნიერების მაგივრად უკანასკნელი წუთებიც კი სხვათა კარზედ უნდა გაეტარებინა და სიკვდილის ჟამს თავის სახლობის ცრემლიც კი არ ღირსებოდა... იმას ჯერ თითქოს რაღამაც ძალზედ მოუჭირა გულზედ, ბოლოს ის გახურდა, ადუღდა ცხლად და მწვავად წამოვიდა და ყელს მოებჯინა. იმან დაიწყო ყელში ხრიალი და მანამ ვერ დაისვენა, სანამ ცრემლებად არ ჩამოედინა ეს შეგუბებული სულის მღელვარება. როდესაც გული იჯერა ტირილით, ის წამოდგა დასუსტებული, გაჰხედა თავის სოფელს, ჩაიქნია ხელი და წამოიძახა: - აჰუ!. მუხთალო სოფელო! გაბრუნდა საჩქაროდ და მთვრალსავით ბარბაცით გაემართა ვლადიკავკავისაკენ... ონისე თუმცა გამოქნილი კაცი იყო, რომელიც ძმის მოშორებისთვის არც აგრე აიტკიებდა თავს, რადგანაც ძმის წილობა იმასა რჩებოდა, მაგრამ ძმის გამოსალმებას არა მცირედად აეღელვა და გული მოელბო, ამიტომაც შევიდა ის ისე დაღონებული თავის სახლში. - რაი მოგსვლია? - ჰკითხა ცოლმა. - აბა რაი ვიცი?! - დაღონებით უპასუხა ონისემ და მოიფშვნიტა ცრემლ-მორეული თვალები. - იტირე ბარემ და, რაიღას ელი? - დაცინვით უთხრა ცოლმა და ჩამოჯდა ისევ კერას პირს. - შენ ძმასთან დაშორება იქნება მართლა ადვილი გგონია? მართლადაც, უფალმა უწყის, კიდევ გვეღირსების ერთურთის ნჭხვა, თუ არა? - იმას მადლიც მოუვიდა წასვლითა!. ო, ღთის მადლმან. ჩვენა ვართ ბედშავნი რომ, რაც გინდა ვქნათ, ვერ მოვშორდებით აქაურს მშრალა ქარჯინას. - ეგ ყველა, ყველა, ის წავიდა და ღმერთმა ხელი მოუმართოს... მაგრამ რაი უნდა ვუყოთ იმ ქალა-შავასა! - ნუნუსა?.. მთხოვრები გვყავს, მივცეთ და მოვიშოროთ თავიდგან. ონისემ თავი ჩაჰკიდა და ცოტა ფიქრს შემდეგ წამოიძახა: - რაი ვქნა, ბიჭი არ მომწონს და ცხოთა შვილის ცოდოში საით ჩავდგე?.. თითონ იმ ქალა-შავასაც არ მოსწონს, თავს იკლავს - არ გავთხოვდებიო. - იმან რაიღა იცის, ღთის მადლსა? ვისაც ჩვენ ვეტყვით, იმას უნდა წაჰყვეს. - მართალია, მაგრამ ნუნუს ცხო უყვარს და... - რაი ვუყოთ, რომ ცხო უყვარს? - გააწყვეტინა ცოლმა. ამ დროს გაიღო კარები და წყლით სავსე ტაგანა-აკიდებული, თექვსმეტ-ჩვიდმეტის წლის ქალი, ტანადი და მოხდენილი, წყნარად შემოვიდა ოთახში. წყნარად ჩამოიღო ტაგანა, მოხსნა თოკი და მოუბრუნდა იქ მყოფებს: - მამაი სადაა? ამ უბრალო, დამშვიდებულმა კითხვამ ისე არია ცოლქმარი, რომ დიდხანს პასუხი ვერ მოეხერხებინათ. - მამაი სადაა? - ისევ იმ ხმით განიმეორა ქალმა და ჩაციებით დაუწყო ყურება მახიას. - წავიდა, - ბოლოს უპასუხა მახიამ. - წავიდა? - რაღაცა მწუხარებით იკითხა ნუნუმ და ხელები ჩამოუცვივდა. იმას აშკარად ეტყობოდა, რომ ეს სიტყვები ლახვრად მოხვდა გულში და იქამდინ ძალა დაატანა, რომ რამოდენიმე ხანი მოუნდა, სანამ გონს მოვიდოდა და ტირილს მოახერხებდა. - მე კი მეგონა... - წარმოსთქვა იმან, წყნარად დაეშვა იქავ მიწაზე და დაიწყო ტირილი. ის ტიროდა გულამომჯდარი, ცხარედ, მახიას ყოველი ცდა იმის დასამშვიდებლად რჩებოდა ამაოდ. - რაი გატირებს, რაი? - მეათედ ეუბნებოდა ეს დედაკაცი. - რაი მატირებს? - უპასუხებდა ნუნუ: - ის მატირებს, რომ მამაი ეგრე წავიდა, რომ არც კი მნახა. - გაჩუმდი, გაჩუმდი, - თითქმის ბრძანებით უთხრა მოთმინება-დაკარგულმა მახიამ და, ბოლოს, უფრო დამშვიდებულმა დაუმატა: - აი ეხლა გაგათხოვებთ და სუყველაი გადაგავიწყდება. - არ მინდა გათხოვება, მე არ გავთხოვდები - ახლა ეგრე ამბობ, მაგრამ მაშინ მაგას აღარ იტყვი, - დაუმატა ონისემ. - აგეთ კაცს მიგათხოვებთ, რომ ყველა შენ შემოგნატროდეს. ო, ღთის მადლმა - არ მინდა, არა! - რაღაცა გაბრაზებით უპასუხებდა ნუნუ: - მე ვიცი ვისზედაც გათხოვებას მიპირებთ, თავს დავიღრჩობ და იმას კი არ გავყვები. - რაისთვი არა, რაისთვი? ნუნუ კარგა ხანს ჩუმად იყო და პასუხს არ აძლევდა. ბოლოს გუნებაში გაურბინა, რომ გადაჰხვეოდა მახიას, ჩაჰკვროდა გულში და ყმაწვილი ქალებისადმი მინიჭებულის მორცხვობით ეთქვა: "მე ცხო მიყვარს, გებრალებოდე, მახიაისი!ნ მაგრამ რაწამს შეჰხედა თავის ძალუას მკაცრს პირისახეს და გაყინულს თვალებს, რომელიც უწყალოდ გამოიხედებოდნენ, ნუნუს სიტყვები პირში გაუწყდა. ის აშკარად ჰხედავდა, რომ იმის წინ თანამგრძნობელი ადამიანი კი არ იდგა, არამედ პირი, რომელსაც წინადვე გარდაეწყვიტა იმისი მომავალი და არავითარს საბუთს, არავითარს ხვეწნას გავლენა აღარ ექნება იმის გაქვავებულ გულზედ. მართლადაც, აღარ გამოიარა რამოდენმამე ხანმა, როდესაც მახიამ მკაცრად და გადაწყვეტით დაიწყო: - კარგია, გაჩუმდი!.. მამაშენი წავიდა და შენი გათხოვება ჩვენ ,მოგვანდო, ვისაც ჩვენ ამოგირჩევთ საქმროდ, შენც იმაზედ უნდა გათხოვდე. ამ სიტყვებზედ ნუნუმ მარტო შეჰხედა იმას დაღონებულის თვალებით, მაგრამ შეჰხედა ისეთის გარდაწყვეტილებით, თითქოს ისინი ამბობდნენ: "თქვენ არ გინდათ იმას მიმათხოვოთ, ვინც მე მინდა, და ვნახოთ, სხვას როგორ მიმათხოვებთ!" - ახლა კი წადი საჩალეში (კალო), წაიღე ხენცელი (პატარა ნამგალი) და სავალდახე მოთიბე, - უთხრა მახიამ და გამობრუნდა. ნუნუმ აიღო ხენცელი და წავიდა სათიბლად, მაგრამ რა საქმის გაკეთება შეეძლო, როდესაც იმისი გული ათასის ლახვრით იხეოდა. ის გადავიდა კალოში, ერთი სელით შემოიყარა დოინჯი, მეორე, კი ჩამოუვარდა ისე, თითქო მოტეხილი ჰქონდა. ასე მიდიოდა დრო. წუთი წუთით იცვლებოდა, მაგრამ ის მაინც იმავე მდგომარეობაში იდგა, ისევ ისე გასცქეროდა სივრცეს და ფიქრობდა თავის მწარე მდგომარეობაზედ. - გამარჯვება შენ საქმესა - შესძახა ერთმა ლაზათიანად მოყვანილმა ბიჭმა, რომელიც ღობესთან მომდგარიყო და ღიმილით უყურებდა იმას. ქალი შეჰკრთა, შეჰხედა და სირცხვილისგან მთლად აინთო. - კარგადაც მუშაობ! - ისევ იმ ღიმილით უთხრა ბიჭმა და გადისვა ხელი ახლად აშლილ ულვაშებზედ. ნუნუმ ძლივს მოახერხა, რომ დაჰხროდა ბალახს და მთრთოლარე ხელებით დაეწყო თიბვა. ბიჭი წყნარად გადავიდა ღობეზედ, მივიდა ქალთან და უთხრა: - მაი, მე მომე ხენცელი, მე მოგითიბ. - არა, შენაი ჭირაიმე, არა დამეხსენ, მე თავად მოვთიბ. ბიჭმა დაუწყო ყურება გამომცდელის თვალებით, რადგანაც უკვირდა ნუნუს ამგვარი პასუხი, რომელიც პირველად ესმოდა. - რაი მოგსვლია, ქალაუ რაისთვი მელაპარაკები აგრე? - არც რა, არც რა - საჩქაროდ უპასუხა ნუნუმ და ჩქარადვე; დაუმატა - წადი, არავინ მოგვასწროს და... - მოგვასწრონ, რაი იქნება? - ჰკითხა დაფიქრებულმა ბიჭმა და გულში გაუელვა რაღაცა ეჭვმა. ის დაფიქრდა კარგა ხანს და მერმე ჰკითხა: - რა მოგივიდა, რად არ ?ეუბნები? - ის მომივიდა, რომ ცხოს მიპირებენ მიცემას, - უპასუხა ნუნუმ და ცრემლები გადმოედინა. - ცხოსა? - გაფითრებით იკითხა ახლად მოსულმა. - ჰო, ცხოსა. - მამაი რაღას ამბობს? - მამაი აღარაა აქა, წასულა - იმედ-გადაწყვეტით წამოიძახა ნუნუმ. - წასულა? - ხმის კანკალით იკითხა უცნობმა, რომელიც უფრო ჩაფიქრდა და ჩაჰკიდა თავი. კარგა ხანს ის იმ მდგომარეობაში დარჩა და სიტყვა ვეღარ მოეხერხებინა. ბოლოს ამოიოხრა, აიღო მაღლა თავი და უთხრა: - მაშ იაგო მოჰკვდეს, თუ იმან სხვას დაგანებოს!... იცი რაი გითხრა: დღეს საღამოზედ, როდესაც ყველანი დაიძინებენ, გამოდი აქა. ჯერ მე თითონაც არ ვიცი რასა ვიქმ, მაგრამ წმუნდის გივარგის მადლმა, მე შენს თავს არცვის დავანებებ, არცვის დავუთმობ!.. ხვალ, განა? - აბა რაი ვიცი? - იქნება შენ თითონაც აღარ გინდა ჩემზედ გათხოვება?- წარბებ-შეჭმუხვნით ჰკითხა იაგომ. ქალმა, მართალია, ამ სიტყვებზედ არ უპასუხა, მაგრამ ისეთის თვალით შეჰხედა, რომ იაგო ჟრჟოლამ აიტანა. არის ხოლმე ერთი ისეთი შეხედვა, რომელიც აგრძნობინებს, აუხსნის კაცს ათასჯერ უფრო მომეტებულს, სანამ გატაცებული საუბარი გავარჯიშებული მოლაპარაკე კაცისა. ნუნუს შემოხედვაც სწორედ ამგვარი იყო, და მიაღწივა თავის იაგოს გადაავიწყდა გაბრთხილება, გადაავიწყდა მუხთალი მიწის შუქი, რომელსაც შეეძლო გაეცა ყოველი იმათი მოძრაობა და თავდავიწყებით გადაეხვია. - ნუნუ, ნუნუ! ჩემო ყველავ! - კოცნით ეუბნებოდა ის: - მოხვალ, გახა, მოხვალ?.. პირველმა სიტკბოების წუთებმა ნუნუც ისე გაიტაცა, რომ ისიც მიეკრა ძალზედ და რამოდენიმე სიყვარულის ბეჭედი დაასვა ტუჩებზედ. - მაშ მოხვალ, განა, ამაღამ ამ ადგილს? - არ ეშეებოდა იაგო. - აგრე, აგრე ოღონდაც ეხლა კი წადი! - წავალ, წავალ, ოღონდაც... ერთი გაკოცო კიდევ,.. ღმერთსაც ნუ ექმნა, რომ იმათ ალერსისათვის ვისმე თვალი შეეკრა, თორემ ძვირად დაუჯდებოდა იაგოს თავისი მოუფიქრებლობა, მაგრამ საბედოდ იმათ იღბალი შესწეოდა და ალერსი შეუმჩნეველი დარჩა. ისინი გაიყარნენ იმ პირობით, რომ საღამოზედ ისევ შეყრილიყვნენ, გარდაეწყვიტათ, თუ რარიგად მოქცეულიყვნენ შემდეგში. იაგო წავიდა თავის ნათლიისას რჩევის სკითხავად, ნუნუ კი დაადგა სათიბს, რომელზედაც დამშვიდებული მუყაითად მუშაობდა. ის ამ მუშაობაში იყო, როდესაც გლახამ მიაღწივა დარიალის ციხეს, სადაც უნდა შეერთებულიყო სხვა მგზავრებს და დარს, თუ მშვიდობიანად ჩასვლა უნდოდა ძაუგს. მაგრამ, სანამ ჩვენს მოთხრობას გავაგრძელებთ, მომეტებული არ იქნება, რომ უფრო დაახლოვებით გაგაცნოთ გლახას წარსული. გლახა იყო ხევში ერთი შეძლებული გვარის შვილი, რომელიც მოეხარა ახალ წყობილებას და იმ ძალას, რომელიც ისე უღმერთოდ ამსხვრევდა ხალხის ჩვეულებას წარსულს საუკუნეში, თუმცა ამაყი მთის სისხლი ჯერეთ კიდევა ჩუხჩუხებდა და თვითოეულს პირში იჩენდა თავს. ყმაწვილობაში გლახამ შეირთო ცოლი სიყვარულით და პირველში იმის დღეები წავიდა სანატრელის სიამოვნებით. ის ჰხარობდა თავის მშვენიერ ცოლთან, სტკბებოდა იმის სიყვარულით, როგორც ერთი უბედნიერესი კაცი, მავრამ ეს სიტკბოება ჩქარა შეეცვალა სიმწარედ. იმან შეამჩნივა, რომ იასაული გადაეკიდა მეტის-მეტად, ყველაზე ჩქარ-ჩქარად დაჰყვანდა ბეგარაზედ და თუმცა ის ჰხედავდა ამ უსამართლობას, მაგრამ ხმა ვერ ამოეღო, რადგანაც იმ დროში კაცი საჩივრის გზასაც ვერ გაიგებდა, არამც თუ რომელიმე სამართალი მიეღო. ერთს დღეს, როდესაც გლახა ბეგრიდგან დაბრუნებულიყო, მოვიდა იმასთან იასაული და ურმის თხოვნა დაუწყო. გლახამ უარი უთხრა, მაგრამ იასაული არ ეშვებოდა, და ამისთვის კარგად სცემა თავის მომბეზრებელს. ამ დანაშაულობისათვის გლახა დაიჭირეს და სამი წლით ციხეში ჩასვეს, სადაც ყოველივე სივიწროვე, რაც კი კაცის აზრს შეუძლიან წარმოიდგინოს, გამოიარა. მაგრამ რა სატანჯველი იქნებოდა ისე ძნელი, როგორც სატრფო ცოლთან დაშორება, რომელსაც უნუგეშოდ სტოვებდა, რადგანაც იმისი ძმა ონისე ჯერ პატარა იყო და თავის-თავის მოვლას ვერ მოახერხებდა, არამც თუ რძალისთვის და სახლისთვის ზრუნვა შესძლებოდა. რაწამს გლახა ციხეში ჩასვეს, ბატონი დიამბეგი, ერთი იმ დროის ღმერთთაგანი გლეხებისათვის, მობრძანდა გლახას სოფელში და გალახული იასაულის შემწეობით დაუწყო არშიყობა გლახას ცოლს, რომელიც, სავაგლახოდ, სადღაც ენახა და თვალში მოჰსვლოდა იასაული ბევრს ეცადა, ბევრი ელაპარაკა, მაგრამ გლახას ცოლი ვერ დააყაბულა ქმრის ღალატს. ბოლოს, რომ ვეღარა მოახერხა-რა, დაუწყო რჩევა, რომ ჩასულიყო დიამბეგთან და ეთხოვა თავის ქმრის გამოხსნა, რომელსაც, იმის სიტყვებით, ციმბირში ჰკარგავდნენ. - რო ვთხოვო, დაიხსნის? - ბოლოს იკითხა დედაკაცმა. - ჰაი, ჰაი, რო დაიხსნის განა თითონ კი არ უნდა დახსნა, მაგრამ ხევის დიამბეგია, იმას მხოლოდ თხოენა უნდა. ოღონდაც კი სთხოვე და, ღთის მადლმა, მაშინვე გამოუშვებს. ქალი, მარტოობაში შეწუხებული ბეგრით და ათასი უსამართლობით, დაჰყაბულდა იასაულს და წავიდა იმათთან, ვისაც ხალხზე ზრუნვა და იმათი კეთილდღეობის დაცვა ჩაბარებული ჰქონდა, რომ შეეტყობინა თავისი მწუხარება. ქალმა ვერ მოასწრო ოთახის კარებთან მისვლა, როდესაც იასაულები უკანიდგან მიეპარნენ, მოიტაცეს და ერთს თვალის დახამხამებაზედ შეიტანეს დიამბეგის ოთახში. დიამბეგმა, რომელიც ბოლთას სცემდა და რაღაცა მღელვარებით მოელოდა ქალის მოყვანას, ერთბაშად გაიღიმა, უმსგავსად და საზიზღრად გაიზმორა. - თქვენ წადით, კარგია, - დაითხოვა იასაულები, რომელდაც საკმაო სამსახური გაუწიეს. იასაულები გამოვიდნენ და პირუტყვს დარჩა საცოდავი ქალი, რომელიც მთლად ჰკანკალებდა შიშისაგან და ვერ გამოერკვია თავისი უბედური მდგომარეობა. დიამბეგი მივიდა, ჩაჰკეტა კარები და მიუბრუნდა ქალს, რომელსაც მოურიდებლად მოჰხვია მკლავები და ძალათი დასვა ტახტზედ... ამის შემდეგ, რა მოხდა იმათ შორის, რა იყო , - ამაზედ ლაპარაკი მომეტებული იქნება, მხოლოდ იმას გეტყვით, რომ იმ ღამეს ბატონი დიამბეგი მოიქცა, როგორც უსვინიდისო, პირუტყვი, რომლისათვისაც ქალის ნებას და ნამუსს, ნამეტნავად გლეხიკაცისას, არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს. როდესაც დიამბეგი განსვენებაში იყო, ერთბაშად ფანჯარამ იჭეხა, მინებმა მოიღეს პოლზედ წკრიალი და ვიღაცა კაცი გადაფრინდა ოთახში. იმის შევარდნაზედ დიამბეგმა სპიჩკას გაჰკრა, აანთო სანთელი და იცნო გლახა, რომელიც ანანურის ციხიდგან გამოქცეულიყო. იმას თვალები აღეზნებოდა მეტის ჯავრისა და მწუხარებისაგან. რაწამს ცოლმა ის დაინახა, გაექანა ქმრისკენ ხვეწნით, რომ ეშველა იმისთვის, მაგრამ ქმრამდის ვეღარ მიაღწია და დაეცა ქმრის ხანჯლით თავ-შუაზედ გაჩეხილი. დიამბეგიც, რომელიც გულგახეთქილი ტახტის ქვეშ დამალვას აპირობდა, გამოათრია გლახამ, გაუყარა იღლიის ქვეშ ხანჯალი და დასძახა: - შენ კი ღორი ხარ და ღორსავით მოგკლავ. ამ მწარე დღიდგან გლახა გადაიკარგა იმ ადგილებიდგან და იმისი უპატრონოდ დარჩენილი ძუძუთა ქალი იზრდებოდა ჯერ გულკეთილ მეზობლებისას და მერმე ონისესთან, რომელიც დაქორწილდა, ეხლა რაკი შევიტყვეთ გლახას ვინაობა და დამალვის მიზეზი, შეგვიძლიან გავაგრძელოთ ჩვენი მოთხრობა. გლახა მოვიდა დარიელის ციხესთან, სადაც მოგროვებულიყვნენ ვლადიკავკაზში მომავალი მგზავრები და ის ჯარი, რომელთაც უნდა დაეცვა მგზავრები მოუსვენარი შამილის მომხრე მთის ხალსისგან. მისვლის უმალეს გლახას დაუხვდა უფროსი სალდათი, რომელმაც მკაცრად ჰკითხა: - შენ ვინა ხარ? - მე მთხოვარა ვარ. სალდათმა შეჰხედა ეჭვნეულად, აათვალიერ-ჩამოათვალიერა, გაიქნია თავი და წამოიძახა: - გიცნობთ, რა შვილებიცა ხართ! - და ცოტა სიჩუმის შემდეგ უფრო მკაცრად და მრისხანედ დაუმატა: - შენ მაგ ჩაცმულობით ვერ მომატყუებ! განგებ მოგიგონია გლახობა, რომ ვერ გიცნონ... - მთხოვარა ვარ, ღთის მადლმა! - უპასუხა გლახამ, რომელსაც ვერ გაეგო რაზედ ელაპარაკებოდა ეს რუსი. - შენ შამილის მომხრე ხარ და საზვერლად მოსულხარ აქა გლახას გაეცინა ამ სიტყვებზედ, შეხედა თავისთან მოლაპარაკეს და განცვიფრებულმა უთხრა: -. რას უბნობ? - აი, მე შევატყობინებ შენს საქციელს იმათ მაღალკეთილშობილებას და ისინი ოცდაოთხ საათში დაგხვრეტენ, - უთხრა სალდათმა ისე მშვიდობიანად, თითქოს კარგს სადილს ჰპირდებოდა. - აბა შემომხედე კარგად, განა მე შემიძლიან-ღა რაიმე? მთის ხალხი, ვისაც კიდევ ბრძოლის გული შერჩენია, განა ჩემისთანა მოხუცებს გზავნიან მაგგვარი საქმისათვის? - ვიცით, ვიცით, რა შვილებიცა ხართ! - დამეხსენ, ღთის მადლსა, უბრალოდ შარს ნუ მკიდებ! რაი გინდა ჩემგან? - მე მათ მაღალკეთილშობილებას კი შევატყობინებ და მერმე თითონ იციან. გლახა ჩაფიქრდა თავის ბედიღბალზედ ვერ გაეგო. თუ რა უნდოდა ამ რუსს, ან რას ითხოვდა იმისაგან. ან რად ექცეოდა ასე მკაცრად, რისთვის უპირობდა დაბეზღებას ჯარის უფროსთან, როდესაც ისე დაბერებული და მიხრწნილი იყო, რომ იმისგან რომელიმე ვნების მოტანა შეუძლებელი იყო. იმას დაბეზღებას ჰპირდებოდნენ ოცდაოთხ საათში დახვრეტას, მაშასადამე, უნდა გათავებულიყო ამოდენა სატანჯველი, დაბოლოებულიყო იმისი მოუსვენარი დალის მღრღნელი დღეები. იქნება გლახა სიხარულითაც მოელოდა ამ დღეს, მაგრამ იმას უკვირდა, რომ ქრისტიანი ქრისტიანს ასეთს შარსა სდებს და ურწმუნოებზედ მეტად მოსწყურებია უღონო მოძმეს სისხლი. სალდათი უყურებდა იმას რამოდენიმე ხანი. ბოლოს მოავლო მან ხელი და გაიყვანა ცალკე. - შენ ძალიან გინდა წასვლა? -ჰაი, ჰაი, რო მინდა, თუ არა მდომოდა, მაშ აქ რად ჩამოვიდოდი? - მაშ ერთი მანეთი მომე და წაგიყოლებ. გლახას ისე გაუკვირდა სალდათის ამისთანა თხოვნა, რომ გაშტერებული შესცქეროდა. ბოლოს იფიქრა, რომ უეჭველად სმენამ უღალატა, გამოიფშვნიტა ყური და ჰკითხა: - რაი მითხარ? - მანეთი მომე და გაგიყოლებ, - გარკვევით უპასუხა იმან. - მანეთი? - გაშტერებით წამოიძახა გლახამ და დაუმატა: - მანეთი ვინ მომცა, შე კაი კაცო? მანეთები მქონდეს, ხომ ასე არ მეცმოდა აბა კარგად შემოჰხედე ჩემს ტარავალს. - შენ იცი მაშ დაგაბეზღებ აფიცერთან. - არა მაქვს, ღთის მადლმა, და საით მოგიტანოს კარგა ხანს ევაჭრა გლახას მშვიდობიანობის დამცველი, დიდხანს ეღიჯინა გლახაც. მაგრამ იმან ვერ მოალბო სალდათის გული. რუსს გარდაეწყვიტა, თუ ფული არ ექნებოდა მთხოვარას, მაშინ ტანისამოსიდგან მაინც რამე აეგლიჯა, მაგრამ, სამწუხაროდ, მთხოვარას ტანისამოსი ისე დაძველებული იყო, რომ არაფრად არ გამოადგებოდა. - აი, ეს ჯაყო მოსაკეცი დანა მაქვს, თუ გინდა, ეს აიღე. სალდათმა დაინახა, რომ სხვას ვეღარას გამორჩებოდა, გამოჰგლიჯა ხელიდამ ეს დანა და გაიფიქრა. ერთს არაყს მაინც დავლევ ამის ნაფასურით. ამგვარად ისინი მორიგდნენ, თუმცა ასე მცირე საშოვრით გულდაკლებული იყო სალდათი: და გლახა შეუერთდა დანარჩენს მგზავრებს, რომელნიც მეორე დღეს დილით უნდა გამართულიყვნენ ვლადიკავკაზისკენ. ამ ხანში მოაღწივა საღამომ და ნუნუს სახლობა შეიყარა სამყოფო სახლში, სადაც კერას შემოსხდომოდნენ და ვახშამს ელოდნენ. ნუნუ, როგორც უმცროსი, სენაში ცომსა ჰზელავდა ხმიადებისთვისთვის, რომელიც იქვე ნაცარში უნდა გამოეცხოთ. ამ დროს გარედგან მოისმა ძახილი: - ონისე, ჰა, ონისე! - გახედე-ღა, ვინ ჰკივის უთხრა ონისემ პატარა ბალღსა, რომელიც იქვე )ერას პირს იჯდა და ტიტველა ტალახში ამოსვრილი ფეხები მიეშვირა ცეცხლისთვის. ბალღი წამოხტა, გავიდა გარეთ და შესძახა: - ვინაა, ვინა ჰკივის? - ჩვენა ვართ, - უპასუხეს იმას ორმა ნაბდიანმა კაცმა, რომელნიც წამოდგნენ წინა და იკითხეს: - ონისე შინაა? - შინაა, - უპასუხა ბალღმა და შებრუნდა შინა. ნაბდიანები გარეთ დარჩნენ, რადგანაც მთის ჩვეულებით, სანამ მასპინძელი არ გამოვიდოდა და არ შეიპატიჟებდა, ისინი კარების ზღურბლს ვერ გადასცდებოდნენ, რათა მოულოდნელის თავწადგომით არ შეევიწროებინათ მასპინძლები.- მოხვედით მშვიდობითა, მოხვედით მშვიდობითა, - უთხრა ონისემ და შეიპატიჟა მოსულები სახლში. - მშვიდობა მოგცეს გივარგიმა! - უპასუხეს იმათ და შეჰყვნენ სამყოფოში (რაჯალაბო სახლი). მივიდნენ თუ არა კერასთან, სტუმრებმა დაიძახეს ერთხმად: - აქა მშვიდობა - მშვიდობა მოგცათ უფალმა! - უპასუხა მახიამ, როგორც ოჯახობაში უფროსმა რძალმა და დიასახლისმა: მიგებებით გაუშვირა ორივე ხელი, რომელიც ზრდილობიანად ორისავე ხელით ჩამოართვა ჯერ ერთმა და მერმე მეორე სტუმარმა. - ცხო, როგორ გიკითხოთ, თავად, საქონლით, ჯალაბობით? - ალერსიანად ეუბნებოდა მახია. - დაგვირჩა შენი თავი ვცოცხლობთ, ღთის მადლით, ჯერ კიდევ სული გვიდგია. ონისემ გადიწვია სტუმრები გრძელ "შკამზედნ დასასხდომად, და სტუმრებიც წყნარად გადავიდნენ, წყნარად აიხსნეს ნაბდები, რომელიც უმცროსებმა ჩამოართვეს და წყნარადვე დასხდნენ. ბოლოს ერთმა სტუმართაგანმა, რომელიც უფრო ყმაწვილი იყო, გადიწია ჩოხის კალთა, ამოიღო ჯიბიდგან ბოთლით არაყი და გადასცა ბალღს. - აბა, რად გინდოდათ, ღთის მადლსა! - უთხრა ონისემ: - რაისთვის ირჯებოდით? - რა გვიშავ, შენი ჭირიმე, მტერი ხომ არა ხარ? - ბედშავო ჩემო თავო მტერი რომ არა ვარ, განა მე კი ვგიშოვიდით არაყსა? ამის შემდეგ ისინი დამშვიდნენ და გაჩუმებულები იყვნენ იმ დრომდინ, სანამ მახია გამოვადოდა სენიდგან. - დაბრძანდი, მახიაუ, ერთაი ორაი სიტყვაი გვაქვს სათქმელი, - დაიწყო ერთმა სტუმართაგანმა. მახიამ მოიკეცა კერასთან, ონისე ჩამოჯდა "მარტოშკამზედ". - აბა, მოვსულვართ თქვენთან სახვეწრადა, - დაიწყო ისევ იმ სტუმარმა, რომელმაც პირველში დაიწყო ლაპარაკი: - მოვსულვართ და ჯერ ღთის სახელს ვახსენებთ და მერმე იმას გეტყვით, რაიც გულში გვიძევს. - ღთის სიტყვას უბნობ, მამუკაო, ღთის მადლმა - უთხრა ონისემ. - თქვით, ჩემო ყველაუ, ყური თქვენკენ გვაქვს, - დაუმატა მახიამ და გადაიგდო თავზედ შალის წვერი, რომელიც ყურზედ ჰქონდა ჩამოხვეული და სმენას უშლიდა. - ჩვენ მოვსულვართ შუაკაცებად, ამ ქალასა გთხოვს გირგოლაი თავის ძმისთვის, - დაიწყო ისევ მამუკამ. - ოჯახობა კარგია, ბიჭია-და - კაი ბიჭი, ღთის მადლმა, არც რაით არ დაიწუნების, - დაუმატა მამუკას ამხანაგმა. - გირგოლაია და ხემწიფის სამსახურში არის ჩაფრადა, ყველაფრით შემწეობა შეუძლიან. - აბა ღმერთს ვერ შევცოდავ, ოჯახი კარგი აქვსთ, ხევში განთქმულია, მაგრამ გირგოლაის ძმა ნინიაი სულ ცხორში დადის, გირგოლას ჯალაბობა არავინა ჰყავს, და ეგ ქალი რას გააწყობს იმათ ოჯახში? - ფიქრის შემდეგ წარმოსთქვა ონისემ. - რაი უშავს, შენაი ჭირაიმე, ბატარა ხომ აღარაა ნუნუ? - ბატარა არაა, მაგრამ სახლის პატრონობას დიდი თავი უნდა. გირგოლას სახლი დიდი აქვს და სტუმარი ბევრი მისდის, ყველას დახვედრება უნდა. - აბა ჩვენ კი მოვსულვართ, გეხვეწებით - გაწბილებულს ნუ გაგვგზავნით, და ახლა თქვენ იცით. - რაისთვი გააგდო გირგოლამ თავისი ცოლი? მოიყვანოს და მაშინას ორ რძალს ოჯახობაში არც რაი არ გაუჭირდების. - მოიყვანს, მოიყვანს, მა რასა იქმს? - რაი ვქმნა, მეტად უღმთოა გირგოლაი, თავის ცოლსაც სულ აგინებდა, სცემდა, თმით ათრევდა და რაი უნდა ვქმნა, არ ვიცი! კიდევ დაღონებით წარმოსთქვა ონისემ. ამგვარმა ვაჭრობამ კარგა ხანს გასწია, თუმცა მახიას წინადვე ჰქონდა გარდაწყვეტილი, რომ ნუნუ ნინიასთვის მიეცა და, რასაც მახია გარდასწყვეტავდა ონისესთვინაც გადაუბრუნებელი კანონი იყო მაშასადამე, გამარჯვებულნი უნდა შუაკაცები დარჩენილიყვნენ. ქალის პატრონები მხოლოდ ურვათის მოსამატებლად-ღა ლაპარაკობდნენ. - ღონივრები არიან, შენაი ჭირაიმე, აჰკიდე მძიმედ, და ისინიც ასწევენ... ცხო რაი-ღა ლაპარაკი გინდათ ურვადზედ, - უთხრეს შუაკაცებმა. - თხუთმეტი ძროხა ურვათი, ერთაი თუმანი მახიას - გასამზრდელო. ერთაი ცხენი სადედისძმაო, ხუთი მსუქანი ჭედილაი, თავის სატან-საპოხით. - ოჰო, ჰო, ჰო!. - თავის გაქნევით და მწარედ წარმოსთქვა მამუკამ, - ბევრია, ბევრი. - ჩვენ ნაკლებ ქალს არ გავიყვანთ სახლიდგან, არა! - წყენით წამოიძახა მახიამ და მერმე დაუმატა: - თქვენს ხათრს რაი ვუყო, თორემ სხვებიც ბევრი მყვანდა მთხოვარი... აგრემც დამირჩებით, რომ ურვადსაც მეტს გვაძლევდნენ, მაგრამ ჩვენც "გორს" ვეძებთ. ისინი ჩქარა მორიგდნენ, აიღეს ნიშნად ხუთი მანათი და გარდასწყვიტეს ნუნუს გადაცემა იმ ოჯახობაში, რომელშიაც შესვლას ქალი სიკვდილს რჩეულობდა. ნუნუ, მთის ხალხის ჩვეულებისამებრ, სენიდგან არ გამოდიოდა, მაგრამ ზოგიერთი სიტყვებიდგან კი ესმოდა, რომ ლაპარაკი იმას და იმის გათხოვებას შეეხებოდა ის ცდილობდა - ყური დაეგდო, გაერკვია, რითი გარდასწყდებოდა იმის მომავალი, რომ გაეგო მართლა გამოიმეტებენ ისე უღმერთოდ და ადვილად გასაყიდად, - მაგრამ, საუბედუროდ, სამყოფი სახლი კარგა დიდი იყო და სენა - დაშორებული მოლაპარაკეთაგან; ასე რომ ნუნუმდინ კარგად ვერ აღწევდა იმათი საუბარი. იმას უდუღდა გული და უდუღდა იმისთვის, რომ თავის სახლეულები არც კი ჰკითხავდნენ იმას. მოსწონდა ნინია თუ არა. ბოლოს, ნუნუ მღელვარებამ იქამდინ დაასუსტა, რომ ამ საგანზედ ფიქრიც კი ეზარებოდა. ის ფიქრობდა მარტო თავის სატრფო იაგოზედ, რომელიც ეხლა, უეჭველია, კალოში ელოდა. იმან დაუწყო ღმერთს თხოვნა, რომ, რითაც იქნებოდა, - დაჰპირდებოდნენ იმის თავს. თუ არა, - ჩქარა გარდაწყვეტილიყო და სტუმრები წასულიყვნენ, მოჰშორებოდნენ თავიდგან. ამ უკანასკნელ წადილის ასრულებამ დაუგვიანა და ჩქარა გაშალეს ვახშამი და მოჰყვნენ ახალი დანიშნულების სადღეგრძელოს. ამ ხანში იაგო მოუთმენლად ელოდა ნუნუს, რომლის დაგვიანებაც ისე აწუხებდა და აღშფოთებდა იმის გულს. მთის ხალხი თითონ ბუნებისაგანვე, საზოგადოდ, შეჩვეულია მოთმინებით მოლოდინს, მაგრამ იაგოს ამ ჟამად სრულებით დაჰკარგოდა ეს ჩვეულებრივი მოლოდინი და გული ძგერისაგან ვეღარ შეებორკილა. ის, ვინ იცის, მერამდენედ მიიპარებოდა ღობესთან, გასცქეროდა აღგზნებულის თვალებით ნუნუს სახლს, მაგრამ იქ არავინ მოჩანდა და იმედ-გარდაწყვეტილი ბრუნდებოდა ისევ მაღალ ბალახებში, რომელიც იმასა ჰფარავდა კაცის თვალისაგან. იმას ათასმა აღგზნებულმა, ეჭვით სავსე ფიქრმა გაურბინა თავში და უხურებდა შუბლს. ამ მოუსვენარმა მღელვარებამ იაგო იქამდინ მიიყვანა, რომ ვეღარც დაჯდომა მოეხერხებინა და ვეღარც ზეზე დგომა. ბოლოს, როდესაც აზრი დაეღალა მუშაობისაგან, სხვადასხვა სურათები შეუერთდა ერთად და გადაიქცა ერთმანეთში გადახლართულს, არეულს საგნად, რომელსაც ის ვეღარ არჩევდა იმას ვეღარ მიექცია აზრი განსაკუთრებით ერთი საგნისათვის. იაგო იქამდინ მივიდა, რომ თავბრუ დაესხა, მუხლები უნებლივ ჩაეკეცა და ღონემიხდილი ჩაჯდა. ასე თავდავიწყებაში, თითქმის ბურანში, დარჩა ის რამოდენიმე ხანი ბოლოს, თითქოს გამოღვიძებული, ღრმა, მაგრამ მოუსვენარი ძილისგან, რომელსაც არაქათი წაერთვა, ფერი მიეხადა იმისთვის, - წყნარად აიღო იმან დაღონებული თავი და მწუხარეხით შეჰხედა ცას, რომელზედაც გადაჭედილი იყო მხიარული ვარსკვლავები, რომელთა სხივიც მთრთოლარედ კამკამებდნენ სივრცეში. ცისკარი კარგად გადახრილიყო, მაშასადამე, ღამე ცოტა-ღა რჩებოდა და ნუნუ კი მაინც არა ჩნდებოდა. იაგო წამოდგა წყნარად, მივიდა კიდევ ღობესთან და კიდევ გაჰხედა ნუნუს სახლს, საიდგანაც ჯერ კიდევ შუქი გამობჟუტავდა. იაგოს გაუკვირდა აქამდინ სახლის პატრონების ზეზედ ყოფნა, რადგანაც ამ დროს არც ბედნიერი დღე იყო და არც ავადმყოფი ქყვანდათ ვინმე, რომ იმისთვის ეთიათ ღამე. მაშ რა მიზეზი უნდა ყოფილიყო ნუნუს სახლობის უძილობისა? ის წყნარად ავიდა და გადავიდა ღობეზედ. წყნარად და სიბრთხილით გასწია ქალის სახლისკენ, სადაც უნდოდა შეეტყო ნუნუს დაგვიანების მიზეზი. ის მიდიოდა სიბრთხილით, რადგანაც ეშინოდა გზაში მოულოდნელად არავინ შეჰფეთებოდა და ამით მიზეზი არ მიეცა მეჭორე ხალხისთვის, რომელთაც ისე უყვარს სხვების საქმეზედ ლაპარაკი და სჯა. იაგო, სანამ დაადგამდა დედამიწას ფეხს, წყნარად სინჯავდა მიწის მდგომარეობას და თუ ქვას იგრძნობდა სადმე, ისე მოჰხვევდა ბანდულებიან ფეხის გულებს, რომ ქვა უნებლიედ არ განძრეულიყო, არ გამოეღო ხმა და მით არ დაერღვია ღამის იდუმალი გაჩქურება (გაჩუმება). იაგო მიახლოვდა სახლის კარებს, ნიავსავით წყნარად ავიდა დერეფანზედ და კარებთან კუნჭულში მიიკუნჭა. იმას უნდოდა შეეტყო რაზედ ლაპარაკობენ სახლში, ან ვინ არიან იქა, მაგრამ სახლიდგან ლაპარაკი კარგად ვერ გამოდიოდა და სარკმელი კი მეტად მაღლა იყო, რომ შეცქერა შესძლებოდა; ამისთვის ის გამობრუნდა ამ ადგილიდგან, სახლს მოუარა უკანა მხარეს და ავიდა ბანზედ, იპოვნა ერთი ერდოთაგანი, რომლებიც ისე ხშირად არის მოხევეების ბანებზედ და დაიწყო იქიდგან ყურება. იმის თვალს წარმოუდგა გაშლილი სუფრა, სახლის პატრონი, იმისი ცოლი და ორი სტუმარი, რომელთაც ვახშამი გაეთავებინათ და საყველაწმინდოს-ღა სვამდნენ. რასაკვირველია, ორივე სტუმარი იცნო იაგომ, რადგანაც ესენი იმის სოფლელები და მეზობლები იყვნენ მაგრამ რა უნდათ ნუნუს სახლში ამ დროს, - აი რის გაგება სურდა იაგოს. - უფალმა კეთილი ჰქმნას ჩვენი საქმე, კეთილი! - შემოესმა იაგოს სტუმრების ხმა და პირველი სიტყვებიდგანვე გაიგო საცოდავმა მიჯნურმა, რომ ლაპარაკი ნუნუს გათხოვებას შეეხებოდა. - მაშ ნუნუ დანიშნეს?! - უნებურად და მწუხარებით წამოიძახა იმან, და გული ხელახლად აუდუღდა. - ურვათისა კი არ დაივიწყოთ, - დაიწყო ონისემ. - აბა ურვათს რაი-ღა დაგვავიწყებს, - მისცეს პასუხი. - არ დაივიწყებთ და თქვენ პატივისცემასაც გადაგიხდით, ღთის მადლმა! - ჩაურთო მახიამ. - დიდი მადლობელი, მადლობელი, მახიას დარჩენამ, ჩვენთვის მაგაზედ უკეთესი პატივისცემა რაი-ღა იქმნების, რომ ჩვენ გაწბილებულები არ გაგვგზავნეო, - მიფერებით ეუბნებოდნენ სტუმრები, რომელთაც ქეიფის გამო ენის დაბმა დასტყობოდათ. - აბა, თქვენც კარგად იცნობთ იაგოსა, - დაიწყო ისევ მახიამა: - გულადობით გინდათ, თუ მუშაობით, ხევში განთქმული ვაჟია და ისიც კი გვთხოვდა ნუნუსა და თქვენის ხათრით იმასაც უარი ვუთხარით. - რაია იაგო? - წყენით უპასუხა ერთმა სტუმარმა: - მებატონის ყმაა, ცხო რაი?.. არცა მიწა იმისთვი, არცა სახლი და არცა კარი!. იმას კაცობა რომ ჰქონდეს, თავის მამის სახლს არ, აიღებდა. - ჰაი, ჰაი, რომ არ აიღებდა არ აიღებდა, უფლის მადლმა წამოიძახა ონისემ და მერმე დაუმატა: - ან ურვათს საით აუვიდოდა? იაგოს ეს სიტყვები ლახვარად ხვდებოდა გულში და აგონებდა თავის წარსულს. იმას თვალ-წინ წარმოუდგა თავისი დედა, როდესღაც თავისუფალი, ღალატით და ძალით გაყიდული ერთს მებატონეზედ; მოაგონდა თავისი მამა, რომელმაც სული დალია მამულისთვის ბრძოლაში; მოაგონდა ბოლოს დაქვრივებული უპატრონო თავისი დედა, რომელიც უსამართლობით ღა ძალით ყმად იქმნა დაწერილი, და ჩაჰკიდა თავი. ის წაიღო ღრმა ფიქრებმა, რადგანაც ის, თავის მეზობლების სწორა, როდესღაც განთქმული თავისუფალი გვარის, დღეს შექმნილიყო ყმად და სხვების უსამართლობას, სხვების ძალის მოტანას დღეს იმას უსაყვედურებენ, თითქოს ყველა ამაში ის ყოფილიყვეს დამნაშავე... ის მეზობლები, რომლებიც შემთხვევით გადარჩენილიყვნენ იაგოსთანა დღეს და მარტო შემთხვევით შეეძლოთ თავის თავისთვის დაეძახნათ სახელმწიფო თავისუფალი გლეხები, ისე მკაცრად ჰკიცხავდნენ იაგოს ქცევას. საკვირველი და საწყენი იყო ონისეს და იმის სტუმრების სიამაყე, როდესაც იმათი მდგომარეობა სანატრელი არ იყო და თითონ სიტყვაც "თავისუფალი გლეხი" თავის მნიშვნელობას ჰკარგავდა. მაშ რაღად აკლებდნენ იაგოს იმ ბედნიერებას, რომელზედაც ყველა ცის-ქვეშე ქმნილებას ნება ჰქონდა? იმისთვის, რომ ის ყმად დაიბადა და შეიქმნა? განა იაგო იყო ამაში დამნაშავე? ყველას ამას, თუმცა გაურკვევლად, მაგრამ ბუნდად მაინც, ჰგრძნობდა იაგო და ეს გრძნობა იყო ისე სატანჯველი, სამწუხარო იმისთვის, რომ გონება ერეოდა და ბრაზზედ მოჰყვანდა. იმან ვეღარ გასძლო იმათი ყურება და წამოდგა, მაგრამ წამოდგომასთან ერთად ამას წარმოუთქმელად მოუნდა ნუნუს ნახვა, ერთი თვალის მოკვრა მაინც, რათა ენახა, შეეტყო, შეემჩნივა იმის სახეზედ - ისიც თანაუგრძნობდა იმ ხალხის გარდაწყვეტილებას და აზრს, თუ არა ალბათ ისიც თანაუგრძნობს, - გაიფიქრა იაგომ თავისთვის და გასცდა სენის ერდოს, მაგრამ ბანის პირს ვეღარ მიაღწივა და საჩქაროდ გამობრუნდა იმ ერდოსდან, საიდგანაც იმედი ჰქონდა თავის სატრფო დაენახა. სენაში ჩაიხედა თუ არა, იმას დაუწყო გულმა ძგერა და დაინახა დაღონებული, მოწყენილი და თვალებ-ცრემლმორეული ნუნუ, რომელსაც სახეზედ ეტყობოდა ის მწუხარება, რომელიც გამოევლო ამ ცოტა ხანში. იაგო კარგა ხანს უყურებდა იმას, თანაუგრძნობდა იმის მდგომრეობას, მაგრამ იტანჯებოდა, რომ ნუგეში ვერაფრით მიეცა და სიშორის გამო ხმის გაცემაც ვერ გაებედნა; თუმცა იქნება ახლოც რომ ყოფილიყო, იმ მღელვარებაში ძნელად მოახერხებდა სიტყვის გაცემას. ბოლოს, იაგომ აიღო კენჭი, დაუმიზნა და წყნარად გაუშვა. კენჭი წავიდა ტრიალით და ქალს პირდაპირ კალთაში ჩაუვარდა. ნუნუ შეჰკრთა, წამოხტა და შემოიხედა მაღლა. იმან დაინახა იაგო, რომელიც გაშმაგებულის თვალებით უყურებდა, და გაიღიმა. რამდენიმე წუთის ცქერამ დაუმტკიცა იმათ, რომ ისინი ერთმანეთისათვის გაჩენილან და იმათი სიცოცხლე უერთიერთმანეთოდ შეუძლებელი შექმნილიყო იაგომ ვეღარ გასძლო და მთრთოლარე, მაგრამ გაბრთხილებულის, ჩუმის ხმით ჩასძახა: - - საჩალეში გამოხვალ? - აკი გითხარ, - მისცა ნუნუმ პასუხი, ისეთისავე ჩუმის ხმით. - ჩამოვდნი შენის ლოდინითა. - აბა რაი ვქნა? ფეხი აღარ წაიტეხეს სტუმრებმა და ჯერ არც ვინ დაწოლილა. - მაშ მოვიცადო? - ჰკითხა იაგომ, რომელიც მაინც ვერ მოჰშორდებოდა ამ ადგილებს, თუ გინდ ნუნუს უარიც ეთქვა გამოსვლაზე. - შენ იცი - მოკლედ უპასუხა ნუნუმ მხრების აწევით და ისეთის ხმით, თითქოს უნდოდა ესაყვედურა ამგვარის კითხვისთვის. ამ დროს შემოვიდა მახია, რომელსაც სტუმრები გაეცილებინა და დასაწოლად მოდიოდა. იაგო და ნუნუ გაჩუმდნენ. - რას უზიხარ, ქალაუ რად არ დაწვები? - ჰკითხა მახიამ. - ჯერ შენ არ დაწოლილხარ და მე საით დავწვებოდი? - წყნარად უპასუხა ნუნუმ. - გაშალე საბან-გობანი და დავწვეთ. ნუნუმ სიხარულით აასრულა მახიას სურვილი, საჩქაროდ გაუშალა ყველას საგებელი და დააწვინა. მერმე შეჰხვია კერაში ცეცხლი, დააქრო ჩირაღები და თითონაც მიწვა, ისე - გაუხდელი. ღამე ცოტა-ღა რჩებოდა და, რასაკვირველია, უძილო ხალხს ჩქარა უნდა დასძინებოდა, მაგრამ წარმოიდგინეთ ნუნუს გაკვირვება, როდესაც ერთბაშად მოისმა მახიას ხმა: - ნუნუ, წაგეძინა? ნუნუმ თუმცა გაიგონა ეს კითხვა, მაგრამ ხმა გაკმინდა და ფშვინვას მოუმატა, როგორც ხშირს ძილში მყოფმა ადამიანმა. - ნუნუ, არ გესმის? ქალმა კიდევ ხმა არ გასცა. - რა ძილქუში დაგაწვა, რაი მოგივიდა?.. ნუნუ! - რაი გინდა? - გაჯავრებით უპასუხა ნუნუმ - გობანაი (ლეიტი, ძირს საგები) ჩემკენ მოიწიე, მინდა რაიმე გითხრა. - მახიაისი, მეძინების, რაი-ღა ლაპარაკისაა, საცაა გათენდების, - უპასუხა ნუნუმ და გადაბრუნდა ხვრინვით მეორე მხარეზედ. მოიწიე მეთქი, სათქმელი მაქვს რაიმე. ნუნუმ გადასწყვიტა, რომ რამდენსაც უნდა ჰლაპარაკებოდა მახია, მაინც ხმა არ გაეცა და ამგვარად თავიდან მოეშორებინა უდროოდ, უბედოდ ავარდნილი დედაკაცი, რომელიც, უეჭველია, სასიამოვნოს არას ეტყოდა. - ნუნუ!. ქალაუ!. აი, ნუღარ გაგაღვიძოს წმინდამ გივარგიმა, კაი ადამიანი შენა ხარ!. არ გესმის? - იძახდა მახია, მაგრამ ჯავრობა და ლაპარაკი აღარ შველოდა, რადგანაც ნუნუ პასუხს არ აძლევდა. მახია რამდენჯერმე წამოიწივა ასადგომად, მაგრამ დაჰზარდა, კიდევ რამდენჯერმე ეცადა ძახილით ნუნუს გაღვიძებას, მაგრამ ძილმა ჩქარა თავი მოსჭრა და თვალები დახუჭა. ნუნუ კიდევ რამდენიმე ხანი ხმა-გაკმენდილი ელოდდა და ყურს უგდებდა მახიას. ბოლოს, გულის ძგერით წყნარად წამოდგა, მოვიდა კარებთან და გააღო. რაწამს გარეთ გამოვიდა, იმას დაჰხვდა იაგო, რომელიც მოუთმენლად იქ ელოდა. ნუნუს დანახვასთან ერთად იმან გაშალა მთრთოლარე ხელები და ჩაიკრა გულში მოხევის ქალი, ნუნუ, რომელიც ემზადებოდა სალაპარაკოდ, რომელსაც ეგონა, რომ ლაპარაკისათვის მთელი საუკუნოები არ ეყოფა, ეხლა იდგა ჩუმად, თავდახრილი, გაწითლებული და სიტყვა ვეღარ მოეხერხებინა. იაგო დასცქეროდა თავის სანატრელს, ჰხედავდა, რომ იმათ ერთმანეთი უყვარსთ, ჰხედავდა, რომ ნუნუ ყველაფერს კისრულობდა იმისთვის, და ისიც ეძლეოდა წარმოუთქმელ სიხარულს. ისე ტკბილი, ტკბილი იყო იაგოსათვის ეს წამები, რომ მღელვარება ვერ შეეყენებინა და თითონ გაბრთხილებაც კი გადაჰვიწყებოდა. იაგომ თავი წყნარად მოიხარა და მიუახლოვდა ნუნუს პირს, რომლის მხურვალებასაც ის აშკარად ჰგრძნობდა თავის სახეზედ; ეს ათრობდა, ჰბანგავდა, ჰხიბლავდა იმას... კიდევ ოდნავ თავის მოხრა-და ნუნუს თმები, რომელიც ქარს გაეშალა და არხევდა, მოხვდა იმის სახეს და მთლად ჟრიალმა აიტანა. იმან ვეღარ გასძლო და გიჟსავით დაეკონა გამშრალის ტუჩებით ნუნუს სახეს, გაშმაგებით და თავდავიწყებით დაუწყო კოცნა. ბოლოს მოჰხვია ძლიერი მკლავები, აიყვანა როგორც პატარა ბავშვი, და, რამდენიმე გადახტომის შემდეგ, გადაიყვანა საჩალეში. ის ჰკოცნიდა და ჩასჩურჩულებდა: "მარტო შენ ხარ მთელი ჩემი სიხარული!. სცადონ - შენი თავი წამართვან, თუნდა მთელი ქვეყანა ამიტყდეს, და ვნახოთ, ვნახოთ, როგორ მოახერხებენ! როდესაც ცოტა დამშვიდნენ და იმათმა აღელვებულმა აზრებმა წესიერი მდინარეობა მიიღო, როდესაც შეიძლეს უფრო დამშვიდებულად დაკვირვება თავიანთ მდგომარეობაზედ, აშკარად დაინახეს თავიანთი უპატრონობა და სამწუხართ მდგომარეობა. იაგო მარჯვე, ყოჩაღი, გულადი და მოსაზრებული ბიჭი იყო, მაგრამ ის იყო უმამულო, ყმა, საკუთრება მებატონისა, რომელსაც შეეძლო დღესვე გაეყიდა, გადაეგდო, ეჩუქებინა ვისთვისმე და, მაშასადამე, იმ დამოკიდებულებაში, რომელსაც თავის ბედნიერებისათვის სხვის ნებადართვა უნდა ეთხოვა; და თუ ეს სხვა, რომელისამე ანგარიშის გამო, არ მოიწადინებდა იმის იმგვარ ბედნიერებას, იაგო სამუდამოდ უნდა გამოსთხოვებოდა თავის სატრფოზედ ფიქრს. - რა-ღა ვქმნათ, რაი-ღა მოვახერხოთ?-ჰკითხა დაღონებულმა იაგომ: - შენ ცხოზედ დაგნიშნეს, სამუდამოდ სისხლი ჩამოგვიგდესს - რაი ვუყოთ, რომ დამნიშნეს?.. მე არცვიზედ არ გავთხოვდები, შენს გარდა მე ცხო არვინ მინდა. - ბარემ მეც არავის დაგანებებ, მაგრამ რაისთვი მოიქცა შენი ბიძა აგრე? არ ეყოფა იმ უღმერთოს მამიშენის წილობა, შენც რომ არ გაგყიდოს? ამ სიტყვებზედ ნუნუს ცრემლები გადმოედინა, მოაგონდა თავისი მამა, რომელმაც ასეთს დროს თავი დაანება და თავის ძმას ნება მისცა ასე უწყალოდ გასრისოს ყმაწვილი ქალის გრძნობა და სიყვარული. - მამა განგებ გაგზავნეს, რომ მე, რაც უნდათ, ის მიყონ, უღმერთონი არიან, უღმერთონი - ნუ სტირი, ჩემო ყველავ გეფიცები წმინდა გივარგის მადლს, რომ მე შენს თავს არვის არ დავანებებ. - ბარემდინ, მაგრამ შენც რაი უნდა ჰქმნა, ბედშავო აგერ ყველა იმას იძახის, რომ შენი თავი შენ ხელთ არა გაქვს!. თავისი შეცდომილება და რად ვერ ახერხებდა ქურდობის და ავაზაკობის თუ არ მოსპობას, ამხანაგობას მაინც. ამისთვის. ის ხმარობდა მათრახს და უსამართლიბას, თუმცა ეს არც ქურდების, არც ავკაცების რიცხვს არ ამცირებდა.

     ამ გაბრაზებაში იყო ის, როდესაც შეჰხვდა იაგოს და გაუხარდა, რომ ჯავრის 

ამოყრა შეიძლო ვიზედმე.

     - რას აკეთებდი აქა ამ დროს?--მკაცრად ჰკითხა დიამბეგმა. პირველში იაგო 

ისე გააკვირვა ამ შემთხვევამ, რომ სიტყვა ვეღარ მოახერხა, მაგრამ, როცა გონს მოვიდა, დამშვიდებით უთხრა:

     - მოკეთეებისას ვიყავ და ეხლა შინ მივდივარ. 
     - მე ვიცი, რა მოკეთეებთანაც იქნებოდი - უთხრა იმან დამუქრებით და მერმე 

მიუბრუნდა ყაზახებს: - დაიჭირეთ, შეუკარით ხელები.

     ყაზახები, რომელთა შორის ნუნუს საქმროც იყო, მისცვივდნენ იაგოს, 

რომელიც უკან გადახტა და გაიძრო ხანჯალი.

     - ჩვენებურნო, თქვენ იქით მიდექით, დე თითონ ეგ მოვიდეს: - შესძახა და 

უჩვენა დიამბეგზედ. დიამბეგი, რომელსაც არამცირედი შეეშინდა ამ სიტყვებისა, უკან მიდგა და შესძახა ყაზახებს:

     - რას უდგეხართ? დაიჭირეთ, შეჰკარით! 
     იასაულებმა ვერ შეჰბედეს იაგოს, რომელიც ანთებულის და 

გაცეცხლებულის თვალებით პირდაპირ დიამბეგს უყურებდა, იაგომ ამის გამო ვერ შეამჩნივა გირგოლას მოძრაობა, რომელიც ჩუმად უკანიდგან უვლიდა.

     მტანჯველის მდგომარეობაში გაატარეს რამდენიმე წუთი. ერთბაშად იაგომ 

იგრძნო უკანიდგან მოხვეული გირგოლას ხელები, რომელთაც მაგრა ჩაებოჭათ ისა.

     იაგო შეებრძოლა და თუმცა ვერ გააშვებინა, მაგრამ თითონაც - ხელის 

გავლება მოასწრო.

     გირგოლა იყო მაღალი, მხარ-ბეჭ გადგმული და ღონიერი. ამისთვის პირველ 

დაქნევაზე ის ყოჩაღად გაუმაგრდა იაგოს, რომელიც ცდილობდა მხოლოდ თავის განთავისუფლებას იმის ხელიდგან.

     - გირგოლაუ, რაი მმართებს შენი? გამიშვი, მომშორდი, თორემ, ღთის  

მადლმა, სისხლი მოვიდა ყელში! -გაანჩხლებით და კბილების ხრჭიალით უთხრა იაგომ.

   გირგოლამ პასუხის მაგივრად ის ძალზედ დაიქნივა, მაგრამ იაგოს ადგილიც 

ვერ აცვლევინა.

  - დაჰკარით, დაჰკარითს- უბრძანა დიამბეგმა. 
  - რაისთვის მრევ მეზობლების სისხლში? შენ თითონ მოხვიდე, თუ გულს 

გერჩის?

   ამ სიტყვების გათავება ძლივს მოასწრო იმან, როდესაც უკანიდგან ხმლის ყუა 

მოხვდა თავში და თვალთ დაუბნელდა.

   - ეი, თქვე უღმერთონო, დაუნდობნო!- ძლივს მოასწრო იმან და მოუქნია 

გირგოლას ხანჯალი, მაგრამ ხმალი მეორედ მოჰხვდა და დარეტიანებული დაეცა მუხლებზედ.

   ამ დროს დიამბეგისგან წაქეზებული ოსის ყაზახები მოცვივდნენ და მაგრად 

შეჰკრეს.

   იაგო ჩქარა მოვიდა გონს, წამოხტა ფეხზედ, გაიბრძოლა რამდენჯერმე, მაგრამ 

თოკებმა, რომელიც ჩასჭირებოდა ხელებში, სისხლი შეუყენეს ძარღვებში და მკლავები იქამდინ დაუდუნეს, რომ მოძრაობაშიაც კი ვეღარ მოჰყვანდა.

   - გირგოლავ რაისთვი მომექეც ეგრე რაი ჯავრი მოგაგონდებოდა? აჰუ, დიაცი 

ყოფილხარ.

   - გაჩუმდის- გააწყვეტინა დიამბეგმა და რამდენჯერმე გადაჰკრა მათრახი. 
   იაგომ კბილები გააღრჭიალა ჯავრისაგან და თავდავიწყებით მივარდა იმას. 

მაგრამ ხელებშეკრული რას დააკლებდა, და მეტის მწუხარებით რამდენიმე მსხვილი, ცხარე ცრემლი-ღა გადმოსცვივდა.

  - უღმერთო, უსამართლო უთხარ - ამჩეხონ მაინც, თუ არა და რას 

მემართლები?

  - მაგას ხვალ შეიტყობ!- უპასუხა დიამბეგმა მკაცრად. 
   იაგო წაიყვანეს ისე შეკრული, რათა შეეგდოთ იმ ოთახში, რომელსაც 

სატუსაღოს ეძახდნენ და რომელიც ზაფხულობით იყო საბუდარი ყოველგვარი ქვემძრომებისა და ჭიაღუებისა, ზამთარში კი - საყინულე, რადგანაც ცეცხლს იქ არ ანთებდნენ და დამსხვრეულს ფანჯრებიდგან ქარი თავისუფლად შემოქშუტუნებდა.

   იაგო თუმცა ყმა იყო და, მაშასადამე, დაჩვეული ყოველგვარს ჯაფას და 

მოთმინებას, მაგრამ მთის წმინდა ჰაერსაც და იქაურ ჩვეულებასაც იყო შეჩვეული. ის თავს იკლავდა და გულს იხეთქავდა ამ შემთხვევით. იმას მაგალითად ჰქონდა თავის მამა-პაპათ ცხოვრება, იმათი სირცხვილი ჯერ კიდევ სირცხვილად მიაჩნდა და სახელი - სახელად. ის ჯერ კიდევ არ გარყვნილიყო ამ ახალ ნიადაგზედ, რომელზედაც ის დაეყენებინა ახალ ცხოვრებას და წყობილებას; ამისათვის იმისი შეგდება სატუსაღოში, მეზობლისაგან ღალატი, რომელიც, ჩვეულებისამებრ, პირდაპირ არა მტრობდა, უსამართლო მტრისაგან მათრახით ცემა გულს უთუთქავდნენ და აგონებდნენ წარსულს ნეტარებას, როდესაც მტრობა თუ მოყვრობა აშკარა და პირდაპირი იყო--.

   ის იტანჯებოდა იმ სატუსაღოში, სადაც შეეგდოთ და, თუმცა გათენებამდინ 

მხოლოდ რამდენიმე საათი რჩებოდა, იმას ყოველი წუთი საუკუნედ ეჩვენებოდა.

   იაგოს მებატონე ერთი იმ დაცვმჯელ სახლთაგანი იყო, რომელთაც ყველა 

ნაჩალნიკის წინ ზურგის ხრა უნდება, მაშასადამე, იმას ამ მხრიდგან არავითარი შემწეობის იმედი არა ჰქონდა.

    რაისთვი დამიჭირეს, რას მემართლებოდნენ! -- ათასჯერ ჰკითხავდა იაგო 

თავის თავს, მაგრამ ყოველთვისინ ერთსა და იმავე გარდაწყვეტილებაზედ მიდიოდა; უღვთონი არიან, უსამართლონი!

  ის კიდევ ამ სიტყვებს იმეორებდა, როდესაც მზე ამოვიდა და კარგა ადგილი 

მოიარა.

  ბატონმა დიამბეგმაც ინება გაღვიძება და თვალების გახილებასთან ერთად 

მოიწოდა თავისი ერთგული იასაული გირგოლა, რომელიც კარებთანვე ელოდა.

  - გირგოლ!-- მოისმა დიამბეგის ძახილი. 
  - ბატონო!-- იყო პასუხი და შეაღო გირგოლამ კარები. 
  - წაღები გაწმინდე? 
  - დიაღ, შენი ჭირიმე. 
   - მომართვი. 
   გირგოლამ მიართო წაღები. ჩააცვა ტანთ და პირ-საბანად იარაღი მოუმზადა. 
   დიამბეგმა მსუქან ხელებზედ წყნარად გადაიკეცა პერანგის სახელოები და 

დაიწყო პირის ბანა.

   ეს წუთები გირგოლამ, --. რომელიც დიამბეგს იქაც კი ეხმარებოდა, სადაც 

დახმარება სრულებით საჭირო არ იყო, --. საუკეთესოდ დაინახა, რათა ლაპარაკი დაეწყო.

    -- წუხელი ქალიან კი მოვასწარით, შენი ჭირიმე, იმ ბიჭს. 
    -- ხომ არ გატეხილა? 
    - აბა, უთქვენოდ იმასთან ლაპარაკს ვინ გაჰბედავდა? 
    -- სწორედ ეგ გაჰქურდავდა მეაქლემეებს, სხვა არავინ! შენ როგორა გგონია? 
    - მაგის მეტი ვინ იქნებრდა, შენი ჭირიმე, -- დაუკრა კვერი გირიგოლამ და 

ცოტა სიჩუმის შემდეგ გაქნილი კაცის ღიმილით გააგრძელა:

  - ღმერთმა მოგცეთ - იღბალი გქონიათ, შენი ჭირიმე!       დიამბეგს იამა ეს 

სიტყვები და გაიღიმა.

  - მაინც ძალიან სცნობთ ავ კაცსა, - დაუმატა გირგოლამ -აი ეხლა მთელ ხევში 

ისე მოგახსენებენ, შენი რისხვა არა მაქვს, რომ თქვენ არა გამოგეპარებათ-რა.

   დიამბეგი უფრო აღიტაცა ამპარტავნებამ. 
  - შენ მე ყოჩაღი მყევხარ, გირგოლა, ყოჩაღი წუხანდელი ქცევისათვის მე შენ 

უთუოდ ჯვარზე წაგადგენ.

   - შენი წყალობა ნუ მომაკლოს ღმერთმა. 
   - იაგოს ბატონი ხომ არ მოსულა? - იკითხა დიამბეგმა. 
   - როგორ არა, შენი ჭირიმე, კარებზედ გახლავსთ. 
   ამის შემდეგ ლაპარაკი გადავიდა იმ საგანზედ, თუ რას უზამდა იაგო 

მოპარულს ფარჩას. გირგოლამ დაარწმუნა დიამბეგი, რომ ფარჩას არამც თუ თავის ბატონთან მიიტანდა, რომელსაც თითქმის კუჭი უხმება შიმშილით, არამედ - რომ თითონ ბატონიც, უეჭველად ერეოდა ამ საქმეში.

   ეს ერთგული ყმა, რომელსაცა ჰსურდა იაგოს დაღუპვა, და სვინიდისიანი 

ბატონი, რომელიც ისე ბრმად ემონებოდა თავის იასაულის, მოსამსახურის სიტყვებს, ამ საუბარში იყვნენ, როდესაც გარეთ მომჩივანნი, - ვინ იცის საიდგან, სად და რა უბრალო საქმეზედ მორეკილნი, - მოთმინებით ელოდნენ იმის გამობრძანებას.

   თითონ იაგოს ბატონიც კი, რამდენჯერმე თითის წვერებზედ, რათა არ 

შეეწუხებინა ბატონი დიამბეგი, მიდიოდა იმის საწოლის კარებთან და წყნარად ჰკითხავდა იქ მდგომს იასაულებს:

    - ბატონმა (დიამბეგმა) გაიღვიძა თუ არა? 
  - გაიღვიძა. მაგრამ ჯერ არ გამობრძანებულა, - მიიღებდა პასუხად და წყნარად 

სულგანაბული ისევ თითის წვერებზედ გამობრუნდებოდა. დანარჩეაო მომჩივანთ კი აი, რა ლაპარაკი ჰქონდათ ერთმანეთში;

   - გაგია! რამ მოგიყვანა ამ ყელის-ჭრა მუშაობაში?ეჰკითხა ერთმა მოხუცმა 

მეორეს, რომელიც, სხვათა შორის, ქვაზედ ჩამომჯდარიყო და სწევდა ჩიბუხს.

   - აბა რაი ვიცი, შენი ჭირიმე! თავად დამიბარეს, თორემ რაი მომიყვანდა მაგ 

შარიანებთან!

   - მეც არ გამიკვირდა, საჩივრად თუ ჩამოვიlა მედქი. 
   - რაისთვი ჩამოვალ საჩივრად? თუ სადაო რაიმე გამიხდა, ჩემი მეზობლები 

გვერდს არა მყვანან? შევყრი ბჭეებსა და ისინი გაგვასამართლებენ.

   -- მაინც, რაის თაობაზედ დაგიბარეს? -- ჰკითხეს კიდევ იმასა. 
   - აბა რაი ვიცი, ე განიმეორა ამან და დაიწყო: - ჯვართ-ვაკეს რომ საძოვრებია, 

თემმაც იცის და ხალხმაცა, რომ ადამის ჟამიდგან ჩვენი სოფლისა ყოფილა. როგორც უწინ იყო, წელსაც ჩვენმა სოფელმა იქ გაგზავნა საძოვარზედ თავიანთი ცხვარი და ჩემი ბალღაი (შვილი) სარქლად ამოირჩივეს. მერე მოსულიყო რაიმე ყაზახები, დაეჭირათ ცხვრები და დახოცვას თურმე უპირობდნენ...

   - მაგათზედ უღმერთონი კი აღარავინ იქნება, ღთის მადლმა! -ჩაურთო 

ვიღამაც.

   - ჩემ ბალღს ვეღარ მოეთმინა და ყაზახისთვის დაეკრაუ 
   - აი, შერჩა ხელები! - მოიწონეს მწყემსის საქციელი. 
   - ეხლა გვეუბნებიან, რომ ყაზახს საექიმო უნდა მისცეთო და ადგილი კი 

ნაჩალნიკის "ყორაულის" არისო...

   - ნაჩალნიკის "ყორაული" საიდგან-ღა მოვიდა? 
   -- აბა რაი ვიცი!-- მთელმა თემობამ იცის, რომ ის ჩვენი ადგილია, ჩვენ კი 

საბალახჭში სამოც ცხვარსა გვთხოვენ!-- ან მაგდენი ცხვარი საით მოუყვანოთ, ან ადგილს რაისთვი გვართმევენ?

   - ურჯულონი არიან, ურჯულონი... სად-ღაა სამართალი! 
   ამ სიტყვებზედ დიამბეგი გამობრძანდა, ხალხი წამოცვივდა ზეზედ და 

ქუდები მოიგლიჯეს თავიდგან.

    მებატონე მივიდა, მდაბლად დაუკრა თავი, დილა-მშვიდობისა მოახსენა, 

მაგრამ დიამბეგმა, ვითომც ვერ შეამჩნივა, ზურგი შეაქცია იმას.

    მებატონეს აშკარად შეეტყო პირისახეზედ ის წყენა, რომელიც იქონია იმაზედ 

დიამბეგის უსვინიდისო სიამპარტავნემ და ოხვრაში გამოითქვა ეხლა ისე გამწარებული წარსულის სიტკბოება.

    იმის გულში აღიძრა სიამაყე, იმან დაიხურა ქუდი და თითქოს წელშიაც 

გასწორდა. ბოლოს დიამბეგი მობრუნდა იმისკენვე და მოელოდდა, რომ ისევ მებატონე თავის დამდაბლებით დაიწყებს ლაპარაკს, მაგრამ მოსტყუვდა, რადგანაც ას გაჯავრებულის, აღგზნებულის თვალებით უყურებდა.

   დიამბეგმა გააღო პირი, რომ შეტევით დაეწყო ლაპარაკი, მაგრამ, რა შეჰხედა 

მებატონის გაანჩხლებულს სახეს და არეულს თვალებს. შეშინებულმა რამდენიმე ნაბიჯი უკან წადგა და დაბალის ხმით დაიწყო;

   --. ა, ა, თქვენა ბრძანებულხართ? 
   დიაღ მე გახლავართ და, ვგონებ, დროც იყო ყურადღება მოგექციათ. 
   - უკაცრავად, ვერ დაგიზახეთ. 
    მებატონემ შეჰხედა და ღიმილი მოუვიდა პირისახეზედ. 
   - რისთვის დამიბარეთ? რა გნებავთ ჩემგან? 
   - უკაცრავად, რომ შეგაწუხეთ, - დაიწყო იმან ბოდიშით: ---მაგრამ ხომ 

მოგეხსენებათ ჩვენი მდგომარეობა? ჩვენ სამსახურის კაცნი ვართ და...

    - მოკლედ მიბრძანეთ, რაცა გნებავთ, - გააწყვეტინა დიამბეგსა. 
    - მე წუხელის შემატყობინეს, რომ მეაქლემეები გაუცარცვავთ მეც გიახელით 

გზების შესაკრავად და თქვენი ბიჭი -შეგვხვდა, რომელიც დავიჭირეთ.

    - ნაქურდალი უპოვნეთ რამე? 
    - არა, ბატონო, მაგრამ ქურდი სწორედ ეგ არის. 
    - მაშ - მე რაღად მიბარებდით, თუ კიდეცა გცოდნიათ, რომ ქურდი ეგ არის? 
    - მე მინდოდა თქვენთვის მეკითხა, შემეტყო... ჰო, იმას მოგახსენებდით... - 

აერია ლაპარაკი დიამბეგს, რომელიც ემზადებოდა სხვის შეშინებას და თითონ კი შეემთხვა ეს უბედურება.

    - ჩემთვის რა კითხვა გინდოდათ? გამოიძიეთ და, თუ დაუმტკიცებთ ჩემს 

ბიჭს ავაზაკობას, გადაახდევინეთ ისე, როგორც კანონი ითხოვს. - ამ სიტყვებთან ერთად ის გამობრუნდა და გასწია ბინისკენ. დიამბეგი კი გაშტერებული დარჩა ამ მოულოდნელის შემთხვევით.

    როდესაც ცოტა ხანმა გაიარა და დიამბეგი გონზედ მოვიდა, ის გაშმაგებით 

მივარდა იქ მყოფ გლეხებს, რომელნიც ქუდმოხდილნი ელოდნენ, თუ როდის ინებებდა დიამბეგი იმათ მოგონებას და გასამართლებას.

    - რა გინდათ? რად მოსულხართ? - დაუყვირა იმან. 
    - რა მოგახსენოთ, შენი ჭირიმე, თქვენ დაგებარებინეთ და ჩვენც გიახელით, - 

მდაბლა თავის დაკვრით უპასუხეს იმათ.

    -- თქვენ დაგებარებინეთ, თქვენ დაგებარებინეთ! - გაუკირცხლა დიამბეგმა, 

გაიარ-გამოიარა და მერმე დაუმატა:

    - რა ვუყოთ, რომ დაგიბარეთ? ეხლა მე თქვენთვის არა მცალიან. 
    გლეხკაცებმა შეჰხედეს ერთმანეთს და ტოკვა დაიწყეს. იმათ ვერ 

გამოერკვიათ - ბატონი დიამბეგი ეხუმრება თუ მართალს უბრძანებს. - რაღას უდგეხართ?-- წადით მეთქი - ცოტა სიჩუმის შემდეგ კიდევ დაუყვირა დიამბეგმა და შეიჭმუხნა წარბები.

  - მოგვისმინე, შენი ჭირიმე, ბატონო. - დაიწყო ერთმა ჭაღარა-მორეულმა 

მოხუცმა. - სწორედ მოგახსენოთ - შენის მეტი საქმე არა მაქვს!- დაცინვით წარმოსთქვა ხევის მმართველმა. - წადით, წადით, ეხლა არა მცალიან თქვენთვის. მე დღეს ქვეშეთს მივდივარ, თუ გინდათ, თქვენც იქ გადმოდით.

  - შე დალოცვილო1 ამ ყელის-ჭრა მუშაობაში მოგვაცდინე და ახლა კიდევ 

ქვეშეთს უნდა წავიდეთ?-- მთის ხალხი თუ თიბვაში პააკითებს რასმე, თორ"მ სხვა როდის, ან რა უნდა იმუშაოს?

  - ხმა გაწყვიტეთ!- დასჭყივლა დიამბეგმა და დაუბარტყუნა ფეხები. 
  - ნუ გაგვიწყრები, შენი ჭირიმე, ბატონო, - დაიწყო ისევ მოხუცმა, - ჩვენი 

სიცოცხლისა და სიკვდილის დღე ეხლა გახლავს და...

   - მე რა?-- ჯანიმც გაგვარდნიათ, თუ ერთს დღეს გასწყვეტილხართ! აი დარდი! 
   -- ბატონო.. 
  --- ყაზახებო!- გააწყვეტინა დიამბეგმა- - მათრახები მაგათ! 
  იქამდისინ შემაძრწუნებლად დაინახეს ეს ბრძანება, რომ იმისთანა გარყვნილ 

იასაულებმაც კი, როგორც გირგოლა იყო, ვერ მოახერხეს ხელის გამოღება ამის გაო 3აზახებს, რომელნიც იმ დროში დიამბეგების და ნაჩალნიკების განკარგულებაში იყვნენ, შეჰხვდათ ბრძანების აღსრულება.

  - უღმერთონო! უსამართლონო! შეუბრალებელნო! გაგვწყვიტეთ ბარემა, 

დალიეთ ჩვენი სისხლი! - გასძასოდნენ გლეხკაცები, რომელთაც მათრასებით უღბერთოდ და შეუბრალებლად სცემდნენ. ცხვირი, პირი, ყურები აღარ გააჩნდათ საცოდავებს, და თქრიალით გადმოსდიოდათ სისსლი...

   ჩქარა შემოფანტეს ეს ხალხი, რომელთ მწუხარებას რაღაცა  სიამოვნებით 

უყურებდა ამ ბრძანების მიმცემი და ხანგამოშვებით აქეზებდა ერთგულ აღმასრულებლებს...

  -- აგრე, აგრე... ყოჩაღ, ყოჩაღ! 
   როდესაც ცოტა გული იჯერა ამ სურათით დიამბეგმა, რიგი მიერგო იაგოს, 

რომელსაც ასე დღის გამწარებას უპირობდა.

  - აბა, ახლა ის ბიჭი მომიყვანეთ! - დაიძახა ამან ბოლოს. 
  - იაგო, შენი ჭირიმე? - იკითხა გირგოლამ. 
  - ჰო, იაგო. 
    იაგო მოიყვანეს რამდენიმე ყაზახმა, რომელნიც თოფებგაშიშვლებული 

მოსდევდნენ იმას, როგორც ერთს ავაზაკს.

   -- რა უყავი ცალები? -- დაუყვირა დიამბეგმა იაგოს მოყვანის უმალეს. 
   - რა ცალები? -- იკითხა იმან და გაშტერებული დაუწყო ყურება. 
   -- ერთი ამას უყურეთ-და!.. ვითომც არც-კი იცისს. ის ცალები, რომელიც 

წუხელ მოიპარე. -- მე არ მომიპარავს. ---- მტკიცედ და გადაწყვეტით უპასუხა იმან. - უბრალოდ სცდილობ ჩემს მოტყუებას, მე კარგად ვიცი, რომ ქურდი შენა ხარ.

   - ღთის მადლმა, არა ვარ. 
   - არა ხარ? 
   - არა. 
   - შენ არ გინდა სთქვა და ვნახოთ, გათქმევინებ თუ არა? მაშ წუხელ, შენი 

დაჭერის წინ, სად იყავ?

   - თქვენ რაი გინდათ? 
   - მე ის მინდა, რომ უნდა მითხრა! - დაუყვირა დიამბეგმა. 
   - რაისთვი უნდა გითხრა? მთელმა სოფელმა იცის, რომ 

ქურდი არა ვარ და ცხო, საცა გინდა ვყოფილიყავ, თქვენ რაი?

   -- გათქმევინებ კი არა, ჯანს გაგაგდებინებ, ჯანს! 
   - ძალა თქვენ ხელშია და ხმალი! ჰაი. ჰაი, რომ გამაგდებინებთ. მაგრამ იმას კი 

არ გეტყვით, საცა ვიყავ.

   - მოიცადე და თუ არ გათქმევინებ, მაშ კაციმც არა ვყოფილვარ! 
   -- ღთის მადლმა, ცოცხალს ვერ მათქმევინებ, და მკვდარი ხომ სულ ვეღარას 

ვიტყვი.

   - გაჩუმდი! - დაუყვირა დიამბეგმა და გადმოუბრიალა თვალები. 
   - რაისთვი გავჩუმდე? რაისთვი დამიჭირეთ? 
   - გაჩუმდი მეთქი, მე შენ გიბრძანებ! 
   იაგოს რაღაც აზრმა გაურბინა თავში და გარდასწვიტა, რაც უნდა ეთქვათ 

იმისთვის, თუნდ ეს იმის საკეთილოც ყოფილიყო, მაინც პასუხი არ ეძლია და ეჯავრებინა დიამბეგი, რომელიც ასე უსამართლოდ ექცეოდა.

    - არ გავჩუმდები. 
    დიამბეგი მივარდა და შემოჰკრა შემდეგის სიტყვებით. 
    - შენ როგორ ჰბედავ, რომ აგრე მეპასუხები? 
    - რაისთვი მცემ? --. უთხრა იმან. 
    დიამბეგმა პასუხის მაგიერად კიდევ შემოჰკრა. 
    - ძალუმ კაცობა არაა ხელშეკრულის ცემა! - უთხრა იაგომ და გააკრაჭუნა 

კბილები.

   - წაიყვანეთ, გამაცალეთ! - დაიღრიალა დიამბეგმა: - გამაცალეთ მეთქჯ, 

თორემ შემომაკვდება ეს ასეთ-აგეთი.

    ყაზახები მისცვივდნენ და წაათრიეს იაგო, რომელსაც შეუყარეს ფეხებში 

ბორკილები და გაგზავნეს ქვეშეთს. ცოტა ხანს შემდეგ დიამბეგი შევიდა თავის ოთახში და დაიწყო მზადება, რადგან თითონაც რამდენიმე საათს უკან ქვეშეთს უნდა გამგზავრებულიყო.

    გირგოლა, რომელიც თან ახლდა და ემსახურებოდა, ერთბაშად 

მივიდა კარებთან, გაიხედა გარეთ, მერმე მაგრა მოიხურა კარები და იდუმალებით დაიწყო:

   - გველეთიდგან!1 ქისტები გახლავან. 
    - რაო? - განსაკუთრებითი ყურადღების მიქცევით ჰკითხა დიამბეგმა და 

მოუთმენლობა დაეტყო პირისახეზედ.

   --- ვერცხლეული და ფარჩა რაიმე აქვსთ ნაქურდალი. 
    - მერმე? 
    - ნაჩალნიკთან მიჰქონდათ საჩუქრაღა, მაგრამ მე იქ არ გავუშვი - თქვენთან 

მოვიყვანე.

   დიამბეგს სიამოვნების ღიმილი გამოეხატა პირისახეზედ. 
   - ყოჩაღ! - შეაქო იმან: - მეც გადაგიხდი სამსახურს, ჩემო გირგოლა. 
    - ღირსი არ ვარ შენს წყალობას, შენი ჭირიმე! - თავის დაკვრით უპასუხა იმან: 

- მაშ, როგორ მიბრძანებთ?

    - აქ ნუ მოვლენ, დაინახავს ვინმე და კარგი არ არის. დ უპასუხა დიამბეგმა და 

ჩაფიქრდა: - იცი რა? ამაღამ მე კობში2 მდავრჩები, ისინიც იქ ამოვიდნენ და იქ მომიტანონ.

    - კარგი, შენი ჭირიმე. 
    ამ დროს დიამბეგის კარებთან მოისმა ზარების წკრიალი და გაჩერდა ტროიკა, 

შებმული სამი ჩერქეზულის ცხენით, რომელთაც კოხტად გვერდზედ ეჭირათ თავები და მოუთმენლად ფეხებს აბარტყუნებდნენ გატკეპნილს მიწაზედ.

    ჩქარა გამობრძანდა დიამბეგი, ჩაბრძანდა ტროიკაში. იემშიკმა დასძრა ვოჟები 

და მკვირცხლი, მარდი ცხეზები მხიარულად, მერცხალივით გაფრინდნენ კობისაკენ...

   სოფელმა გაიგო იაგოს დატუსაღება, იმის გაგზავნა ქვეშეთში და 

გარდასწყვიტა, რომ ის კეღარ დაბრუნდებოდა და თავის სამშობლოს ღრუბელს ვეღარ დაინახავდა. რამდენიმე ბიჭი, რომელთაც შორი-ახლოდგან ეყურებინათ და გაეგონათ იაგოს ლაპარაკი, უამბობდნენ დანარჩენებს და ისინიც ქებას ასხამდნენ იაგოს იმგვარის გულადობისათვის.

  - აბა, ღმერთს არ მოეტყუება, რომ ბრალია იმისი დაღუპვა, -- წარმოსთქვა 

ერთმა.

  -- ბრალია და აგეთი?... 
  - მართლა ან ქურდი ყოფილიყო, ან ავი კაცი - კიდევ ჰო, თორემ რაისთვი 

მოგვდის აგრე?.. ყველაზედ მეტი სამსახური ჩვენ გვადგია, ყველაზედ მეტი ჯაფა ჩვენს ხალხს მოსდის და მოსვენება კი აღარსადაა ჩვენთვის.

  - ეჰ, ჰე, ჰე, ჰე" - ოხვრით წარმოსთქვა კიდევ ერთმა: - სადღაა ჩვენთვის ან 

ღმერთი, ან შეწყალება? ვიღაა ჩვენი პატრონი? რაიც უნდათ, იმას გვიშვრებიან -- თითოოროლაი "მაჭყირობელაინ მოვა და რაც უნდათ, იმას სჩადიან.

  - უწინ თათრობა იყო, ღთის მადლმა, მაგრამ ეგეთი გაჭირვება არ გვინახავს... 

უწინ იარაღი გვეჭირა ხელში და, ვინც ჩვენზედ ძალის მოტანას მოისურვებდა, იარაღია გავცემდით პასუხს. ან დავიხოცებოდით, ან არა-და უსამართლობას არ ავიტანდით.

  ესენი ამ საუბარში იყვნენ, როდესაც გაიგონეს გზირის ხმა, რომელიც ციხეზედ  

(კოშკზედ) შემდგარიყო და იქიდგანა ჰკიოდა;

   -- სოფელო! ჯარი მოვიდა, ბეგარაი არის წასაღები, კომლზედ ურემი 

გამოიტანეთ.

  ხალხი ზარმაცად და უკმაყოფილოდ დაიძრა.ზოგი მამასახლისისკენ, რომ 

მოეხერხებინათ ბეგარის თავიდგან აცდენა, ზოგიც ურმების გასამართად...

  ამ ხანში ნუნუს ყურამდინაც მიაღწივა იაგოს დაჭერამ და ქვეშეს გაგზავნამ. 
   იმ დროს ის წყალზედ მიდიოდა ტაგანა-აკიდებული, იმას მიემატნენ კიდევ 

რამდენიმე დედაკაცი ზოგი ტაგანებით, ზოგიც თულუხებით. ყველანი მხიარულის მოღიმარის სახით შეჰხვდებოდნენ ერთმანეთს, რადგანაც აქ ყველა ჰპოულობდა თავის გულის მეგობარს, რომელსაც უშიშრად ანდობდა თავის გულის გრძნობას, თავის ნაღველს და გაიგონებდა თანამგრძნობელ, დამამშვიდებელ სიტყვას.

   მთელი დღეების მუშაობაში გამტარებელი დედაკაცები, რასაკვირველია, 

სიამოვნებით შეიყრებოდნენ ერთმანეთთან, სიამოვნებით დაიწყებდნენ საუბარს და მთელი დღე მარტოობაში შეგუბებულს მოსაზრებულს ეხლა თავისუფალი მდინარეობა მიეცემოდა.

  ნუნუმაც, რომელსაც პირისახეზედ საერთო მხიარულება არ ეტყობოდა, გასწია 

ერთი ქალისაკენჯმ უკანასკნელმა დაუწყო ლოდინი მოღიმარის პირისახით, მაგრამ, რა ნუნუს შეამჩნია მჭმუნვარება, მაშინვე თითონაც სახე გამოიცვალა და თანაგრძნობით წამოიძახა:

  - რაი მოგსვლია? 
  - დავიღუპე, მარინეისი, დავიღუპე - უპასუხა ნუნუმა და ცრემლები გამოერია 

თვალებში. "

  იმათ გაიცადეს დედაკაცები ღა თითონ უკან დარჩნენ, რათა არავის დაეშალა 

ლაპარაკი.

   - რაი-ღა რაი ამბავია, იაგო - წარმოსთქვა ნუნუმ და სიტყვები ვეღარ გაათავა.       
   - რაი მოუვიდა? თქვი-ღა ჩქარა?-უთხრა დედაკაცმა, რომელსაც 

წარმოუთქმელი მღელვარება დაეტყო.

   - დაიჭირეს . 
   -- ვინ დაიჭირა?    
    -- დიამბეგმა. 
   ---. დიამბეგმა? -განიმეორა მარინემ და სიტყვა გაუწყდა პირში. 
    - რაისთვი დაუჭერია, როდისა? 
    -- წუხელისა, ქურდობა დაუბრალებიათ. 
    ამის შემდეგ რამდენიმე ხანი ორივე დედაკაცები გაჩუმდნენ და ხმა ვეღარ 

ამოეღოთ.

   - რაი უშავს, ბედშავო ჩემო თავო! გამოუშვებენ ისევ,-ბოლოს სცადა 

დამშვიდება მარინემ.

    - დიაღ, გამოუშვებენ!-- ჩემი დაღუპაი უნდოდათ, იმათ დაიჭირეს და ვიღა 

გამოუშვებს იმას! - იმედ-გარდაწყვეტით წარმოსთქვა ნუნუმ და მერმე დაუმატა:

    - იმათ უნდათ სხვაზედ გამათხოვონ, მაგრამ არ გავთხოვდები, არა... თუ ძალა 

დამატანეს - წყალი ხომ ხელთაა.

   მარინემ დაუწყო ნუნუს დამშვიდება, თუმცა იმასაც მწარედ გულს უცემდა 

თავის "გულის საყვარელს" ძმადნაფიც იაგოსთვის. იმას ბევრისა გაეგონა ასე შარმოკიდებით გადაღუპვა თავის ქვეყანიდგან, გადაღუპვა დიამბეგებისაგან, რომელთაც იმ ხანში მინიჭებული ჰქონდათ ისეთი წარმოუთქმელი და წარმოუდგენელი ძალა.

    ბევრი ლაპარაკისა და რჩევის შემდეგ ისინი მივიდნენ ერთს 

გარდაწყვეტილებამდის, რომელნაც ნუნუ უნდა გადაერჩინა ძალდატანებული ჯვარისწერისაგან.

   ნუნუ და იმისი მეგობარი, რამდენადაც შეიძლებოდა იმათ მდგომარეობაში, 

დამშვიდდნენ, გარდასწყვიტეს იაგოს მოლოდინი, რომელიც იმათის აზრით უეჭველად, კარგად თუ ავად, უნდა განთავისუფლებულიყო და ჩქარა მოსულიყო.

   ამ გარდაწყვეტილებით ისინი დაბრუნდნენ თაეთავის სახლში და დაადგნენ 

თავთავიანთ საქმეს. დიამბეგს კი ამ დროს კობში მოელოდნენ, სადაც ერთის მედუქნისას, რომელსაც სასტუმრო ჰქონდა გამართული, უნდა ჩამომხტარიყო. ის ოთახი იქამდისინ შესანიშნავი იყო, რომ პირველსავე შეხედვაზედ შეამჩნევდით რაღაცა განსაკუთრებითი მოწყობილობას: შუა კედელთან ჰქონდა გამართული თლილი ქვის ბუხარი, რომლის აქეთ-იქითგანაც, კედლის ნაპირობაზედ, ტახტები გადაეჭიმათ: ერთი კარი შედიოდა გალავნიდგან და მეორე კი იმის პირდაპირ გადიოდა მინდორზედ, საიდგანაც ხალხის შეუხვედრად შესვლა და გასვლა შეიძლებოდა.

   მით უფრო სახერხო იყო ეს ადგილი იდუმალ სასიარულოდ, რომ ეს დუქანი 

სოფლის განაპირას იყო და მგზავრის ფეხი არ ჰხვდებოდა მინდორს, რომელზედაც უკანა კარი გადიოდა. თითონ ტახტის ფიცრები, რომელიც დალურსმული არ იყო, თავისუფლად აიხდებოდნენ, და ძირს იყო გათხრილი სხვადასხვა სიდიდის ორმოები, რომელიც მსახურებდნენ თავის პატრონს სხვადასხვა დაფარული საჭიროებისათვის.

    დაგვილი, დაწმენდილი ოთახი, გაჩაღებული ბუხარი, თუმცა ზაფხული იყო, 

და შეიარაღებული სომეხი - დუქნის პატრონი - მოელოდნენ დიამბეგს, რომლისათვისაც დაუზოგავად, ბევრს შეშას ეზიდებოდა ნაცვალი თავის იასაულებით.

    ერთი იასაული უვლიდა აქ მყოფს მედუქნეებს და ატყობინებდა იმ დროის 

ღმერთის სწორი კაცის მოსვლას, რომლისათვისაც ვახშამი უნდა მოემზადებინათ.

    ერთ იასაულს მოერეკა სოფლიდგან ხალხი, რომელთაც წამოერეკათ ძუძუთა 

ბატკნები და ელოდნენ დუქნის კარზედ.

    ბატკნები, რომელთაც თავები ამოეყოთ ხურჯინებიდან და 

იმედგარდაწყვეტილად თავები გადაეგდოთ გვერდზედ, თვალებდახუჭულნი მოელოდნენ თავიანთ მომავალს. ზოგი იმათგანი დროგამოშვებით შემაძრწუნებლად დაიბღავლებდნენ და ეს ხმა, ეს მოგონება, ძახილი თავის სამშობლოსი, კაცს ჟრუანტელს გაუტარებდა გულში დიამბეგი, მოსვლის უმალეს, შებრძანდა მომზადებულს ოთახში, სადაც შეჰყვა ქუდ-მოხდილი ნაცვალი.

   - გამარჯვება შენი, - უთხრა დიამბეგმა. 
   - შენი წყალობა ნუ მომიშალოს, - თავის დაკვრით უპასუხა იმას.                                               
    - ვინ არიან დუქნის კართან? 
    - არავინ, შენი ჭირიმე... საკლავები მოგართვეს. 
    - ბევრია? - ჰკითხა პირდაპირ მმართველმა. 
    - თხუთმეტიოდე გახლავთ. 
    დიამბეგმა სიამოვნებით გაიღიმა და გაიარ.გამოიარა. შემდეგ მივიდა 

ნაცვალთან, დაჰკრა მხარზედ ხელი და უთხრა;

   - ბარაქალა, ბარაქალა... შენი ერთგულება მეც არ დამავიწყდება. 
   - ღირსი არ ვარ შენს წყალობას, შენი ჭირიმე 
   - არა, ხარ ღირსი, ჩემო იაკობა, ხარ! 
    ბატონს სამსახური უნდა, შენი ჭირიმე, მაშ როგორ იქნება? 
   - ყოჩაღ,-ყოჩაღ!-- აბა ახლა შენ ის მითხარ, ხომ არავინ გაჯავრებს, ან არ 

გაწუხებს? - არა, შენი ჭირიმე, არავინ, მხოლოდ ერთი მედუქნე მეხირება რასმე და შენის წყალობი იმასაც მალე მოვუგრეხ კისერს.

   - როგორ ჯიუ მედუქნე? - იკითხა იმან და შეიჭმუხვნა შუბლი: - რომელი 

მედუქნეა.

   - აი, სოსიკაანთ ბიჭს მოგახსენებენ. 
   - კარგი, ხვალ მომიყვანე აქა და მე ვაჩვენებ... იაგო გაატარეს? 
   - დიაღ, შენი ჭირიმე, ყაზახებმა გაატარეს... ეხლა გუდაურში იქნებიან. 
   ამაზედ ლაპარაკი შესწყდა, რადგანაც შემოიტანეს ბარგი და დუქნის 

პატრონიც შემოვიდა. დიამბეგმა ღიმილით შეჰხედა იმას, რაღაც ანიშნა თვალით და ჩახველებით უთხრა:

   - იქნება? 
    - ვა, მაშ არ იქნება? - ღიმილათვე უპასუხა მასპინძელმა. 
   ამ დროს მოვიდნენ მედუქნეები სხვადასხვა ფადნოსებით, რომელზედაც ეწყო 

ქათმები, მთელ-მთელი ყველის კვერეულები, გრაფინკები და დოქები ღვინოებით და დაბეჭდილი ბოთლები ევროპიულის სასმელებით.

   დიამბეგმა ეს ყველა მიიღო, ყველას უთხრა თითო-ოროლა სიტყვა და 

დაითხოვა.

    იმასთან დარჩა მარტო სახლის პატრონი, გირგოლა და რამდენიმე ყაზახი. 
   როდესაც ფეხის ხმა მიწყნარდა, უკანა კარები გაიღო და გირგოლა შემოუძღვა 

სამს ქისტს, რომელთაც მოართვეს თავიანთი ნაქურდალი ვერცხლის დანა-ჩანგალი, კოვზები, თასები და სხვა.

     ღირსეულმა მმართველმა მადლი გადაუხადა ღირსეულ ქვეშევრდომებს, 

დაჰპირდა იმათ თავის წყალობას და მფარველობას.

   რა ისინიც გაისტუმრა და მარტონი დარჩნენ, უკანა კარი კიდევ გაიღო და 

დუქნის პატრონი შემოუძღვა მორთულ-ოკაზმულს ოსის დედაკაცს, რომელსაც პირისახეზედ ჩამოეფარებინა მერდინი.

   ამის შემდეგ ჩამოვარდა ფარდა და ხევის მძართველის სადგურში ხდებოდა 

ისეთი სისაძაგლე, რომელიც კი შეუძლიან ჩაიდინოს სვინიდისისაგანაც და ნამუსისაგანაც ხელაღებულმა გარყჯნილმა კაცმა.

   როდესაც დიაძბეგი ამ განცხრომაში იყო, იაგო ბორკილების ჩხარაჩხურით 

მიჰყვანდათ ქვეშეთისაკენ. ერთს ადგილს ისინი შესდგნენ და შეისვენეს. იაგოც ჩამოჯდა.

     თუმა ზაფხული იყო, მაგრამ იმ ადგილებში,, თოვლების სიახლოვით, 

საკმაოდ ციოდა, მაგრამ სიარულით და ფიქრებით გახურებული იაგო ვერ ამჩნევდა ამ სიცივე

   იმას გასწყვეტიყო საკინძე, გული გადაჰღეღოდა და აშკარად გამოსჩენოდა 

ვაჟკაცს ძარღვიანი მკერდი, რომელიც ქშენისაგან ძალზედ ადიოდ-ჩადიოდა.

   იმას იმ დროს დაჰვიწყებოდა თავისი მდგომარეობა, დაჰვიწყებოდა 

ბორკილები, ყარაულები და მთლად მისცემოდა თავის ნუნუზედ ფიქრს.

   იმას ეხატებოდა თვალ-წინ მშვენიერი ყმაწვილი გოგო, რომლის ტანიც ალვის 

ხესავით ირხეოდა; მოღიმარე პირისახე და ცოტა გაღებული ტუჩები თითქოს დალაპარაკებას აპირობდნენ. ჟუჟუნა თვალები მხიარულად ეპატიჟებოდნენ თავისკენ. იაგო იქამდინ. გაიტაცა ამ სურათებმა, რომ ჰგრძნობდა ქალის მოახლოვებას, სუნთქვას; ჰგრძნობდა, რომ ხელი მოეხვია იმისთვის წელში და უპირობდა გახურებულს გულზედ მიკვრას.

   ეს სურათები ისე სასიამოვნოდ, ისე ნუგეშიანად უალერსებდნენ იმას, 

როდესაც მოჰხვდა მათრახი ბეჭებში და გიჟივით წამოაგდო ზეზედ.

    - დაგეძინა განა, შე ზარმაცო? - ჰკითხა ყაზახმა, რომელმაც 

ასე უწყალოდ გადაჰკრა.

    - რადა მცემ? რა დამიშავებია? - ჰკითხა იაგომ და შეჰხედა შეწუხებულის 

თვალით.

   - გაიარე, კარგი! ბევრს ნუ ლაპარაკობ. .- მისცეს იმას პასუხი და კიდევ 

გადაჰკრეს მათრახი.

   - ახ-მე! - კბილების ხრჭიალით და თავის გაქნევით წამოიძახა 

დაბორკილებულმა: - სად- არის სამართალი? სად არის ღმერთი?

   ისინი ჩავიდნენ ქვეშეთში, სადაც იაგო გადასცეს ეტაპის სალდათებს, 

რომელთაც შეაგდეს საპყრობილეში და გადმოუკეტეს კარები.

   იქ იაგომ უფრო თავი მოსვენებით იგრძნო, რადგანაც თავისუფლად ფიქრი 

მაინც შეეძლო.

   დაღალული,  დაწყვეტილი, არა იმოდენი სიარულით, რამოდენიც ფიქრისა 

და მღელვარების გამო, ის მიეგდო პოლზედ და დახუჭა გახურებული თვალები, რომელნიც მოსვენებას ითხოვდნენ.

   თუმცა ის იწვა დახუჭულის თვალებით, მაგრამ ძილი მაინც გაუბრთხა და 

ამის მაგივრად ფიქრი ფიქრზედ ებადებოდა.

   იმას ცხოვლად წარმოუდგა თავისი მდგომარეობა, ის უსამართლობა, 

რომელიც იმისთვის მიეყენებინათ და ას კი ვერ გაეგო, თუ რა უნდათ იმისგან, ან ასე უწყალოდ რა დანაშაულისათვის ექცევიან?

   ის არ იყო ქურდი და ქურდობას სწამებდნენ! 
   ის არ იყო ავაზაკი და ავაზაკობას აბრალებდნენ! 
   იმას უყვარდა და საყვარელს საგანს აშორებდნენ! 
   სცემდნენ, აწვალებდნენ, ამტყუნებდნენ და გამართლების  ნებასაც კი არ 

აძლევდნენ

   რისთვის? რად? ვის რა შეემატებოდა იმისი წვალებით? რად ხდებოდა ეს ასე?-

- ყველა ეს კითხვები გაურკვევლად ტრიალებდა იმის თვალში და დაბოლოება კი არა სჩანდა.

  მეორე დღეს დილით, როცა მზემ კარგად მოიარა, დიამბეგი გამობრძანდა 

გარეთ, სადაც თან გამოჰყვა ერთგული და ბრძანების აღმასრულებელი ნაცვალი.

   ხალხი, რომელთაც საჩივარი ჰქონდათ, იქ შეყრილიყვნენ და პატივისცემის 

ნიშნად ქუდები მოეხადნათ, შორიახლოს იდგნენ, - როდის ინებებდა ხევის ბატონი ამათზედ ყურადღების მიქცევას და იმათ საჩივრის მოსმენას. ყველას მოუთმენლობა ეტყობოდა პირი-სახეზედ, მაგრამ მაინც ვერავის გაებედნა წინ წამოდგომა და თავის ნაღველზედ ლაპარაკის დაწყება.

   დიამბეგი დუქნის კარებთან ტრიალებდა, იპრანჭებოდა და ბოლთას სცემდა, 

ის ისე იქცეოდა, თითქოს ვერც კი ამჩნევდა იქ მყოფებს. ნაცვალი ქუდ-მოხდილი, თითის წვერებზედ, სიბრთხილით უკან დასდევდა, რათა ფეხის მოულოდნელი ხბაურობით არ დაეშალა იმის ფიქრებისათვის.

   -- ნაცვალო! -- ბოლოს დაუძახა დიამბეგმა. 
   -- შენი ჭირიმე! - იყო პასუხი და წინ გამოჭიმული წადგა ნაცვალი. 
   - წუხელ შენა სთქვი, რომ ხალხმა საკლავები მოგართვაო? --ისე სიჩუმითა 

ჰკითხა დიამბეგმა, რომ სხვების სმენას არ მისწვდომოდა იმის სიტყვები.

   - დიაღ, შენი ჭირიმე. 
   - სად არიან? 
   - ქორფა ბატკნები გახლავან, მეშინოდა -- სიცივეს არ დაედურაღა და თავლაში 

შევაყრევინე.

   -. ბატკნები? - ჩაფიქრებით წარმოსთქვა დიამბეგმა და სახეზედ უსიამოვნობა 

დაეტყო.

   - დიაღ, შენი ჭირიმე. 
   დიამბეგი რამოდენიმე ხანს ჩაფიქრდა და კიდევ გაიარ-გამოიარა 

და მერმე შეუტია ნაცვალს.

   - ქორფა ბატკნები რად მინდოდა მეთქი? - გარკვევით და ჩაცივებით 

განიმეორა იმან.

    ნაცვალი, რომელიც მადლობას მოელოდა თავის გულმხურვალე 

მეცადინეობისათვის, არია ამ მოულოდნელმა გაჯავრებამ და თითონაც არ იცოდა რა ეპასუხა.

 - რა მოგახსენოთ, შენი ჭირიმე, - ბოლოს მოუაზრებლად წარმოსთქვა იმან. 
    - არა, თექვსმეტი ბატკანი და ისიც ქორფა, რად მინდა?... მედუქნე ხომ არა 

ვარ, რომ მომეხარშა, კერძებად დამეწილადა და ისე გამეყიდნა?... მიპასუხე: მედუქნე ხომ არა ვარ?

    - არა, შენი ჭირიმე, არა ბრძანდებით. 
    - მაშ რად მინდოდა? - თანდათან ცხარდებოდა დიამბეგი. 
    თუმცა ნაცვალს ვერ გაეგო, რაზედ ცხარობდა დიამბეგი, მაგრამ მაინც კი 

სცადა იმისი დამშვიდება.

    - გავყიდოთ, შენი ჭირიმე, და ფული იქნება. 
    დიამბეგმა შეჰბღვირა და უფრო შეიჭმუხვნა წარბები. 
   - რაო?-- მე უნდა გავყიდო ბატკნები?-- აი შე ბრიყვო მოხევე, შენა! მიკიტანი 

ხომ არა ვარ, რომ ბატკნებით ვივაჭრო?-- შენ არ იცი, რომ ცოლშვილით დაგღუპავ მაგ სიტყვებისთვის?ეციმბირში ამოგიყოფ თავს!

   საცოდავს ნაცვალს არა სახუმროდ შეეშინდა, რადგანაც დიამბეგს თუ მართლა 

მოეწადინა, კიდეც შეეძლო იმისი დაღუპვა და ამისათვის, გაფითრებულმა შიშისაგან, რაღაცა ლუღლუღი დაიწყო.

   - ნუ გაგვიწყრები, შენი ჭირიმე, - ბოლოს ძლივს გაიგნო ენა: - გლეხები ვართ, 

უგუნურები... იქნება ჩვენის უცოდნელობით გაწყენინეთ რამე, მოგვიტევე.

   - გლეხკაცები! - გაუკირწყლა დიამბეგმა: - გლეხკაცები კი არა, სუყველანი 

ეგეთები ხართ. გასწი ეხლავ, მაგ ბატკნების დედები ჩამოარეკინე ჯვარვაკეს ჩემ მწყემსთან, თორემ, არ ვიცი, რა გიყო!...

   -- ბატონი ბრძანდები, შენი ჭირიმე, -- უპასუხა ნაცვალმა თავდაკვრით: - 

ოღონდ შენ ნუ გამიწყრები და თუნდა მთელს ფარას იქ ჩამოვარეკინებ.

   --. არა, შე მხეცო, ძუძუთა ბატკნები რომ დედისთვის მოგიშორებიათ, კაცობა. 

აღარ არის თქვენში? გული აღარა გაქვსთ? არა, რამ უნდა აცხოვროს ძუძუთა ბატკნები უდედოდ?

   -- რა ვქნათ შენი... 
   - კარგია, ბევრს ნუ ყბედობს- გააწყვეტინა დიამბეგმა- - ამ ზაფხულს მოსწოვენ 

და შემოდგომაზედ დედებს ისევ პატრონებს დავუბრუნებთ! გასწი, კარგია.

   - ბატონი ხარ, შენი ჭირიმე 
   - კარგია, წადი. 
   ნაცვალი საჩქაროდ აირია ხალხში და ჩუმად წაიბუტბუტა:--ბატკნები რას 

ეყოფა მაგ ცოდვიანს!

   ამ დროს გამოჩნდა გირგოლა, რომელმაც დიამბეგს მოახსენა: 
   - ცხენები მზად გახლავს. 
   - მზად არის? 

- დიაღ, მე რას მიბრძანებთ: თქვენთან გიახლოთ?

   - არა, შუნ შეგიძლიან დაბრუნდე. ქვეშეთში საჭირო არ იქნები. 

შენს სახლობას მიჰხედე.

   - შენი ჭირი მომცა ღმერთმა. 
   - კარგა თვალ-ყური კი გეჭიროს, თუ გაჩნდა სადმე რამე... ხომ გესმის? 
  --მესმის, შენი ჭირიმე... შენს ხელს იქით არსად წავა. 
  -აბა, შენ იცი. 
  გალავნიდან გამოვიდა ტროიკა ბარგ-ჩალაგებული და მომზადებული. 

დიამბეგი გამოეთხოვა მასპინძელს და წყნარად ჩაბრძანდა ტროიკაში.

    მომჩივრებმა, რომელთაც დაინახეს, რომ დიამბეგი წასასვლელად ემზპდება 

და ყურადღებას არ აქცევს იმათ, წინ წამოიწიეს და ძლივს გაბედეს სიტყვის წარმოთქმა;

    --. ჩვენ შენთან გახლავართ, შენი ჭირიმე. --. დაიწყო ერთმა. 
    -- რაო? - შეუტია დიამბეგმა და მიუბრუნდა იემშიკს: - გასწი!  
    იემშიკს, რომელსაც პირი დაეღო და შესცქეროდა ამ ხალხს, ვერ. 

მოესმა დიამბეგის ბრძანება და ამისთვის გაუნძრევლად იმავე მდგომარეობაში დარჩა, როგორშიაც იყო ბრძანებამდის.

    -- საჩივარი გვაქვს, შენი ჭირიმე მოგვისმინე, --. დაიწყო კიდევ ერთმა 

გლეხკაცთაგანმა.

   - შენ არ გესმის? გასწი მეთქი!-- დასჭყივლა დიამბეგმა და ისე 

წაპკრა კისერშა იემშიკს, რომ იმანაც შეშინებით საჩქაროდ გამოსწია იოჟებს, გადაჰკრა შოლტი ცხენებს და თვალის დას.ძხაძებაზედ ტროიკა და ზედ მსხდომნი მოეფარნენ ცხვირ-წამოწვდილ კლდეს.

    გლეხკაცები ისე გაშტერებულნი დარჩნენ რამოდენიმე ხანს ბოლოს ერთი 

იმათგანი დაეხარა ქვას, აიღო და გაგჯავრებით მიაყოლა მიმავალ ტროიკას უკან.

    - წასვლა შენი და აღარ მოსვლა! - დასძახა ისეთის სიბრაზით, 

თითქოს მართლა ამ ქვაზედ ყოფილიყოს იმ დიამბეგის ბედ-იღბალი.

    გლეხკაცები იქ დარჩნენ კიდევ რამდენიმე ხანი, შესჩივლეს ერთმანეთს 

თავიანთ მწუხარე მდგომარეობაზედ, მოიფხანეს თავები და დაიშალნენ სიტყვებით;

   -- აღარც სამართალია, აღარც შეწყალებას. როდემდის უნდა 

ვიტანჯგეთ ასე. ..

    ქვეშეთში ნაჩალნიკი სადილს ემზადებოდა, როდესაც დიამბეგი 

გამოჭიმული და მხარზედ ხმალ-გადაკიდებული მოწიწებით და კრძალვით შევიდა იმასთან.

    დიამბეგს ქაღალდში გახვეული რაღაცა ეჭირა. 
    - ა-ა! - გააგრძელა ნაჩალნიკმა, რაწამს შეამჩხივა დიამბეგი 

და მერმე დაუმატა: -- შენა ხარ?

    - მე ვახლავარ თქვენს ბრწყინვალებას. 
    -შენ ნჭხე, როგორი იმეპული მეძებრები მომივიდა?  დაიწყო ნაჩალნიკმა 

პირველის სიტყვიდგანვე. "

    -- არა, ჯერ არ მინახავს, თქვენო ბრწყინვალებავ. 
    - ოჰ, ჰო, ჰო, აღარ შეიძლება იმისთანები! სწორედ კალმით ნახატები არიან!-- 

მაგრამ მოიცა, ეხლავე გაჩვენებ. ბიჭო, ბიჭო! წადი ერთი ის მეძებრები შემოიყვანე, იმერეთიდგან რომ მომივიდა, - მიუბრუნდა ნაჩალნიკი თავის ძახილზედ შემოსულს ბიჭს.

    - უეჭველია, კარგები გახლდებიან. თორემ თქვენს ბრწყინვალებას უხეიროებს 

როგორ გამოუგზავნიდნენ?

    - ქება აღარ ითქმის! გუშინ მყვანდა სანადიროდ და სულ 

ერთის საათის განმავლობაში შვიდი კურდღელი წამოაგდეს!-- გესმის - შვიდი კურდღელი!

     - საკვირველი გახლავს. 
     - მერმე რა რიგად ეძებენ და -- რაკი ერთხელ კვალს დაადგებიან. იმათგან 

დაკარგვა ხომ არ შეიძლება! . ზედ კურდღელზედ მიგიყვანენ; შვიდი კურდღელი წამოაგდეს და შვიდივე დავიჭირეთ...

       - რაღას წაუვიდოდა თქვენი ბრწყინვალების მწევრებს, ნამეტნავად 

მერცხალას.

  - ნაზიას, --  გაუსწორა  ნაჩალნიკმა. 
  - დიაღ, დიაღ, ნაზიას. --. საჩქაროდ წარმოსთქვა დიამბეგმა, ჩაახველა 

რამდენჯერმე, წადგა წინ და გაუშვირა ხელი, რომელშიაც შეხვეული რაღაცა ეჭირა.

   -- ეგ რა არის? --. კითხა ნაჩალნიკმა. 
   -- ეს ვიშოვე, თქვენო ბრწყინვალებავ, და თქვენ მოგართვით. 
   ნაჩალნიკმა გამოართო, წყნარად გადაჰხსნა ქაღალდი და თვალებმა 

სიამოვნების ნიშნად გაუღიმეს.

   -- ახ, რა მშვენიერია!. წამოიძახა იმან და ამოიღო მოზრდილი 

ძველებური ხელობის ჩარექა და დაუწყო სინჯვა; -- სად გიშოვნია?

   -- გზაში ოქრომჭედლები შემხვდნენ, თქვენო ბრწყინვალებაჯ, 

ეს მომეწონა და კნეინასთვის ვიყიდე.

   -- ას, დიდათა გმადლობთ, დიდათ... ვეცდები გადაგიხადოთ...ვეცდები 
   - თქვენი კეთილი თვალი ყველა საჩუქარზედ ძვირფასი გახლავსთ ჩემთვის. 
   ნაჩალნიკმა ისევ ჩარექას დაუწყო სინჯვა და სიჩუმე ჩამოვარდა 

ისევ.

   - თქვენო ბრწყინვალებავ!- ბოლოს დაიწყო დიამბეგმა გამოქნილის და 

წყნარის ხმით:- ერთი კაცი დავიჭირე და აქ გაახელით.

   - ვინ კაცია? 
   - იაგო გოგობაიძე. 
   - მერე?                                              - ქურდობაზედ დავიჭირე. 
   - ქურდობაზედ თუ დაიჭირე, სამაგალითოდ უნდა გადაჰხდეს. 
   - დიაღ, თქვენო ბრწყინვალებავ. მეც მაგასა გთხოვთ. მაგაზედ 

ავაზაკი და რაზბოინიკი ხევს კაცი არ მოიპოვება.

   - გადავახდევინოთ.    - ეგების გავაგზავნინოთ, - დაუმატა დიამბეგმა. 
   - გავაგზავნინოთ, რა! - ისე წარმოსთქვა ნაჩალნიკმა, თითქოს 

წყალი მი სწყურებია და წყალს ითხოვსო.

    - მაგის დაკარგვა საჭირო გახლავს, თქვენო ბრწყინვალებავ! 

იაგოს გაგზავნა კარგი მაგალითი იქნება. "

    -- გავგზავნოთ, გავგზავნოთ - მშვიდობიანად განიმეორა ნაჩალსიკმა და ისევ 

ჩარექას დაუწყო სინჯვა.

    ამ დროს შემოიღო კარები და შემოცვივდნენ ძაღლები. ნაჩალნიკს ყველაფერი 

გადაავიწყდა. დააგდო ჩარექა და დაუწყო ძაღლებს ალერსი ბოლოს აიღო შჩოტკი და დაუწყო ერთ ძაღლს იმითი წმენდა და ფხანა. დიამბეგი აღტაცებით ქებას შეასხამდა ძაღლების მშვენიერებას, ლაპარაკობდა რაღაცა ნიშნებზედ, რომელიც ვითომც იმათი ყნოსვის ძალას ამტკიცებდნენ; ნაჩალნიკმა იმას გადასცა შჩოტკი და იმანაც მხიარულის სახით დაუწყო ძაღლებს წმენდა.

    - მე ჩემს ცოლს გაუტან ამ ჩარექას და ვეტყვი, რომ შენ 

მოუტანე. "

    - ჩემს მაგივრად კნეინას მდაბლად თავის დაკვრა გამოუცხადეთ. 
    - კარგი, კარგი, - მოაძახა კარებიდგან ნაჩალნიკმა და დაუმატა, - სანამ შენ 

კარგად გაწმინდე ეგ ძაღლები--. რაც იაგოს შეეხეაბა, შეადგინე ქაღალდები და გავგზავნოთ სუდშიუ

    ამ სიტყვებით გავიდა ნაჩალნიკი და, რა დიამბეგი მარტო დარჩა, 

გაჯავრებით გადასტყორცნა შჩოტკი და წიხლი ამოუქნია მეძებარს, რომელიც წმუკუნით განზე გახტა. - ძაღლების მლოცველნი არიან ეგ ოხრები, თუ რა არის? -წარმოსთქვა იმან გაჯავრებით.

     ამის შემდეგ ის წავიდა კანცელარიაში, სადაც დაიწყო ქაღალდის შედგენა 

იაგოს ავკაცობის და მავნებელ მოქმედების შესახებ; იმ ქაღალდში გამოყვანილი იკო უეჭველი საჭიროება იაგოს მოშორებისა დანარჩენი ხალხისაგან და გაგზავნა იმისი ციმბირში.

     ეს ქაღალდი ერთი კაცისაგან იყო მიწერილი გამომძიებლისა, 

პროკურორისა და მსაჯულისადმი, რომელზედაც რამდენიმე დღის შემდეგ მოაწერა ხელი ნაჩალნიკმა და გაგზავნა მაზრის სასამართლოში ბრალდებულთან ერთად.

     ამ ხნის განმავლობაში ნუნუს ცხოვრება ჩვეულებრივ მიდიოდა, 

ესე იგი დილიდგან საღამომდე მუშაობა, საღამოზედ ქათმებთან ერთად დაწოლა, თუმცა ძილი ბევრჯერ გათენებამდინაც არ მოსდიოდა და დახუჭულს თვალებს მარტო იაგოს სახე ელანდებოდა, ხან ბედნიერად, ხან იმის სასიამოვნოდ, და უფრო ჩქარ-ჩქარად კი უბედ-რად, ტანჯულად და წამებულად.

     იმის შეუხედლივ,-სასიამოვნო, თუ სამწუხარო იყო ეს სურათები, - ნუნუ 

იტანჯებოდა, რადგანაც ორივე დროს მღელვარება ერთგვარად სტანჯავდა, აწუხებდა იმის გულს და ეს კი უღალავდა ღა უსუსტებდა აგებულებას.

      ნუნუს მდგომარეობა მით უფრო ძნელი იყო, რომ იმას ვერავისთვის მიენდო 

თავის გულის მოძრაობა, თავისი აზრები, რომელიც გულში ებადებოდა და ისევ გულში ემარხებოდა, რადგანაც თანამგრძნობელს ვერავისა ჰხედავდა. თავისი მეგობარი მარინეც ამ ხანში სხვა სოფელში დედის ძმისას იყო და, მაშასადამე, ნუნუ ამ მარტო ერთი მეგობარი ქალის ნახვასაც მოკლებული იყო.

    მახიამაც, კარგა ხანი იყო, რაც თავი დაანება იმასთან ჩხუბს და 

ათასში ერთხელ თუ შეჰხედავდა დამცინავის, გველურის თვალით, რომელიც ლანძღვასა და თრევაზედ უფრო დამჩაგრავი, შემაწუხებელი იყო ბედშავი ნუნუსთვის.

   იმას მეტად სტანჯავდა იაგოს უამბობა, რომელსაც თითქო მიწა 

გაჰხეთქიყო და თან ჩაეტანა; იმისი მნახველი და ამბის მომტანი არავინ გამოჩნდა.

   ერთხელ მახია აუტყდა ნუნუს, რომლის ძალათი გათხოვება გირგოლას 

ძმაზედ უეჭველად უნდოდა მოეხერხებინა, მაგრამ ნუნუ ისე ყოჩაღად დაუხვდა თავის ძალუას, რომ მეორედ ამგვარი ძალდატანებით ლაპარაკი ვეღარ გაჰბედა. ის ჩამოეხსნა ნუნუს, თუმცა გულში კი გადიწყვიტა, რომ, კარგად თუ ავად, ეს ქორწილი უეჭველად მოეხერხებინა.

   გირგოლა, რომელიც ამ ხანში დაბრუნებულიყო, ჩქარჩქარად და. 

დიოდა მახიასთან და ესენი, რაკი ერთად შეიყრებოდნენ, ყოველთვისინ რაღაცა საჩურჩულო საგანსა ჰპოულობდნენ.

   ონისე, რომელიც მუდამ სამუშაოდ დადიოდა, თითქოს ვერ ამჩნევდა ამ 

ლაპარაკსა და ხანდისხან განგებ თავსაც კი არიდებდა იმათ.

   ერთ დღესაც გირგოლა სწორედ ისეთს დროს მივიდა, როდესაც 

ონისე მთელი ჯალაბობით და ერთი მოხუცი სტუმრით შინ. იყო. ნუნუმ, რომელსაც თვალის დასანახავად ეჯავრებოდა გირგოლა, რაწამს გაიგონა გირგოლას ხმა, წამოდგა და გარეთ გასვლას აპირობდა, მაგრამ სტუმარმა, რომელიც კარებში შეჰხვდა, გადუღობა ხელი და შეაყენა.

     - ქალაუ! რაისთვი გარბიხარ, რაისთვი მერიდები?-უთხრა იმან. 
     - გამიშვი, "დაგიბრმა თოლები!" - შეჰბღუზუნა ნუნუმ. 
     - რაისთვი გეჯავრები, რაი დამიშავებია შენთვის? - გულნატკენად 

წარმოსთქვა გირგოლამ. |

     - მმარი, მარი მეთქი!" - განიმეორა ნუნუმ და გაუძვრა იღლიის ქვეშ. 
     გირგოლა შესდგა და დაღონებულის თვალით გაჰხედა მიმავალს 

ქალს, ამოიოხრა მძიმედ და თავისთვის წარმოსთქვა:

     - გამტანჯე, ღთის მადლმა, მაგრამ ხელიდგან მაინც ვერ წამიხვალ, თუ გინდა 

რაც უნდა მომივიდეს.

     ამ დროს ონისე და მისი მოხუცებული სტუმარი "პაპა", მოვიდნენ და 

მიესალმნენ გირგოლას, რომელიც სახლის-პატრონმა შინ შეიწვივა.

     -- გარდმოხე, მახიაი გიმასპინძლებს, ჩვენ კი "ცხოგან" უნდა 

წავიდეთ. საქმე გვაქვს.

     - ნუ, ონისეისი, ნუ წახვალ, -უპასუხა გირგოლამ და დაუმატა: 
     - აი პაპაიც ღთის კაცია, ეგეც დარჩეს. ეგეც სიტყვას იტყვის; 

უფროსია, გვირჩევს რასმე.

    ონისე შესდგა და ისეთის თვალით შეჰხედა, რომელიც ეუბნებოდა; "ემანდე 

ჩემი ცოლი, რაც გინდათ, ისა ჰქენით! ჩემგან რაღა გინდათ!

   გირგოლა მიჰხვდა იმის გულის პასუხს და ამისთვის გააგრძელა 

თავის საუბარი.

   -- შენთან მაქვს საქმე, შენთან ბოვედ სალაპარაკოდ. 
   --. ჩემთანა? - გაიკვირვა ონისემ. 
   - ჰო, შენთანა. 
   ონისე კიდევ ჩაფიქრდა რამოდენიმე ხანს და მას შემდეგ წყნარად უპასუხა. 
  - კარგი--. შევიდეთ შინა და იქ მითხარ, რაიც გინდა. 
  - მე კი წავალ, - წარმოსთქვა პაპამა და გაემართა კარებისაკენ. 
   - არა, არა, - საჩქაროდ შეაყენა გირგოლამ, - შენც აქ იყავ, 

უფროსი კაცი ღთის წყალობაა.

    ამ სიტყვების შემდეგ ისინი შევიდნენ სახლში, სადაც მახია მხიარულად და 

ღიმილით მოეგება.

   პირველი მისალმების შემდეგ ისინი დასხდნენ გაჩუმებულნი. 

ყველას პირისახეზე რაღაცა მღელვარება, მოუთმენლობა და ჩქარა სიჩუმის გაწყვეტის სურვილი ეტყობოდა.

    - აბა, რას გვეტყვი, გირგოლავ, რაი საქმე გქონდამ - როგორც 

იყო დაიწყო პაპამ.

    - გვითხარი, რაი საქმეა? - დაუმატა ონისემ. 
    -- საქმე როგორ-ღა არა მქონდა, თქვენი ჭირაიმეთ, საქვეყნოდ 

თავი მეჭრების.

    - რაისთვი, რაისთვი? დ ჰკითხა ონისემ. 
    - იმისთვი, რომ ქალს აღარ გვაძლევთ!... თუ არ გინდოდათ მოცემა, ურვათი 

რაღად აიღეთ და თუ ურვათი აიღეთ, ქალს რაღად არ გვანებებთ?

    ამ სიტყვების შემდეგ ისევ მძიმე სიჩუმე ჩამოვარდა. 
    -- რაისთვი არას მეუბნები? - დაიწყო ისევ გირგოლამ. 
    - აბა რაი გვეთქმის? რაი უნდა გითხრათ? - უპასუხა დაღონებულმა ონისემ. 
    - მითხარი რამე--. თუ გვარს მიწუნებთ, ისა სთქვით, თუ ურვათი 

გეცოტავებისთ, ის მითხარით, თუ არა-და რისთვის მარცხვენთ თემობაში? არა, პაპაისი? - გირგოლა მიუბრუნდა მოხუცსა.

   - ჰაი, ჰაი, რო უნდა გითხრათ რაიმე... რაისთვი არას ეტყვი, ონისე? 
  - რაი ვქნა, ქალაი თავს იკლავს!  არ ნდომულობს მაგის ძმას და 

ძალად საიდგან დავაჯერო?

   - ჰოო! - გააგრძელა მოხუცმა: - თუ ქალს არ უნდა, ეგ ცხოა.  
   - მაშ ურვათი რაღად აიღეს, რაღად მაიმედებდნენ?--. - დაიწყო ისევ 

გირგოლამ: - ღთის მადლმა, ორნი ძმანი ვართ, ორნივე მაგ საქმეზედ გავწყდებიო და მაგ ქალს კი თავს აღარ დავანებებთ.

    - მაგას რაისთვი უბნობ გირგოლაისი, რაისთვი?ესიყვარული  

ძალად არ იქმნების! - დაიწყო პაპამ, რომელსაც ეგონა, რომ იმის მოსაზრებულს. სიტყვებს გავლენა ექნებოდა გირგოლაზედ

   - ურვათი რაისთვი-ღა აიღეს, თუ ქალის იმედიც არა ჰქონ-დათ? - იმეორებდა 

ისევ თავისას.

    - რა, ვუყოთ. რომ აიღეს? პირველი ხომ არაა მაგისთანა საქმე 

ხევში?-- ბევრჯერ ყოფილა მაგისთანა მაგალითი ჩვენ თემობაში, ღთის მადლმა, თემობას ჯვარდაწერილებიც ბევრი გაუყრია და გაუშორებია ერთურთისაგან. თუ კი სიყვარული და გემრიელობა არ ექნებათ, რაღა ცოლქმრობა იქმნების!

    - ეგ იქნება უწინ იყო, იქნება უწინ თემობას ჰქონდა მაგისთანა ძალა, მაგრამ 

ახლა თათრობა ხომ აღარაა? ახლა ქრისტიანების ხელში ვართ. ღმერთმა უშველოს რუსებსა, ახლა სუყველა ზაკონის კანონზედ არის... არა, პაპაუ, ურვათი აუღიათ, ქალი უნდა მამცენ, მე რათ მინდა ან თემი და ან სხვა? მე წინახდელს ჩვეულებას კა არ მივყვები, წავალ. ერთს სიტყვას ვეტყვი დიამბეგს, ნაჩალნიკსა. და ქალსაც წავიყვან და ონისესაც დავღუპავ! ღთის მადლმა, ცოლშვილით დავაღუპვინებ!

    - გირგოლაუ, ნუ, ნუ სჩადით მაგას! ღთის გულისთვის, ნუ 

სჩადით! აბა ძალად ჯვარის წერა, რაი ქრისტიანობაა, რაი სამართალია? ან რაისთვი გინდათ ან დიამბეგი, ან ნაჩალნიკი? რაისთვი გინდა იმათთან ჩივილი? შენმა მეზობელმა თუ გაწყენინა რაიმე, შენივე მეზობლები შეჰყარე, მონახე უფროსი კაცები და, რაიც იმათ გითხრან, ის გაიგონე. "

    - არა, პაპაუ, მე თემის ხალხი არ მინდა, მე ზაკონის გზა კარგად ვიცი, - 

მკაცრად წამოიძახა გირგოლამ და წამოიწივა.

    - ზაკონის გზა ის თუა, რომ ქალს, რომელსაც არ უყვარს შენი 

ძმა, ძალად ჯვარი დასწეროთ იმაზედ? - გაჯავრდა პაპა.

   --- მე ხემწიფის სამსახურში ვარ, მე ეგრე ადვილად როდი 

ამაგდებინებენ მასხარადა. - ცხარობდა გირგოლა.

  თემის პირს ნუ არღვევთ ნათქვამია; "ხმა ღვთისა და ხმა 

ერისაონუ

   -- თემი, შენი ჭირიმე, - დაცინვით წამოიძახა გირგოლამ: - ძალიან რამე არაა 

ჩვენი თემი!-- მე ზაკონით გესაუბრებით, ზაკონითუმაგრამ რას გელაპარაკებით, მაძლევთ ქალსა, თუ არა? - მიუბრუნდა ისევ ონისეს. | - ვინ გიჭერს ქალსა, ვინა? - დაიძახა ონისემ, რომელსაც კარგად ესმოდა გირგოლას ძალა.

    - სულ ეგრე იძახით და ბოლო კი აღარა სჩანს. 
   - თუ კი არ უყვარს შენი ძმა, საითგან უნდა მისცენ? -- ჩაუმატა ისევ პაპამ. 
    - არა, პაპაისი, ჩვენ მაგის დღე არა გვაქვს, რომ ქალი დაუჭიროთ, - გაურია 

სიტყვა მახიამ, რომელიც აქამდინ ჩუმად იჯჯდა და ლაპარაკში არ ერეოდა.

    - ეგ ხემწიფის სამსახურშია,- წარმოსთქვა ისევ ონისემ:-ჩვენ 

მაგასთან ბრძოლის თავი ვინ მოგვცა? დეე წაიყვანოს ის ქალა-შავა.

    - რაი სთქვი ეგა? - წამოხტა გაჯავრებით პაპა: - ფუი შენს 

ნამუსს! ქუდი აღარ გხურავს თავზედ? დიაცი ყოფილხარ, ონისე, დიაცი!-- ძალამ ისე როგორ უნდა შეგაშინოს, რომ ოჯახიდგან ქალი გაიყვანო და ისეთს კაცს მისცე, რომელიც თქვენ ქალს არ უყვარდეს?-- აჰუ! მშიშარაი ჰყოფილხარ, მშიშარაი, მოჯდეს შენისთანა კაცი! .- ხელის ქნევით და სიბრაზით წარმოსთქვა პაპამ.

    --- რაისთვი სჯავრობ, პაპაისი! -- დაიწყო მახიამ. --- მაშ ისა 

სჯობს, რომ ყველანი ციმბირს გაგვგზავნონ ერთაი ქალა-შავას გულისათვის?

    --- ციმბირს რაისთვი გაგვგზავნიან?-- მაშ სამართალი აღარა ყოფილა! ხალხი 

გაწყვეტილა! -- ცხარობდა პაპა: --- ემისთანა მაიმუნებმა უნდა შეგაშინოს? ვაი ჩემო ყმაწვილ-ბიჭობავ, რა გითხრა, თორემ მე ვაჩვენებდი ემას თამაშას.

    -- ღთის მადლმა, თუ ნუნუ არ მომცგს, ესე მოვაშორებ ონისეს 

აქაურობას, რომ აქაური ღურბელიც ვეღარ დაინახოს, --- დაიძახა გირგოლამ.

    -- ვინა? შენა?... აი შე ბუგრიანო, სადა მაქვს ეს დაშნა ტიალი, 

რომ ეხლავ ხმას არ გაგაწყვეტინებ?

    ამ სიტყვებით საჩხუბრად მოიწია პაპამ გირგოლაზედ, მაგრამ 

ონისე და მახია შუაში ჩაუღგნენ და გააშველეს.

    პაპა თუმცა მოაშორეს, მაგრამ ის მაინც არ მშვიდდებოდა და 

იწევდა გირგოლაზედ, რომელსაც თავის მხრით დაედო ხანჯალზედ ხელი და ასე მოელოდა იმას. ონისემ, როგორც იყო, პაპა გაიყვანა გარეთ, გაისტუმრა და თითონ კი ისევ შინ შემოვიდა.

  - დამაცადოს მაგ გაშტერებულმა და თუ ბეგარაში სული არ 

ამოვართვი, მე გირგოლაი არ ვიქნები! - დაემუქრა იასაული.

   ამის შემდეგ ისინი ისევ დამშვიდნენ და დაიწყეს თავიანთ საქმეზედ 

ლაპარაკი.

     - არა, შენი ჭირიმე, ჩვენ ქალს არ გიჭერთ: მოდით როცა გინდათ, წაიყვანეთ 

თქვენი ქალი, - უთხრა ონისემ.

     - ოღონდ შენ კი დასტური დამეცი და, ვინც წამართოს, ალალი 

იყოს. ღთის მადლმა, თუნდა დღესვე გავიტაცებდი.

     - აქედგან ნუ, გირგოლაისი, თორემ მაგათაც მამის ძმები 

ჰყავსთ, უხიფათოდ არ დაგანებებენ, --- გააბრთხილა მახიამ.

     - მაშ საითა?                                                               - მაშ ან მთაში, ან წისქვილში 

გავგზავნით და მაშინ შეგატყობინებ, გაიტყუეთ და რაც გინდათ ის უყავით.

     -- რამდენიმე ხანი გახიზნება კი მოგინდებათ ამ სოფლიდგან,--დაუმატა 

ონისემ.

     - მაგისი  კი მე ვიცი, - წარმოსთქვა მხიარულად გირგოლამ:--მაგრამ როდისა, 

როდის?-- აგერ ორი კვირაა ჩემი ძმა შინ მყავს, მეცხვარედ ცხო დავიჭირე და ის დადის ცხორში. ნინიაიც ჩქარა უნდა გავგზავნო, თორემ, თუ საქონელში პატრონის თვალი არა ბრუნავს, წყალსავით დაილევის.

     .- დაილევის, ღთის მადლმა, დაილევის, -- დაემოწმა ონისე. 
     - თვალ-ყური ჩვენკე გქონდეს, მზად იყავ და, რაწამს საქმე 

ხერსად მოვა, მე მაშინვე შეგატყობინებ.

     ამ სიტყვების შემდეგ ისინი კიდევ რამდენიმე ხანი დარჩნენ ერთად და ცოტა 

მუსაიფის შემდეგ დაიშალნენ.

     გირგოლამ იმავე დღეს დაიბარა რამდენიმე შეიარაღებული ოსი, 

რომლებიც ხევში განთქმული იყვნენ თავიანთი ავაზაკობით და უპატიოსნო მოქმედებით

   ამ დღიდგან ის მზად იყო ნუნუს გასატაცებლად და ელოდა მხოლოდ მახიას 

კაცს, რომელსაც დრო და ადგილი უნდა შეეტყობინა.

    ერთ დღეს მთელი სოფლის ყმაწვილ-ქალობა გერგეტის მთაში, 

სადაც ქუბი და შავი ხილი უნდა მოეკრიფათ, წასასვლელად ემზადებოდნენ. ამგვარად ისინი ყოველ ზაფხულს რამდენჯერმე" შეიყრებიან ხოლმე და არა იმდენად ხილის მოსაკრეფად, რამდენადაც დროს გასატარებლად და გულის გასართობად გაისეირნებენ ხოლმე.

     ქალები გროვდებოდნენ ფოდორცაში და ელოდნენ თავთავიანთ 

მეგობრებს, ამხანაგებს.

      --მახიასი, მეც ხილობ წავალ!- მიექცა ნუნუ თავის ძალუას. 
     - წადი, რაი მენაღვლების? - უპასუხა იმან და როგორღაც 

უცნაურად გაიღიმა; --. მე თითონ მინდოდა გამეგზავნე, გულს გაირთობ, თორემ აგერ რამდენი ხანია, პირზედ ღიმილიც არ მოგსვლია.

   ნუნუმ ამოიოხრა, წყნარად აიღო კალაოა ხელში და პასუხისმიუცემლივ 

გავიდა გარეთ. .

   ნუნუს გასვლაზედ მახიას სრულებით შეეცვალა სახე და განსაკუთრებითი 

ზრუნვა დაეტყო.

   ის მივიდა, გააღო წყნარად კარი და იქიდგან დაუწყო ყურება 

ნუნუს. რომელიც მიეშურებოდა თავის ტოლსწორ ქალებისაკენ რაწამს ნუნუ მოეფარა სახლებს, მახიამ მოუთმენლად დაუწყო ძახილი ერთს პატარა ბიჭს, რომელიც იქვე კოჭებს თამაშობდა.

   იმან მოირბინა საჩქაროდ. ჩაიყარა კოჭები ჯიბეში და დაუწყო ღურება დედას. 
   - გაიარე ჩქარა და გირგოლას უთხარ - ეხლავ აქ მოვიდეს. 

უთხარი, რომ ძალიან საჭირო საქმე მაქვს-თქო.

   ამ სიტყვებზედ ბალღი გაბრუნდა და სირბილით წავიდა, ბახია 

კი შინ შევიდა, სადაც მოცსვენრად მოელოდა გირგოლას, რომელსაც უნდა აღსრულებაში მოეყვანა თავისი სურვილი, რომელსაც ისე შემწეობდა ნუნუს გერგეტის მთაში წასვლა.

   ქალები მხიარულად, სიმღერით და თამაშობით გაემგზავრნენ. 

იმათ ოხუნჯობას და ერთმანეთში ლექსობას ბოლო აღარა ჰქონდა.

   - მთელის თვეობით დამწყვდეული და მუშაობით თავმობეზრებული, ეხლა 

ისინი ჰგრძნობდნენ სრულს თავისუფლებას და ნამდვილს გულწრფელს მხიარულებას ეძლეოდნენ.

    ამათ მისდევდა ნუნუ, როდისღაც მხიარულების, ლხინის და თამაშობის 

მოთავე, დაღონებული, შეწუხებული და დაფიქრებული. მარინეს, ამის მეგობარს, რომელიც ჩამოსულიყო სხვა სოფლიდგან და გვერდით მისდევდა, ვერ გაებედნა ხმის გაცემა თავისი მეგობრისთვის, რათა ნუნუს დამაღონებელის საგნის შეხებით მეტად არ დაელბო მისი გული და ცრემლები არ გადმოსდენოდა იქ მყოფის ქალების სასაცილოდ და საოხუნჯოდ.

    ასე მხიარულად და ლაღობით ქალები შევიდნენ წმინდა სამების 

ტყეში, რომელიც ხატის ტყედ ითვლება. და ამ შემთხვევას იმ გარეგანი შეხედულების დასამშვენებლად ჯადადრჩენია.

   ყველანი გაეკიდნენ მარწყვს, ხახამას, შავ ხილს და ჭუკსა. ასე 

რომ ნუნუ და მარინე სხვების შეუნიშვნელად დაშორდნენ ამხანაგებს ჩავიდნენ მდინარე ჩხერის პირს, სადაც პირები დაიბანეს და დასხდნენ.

   ისინი კარგა ხანს ისხდნენ ჩუმად და ერთმანეთს ხმის გაცემას 

მაინც ვერ უბედავდნენ.

   -- რა ამბავია, რად არას მეტყვი? დბოლოს გასწყვიტა სიჩუმე 

მარინემ.

  - რაი-ღა გითხრა? - მხრების აწევით წამოიძახა ნუნუმ: --ჩვენებმა ურვათი სულ 

აიღეს. მე საქორწილო ტარავალს მიკერავენ. გირგოლაიც ქორწილს ემზადება თურმე და იაგოსი კი არა ისმის. რა, --. წარმოუდვენელის მწუხარებით დაიწყო ნუნუმ და ცრემლები მოერია თვალებში.

   -- მაშ არ იშლიან, ნინიაზედ გათხოვებენ? 
  - მათხოვებენ, -- დაღონებით უპასუხა ნუნუმ და მწარე ღიმილით დაუმატა; .ო 

ღთის მადლმა, საქორწილო ტარავალი სულ არად გადამექცევა, და ნინია კი თავის სახლში ვერა მნახავს.

   -- მაშ რასა იქმ? 
  - მაგას ქვეყანა და თემი გაიგებს. 
  - ბედშავო ჩემო თავო მაშ იაგო რომ არ მოვიდეს, აღარ გასთხოვდები? 
   - არა. 
   -- რაისთვი არა?... იქნება იაგო კიდეც გამოუშვეს და ვინ იცის 

საით წავიდას

   -- რას მეუბნები, მარინეისის-- გაიკვირვა ნუნუმ. 
   -- მართალს ვამბობ, ღთის მადლმა. 
   -- ნუ მეუბნები მაგას, თორგმ გიშუღლებ --. გაჯა?რებით შესძახა ნუნუმ და 

შეიჭმუხნა წარბები-- იაგო მე საით მიღალატებს, ერთურთისათვი ღთის ფიცი გვაქვს მიცემულის.

    - შენ იცი,-- უპასუხა მარინემ და ჩაფიქრდა. 
   მარინე თითონაც იყო შეყვარებული, თითონაცა ჰყვანდა მგულის საყორელინ 

და თითონაც არავისზედ და არაფრისთვის არ გასცვლიდა თავის სატრფოს, არ უღალატებდა იმას, მაგრამ რა ნუნუს მწუხარებას ჰხედავდა და იაგოს დაბრუნება კი საეჭვოდ შექმნილიყო, ამისთვისა სცადა იმის სახელის ამოფხვრა ნუნუს გულიდგან. მაგრამ, რა შეამჩნივა ნუნუს ისეთი გაჯავრება ამ სიტყვებზედ, ის მაშინათვე გაჩუმდა და ნანობა დაიწყო წარმოთქმული სიტყვებისათვის. -მაშ ვერ დაივიწყებ იაგოს? დ ჰკითხა რამდენიმე ხნის სიჩუმის შემდეგ. ვერა, ვერა, მარინეისი, სიკვდილს ვირჩევ, იმის თავს დანებებას... ის ჩემი გულისთვის დაიჭირეს, დაჰკარგეს და მე საით-ღა ვუღალატო?

   -- მართალს ამბობ, არ გეღალატების, - დასთანხმდა მარინეც. 
   - რაით-ღა ვუშველო, რაი-ღა მეწამლების? ჩამოვდნი, ჩამოვხმი იმის 

მოლოდინით და ჩემთვის ნუგეში აღარსაით გაჩნდა. რომ საითმე შემეძლოს, თავს გავყიდდი და იმას კი გადავარჩენდი.

   ამ სიტყვების დროს გადაიწია ტყის შტოები, და რამდენიმე შეიარაღებული 

კაცი გადმოხტა შეშინებულ ქალებთან, რომლებიც წამოცვივდნენ და ერთმანეთს მიეჭუჭკნენ.

   ამ კაცებს შორის ქალებმა იცნეს გირგოლა, რომელიც პირდაპირ 

მივიდა ნუნუსთან, მოჰგლიჯა თავის მეგობარს და დაცინვით უთხრა - ახლაც უარს იტყვი?

   ნუნუ შიშისგან ცახცახებდა და მთლად დაკარგულიყო. მარინეც, 

გაფითრებული, ერთს ადგილს გახევებულიყო.

   - მოვიდეს და გიშველოს იაგომ, - განიმეორა გირგოლამ დაცინვით. 
   - გამოიარე, წავიდეთ, - თითქმის ბრძანებით უთხრა გირგოლამ და 

გადმოუბრიალა თვალები.

   - სადა? - დაფანტვით იკითხა ნუნუმ. 
   - მაგისი მე ვიცი!- კიდევ ჩაიცინა გირგოლამ და გამოსწივა 

მაჯას. ნუნუ თითქოს მაშინ მოვიდა გონს, გირგოლასთვის მოულოდნელაღ გაიბრძოლა და გაეშვებინა.

   - არ წამოვალ ცოცხალის თავით!--შეჰყვირა იმან და თვალები 

გაღუებულს ნახშირსავით აენთო.- არ გავთხოვდები შენს ძმაზედ, ის მე მეჯავრება, შენცა მძაგხარ, ორნივ დიაცები ხართ, მშიშრები-- - გამოიარე მეთქი! დდაუღრიალა გირგოლამ და დაავლო ხელი.

   - ჰაჰაი! დიაცებო, დიაცებო ქუდი რაისთვი-ღა გხურავთ, თუ კი 

დედაკაცზედ ეგეთს ძალას მიიტანდით, მაი ჩემი მანდილი მოიხვიეთ, ეგ თქვენ უფრო დაგშვენდებათ!- იბრძოდა ნუნუ, მაგრამ რას გაჰხდებოდა გამხეცებულს გირგოლასთან, რომელსაც მაგრა გაევლო ხელი და მიათრევდა.

   - მომეშველენით, - დაუძახა არაოლაძ თავის ამხანაჯებს, 

რომელნიც დოინჯ-შემოყრილნი იდგნენ და ისე იყურებოდნენ, თითქოს იმათ თვალ-წინ არა ხდებოდა-რა. ისინი გირგოლას სიტყვებზედ მისცვივდნენ ნუნუს, ასწივეს ცავ-ცივ და წაყვანა დაუპირეს.

   მარინე, რომელიც იქამდინ უსიტყვოდ იდგა, ეხლა მოვიდა ერთბაშად გონსა, 

მოიგლიჯა თავიდგან მერდინი და კაცებს ჩაუგდო შუაში.

   - ჩემს მერდინს დასდეთ პატივი, ჩემს მერდინს აპატიეთ! დაიძახა იმან, 

დარწმუნებულმა, რომ ეს საზოგადო მთის ჩვეულება შეწყნარებული იქნებოდა იმ კაცებისაგანაც.

   შვილის მომკვლელზედ გამწარებულს მამას იარაღით ხელში რომ 

მიეწია, ისიც სცემდა ქალის თხოვნას პატივს და რაკი მერდინი გაეფინებოდა ფეხთან, ისიც უკან დაიხევდა, მაგრამ დიამბეგთან გარყვნილი გირგოლა, რომელსაც გადეარა მთის ხალხის ნამუსი და ჩვეულება, რას დაგიდევდა ქალის თხოვნას, ქალის ლეჩაქს, რომელსაც ისეთი საპატიო მნიშვნელობა ჰქონდა როდესღაც მთაში.

    - აჰუ! - ხელის ჩაქნევით დაიძახა მარინემ: - თქვენ კაცები 

აღარა ჰყოფილხართ! ნამუსიც დაგიკარგავსთ და სირცხვილიც.

    - იყბედე, იყბედე ეგრე, ბევრს გააწყობ! - ნიშნის მოგებით 

და დაცინვით უპასუხა გირგოლამ.

    - მე არ გავაწყობ, მაგრამ მაგასაც მამის ძმანი ჰყვანან, არ შეგარჩენენ, 

გირგოლაისი.

    - ქალაუ, რას -გადამეკიდე, რაი გინდა? 
    - ის მინდა, რომ ნამუსს ნუ გვხდით: კაცები ხართ, ქუდები 

გხურავსთ.

    - ონისეს ნებით ვარ აქა, იმან დამარიგა, რომ გაიტაცეო, რაი 

გინდა, ვის ქომაგად გამოსდიხარ?-- ახლა კი მომშორდი, ღთის მადლმა, თორემ ემაგ ადგილზედ გაგაქრობ.

    - ვის გააქრობ, შე წუწკო დიაცო, შენა? - შესძახა იმასა და 

გაავლო ხელი ერთმა ბიჭმა, რომელიც გადმოხტა ტყიდგან:-აქეთ მოდი, თუ კაცობა რამე გაქვს, აქეთა.

    გირგოლამ იცნო კობა, მარინეს გულთ ძგერის მიზეზი, რომელიც 

მთაში სანადიროდ მიმდინარიყო და ხმაურობაზედ შემობრუნებულიყო იმ ტყეში.

    კობა და გირგოლა მოჰხვდნენ ერთმანეთს და დაიწყეს ბრძოლა: 

ორნივ ძალოვანები შეჰხვდნენ და ორნივ ხერხიანად უვლიდნენ ერთმანეთს.

    გირგოლა ცდილობდა კობას ფლატეზედ გადაგდებას, მაგრამ 

კობამ შეუტყო ეშმაკობა, მოიკრიბა უკანასკნელი ღონე და ძალზედაც დასცა გირგოლა. მასუკან ამოიღო ხანჯალი და, რა გულში ჩაცემას უპირებდა, უკანიდგან გირგოლას ამხანაგი მოეპარა დაჰკრა თოფის კონდახი კობას შემაღლებულს ხელში და ხანჯალი გააგდებინა. გირგოლამ ისარგებლა ამ წუთით და წამოუდგა ზეზე. კობა მარცხენა ხელით დასწვდა ხანჯალს და გამწარებულმა შეუტია ოსს, რომელმაც ხანჯალი გააგდებინა.

   ოსმა წარდგა რამდენიმე ნაბიჯი უკან და მიუშვირა თოფი. კობა 

მარდად გადახტა, აუკრა თოფის ტუჩს ხელი და თითონ ისეთი ძალით დასცა ხანჯალი მკერდში, რომ ტარიც ნახევრამდინ ჩაიმალა იარაში.

   კობამ გამოაძრო ჭრილობიდგან ხანჯალი, მიიხედ-მოიხედა და 

თავის გვერდით ვეღარავინ დაინახა. გაიქცა იმ მხარეს, საიდგანაც დანარჩენი ოსები ნუნუს მიათრევდნენ, და სერზედ შეამჩნია რამდენიმე ცხენოსანი, რომლებიც მიაჭენებდნენ. ესენი გახლდნენ გირგოლა და იმისი ამხანაგები, რომელთაც პატარძალი მიჰყვანდათ გირგოლას ძმის ნინიასთვის.

  კობამ ჯავრით კბილები გაუხრჭიალა, რადგანაც ცხენოსნებს ვეღარ 

მოსწვდებოდა.

   ე დამაცადე, გირგოლაუ, დამაცადე!- დაემუქრა კობა და მოუქნია მუშტი, - თუ 

შენ ხელიდგან წამიხველ და ჩემი ჯავრი შეგარჩინე, ეს ულვაშებიმც ნუღარა მესხმის.

   მაშინ მოაგონდა თავისი საყვარელი მარინე, რომელსაც ბრძოლის დროს 

შიშისაგან გულს შემოჰყროდა და გახურებულს, აღელვებულს კობას კი ვერ შეემჩნივა.

  როდესაც დაბრუნდა კობა ბრძოლის ველზედ, იმან პირველად 

მოკლული ოსი დაინახა, რომელიც გულაღმა გადაბრუნებულიყო და სიკვდილს მწარედ დაემახინჯებინა, დაეღმინჭა პირისახე. "

    კობამ ზიზღით შეჰხედა იმას და დაიძახა: 
   - რაზედ მომაკვლევინე თავი. რაზედ გამრიე შენს სისხლში! 
   მერმე მობრუნდა და დაინახა გულშემოყრილი მარინე და შეშინებული 

გაქანდა იმისკენ.

   ამას ეგონა, რომ მარინეც დაჭრილი იყო და ამისთვის მწარედ 

წამოიძახა:

  - დიაცების ხოცვის დროც მოვიდა, განა? სიკვდილი არა სჯობს 

ამ სიცოცხლეს?!

    მაგრამ, რაწამს დაეხარა თავის საყვარელს, ის მაშინვე გონს მოვიდა, რადგანაც 

კობა ფათერაკს გადარჩენილი, უვნებელი და კარგადმყოფი დაინახა. გულმა აღარ გაუძლო და მადლობის ნიშნად ცრემლები გადმოედინა.

    ის მაგრა მოეხვია კობას და, დარწმუნებული, რომ ყველა უსიამოვნება 

ასცდათ, დაუწყო იმას გატაცებით კოცნა და ალერსი.

    სამწუხაროდ, გრძნობისაგან აღელვებულები ჩქარა უნდა გამოსულიყვნენ 

სასიამოვნო თავდავიწყებიდგან და მწარე ჭეშმარიტება გაეგოთ, და ეს კი კობას, როგორც კაცის მკვლელს, აშორებდა თავის ქვეყანას, თუ თავის ტუსაღად ჩაგდება ან სიკვდილი არ უნდოდა.

    ისინი შეჰკრთნენ, დაფიქრდნენ, მაგრამ ჩქარა გაიგეს თავიანთი 

მდგომარეობა. ამიტომაც ისე საჩქაროდ გამოეთხოვნენ ერთმანეთს, თუმცა ეს დაშორება ყველაზედ ძნელი იყო იმათთვის.

    ქალი გაერია დანარჩენ ქალებს, კობამ კი თოფს წამოავლო ხელი 

და გასწია, ვინ იცის, საითკენუ

   ამავე საღამოს, იმის შეუხედავად, რომ ნუნუ ხმამაღლა უარს 

ამბობდა თავის გათხოვებაზედ, იბრძოდა და არა დგებოდა, სოფ. ხ. საყდარში მღვდელმა ნუნუ და ნინია ძალად შეაუღლა იმ უღლით, რომლიდგანაც დაშორება ხალხის ხელში აღარ იყო...

                          ნაწილი მეორე 


    არშის ციხე, რომელიც თავის სიმაგრით განთქმულია არა მარტოკა ხევში, 

არამედ საქართველოს ისტორიაშიც, თითქოს განგებ შემოზღუდულა ამაღლებული კედლებით, რომელსაც კაცი, გარდა ერთის მხრით, ვერა ღონისძიებით ვერ მიუდგება. ის ერთი მხარეც ისეთი გასაჭირი ასასვლელია რომ ერთს კაცს შეუძლიან მთელი ქვეყნის ჯარი შეაყენოს, რადგანაც ბილიკი, რომელიც წვრილს სარტყელსავით მისდევს სიპს კლდეს, ერთს ადგილს იქამდინ ვიწროა, რომ ერთ კაცსაც კი უჭირდება თავისუფლად გავლა.

   ამრიგად შეძოზღუდული არშის სიმაგრე შუაში შეიცავს მშვენიერს მწვანე 

მინდორს, ათასის სურნელოვანი ყვავილებით და ისეთი ცივის წყაროთი, რომ კაცს უკვდავება ეგონება. აქ გაკეთებულია გამოქვაბულები, რომელშიაც კაცს თავისუფლად შეუძლიან თავის შეფარება. ამ. ციხეს დიდი ხანია რაც თავი დანებებული აქვს, აქ აღარავინა სცხოვრობს; მხოლოდ წელიწადში ერთხელ შეიყრება ხალხი. რომ ადიდოს არშის წმინდა გიორგის დროშა, რომელიც აქვე ერთს გამოქვაბულში ასვენია.

    რამდენიმე ნაბადი, რომელიც გამოფენილი იყო მზეზედ. და ერთის 

გამოქვაბულის გახეთქილის კედლებიდგან ამომდინარი კვამლი ამტკიცებდა, რომ აქ ვიღაცანი უნდა დასახლებულიყვნენ.

    მზე გადაიწვერა. როღესაც ერთი მოხევე. დაღონებული და შეწუხებული. 

გამოვიდა სადგურად გამხდარის ქვაბიდგან, მივიდა წკაროს პირს, დადგა რამოდენიმე ხანი, ამოიოხრა და დაჯდა

    იმის დაფიქრებული სახე, გაშტერებული მიჩემება ერთი მხრისკენ, 

ამტკიცებდა. რომ ის ღრმა ფიქრს მისცემოდა და იმისდაგვარად ეცვლებოდა პირისახის გამომეტყველება. რარიგი აზრიც გაურბენდა თავში ბოლოს კიდევ მძიმედ ამოიოხრა, მიუშვირა მუჭი მჩქეფარე წყაროს და დალევის შემდეგ ძალზედ ამოიქშინა.

    -- რაი ვქმნა, მიყვარს და რაი ვუყო? -- წამოიძახა იმან და 

ჩაჰკიდა თავი

     ამ დროს სახლიდგან გამოვიდა მეორე კაცი და გასწია წყაროსთან 

მჯდომისაკენ ის ისე მივიდა, რომ პირველმა ვერ შეამჩნივა.

    -- ნინიაუ! - მხარზედ ხელის დაკვრით უთსრა ახალ მოსულმა. 
    - ჰა! შეკრთომით წარმოსთქვა ნინიამ და ცოტა სიჩუმის შემდეგ გააგრძელა: - 

შენა, გირგოლაუ?

   - ჰო, მე ვარ, - უთხრა გირგოლამ და ისევ რამოდენიმე ხანს 

სიჩუმე ჩამოვარდა.

   - ახლა ცხორს აღარ მიჰხედავ? - გაწყვიტა სიჩუმე ისევ გირგოლამ, მაგრამ 

პასუხი ვეღარა მიიღო-რა და ისევ თითონ სთქვა:

   - დაილია, ბიჭავ, საქონელი, რაით-ღა უნდა ვიცხოვროთ? ჩვენი 

სარჩო-საბადი ეგაა.

   - მე რაი ვუყო? ოხრათამც დარჩენილა! - დაღონებით უპასუხა ნინიამ. 
   - რაისთვი, რაისთვი7-    - იმისთვი 
   - სულ ხომ დედაკაცს არ მოუჯდები გვერდსა, სირცხვილია, 

ღთის მადლმა ქვეყანა დაგვცინებს.

   -- წყალსამც უზიდნია ცხორიცა და ქვეყანაცა! 
   - აჰუ! - ჩაიქნია ხელი გირგოლამ: -- მაშ რაი გინდა, რა? 
   - რა ვქნა, გირგოლაისი? მე თავადაც არ ვიცი, რაი მინდა ვიწეი, ვდნები და 

იმას კი არა აქვს ჩემი სიყვარულის. რაისთვი შემრთე, რად ჩასდეგ ჩემ ცოდოში?-- მიშველე, მიწამლე რაიმე--.

   - აბა რაი გიყო, რაი გიწამლო?-- ჩემი ცოლი ყოფილიყო, მე გავაგებინებდი, და 

შენ რომ არა შეგიძლიან-რა, მე რაი უნდა გიყოზ-ქალაი ხარ, ქალაის.

   - რაი ვქნა, რაი? - ხელების მტვრევით და თითქმის ტირილით 

წამოიძახა იმედ-დაკარგულმა ნინიამ.

   - რა იყო? კაი-კაი მათრახები იმას და, ღთის მადლმა, იფნის 

სახრესავით მოიქნების.

   - კიდვვ მათრახები, კიდევ ცემა? - წარმოუთქმელის მწუხარებით წარმოსთქვა 

ნინიამ: - განა ცოტა ვცემე?.. აღარ შემიძლიან! გული მიკვდების! იმას რომ ვცემ, ასე მგონია, მე მცემენო...

    - გეუბნები, ქალაი ხარ მეთქი!-- მაგის მეტი თუ აღარ შეგიძლიან-და. ცხორს 

მაინც მიჰხედე... სანამ მე ვეცდები ეგების მოვარჯულო...

    - წავალ, წავალ, მა რაი-ღა უნდა გავაკეთო? აგერ ორი თვე 

შესრულდა რაც შევირთე, მაგრამ იმან არც ცემით და არც დაყვავებით არ მიმიკარა.

    - გეუბნები, მე ვეცდები, შენ კი წადი. 
    --- აგრე, აგრე. 
    - მაშ როდის წახვალ? 
    - აი, გზიურ წავალ... შინ რაისთვი-ღა შევიდე?... - უთხრა 

ნინიამ, რომელიც მივიდა გამოქვაბულის კარებთან, შესდგა რამოდენიმე ხანი, მერმე აიღო გუდა, შესდგა კიდევ, აიღო კომბალი, წარსდგა რამოდენიმე ნაბიჯი სადგურისაკენ, მაგრამ ისევ თავი შეიკავა, გამობრუნდა საჩქაროდ და მოვიდა ძმასთან.

   --. გირგოლაუ, მე მივდივარ და შენ იცის. ღთის მადლსა, ძალიან ნუ 

შეაწუხებ... რა ვუყოთ, რომ არ უყვარვარ, ის ლამაზია და მე... მე კი გონჯი.

    ამ სიტყვების შემდეგ ნინია მღელვარებისაგან ბარბაცით გაემართა ციხის 

გასავლისაკენ და ჩქარა მიეფარა აქა-იქ ცხვირ-წამოწვდილს კლდეებს.

   გირგოლა კარგა ხანს უყურებდა თავის უშნო ძმას, რომელიც 

უმადურად მიიზლაზნებოდა ბილიკზედ და, საზოგადოდ ისეც პატარა, ეხლა თითქოს ერთი-ორად გალეულიყო.

   გარგოლა იდგა და უყურებდა რაღაცა-გვარის თვალებით და კაცი ძნელად 

გარდასწყვეტდა - ამ დროს რასა ჰგრძნობდა იმისი გული. ეს გამოხედვა იყო სიზიზღე, სიბრალულია თუ სიხარული თავის ძმის უხეირობისა

   პატარა ტანის ნინია, კუზიანი და ბლუ, მართლა შესაბრალისს 

სურათს წარმოადგენდა, გალეული და გაცრეცილი პირისახე, პატარა, უსიცოცხლო თვალები კიდევ უფრო ამახინჯებდნენ იმას.

   გირგოლამ უკანასკნელად შეჰხედა და თითქოს ზიზღით წამოიძახ: 
   - ეგ საით ჩემი ძმაა!.. 
   ამ სიტყვების შემდეგ ის წყნარად გამობრუნდა და გასწია ბინი-საკენ, სადაც 

დამწყვდეული ნუნუ ჰყვანდათ.

   ჯვარისწერის შემდეგ ესენი გამოიხიზნენ ამ სიმაგრეში. რადგანაც ეშინოდათ 

ქალის მამეულებს არ გადაეხადათ იმათთვის. იქ ელოდნენ შერიგებას და კაცებს უგზავნიდნენ ერთმანეთს. ყველაზე მეტად მახია და ონისე ცხარობდნენ, რადგანაც ქვეყნის თვალში თავის გამოჩენა უნდოდათ.

   ამ შუაკაცობაში თუმცა დრო მიდიოდა, მაგრამ ნუნუ ვერა საშუალებით ვერ 

დაიმორჩილეს. ის ვერც მოფერებამ, ვერც ჯავრობამ, ვერც ცემამ ვერ მოაჭკვიანა და ვერ შეაჩვია თავის მდგომარეობას, თავია ქმარს.

   ბევრმა ძალდატანებამ ქალი გაჰხადა, ჩამოახმო, მაგრამ ხასიათის 

ძალა მაინც ვერ გაუტეხეს და ვერ მიაკარეს ნინიას. ყოველ ქალის უარს, წინააღმდეგობას ნინიაზედ დამამორჩილებელი მოქმედება ჰქონდა და ბოლოს, თითონ ნინია, რომელიც მბრძანებელი უნდა შექმნილიყო, მოულოდნელად გარდაიქცა ქალის ბრძანების აღმასრულებლად. ის იქამდინ დაიმორჩილა ნუნუმ, რომ მარტო შეხედვით კანკალს დააწყებინებდა.

    ამას მიემატა სიყვარული, რომელმაც ყურმოჭრილ ყმად გაჰხადა 

ნინია; ეს დიდი ხანი აღასრულებდა ნუნუს სურვილს, თავს დაანებებდა და გაუშვებდა შინ, მაგრამ, პატარაობიდგანვე დაჩაგრული, დამორჩილებული თავის უფროსი ძმისაგან, ვერა ჰბედავდა იმის ბრძანების გადასვლას. ერთის სიტყვით, ნინია ორ ცეცხლს, ორ მბრძანებელს შუა იყო და, რა დროსაც რომლის მბრძანებელის გვერდით იყო, იმ დროს იმის ბრძანებას ასრულებდა, თუმცა კი ორივე შემთხვევაში ერთ-რიგად იტანჯებოდა, იდაგებოდა.

     გირგოლა არა ჰგვანდა იმას. ის ღონიერი, ძლიერი, მხარბეჭ-გადგმული, იყო 

ჯიუტი და შეუპოვარი. იმისი გაქვავებული გული, რაკი ერთხელ მოიწადინებდა რასმე, საშუალებას აღარ დაერიდებოდა იმის აღსასრულებლად: ვეღარც ხვეწნა, ვეღარც მწუხარება, ვეღარც ცრემლები ვერ შეაყენებდნენ: მოუვიდა თავში აზრი - და გათავდა, უნდა აღესრულებინა თავის გუნების სურვილი.

     როდესაც გირგოლა მოვიდა ქოხის კართან, მზე გადაწვერილიყო 

და უკანასკნელ სხივებს ოქროსფრად მოეფარათ უსწორ-მასწოროდ აშვერილი კლდის წვერები. იმათ თითქოს უკანასკნელად ესალმებოდა ეს შუქი და შეწუხებულს მთის წვერებს ამგვარის უბედურობით ფერი სცვლოდათ. ჩრდილოეთიდგან მთა-მთა, როგორც მოწინავე ჯარი, წყნარად მიიპარებოდა ნისლის პატარა ნაჭრები და, ამათ ცოტა დაშორებით, შემოჭედილიყო შავად მოქცეული ნისლი. წინ უხდებოდა კვირცხლი ნიავი, შლიდა, აბრუნებდა, ატრიალებდა, მაგრამ ნისლს თანდათან ემატებოდა: ის იზრდებოდა თანდათან და ჯერ შეუმცნევლად, თითქო ნაბიჯით მოიპარებოდა: მერმე ერთბაშად დაჰბერა ჩრდილოეთის ქარმა და გამოსწია შეუპოვარმა ნისლმა. აქამდისინ მხიარული დღე, ერთბაშად მოიქცა პირქუშ მგლოვიარედ. ცა და დედამიწა მოიფერა ტყვიის-ფრად და ეს ფერი თითქოს მძიმე ლოდს ადებდა ადამიანის გულს.

     ბოლოს ერთბაშად შეცხა, შეჩერდა ქარი, გაჩუმდა ყოველისფერი ბუნებაში: 

თითონ ჩამონადენი წყალის ჩხრიალიც კი უფრო ყრუდ მოისმოდა: კაკბების კაკანი და შურთხთ სტვენა, ისე ჩვეულებრივი საღამოს, აღარ მოისმოდა.

     ერთბაშად იჭექა ცამ, მოისმა გრიალი და ამას მოჰყვა წვრილი, 

მაგრამ ჩქარი ხორხოშელა, წვიმასთან ერთად ნარევი. მთა, მინდორი, ღელეები ერთბაშად თითქოს მდინარეებად გარდაიქცა და გალექებული წარმოუთქმელის ძალით გაქანდა თავქვე.

    გირგოლა, თითქოს გაექვავებინა ბუნების ძალას, შიგ გამოქვაბულის კარებში 

გაჩერებულიყო.

   ნუნუ მწარედ დაღონებული, მობუზული იჯდა კერის პირს და 

ჰფიქრობდა თავის მწარე დღეებზედ; იმისი პირისახე დამსგავსებოდა წმინდა სანთელს და ჟუჟუნა, მომღიმარი თვალები თითქოს სადღაც ჯურღმულში ჩასცვივნოდა.

  პირველმა დაქუხებამ ორნივ იქ მყოფი შეაკრთო. ნუნუმ გადაიწერა პირჯვარი 

და გირგოლა კი შინ შევიდა.

  ქოხში საკმაოდ ჩამობნელდა და მხოლოდ ჩქარ-ჩქარი ელვა ანათებდა 

იქაურობას. გირგოლა მივიდა, ჩამოჯდა მმარტო-შკამზედნ და ჩაფიქრდა. ნუნუ მთლად ცახცახებდა. მობურვილი დღის მიზეზით, თუ სხვა რომელიმე გრძნობათა მღელვარების გამო, იმას გული უდუღდა და ცრემლები მოჰრეოდა თვალებში. კარგა ხანს ასე ჩუმად ისხდნენ.

   - ქალაუ! ე ბოლოს გასწყვიტა სიჩუმე გირგოლამ და იმის ხმა 

გამოისმა როგორღაც ყრუდ, უსიამოვნოდ. ნუნუ, რომელიც თითქოს ამ სიტყვებს ელოდა, შეჰკრთა, გაჟრჟოლდა და ცრემლები ღაპაღუპით გადმოედინა.

  - შენი ქმარი გავგზავნე... ე გააგრძელა გირგოლამ და ასევ გაჩუმდა.                                         
  - რა მოგდის? - დაიწყო ისევ გირგოლამ. 
  - რაი ვუყო, რომ გაგზავნეწ - უპასუხა ნუნუმ. 
   გირგოლა კარგა ხანს დააცქერდა და მერმე ჰკითხა, 
  - რაისთვი არ გიყვარს შენი ქმარი?-- რაისთვი არ მოგწონს? 
  - მე ქმარი არა მყავს, - მისცა მოკლედ პასუხი. 
   - ღთის მადლმა, მართალს უბნობ -- უპასუხა გირგოლამ და გაიხარხარა; -- 

ეგეთი ქმარი თუნდ იყოს და თუნდ არას. შენ ეგეთი ქმარი კი არ გინდა. აბა, რა კაცია ჩემი ძმა?!

    - მაშ რაისთვი-ღა მომიტაცეთ, რაისთვი ჩადეგით ჩემ ცოდვაში? -- 

დაღონებით და საყვედურით უპასუხა ნუნუმ.

   -- რაისთვი?-- -- იკითხა გირგოლამ და ჩაიცინა. 
   -- ჰო, რაისთვი! 
   გირგოლა გაფითრდა და ცოტა სიჩუმის შემდეგ წყნარად, მაგრამ 

გარკვევით უპასუხა,

   - იმისთვი, რომ მიყვარხარ. 
  ნუნუ არ მოელოდა ამ პასუხს, რომელმაც სიტყვა გაუწყვიტა 

პირში. გირგოლა წამოდგა და გაიარ-გამოიარა.

  - გაიგე ახლა, რადაც მოგიტაცე? - ის მივიდა ქალთან ახლოს 

და ხელის მოხვევას უპირობდა.

   - შორს!. დ ხელის კვრით მოიშორა ნუნუ: -- ცოდვიანო, შენი ძმის ცოლს მაგას 

რას მეუბნები

    - ქალაუ! მოვკვდი, ჩამოვდნი, დავილიე შენის ცქერით ღმერთი არა გწამს, არ 

გებრალები?

    - შენ გიყვარდი და შენ ძმაზედ დამწერე ჯვარი?! კარგია-ღა, 

კარგი!... გეყოფის-ღა სიცილი.

   - ღთის მადლმა, მიყვარხარ და არცვის არ დავუთმობ შენს 

თავს--. ჩემი ძმის სიკვდილიც რომ დამჭირდეს, ემ ხანჯალს ტარამდინ ჩაუსვენ გულში და იმასაც არ დაგანებებ.

   - რას უბნობ, ცოდვიანო, რასა?-- მაგით გინდა შემაშინო?ს 
   - მაშ რაით დაგაჯერო, რაითა შემოგფიცო? 
   - ან ღთისა არ გეშინიან, ან ხატისა? 
   - ნუნუ, ნუ მტანჯავ, ნუ მაწვალებ, ნუ, ღთის მადლმა, თორემ 

არ ვიცი რაი აგიტეხო შენცა და ჩემს თავსაცა

   - რად არ ჩამომეხსნები, რაი გინდა ჩემგან? 
   - შენი სიყვარული                                         -- შენ... შენ შეგიყვარო!... შენ, 

რომელმაც დაღუპე, ცოცხალი მიწაში დამარხე იაგო?-- შენ, რომელმაც უღმერთოდ დამიბნელე დღე?... შენ, რომელმაც იმედი გადამიწყვიტე ყოველ სიხარულზედ... რაის-ღა პირით მეუბნები, რომ შეგიყვარო?...

   -- ძმაც შენი გულისთვი დავკარგე, ქვეყანასაც შენთვის გამოვაკლდი... 
   - შენ ძმაზედ რაღად დამწერე ჯვარი, თუკი შენ გიყვარდი? -გააწყვეტინა 

აღელვებით ნუნუმ- - ეგეც ჩემი სიყვარულით მოგივიდა?

   - ჰაი, ჰაი, რომ შენი სიყვარულით... მე ჯვარდაწერილი ვიყავ, 

მეორედ აღარ დამწერდნენ ჯვარსა. ცოლიც შენის გულისთვის გავაგდე, ჩემ ძმაზედაც შენის სიყვარულით დაგწერე ჯვარი... ჩემი ძმა მე ვერ მომშორდების და იმას კიეჯვარდაწერილი ცოლი.

   ნუნუ გაშტერებული, გონებადაბნეული ყურს უგდებდა ნამუსდაკარგულ 

კაცის ლაპარაკს, ცდილობდა კარგად ჩაესმინა ეს ურცხვი ლაპარაკი, მაგრამ მაინც არა სჯეროდა, რომ ადამიანის შვილს ამ სიმცირემდე მისვლა შეეძლო. იმას ეგონა, რომ გირგოლა მარტო ან გამოსაცდელად ელაპარაკება, ან არა-და დასცინოდა.

   - ქალაუ, გაიგონე შენ ჩემი უნდა იქმნა, ჩემთვის მოურგიხარ 

წერას.

  - ჩემს სიკვდილს უფრო მალე ჰნახავ, სანამ მაგას! 
   - ქალაუ, შენ ხუმრობ, მაგრამ მე კი არ მეხუმრების! - გაიქნია 

თავი გირგოლამ: - აქამდინ დაგაცადე, ხათრად ეგეცა კმარა! ამ სიტყვების შემდეგ ის მივიდა ქალთან და ხელი გაავლო. ნუნუმ გაიბრძოლა, მაგრამ ღონიერად ჩავლებულს ხელს ვერ გამოუსხლტა,

   - გირგოლაუ, გრცხვენოდეს! - დაიძახა იმან. 
  - რაი-ღა სირცხვილისა, ღთის მადლსა? - უპასუხა იმან ურცხვად და მიიკრა 

გულზედ.

  - შენი ძმის ცოლი ვარ... არშის წმინდა გივარგის სტუმარი, იმის 

ხათრი შეინახეს. აჰუ! კაცი არა ჰყოფილხარ! დამეხსენ, იწამე ღმერ-თი!- ეუბნებოდა ხვეწნით ნუნუ, მაგრამ ვინ იყო იმისი მსმენელი აღელვებულს გირგოლას ქალისთვის გაშძაგებით ჩაევლო მკლავებში ხელი და ისე ძალზედ უჭერდა, რომ ძვლებს ჭახჭახი გაჰქონდა. გირგოლას შეჭმუხვნილი წარბების ძირიდგან გაღუებულს ნაღვერდალსავით გამოიყურებოდნენ შესაზიზღი თვალები. კბილებ-მოჭერილი, ცხვირის ნესტოებ გაგანიერებული, მძიმედ, მაგრამ ძალზე, ძლივსღა იქცევდა სულსა. იმას იმ დროს ყოველისფერი დაჰვიწყებოდა და მარტო ერთს პირუტყვულს წადილს დაემორჩილებინა, შეეპყრო.

    ნუნუმ უნებურად შეჰხედა იმას და, რა დაინახა იმის დაპრანჭული სახე, 

დარწმუნდა, რომ სიტყვებს აღარავითარი გავლენა აღარ ექნებოდა გამხეცებულს კაცზედ. ის იწოდა, იტანჯებოდა თავის მდგომარეობით და, დადუნებული, თითქოს რკინის ჭახრაკ მოჭერილი, მკლავები წარმოუთქმელს ტკივილს აგრძნობინებდა.

    გირგოლამ მეორე ხელი მოჰხვია წელზედ, მიიკრა ახლო და აცახცახებულის, 

ნერწყვ-მოსულის ტუჩებით საკოცნელად მიიზიდა: მაგრამ იმან მიახლოვება ვერ მოასწრო, როდესაც ცამ ძალზედ იჭე-ქა და უსიამოვნო გოგირდის სუნი დატრიალდა; ეტყობოდა, ახლომახლოს სადმე მეხი უნდა ჩამოვარდნილიყო.

   ამ ჭექამ გირგოლა შეაკრთო და თავისავე უნებურად ხელები 

გააშლევინა. რაწამს ნუნუს თავი თავისუფლად დარჩა და პირველი გაშტერებიდგან გამოვიდა, ის წამოვარდა, მიჰვარდა ცულს, რომელიც იქვე ეგდო, აიტაცა და ისე გამოვარდა გარეთ.

   გირგოლამ, რომელიც უკან გამოეკიდა, წინ გადაურბინა და გზა 

გაღაუღობა.

   - ქალაუ, ხუმრობ თუ?! - დაცინვით შესძახა იმან: - ღთის 

მადლმა, აგრე ადვილად ვერ წახვალ.

   - გამეცალე, შე თათარო, ურჯულო!... გზა! - შეჰკივლა ქალმა 

და შეუმაღლა ცული.

    გირგოლა გვერდზე გახტა, ძალზედ მოქნეული ცული კი ზუზუნით 

წამოვიდა, მოჰხვდა ფეხთან მიწას და ყუამდინ შიგ ჩაჯდა. გირგოლამ ძალზედ გაიხარხარა, გადმოხტა საჩქაროდ და, სანამ ნუნუ ცულის ამოღებას მოასწრობდა, ძალზედ მოჰხვია ხელები, ასწია გულშემოყრილი ქალი და შეიტანა ოთახში.

   იმან მიიტანა საგებელთან, რომელზედაც დაასვენა, და დაუწყო 

გატაცებით კოცნა. ცოტა ხნის დამშვიდებული გირგოლა თითქოს ისევ სიგიჟემ შეიპყრო და თავ-დავიწყებით, გაბრაზებით დაუწყო ალერსი...

   გულ-შემოყრილმა ნუნუმ, როღესაც გონს მოვიდა და თვალები 

გაახილა, დაინახა თავის მტარვალის სახე, რომელსაც მასხარად აეგდო, დაემცირებინა იმისი ყმაწვილი ქალობა, იმისი ნამუსი!

   რაწამს ნუნუ გონს მოვიდა, ზიზღით წამოვარდა და დაიწყო ტირილი. ისა 

ხედავდა თავის თავს გაუპატიურებულს, შერცხვენილს და ნამუს-ახდილს... ცოდვილს ღმერთისა და კაცის წინაშე, იმას სიტყვა ვეღარ ამოეღო სირცხვილით და ჯავრით, მაშინ როდესაც გირგოლა, წამოწოლილი მხართეძოზედ, ღიმილით უყურებდა.

  - მოდი, ქალაუ, სად გარბი?... ეხლა მაინც ჩემი ხარ, - უთხრა 

გირგოლამ და ქალისკენ მისაზიდად გაიშვირა ხელი.

  პირველი მოძრაობა ნუნუსი - კარისკენ გაქცევა იყო. მაგრამ 

მოსაზრებულს გირგოლას მაგრა დაკეტვა არ დაჰვიწყებოდა და ამისთვის იმედ-გარდაწყვეტილი ნუნუ უნდა შემდგარიყო.

  - რაი?... ვერ გააღე? - დაცინვით ჰკითხა გირგოლამ. 
   ნუნუ თავდაღუნული გამობრუნდა, მოვიდა შუა ადგილას, შედგა 

რამოდენიმე ხანს, თითქოს რაღაცაზედ დაფიქრდა, მერმე გაბრუნდა ერთბაშად და გავიდა მეორე ოთახში, რომელიც იქვე გამოქვაბულში იყო.

   გირგოლამ კარგად იცოდა, რომ იქიდგან გასასვლელი არ იყო, 

იმისთვის არ შეიწუხა თავი და ისევ ისე მხართეძოზე წამოწოლილი ნებიერობდა, დარწმუნებული, რომ დღეის შემდეგ ნუნუ იმას დარ-ჩა, იმას დაეკუთვნა, და ნუნუს სიჩუმე და ცრემლები კი, იმის აზრით, იყო შედეგი ყმაწვილი ქალის გამოსალმებისა წარსულთან და მიგებება მომავალთან.

   -- ჰაი, ჰაი, რო იტირებს, --. ფიქრობდა, - პირველად გაიგო 

სიყვარული... ქალია, სცხვენიან და ხმას იმად არ იღებს... ეხლა აღარსად წავა, ჩემი იქნების, მე მეკუთვნების და ცხოს - არავის.

  ის ამ მოსაზრებაში იყო, როდესაც მეორე ოთახიდგან რაღაცის 

ბრახუნი მოესმა, თითქოს მძიმე რამ დაეცა მიწაზედ, და ეს ხმა ყრუდ განმეორდა გამოქვაბულში. გირგოლა შეჰკრთა და თავისავე უნებურად ფეხზედ წამოვარდა მიიხედ-მოიხედა და გაქანდა მეორე სამყოფისკენ.

  ის შევიდა და გაშტერდა- ცეცხლის შუქზედ, რომელიც მცირეანათებდა, 

დაინახა ჭერში ჩამოკიდებული ნუნუ, რომელსაც სახე დაჰპრანჭოდა უკანასკნელი წუთების მოახლოვებით კბილებ-დაკრეჭილს, თითქოს უფრო გაგრძელებულს, შვსაზარი სახე დასდებოდა. დაჭყეტილი თვალები, რომელსაც სიცოცხლე დაეკარგა, თითქოს ელვარებით უყურებდა როგორც გირგოლას, ისე ხალხს, მთელს ქვეყანას. ჩამოღრჩობილი ჯერ კიდევ წყნარად ირყეოდა, როგორც ფურცელი სუბუქ ნიავისაგან.

  გირგოლა გაექანა, გადასჭრა თოკი, რომლითაც ნუნუ ჩამოკიდებულიყო და 

საჩქაროდ შეხსნა გულიდამ საბელი.

  ნუნუ ჯერ კიდევ თბილი იყო. ამისთვის გირგოლამ საჩქაროდ 

გაუწყვიტა ქამარი და გაუფხრიწა ახალუხი, იქვე იპოვა ლიტრით წყალი, რომლითაც დაუწყო ბრუნება. ის კარგა ხანსა წვალობდა, მაგრამ ნუნუ გონს არ მოდიოდა, როდესაც იმედ-გარდაწყვეტილი გირგოლა წამოდგა, მოისმა ქალის ამოქშენა. გირგოლა ხელ-ახლად დაეცა მუხლებზედ და ხელ-ახლად იმედ მოცემულმა დაუწყო ბრუნება.

  რამდენიმე წვეთი წყალი, რომელიც ქალს მოჰხვდა მკერდზედ, 

საკმაო იყო, რომ ნუნუ სრულებით გამობრუნებულიყო. გაახილა თვალი თუ არა, წყნარად მოათვალიერა იქაურობა და წყნარადვე წარმოსთქვა.

  - სადა ვარ... რაი მომდის?  . 
   - ბედშაო, რაი მოგივიდა, თავს რაზედ იკლავ? - მიატანა გირგოლამ და 

გაუშვირა ლიტრით წყალი - დალიე, გულს გიპოვის.

  ქალი ჯერ კიდევ სრულს გრძნობაზედ ვერ მოსულიყო და ამისათვის თავისავე 

გაუგებრივ აასრულა გირგოლას სიტყვები.

  ნუნუმ კიდევ ამოიქშინა და თითქოს მიელულა - ეტყობოდა, 

რომ ის მწარედ უნდა დაეღალა, გაელახა იმ გრძნობათა მღელვარვბას, რომელიც იმას ამ დღეებში გამოევლო.

  - თუ არა გტკივა-რა? - ჰკითხა გირგოლამ. 
  - არა, - უპასუხა მოკლედ და წამოიწია წამოსადგომად, მაგრამ იმან განძრევა 

ძლიეს მოასწრო, როდესაც კვნესით ისევ დაეცა და დახუჭა თვალები.

  - რაია? - ჰკითხა რამდენჯერმე გირგოლამ, რადგანაც პირველ 

კითხვებზედ პასუხი ვერ მიიღო.

  - თავს რეტი მესხმების, კისერი, მხრები მტკივა... რაისთვი--ვინაა აქა?-- - 

დაუმატა ცოტა სიჩუმის შემდეგ.

  - მე ვარ. 
  - შენა?-- შენ ვინა ხარ?-   - მე, გირგოლაი! 
  გირგოლაი?-- - დაფანტვით წარმოსთქვა ნუნუმ და ჩაფიქრდა კიდევ. 
  გირგოლამ მოხვაა ხელი და წაიღო მეორე ოთახში, სადაც ჩალის 

საგებელზედ წმინდა ნაბადი იყო გადაფარებული. ნუნუმ წინააღმდეგობა არ გამოაცხადა და, როგორც მორჩილი ბავშვი, ისე აჰყვა გირგოლას. იმან წყნარად დააწვინა საგებელზედ, აანთო ჩირაღი და თავს დაადგა დაღონებული; პირისახეზედ კაცი ძნელად შეამჩნევდა რა მოძრაობდა იმის გულში; შიში, რომ ამ მოულოდნელს შემთხვევას შეეძლო მოეგლიჯა, მოეშორებინა საყვარელ საგანს, თუ ამ მოშორების შემდეგ კიდევ სისხლის დავალება, რომლისთვისაც კანონს გამოდავება შეეძლო და ქალის ნათესავობას -- გადამტერება და გადახდევინება.

  ქალი შეჰკრთა, რამდენჯერმე გააზმორა და დაიწყო ცახცახი, 

რომელიც კარგა ხანს ვრცელდებოდა. აშკარად დაეტყო, რომ იმას გააცივა.

   გირგოლამ მიაყარა რაც კი სახლში ებადა, მაგრამ ქალს ხელფეხი 

მაინც გაყინული ჰქონდა და არ უთბებოდა. გირგოლა თანდათან მოუსვენრობაში შედიოდა; იმან გადააფურთხა რამდენჯერმე, რამდენჯერმე გაიარ- გამოიარა და ძალზედ ამოიოხრა. ის მივიდოდა ქალთან, დაელაპარაკებოდა, მაგრამ, რა პასუხს ვერ მიიღებდა, ისევ მოუსვენრად და მღელვარებით დაიწყებდა სიარულს. ვინ იცის, რასა გრძნობდა მისი გული? იქნება იმას გულში გაუელვა პატიოსნების ნაპერწკალმა და ეს მოუსვენრობა იყო შედეგი თავის მოქმედების სინანულისა!

    ქალმა ამოიქშინა და ხელების გადმოქნევით გადაყარა ზედ-სახური. 

წამოჭარხლება, რომელიც დაეტყო ლოყებზედ, ამტკიცებდა, რომ ცივების შემდეგ სიცხემ მოიცვა ის და ტანჯვასთან ერთად როტვასაც ჩქარა დააწყებინებდა.

    მართლადაც, არ გამოიარა რამდენიმე წუთმა, როდესაც ნუნუმ 

საშინლად დაიწივლა და მოჰყვა ტირილს.

    - ახრჩობენ, ჰკლავენ!.. არ დაგანებებთ, არა... იაგო, იაგო! 

მოკვლას უპირობენ! - ბოდავდა უაზროდ და გადაუბმელად ავადმყოფი, რომლის გახურებულს გონებასაც, უეჭველია, საყვარელი საგანი წარმოსდგომოდა.

    გირგოლა შესდგა მივიდა ახლო და ყური დაუგდო. რამდენჯერაც ქალი 

იაგოს სახელს ახსენებდა, იმდენად გირგოლას წარბები შეიჭმუხნებოდა და კბილების ღრჭიალით წამოიძახებდა:

    - ძილშიაც ის აგონდების, ის ელანდების... 
    - მოდი, მოდი ჩემთან... ჩემი ხარ... ნურვის დამანებებ... შენ 

მირჩევნიხარ ყველას, შენ ჩემი გულის საყვარელი ხარ!..

   გირგოლამ მოკუმშა მუშტები და მუქარით დაიძახა: 
   - რით ვერ გაიგე, რომ იაგო მოკვდა, აღარაა შენთვის! ე და 

ცოტა სიჩუმის შემდეგ დაუმატა:- მოგკლავ, დაგლევ და იაგოს კი გადაგავიწყებ!

   ამ დროს გარედგან შემოისმა ძაღლის ყეფის ხმა, რომელმაც 

გირგოლა შეაკრთო და თოფს ხელი წამოავლებინა.

   ის საჩქაროდ გავიდა გარეთ და ციხის კართან საფრად გაკეთებულს კედელს 

მოეფარა. ვიწროებში ცის ტატნობაზედ გამოჩნდა, ორი კაცი, რომლებიც გულადად და შეუპოვრად მოდიოდნენ.

    გირგოლამ გადაუშვირა თოფი და, რამდენადაც ღამის სიბნელე 

ნებას აძლევდა, ნიშანში ამოიღო.

    -- ვინა ხარ, ვინ მოდიხართ? 
    - გირგოლაუ, შენა? - მოსცეს პასუხად. 
   --- მე კი - მე ვარ, მაგრამ თქვენ ვინა ხართ, ან რა გინდათ ამ 

დროს?

   - ჩვენა ვართ - პეტრიაი და გახუტა, დიამბეგმა გამოგვგზავნა. 
   - იასაულები ყოფილან, - წაიბუტბუტა თავისთვის გირგოლამ 

და დაუმატა: - რაი საქმე უნდა ჰქონდესთ...

    ამ ხანში პატრონის ხმით გაგულადებულმა ძაღლმა ჩააღწივა მომავალ 

კაცებთან და ძალზე ტანება დაუწყო. ისინიც," მთის ჩვეულებისამებრ, ძაღლს ისე უჯავრდებოდნენ, რომელიც უფრო წაქეზება იყო, სანამ მართალის გულით გაჯავრება. არც ერთს იმათგანს არ უცდია ჯოხის ან ქვის დარტყმა, რადგანაც დასამცირებელია მთის კაცისთვის ძაღლის რისიმე დაშავება პატრონის ერთგულის სამსახურისთვის.

   -- გირგოლაუ, მოგვაშორე ეს ძაღლი, გზა აღარ მოგვცა, -დაუძახეს 

იასაულებმა, რომელთაც წინ ჩასდგომოდა და გაბრაზებულს თითქოს ბრძოლაში სიკვდილი ერჩია, სანამ პატრონის უნებურად გზის დათმობა მომავლებისთვის.

   - აქა, ბროლიაუ, აქა! - დასძახა გირგოლამ და მორჩილი ძაღლი ერთბაშად 

გამობრუნდა, სირბილით და კუდის ქნევით მოვიდა პატრონთან, რომელსაც დაუწყო ლაქუცით ალერსი.

   გირგოლამ რამდენჯერმე გადაუსვა ხელი და წყნარის ლაპარაკით 

ალერსიანად უთხრა:

   - ა, ბედშაო, ბროლიაუ!-- მოკეთე ვეღარ გიცვნია? აჰუ!.. 
   ბროლიამ დაუწყო ხელების ლოკვა და მერმე ისევ ღრენით გაექანა მომავლებს, 

რომლებიც ამ ხანში მოახლოვდნენ ციხის კარს.

   --- ასგამ, შე ტიალო! - დაუყვირა პატრონმა და ეს საკმარისი 

იყო, რომ ძაღლი თავდაღუნული მოშორებოდა იმათ, გასულიყო ქედზედ და იქ დაწოლილიყო ყარაულად.

   - მოხვედით მშვიდობით! -- უთხრა გირგოლამ. 
   - მშვიდობა მოგცეს უფალმა, - მისცეს პასუხი ახლად მოსულებმა. 
   - რაი ამბავი? 
   - დიამბეგმა გამოგვგზავნა. 
   - რაისთვი?  . 
   - იაგო ბაქცეულა. 
    - იაგო?!. - იკითხა გირგოლამ და თავზარდაცემულსავით დაეშვა 

დედამიწაზედ. კარგა ხანს სიჩუმე ჩამოვარდა იმათ შუა, სანამ გირგოლა სიტყვას მოახერხებდა.

    - როდის გაქცეულა, საიდგან? 
    - დღეს მესამე დღეა--. ანანურის ციხიდგან გაქცეულა. 
    - რას უბნობთ, ღთის მადლსა?..  იქიდგან საით გაიქცეოდა? 
    - აბა რაი ვიცით? გაქცეული კია დაუ  ეხლა დიამბეგი მოვიდა, 

ყაზახები მოიყვანა და სოფლებში ჩააყენა. ყველგან გზები შეუკრეს... ჩვენც შენთან გამოგვგზავნა.

    გირგოლა ჩაფიქრდა. იმას ძალიან კარგად ესმოდა, რომ იაგო, 

რა ერთხელ გამოვიდოდა, დღეს გაუმწარებდა და მოსვენებას აღარ მისცემდა. ისიც კარგად ესმოდა, რომ საქმე ითხოვდა იმის საჩქაროდ წასვლას, რადგანაც იმასავით მუყაითად და გულმხურვალედ არავინ გცდებოდა იაგოს დაჭერას; მაგრამ მეორეს მხრით მომაკვდავი დედაკაცი, რომლის გულისთვისაც მოახდინა ყველა ეს ამბავი, დააჭერინა იაგო, გადაიმტერა ორი გვარეულობა, -- ეხლა სულთმობრძავი შინ უწვა და პატრონი კი არა ჰყვანდა, რომ იმასთან დაეგდო არამც თუ დამცველად, არამედ მომვლელად მაინც არის.

   --. სამი დღეა რაც გაიქცა? -- ბოლოს იკითხა იმან. 
   -- ჰო. 
. -- აქამდისინ სად იყვნენ? რას აკეთებდნენ? - დაიწყო იმან გაჯავრებით, - ეხლა, 

მგონია, ცხრა მთა ექმნების გადავლილი და ჩვენ კი აქ უნდა შევუკრათ გზები.

  ამ სიტყვების შემდეგ იმან შეატყობინა თავისი მდგომარეობა, 

მარტოობა სახლში და ავადმყოფის ყოლა, რომელსაც წყლის მომწოდებელიც არა ჰყავს.

  ისინი შევიდნენ შინ, სადაც ცოტა რჩევის შემდეგ გარდასწყვიტეს, რომ 

არშიდგან ამოიყვანდნენ გირგოლას ნათლიდედას და იმის თექვსმეტი წლის შვილს, რომელთაც დააგდებდნენ ავადმყოფის მოსავლელად და თვალყურის დასაჭერად; რაც შეეხება იაგოს, ის ვერ გაბედავდა აქ მოსვლას, რადგანაც დილიდგანვე დიამბეგს დააყენებინებდა, ერთი ან ორი რუსის ყაზახის ზედამხედველობით, არშელთ ყარაულებს ციხის კართან.

    ამის შემდეგ ერთი ახალმოსულებთაგანი მაშინვე გაგზავნეს გირგოლას 

ნათლიდედასთან, რომელიც იმ ღამესვე ამოვიდა თავის შვილით და სამი ერთგული მოსამსახურე კი მეორე დღეს ადრიან გაემგზავრნენ იაგოს დასაჭერად.

   როგორც სთქვა გირგოლამ, ისეც მოიქცა. ჩავიდა თუ არა სოფელს არშაში, 

მაშინვე ხალხი შეჰყარა და გამოუცხადა, რომ ბატონი დიამბეგის ბრძანებით, - თუმცა დიამბეგს ის ჯერაც თვალითაც არ ენახა, - კომლზედ კაცი უნდა გასულიყო არშის ციხის გზის შესაკრავად.

   არშავლებმა მოისმინეს დიამბეგის ბრძანება, დაღონდნენ, რომ ამ 

მუშაობის დროს იმათ იაგოს დევნა მოუნდებოდათ: შესწუხდნენ, რომ, ვინ იცის, ვის და რის გულისთვის თავის მეზობელის მტრობა უნდა დაეწყოთ.

    - ჩვენ ვერ გავალთ, გირგოლაისი! რაი დაუშავებია იაგოს ჩვენთვის, რომ 

მოსიასხლედ ჩავუდგეთ. - დაიწყო ხალხმა ერთხმად.

   - ვერ გახვალთ? - წყნარად იკითხა გირგოლამ და ჩაცინებით 

დაუმატა:

   - გაგიყვანთ, ღთის მადლმა. 
   -- რაისთვი გაგვიყვანთ, გირგოლაისი, რაისთვი? - ხელის ჭნევიო უპასუსა 

ერთმა.

   - იმისთვი, რომ იაგო ქურდია, რომ იაგო გამოიქცა ციხიდგან; 

იმისთვი, რომ დიამბეგი გიბრძანებსთ, -უპასუხა იასაულმა.

   - რა ვუყოთ, რომ გვიბრძანებს?-- იმან ერთურთის გაწყვეტა 

რომ გვითხრას, უნდა დავიჯეროთ? - წარმოსთქვა იმავე ბიჭმა.

   - ჰაი, ჰაი, რომ უნდა გასწყდეთ! 
   - მაშ ღმერთი არ ყოფილა ჩვენს გაჩენაში? რაიც იმათ უნდათ, 

იმას გვიზმენ.

   - ჰაი, ჰაი, რომ გიზმენ. 
   - ღთის მადლმა, რომ არ გავალთ! - გარდაწყვეტით უპასუხა 

იმანვე: - აბა რაისთვი?-- იაგოს ჩვენთვის რაი დაუშავებია, რაი მტრობა აქვს ჩვენთან? ურიებისგან თავი დაუხსნია - ღმერთმა ხელი მოუმართოს!

   - იქნება შენც იმის ამხანაგი ხარ? - ულვაშების გრეხით მიუბრუნდა 

მოლაპარაკეს გაჯავრებული გირგოლა.

   - მე არც ამხანაგი ვარ და არც მტერიუ ტყუილად ქურდობა 

დააბრალეთ ხევის თვალს, აწვალეთ, გასტანჯეთ და ახლა გინდათ ჩვენ კი შეველივნეთ!. რაისთვი? ჩვენი რაი საქმეა?... თუ მტრობა აქვს იმასთან ვისმე, დეე იმანვე მონახოს და გადაუხადოს!

  - კარგი, კარგი, მეც ეგრე ვეტყვი დიამბეგს... შევატყობინებ, 

რომ არშავლები არ ასრულებთ იმის ბრძანებას; ვეტყვი, რომ გამოგზავნოს ყაზახები და "ზეკუციად" ჩაგიყენოსთ.

  ამ სიტყვების შემდეგ გირგოლა თავის ამხანაგებით გაბრუნდა 

და გაემართა სოფელს სტეფანწმინდისკენ, სადაც დიამბეგი იმყოფებოდა. ხალხი კი იქ დარჩა და ერთი ხორხორი ასტეხა ამ შემთხვევაზედ. "

  იმათთვის ადვილი გასაგონი არ იყო ყაზახების ჩაყენება, რადგანაც იმათი 

მოსვლა ყოველგვარ უსამართლობას, ჩაგვრას და შეწუხებას მოაგონებდა ხალხს. დედაკაცებთან მოკრძალული მთის ხალხი, გაბრთხილებული და ზრდილი ლაპარაკში, რაკი მანდილოსანს ჰხედავდნენ, რასაკვირველია, ზიზღით უყურებდა ყაზახებს, დაუფერებელთ, ბინძურ- მოლაჟღანდარეთ... რასაკვირველია, ჭირის ჩასახლება ერჩივნათ ყაზახების ჩაყენებას, რომლებიც, თავის ჩვეულებისამებრ, ქალებთან დაიწყებდნენ თავისუფალ ლაჟღანდარობას და შეუდგებოდნენ ყოველგვარ სოფლის ნამუშავრის გაჩანაგებას.

   ამ მიზეზით სოფელი გაიყო ორ მხარედ და ზოგნი, უფრო მოსაზრებულნი და 

დროებისაგან გაეშმაკებულნი, იძახდნენ, რომ გასულიყვნენ გზების შესაკრავად, მაგრამ იმ პირობით, რომ იაგო, თუნდა ენახათ, არ დაეჭირათ და მეორენი კი, რომელთაც ჯერ კიდევ უწინდელი პირდაპირობა და აშკარა ქცევა მოსდევდათ, უარს ამბობდნენ.

   ერთნი იძახდნენ:              
   - წავიდეთ, ხალხო, დავდგეთ გზებში და, თუ შეგვხდების იაგო, ის ჩვენი ძმაა. 

ძმურად გავისტუმროთ.

   მეორეები კი ამბობდნენ: 
   - რაისთვი უნდა მოვცდეთ მუშაობას? სხვის მტრებს რაისთვი 

უნდა შევეხოცნეთ?... ნურც გავალთ, ნურც გავინძრევიო

   - ყაზახებს ჩაგვიყენებენ! 
   - ბარემ ერთბაშად დაგვხოცონ ყველანი და მოგვასვენონ! თუ 

არა და რაღა, ღთის მადლსა? აქა-და გირგოლაი ეჯიბრების იაგოს, მთელი სოფელი უნდა აგვრიონ!

   ისინი ჯერ კიდევ ასე ლაპარაკობდნენ და გარდაწყვეტილება 

ვერა მიეღოთ-რა, როდესაც სტეფანწმინდის სტანციის ოთახში გირგოლა დიამბეგს ეახლა.

    - ბატონი ადღეგრძელოს ღმერთმა --მდაბლად თავის დაკვრით 

მოახსენა იმან შესვლის უმალ.

    - აჰა, გირგოლა! -- სიამოვნებით და სიხარულით წარმოსთქვა 

დიამბეგმა.

    - როგორა ხარ? 
   - ვცოცხლობთ შენის წყალობით, შენი ჭირიმე! 
   - გაიგე, რომ იაგო გაგვექცა? 
   - დიაღ, შენი ჭირიმე, მითხრეს. 
   - ახლა, როგორ უნდა დავიჭიროთ? 
   - თქვენი სახელი დიდია, შენი ჭირიმე, სად ჯანაბაში წაგვივა? - დიამბეგი 

გაიბერა ამ ქებით.

   - არა, წასვლით კი ვერსად წაგვივა, მაგრამ მე მინდოდა მალე 

დაგვეჭირა.

   - თუ დედამიწაში არ ჩასძვრა, სად დაგვემალების?.. მალე დავიჭერთ, შენი 

ჭირიმე

   - აბა როგორ? 
   - როგორ-ღა, გზები შევუკრათ... გამოვრეკოთ სოფლის ხალხი 

და ქვედა გასავლებში ყარაულები დავაყენებინოთ... ზოგიერთს სოფელში, სადაც იაგოს მოკეთეები ჰყავს, ყაზახები უნდა ჩავაყენოთ...

   - ეგ ძალიან კარგი იქნება, - მოუწონა დიამბეგმა და გაიფიქრა თავის გუნებაში, 

- საკვირველი მოსაზრებული კაცია ეს გირგოლა!

    - თუ ყაზახებს არ ჩავაყენებთ, შენი ჭირიმე, ის მოკეთეებისას 

დაიმალება და ხელში ვეღარ მოვიგდებთ.

   --. აბა რომელ სოფელშია? 
   -- ფანშეტს, კარკუჩას, გორის-ციხეს და არშაში. 
   - კარგი... ათ-ათი კაცი ეყოფამ 
   -- არშას მოუნდების ოცამდინ კაცი, თორემ სხვაგან ხუთ-ხუთიც 

ეყოფის.

   --არშაში რაღად უნდა ეგრე ბევრი?... იქ სულ შვიდი კომლია, 

მგონი.

   -- ცხრა გახლავს, შენი ჭირიმე. 
   -- თუნდ ცხრა იყოს. ოცი კაცი რად უნდა? 
   -- იმად, რომ იმ სოფელში ყველანი იაგოს მოკეთეები არიან. 
   -- ჰო, ეგ სხვა არის. 
   -- მე ასე მგონია, შენი ჭირიმე, რომ იაგოს გაქცევაშიაც ისინი 

უნდა ერივნენ.

   -- ეგ სულ სხვა არის... მაშ ოც-და-ხუთი კაცი ჩავუყენოთ. 
   -- კარგი იქნება, შენი ჭირიმე. 
   ლაპარაკი ცოტა ხანს ამაზე შესწყდა. მერმე დიამბეგი კიდევ მოუბრუნდა 

გირგოლას.

   როგორ გგონია, სად უნდა იმალებოდეს იაგო, ან სად უფრო 

შეჰხვდებიან?

   - აბა, რა მოგახსენოთ, შენი ჭირიმე. 
   - მაინც? 
   - ის ჯერ მთაში იქნება, ბარად ჩამოსვლას ვერ გაჰბედავდა. 
   - მერე მთაში რა აცხოვრებს? 
   - არშის მთაში დიდძალი ცხვარი დგება, - მეცხვარეებთან 

იქნების.

   - მაშ იქ გავგზავნოთ დასაჭერად. 
   - იქ ვერ დავიჭერთ, დამალვენ. 
   - მაშ რა ვქნათ? 
   - არშის ციხის კარი შევუკრათ. იმაზედაა გზა და თუ მოასწრეს, 

იქვე ჩააძაღლებენ.

   იმდენი უარა და ილაპარაკა გირგოლამ, სანამ თავის სურვილი არ 

წარმოათქმევინა დიამბეგს და წარმოათქმევინა ისე, რომ დიამბეგი დარწმუნებული დარჩა, რომ საკუთრივ იმის სურვილი და მოსაზრება სრულდება.

   - მაშ შენ დღესვე წაიყვანე ყაზახები და ჩაუყენე არშავლებს. 

იქიდგან გამორეკე რამდენიც საჭირო იყოს არშაველნი, ჩააბარე ოთხ ყაზახსა და, სადაც საჭირო იყოს, გზები შეაკვრევინე.

   - ბატონი ხარ, შენი ჭირიმე. 
   გირგოლამ და დიამბეგმა ამითი გარდასწყვიტეს, და იასაული 

ყაზახებით წავიდნენ არშას.

   სოფელმა, ბევრი ხორხორისა და ლაპარაკის შემდეგ, გამოიყვანა 

კომლზედ კაცი, რომელთაც ყაზახების ზედამხედველობით შეჰკრეს არშის ციხის კარი. გირგოლა კი ისევ დიამბეგთან დაბრუნდა დანარჩენი ბრძანების აღსასრულებლად...

   აქ მოთხრობის მდინარეობა ცოტას ხნით უნდა შევწყვიტოთ და 

ცოტა უკან დავიწიოთ, რათა გიამბოთ: რა იქმნა იაგო, სად იყო იქამდინ, რა ცხოვრებითა სცხოვრობდა, ან როგორ გაიქცა ანანურის ციხიდგან.

  ანანურის ციხეში, იმ წარსული საუკუნის ჯურღმულში, სადაც 

ასობით სული ჰხდებოდათ ალალს და მართალს, თუ შარმოდებულ პყრობილებს, სხვათაშორის იტანჯებოდა იაგოც, რომლის საქმის გარჩევა თითქოს გადაჰვიწყებოდათ.

  იაგო პირველში დარწმუნებული იყო, რომ იმას ჩქარა გაამართლებდნენ და 

გამოუშვებდნენ, მაგრამ დღეები დღეს მისდევდნენ, თვეები - თვეს და საქმის დაბოლოვებაზედ კი ჩამიჩუმიც არ იყო. ბოლოს, იმას გარდაუწყდა იმედი და დარწმუნდა, რომ მისთვის არც-არავინა ჰფიქრობს და არც თავს იტკივებს.

   - როგორ? - ჰფიქრობდა ის: - ნუთუ მთელი ჩემი სიცოცხლე 

აქ უნდა გავატარო? აქ ამომხდეს, ასე ძაღლუმადურად, სული? შეუბრალებელი, გაუკითხავი, გაუსამართლებელი?! არა, არ შეიძლება, იაგო მთის კაცია, იაგო ვერ მოითმენს მაგასა, იმას სიკვდილი, სიკვდილი ურჩევნიან ამ ცხოვრებას!..

    მაგრამ როგორ მოკვდეს, როგორ გაათავოს თავისი სიცოცხლე?-ისე 

უსახელოდ სალდათის შუბს ხომ ვერ წაეგებოდა? იაგოს უნდოდა სიკვდილი, მაგრამ სიკვდილი ვაჟკაცურად, სახელით, ისეთი სახელით, რომ მთის ყმაწვილი ქალების ზარით ტირილში სამაგალითოდ მოხსენებულიყო იმის სახელი და სივაჟკაცე.

    შუადღე იქნებოდა, როდესაც ის მიწოლილი აყროლებულს, ნახევრად 

დამპალს ჩალის საგებელზედ იწვა, შეჰყურებდა ნოტიო, სევდის ამშლელს კედლებს და იგონებდა თავის მთებს გამაცოცხლეგელის წმინდა ჰაერით და სურნელებით სავსე ბალახით.

    იმის გვერდით იწვა, იმავეგვარს საგებელში, მოხუცი ტუსაღი, 

მძიმე ხუნდებ-შეყრილი. ისიც დაღონებულის თვალით შეჰყურებდა კედლებს.

    - ეს, ეს უნდა იყოს ჩვენი საგებელი!-- წამოიძახა იაგომ ჯავრიანის ხმით და 

ხელის წამოკვრით გაფანტა ჩალა.

   -- რაი ვუყოთ იაგოისი? ძალა აქვთ და აგრე იმად გვექცევიან, .მისცა პასუხი 

მოხუცმა.

   --. ძალა, ძალას. -- მოუთმენლად წამოიძახა იაგომ; --. ძალა კი 

არა, დიაცნი შევიქმენით, თორღავ, მშიშარეები!!. წარღვნა მაინც მოსულიყო, რომ სულ წაველეკეთ!... აბა რაი-ღა სიცოცხლეა?

   -- სულ ეგრე არ იქმნების, ღვთის გაჩენილებს ღმერთივე გვიშველის. 
   -- ღმერთი, ღმერთი!.. -- თანდათან მღელვარებდა იაგო: --სადღაა ჩვენთვის 

ღმერთი?..

   -- რაი ვქმნათ, რაი ვქმნათ!. --. დაღონებით წარმოსთქვა მოხუცმა და ჩაჰკიდა 

თავი; --. ცოლი, შვილი, ქალები... დამაგდებინეს--. ვინ-ღაა იმათი პატრონის

   ჩამოვარდა რამდენიმე ხანს სიჩუმე. ორივე პყრობილი თავთავიანთ 

საგონებელში წავიდნენ.

   -- არა, ვეღარ გავძლებ, არ შემიძლიან!.. ---- ერთბაშად წამოვარდა იაგო, 

როგორც გიჟი, და თვალები თითქოს ცეცხლივით აენთო,

   მოხუცმა, პირველი გაშტერების და შეშინების შემდეგ, დაუწყო 

იმას დამშვიდება;

  - რას სჩადი, შე ბედშაო, რასა?.. რას გიშველის ეგ ჯავრობა? 
    - მომკალ მაინც! მადლი მომივა! 
    ამ სიტყვებით დაიწყო იმან წარმოუთქმელად ყვირილი და აქეთიქით 

წყვეტება.

    მოხუცი თანაგრძნობით და შეშინებული უყურებდა იმას, რადგანაც ეგონა, 

რომ, თავისუფლებას და წმინდა ჰაერს დაჩვეული იაგოჭკუიდან შესცდა. თორღას ყველა მეცადინეობა იაგოს დასამშვიდებლად ამაოდ რჩებოდა: ის ღრიალებდა და გიჟივით აწყდებოდა აქეთიქით.

   ამ ხმაურობაზედ მოვარდნილმა ყარაულმა შეშინებულის ხმით 

გააბა ყვირილი და უფროსის ძახილი, რომელიც საჩქაროდ მოიჭრა.

   უფროსმა ჯავრობა დაუწყო იაგოს, მაგრამ რად ჩააგდებდა თავზე 

ხელაღებული კაცი იმის ფეხების ბარტყუნს.

   ციხის ზედამხედველმა გააღებინა კარები, შეიყვანა რამდენიმე 

სალდათი და შორი-ახლოდგან ჰკითხა აღელვებულს იაგოს მიზეზი ამგვარი ქცევისა. "

   - მიზეზი ის არის - ასე წყნარ-წყნარად სიკვდილს, ერთბაშად 

მაინც მომკალით.

   - შეუყარეთ მაგას კიდევ ხუნდები და ხელები ისე დაუკარით, 

რომ განძრევის თავი აღარა ჰქონდეს - უბრძანა უფროსმა თავის სალდათებს.

   სალდათები, რომელთაც რამდენიმე ნაბიჯი წინ წარდგეს, ერთბაშად 

შესდგნენ, რადგანაც იაგომ იქ მდგარს სკამეიკას წამოავლო ხელი და მოემზადა იმათ დასახვედრად.

   - არ მოხვიდეთ, არა მეთქი, თორემ, ვინც მოვა, ღთის მადლმა, 

თავს შუაზე გაუჩეხ - შეჰყვირა იმან და მთლად თრთოლამ აიტანა.

   მოხუცი სულგაკმენდილი, გულის ძგერით უყურებდა ამ კაცის 

მოქმედებას, რომელიც სასოწარკვეთილებას ამ წარმოუდგენელს თავგადადებამდინ მიეყვანა. "

   - თოფები! - დაიძახა უფროსმა და კარებში გამოჩნდა რამდენიმე თოფიანი 

სალდათი.

   - დააგდე ეგ სკამეიკა! - დაუყვირა უფროსმა. 
   ამ ბრძანებაზედ იაგომ გადიხარხარა. 
   - დააგდე, თორემ ძაღლსავით მოგკლავთ 
   - ძაღლს ძაღლური მოქმედება ექნება: ცხო რაი შეგიძლიანთ, თუ არ უიარაღო 

კაცის მოკვლა?

  - დააგდე, თორემ ახლავ დაგახვრეტინებ! 
  - ურჯულონო, უღმერთონო, მეც ეგ მინდა, რომ მომკლათ. 
  - მაშ იმედი გარდაწყვიტე, ეგრე არ მოგკლავთ!... დ უპასუხა უფროსმა და 

უბრძანა სალდათებს, რომ მისულიყვნენ იაგოზედ და შეეპყრათ.

    სალდათები გაექანენ, იაგო დაუხვდა იმათ და პირველი მისული იქვე 

თავგაჩეხილი გააგორა. შეამაღლა მეორედ თავისი იარაღი, მაგრამ ბორკილებ- შეყრილი ხელები და ტუსაღობით დასუსტებული მაჯები თავისუფლად ვეღარ მოქმედებდნენ; აცახცახებულმა ძარღვებმა ვეღარ გასძლეს: მოქნეული სკამეიკა ჭერს მოჰხვდა და გავარდა ხელიდგან.

    ის დაიჭირეს, შეჰკრეს მაგრა და დაუწყეს უწყალოდ ცემა, მერმე წაიყვანეს 

უფროსის ბრძანებით და დასიებული, დარუმბებული შეაგდეს ერთს პატარა ოთახში, სადაც კაცი დაჩოქილიც ძლივს იმართებოდა; გამოუხურეს კარი და დასტოვეს.

    იაგო კარგა ხანს ეგდო ამ მდგომარეობაში და, როდესაც გონს მოვიდა, 

თვალის გახელასთან ერთად იმას მოადგა მთვარის შუქი პატარა ფანჯრიდგან. პირველში იაგოს ვერ წარმოედგინა - თუ რა მოსდის, ან სად არის. არ ესმოდა ასე რად სტკივა ყოველი სხეული, ან რად ეძნელებოდა განძრევა.

    ბოლოს იმას მოაგონდა თავისი ცემა, მოაგონდა უფროსის ბრძანება, თავისი 

მდგომარეობა და სიბრაზით გაახრჭიალა კბილები.

    ამ მდგომარეობაში იყო, როდესაც ოთახი, სადაც ის ეგდო, თითქოს 

დაბნელდა. იაგომ რის წვალებით წამოიხედა და აშკარად დაინახა, რომ ფანეჯარას ვიღაც აჰყუდებოდა და იმას დაებნელებინა მთვარის შუქი. პირველში იმას ეგონა, რომ მეტის ნაცემობით თვალთ უბნელდებოდა. დახუჭა თვალები და, როდესაც გაახილა, მთვარე ისევ თავის ნაზს შუქს ჰფენდა ოთახის კედლებს.

    - აკი ვსთქვი, თვალთ მიბნელდება მეთქი ამ შუაღამისას ვინ გაჰბედავდა 

ფანჯარასთან მოსვლას? - იფიქრა იმან და მიეცა ისევ თავის საგონებელს.

    საკვირველია კაცის მდგომარეობა წარმოუთქმელს ბედნიერებაში თუ 

უბედურებაშია, მხიარულებაში თუ მოწყინებაშია, - არ შეიძლება, რომ თავის საყვარელი საგანი არ წარმოუდგეს თვალწინ! არ შეიძლება, რომ იმას არ შეეალერსოს გამხიარულებული, თუ დაღონებული გული, რომელიც ჭმუნვით და კვნესით ნატრობს იმის სიახლოვეს, იმის ალერსის გაგონებას, იმის დანახვას, იმის თანაგრძნობასს.

    სწორედ ამ მდგომარეობაში ჩავარდა იაგო: იმას წარმოუდგა თვალწინ თავისი 

ნუნუ ნუნუ, რომელიც ვერა მწუხარებას, ვერა სატანჯველს ვერ ამოეშალა იმის გულიდგან.

    გარკვევით ებეჭდებოდა გულში იმისი სახე. 
  ეს ყველა სტანჯავდა, აწუხებდა, არ ასვენებდა იმას, მაგრამ თითონ ეს ტანჯვა, 

მწუხარება, მოუსვენრობა ისე ტკბილი, ისე სასიამოვნო იყო იმისთვის, რომ ქვეყანაზედ არაფერზედ გასცვლიდა იმათ...

    ამ ტკბილსა და შემაწუხებელ ოცნებაში იყო, როდესაც ფანჯრიდგან რაღასიც 

ჭახანი მოისმა.

    იაგო შეჰკრთა, წამოიწივა და სულგანაბულმა ყურის გდება დაუწყო ამ 

ხმაურობას, მაგრამ ისევ სიჩუმე ჩამოვარდა.

    ცოტა ხანს შემდეგ კიდევ განმეორდა ეს ხმა, და ამის შემდეგ აშკარად გაიგონა 

წყნარი გაბრთხილებული ჩურჩული;

    - წყნარა, წყნარა, არ გაგვიგონონ მაგ ურჯულოებმა... - შემოესმა იაგოს და ის 

მთლად სმენად გარდაიქცა.

   - ვინ არიან, რასა შვრებიან? - უნებურად გაუელვა თავში, და გულმა რაღაცა 

წინასწარგრძნობით ღელვა დუწყო.

   კიდევ ცოტა ხანს შემდეგ აშკარად დაინახა, რომ ფანჯრიდგან ერთი ქვა 

მოშორდა და იმასთან ერთად სიმაგრისთვის გარდი-გარდმო გახიახებული რკინები.

   იაგომ წამოიჩოქა ფანჯარასთან და დაუწყო იქიდგან ყურება. იმან გაარჩია 

ორი კაცი, რომელიც ფანჯრიდგან გადმოღებულს ქვას წყნარად ძიხაზედ სდებდნენ.

   ისინი მობრუნდნენ ისევ ფანჯარასთან და ერთბაშად შესდგნენ. 
   - ვინა ხართ ქრისტიანები! მიშველეთ! - წყნარად და მღელვარებით ჰკითხა 

იაგომ.

    კაცები, რომელნიც პირველში შეაკრთო ამ სიტყვებმა, ცოტა ფიქრის შემდეგ, 

მოუახლოვდნენ ფანჯარას.

    - სუუუ! - ჩვენა ვართ! - უპასუხეს იმათ ჩუმად და გაბრთხილებით. 
    - ქართველები, ქრისტიანები ხართ?-- -- წამოიძახა კაცს დანატრებულმა 

იაგომ.

    - იაგო! შენა? - წყნარად წარმოსთქვა ერთმა და დაკვირვებით დააცქეოდა. 
    - ჰაი, ჰაი, რო მე ვარს. მაგრამ შენ ვინა ხარ? ვერა გცნობ. 
    უცნობმა, სანამ იაგოს უპასუხებდა, წყნარად ქუდი მოიხადა, მიაპყრო ზეცას 

თვალები და წარმოსთქვა:

   - იდიდოს შენი ძალა, დიდებულო წმინდავ გივარგივ! -ამ სიტყვების შემდეგ 

კიდევ გადაიწერა პირჯვარი და მერმე მიექცა იაგოს:

    - მაშ ვერ მიცან, ვინა ვარ? 
    - ღთის მადლმა, ვერ გიცან!-- - ლაპარაკზედ გატყობ, მოხევე უნდა იყო, და 

რაი გავიგო ბნელაში?

  - მე კობაი ვარ, შენი ძმადნაფიცი. 
   - კობაი? - გაკვირვებით წარმოსთქვა იაგომ და ისე გაშტერებული დარჩა 

რაოდენსამე ხანს. მერმე ჰკითხა:

   --- საით? აქ საით მოსულხარ? 
  - რაი გეკითხების? ან რაი დრო არის? ყველას მერმე გიამბობ ეხლა კი შენ უნდა 

გაგიყვანოთ აქაით.

   - მაშ ჩემთვის მოხვედი? არ დაგვიწყებივართ? გმადლობ, შენ წვერისა სპარს-

ანგელოზო!

   - ბედშაო! ძმადნაფიცს რაი-ღა დამავიწყებდა? ტოლამანი გარვიდ იცვლების, 

გულს ხომ არა სცვლის?.. მაი, ეხვია, ნუღარ ვგვიანობთ, გავხსნათ კედელი, - მიუბრუნდა კობა თავის ამხანაგს.

   - მეც გიშველით, ხელები გამიხსენით როგორმე, - უთხრა იაგომ. 
   --- რაი? - გაკვირვებით ჰკითხა ძმადნაფიცმა. 
   - ხელები გამიხსენით მეთქი. 
   - მოგიკვდეს ჩემი თავის. აქამდინ ხელშეკრული ხარ? აჰუ! მოკვდი, კობავ, ახია 

შენზედს. მობრუნდი, მობრუნდი ჩქარა!

    იაგო რის წვალებით მიბრუნდა ამ პატარა ოთახში და შეკრული მკლავები 

მიანდო სარკმელს. კობამ შემოჰყო ხანჯლიანი ხელი და წყნარად გაუჭრა საბლები.

   - აჰა ხანჯალი, ფეხებზედაც დაიჭერ თოკები. - იაგო სცდილობდა ხანჯალი 

გამოერთვა, მაგრამ თოკის მაგრა წაჭერით ძარღვებში სისხლი შესდგომოდა და მკლავები დაჰბუჟებოდა.

   --- რაი მოგივიდა, გამომართვი ხანჯალი!- განიმეორა კობამ. 
  -- რაი ვქმნა, მკლავებს ვეღარ ვხმარობ. 
   - მაშ ბატარაი დაისვენე და ძალა მოგივა ხელში, - უთხრა კობამ და 

მიუბრუნდა ამხანაგს, რომელსაც პატარა რკინის ლომი ეჭირა.

  - შენ რაღას უყურებ, ავჩქარდეთ, თორო გვიანდების, გათენება მოგვასწრობს. 
  ამხანაგები შეუდგნენ მუშაობას. იმათი ხერხიანად მოქცევა ამტკიცებდა, რომ 

ამგვარ საქმეზედ პირველად არ იყვნენ.

  რამდენსამე წუთს შემდეგ სარკმელი იმოდენად ჩამოაქციეს და გააგანიერეს, 

რომ იაგოს თავისუფლად მოძრაობა შეეძლო.

  პყრობილი გამოიყვანეს თუ არა, შეუდგნენ ბორკილების ქლიბვას 

და ის იყო გაათავეს, როდესაც ფეხის ხმა მოისმა ის იყო ყარაულები, რომელთაც ციხე უნდა დაეთვალიერებინათ.

  - ვიღაცეები მოვიდნენ - დაიძახა თორღამ და დაუწყო იმ მხარეს ყურება, 

საიდგანაც ფეხის ხმა მოისმოდა. სხვებმაც მიიხედეს იქით; მთვარის შუქზედ აშკარად გამოჩნდა ძუბიანი თოფები და ცოტა ხანს შემდეგ რამდენიმე სალდათი, რომელნიც უზრუნველად, ლაზღანდარობით და სიცილით მოდიოდნენ, რადგანაც დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ იქ არავინ შეჰხვდებოდათ. ისინი ვერ წარმოიდგენდნენ, რომ სიმაგრეს მიუდგებოდა ვინმე, რადგანაც იმ მხარეს, ამათის აზრით ამოუსვლელი კლდე იყო.

    - სალდათები არიან! - პირველსავე შეხედვაზედ დაიძახა კობამ და თოფი 

გაიძრო ბუდიდგან.

     --- მეც მომეცი იარაღი! ერთის სისხლი მაინც დავლიო, და მერმე რაიც უნდა 

მომივიდეს! - დაიძახა იაგომ, რომელიც ისე მიესუსტებინა წმინდა ჰაერს, რომ ფეხზედ ძლივს-ღა იდგა, მაგრამ თავისუფლების დაკარგვის შიშმა და უსამართლო წვალებისაგან გაბრაზებამ თითქოს ერთბაშად მოუკრიფა იმას ძალა.

     - ეგრე ნუ! - დაიძახა თორღამ, - თორემ უბრალოდ გაგვწყვეტენ. 
     - მაშ რაი ვქმნათ? 
     - აგერ, იმ კლდეს ამოვეფარნეთ და, როდესაც მოვლენ, ერთბაშად დავესხათ... 

ისინი აქ არავის ელიან, ჩვენ რომ ერთბაშად გადავცვივით, წინა უკანას ვეღარ გაიგებს.

    - მართალს ამბობ, ღთის- მადლმა! 
    - თუ გაიქცნენ, ხომ გაიქცნენ, და თუ ძალა გაჰბედეს, რაი გაუვათ - ხუთნი არ 

არიან? - კლდესთან, კლდესთან! - ნიავსავით წყნარად წამოიძახა კობამ და ყველანი თვალის დახამხამების უმალ კლდეს მიეფარნენ.

    სალდათები მძიმედ აბარტყუნებდნენ ლურსმნით ნაჭედს ჩექმებს. ისინი 

თანდათან უახლოვდებოდნენ სულგანაბულ ამხანაგებს, რომელთაც ხანჯლუბი შეეპყროთ ხელში. მოუთმენლად, პირ-მოკუმულნი და წარბებ-შეჭმუხნილნი გაქვავებულებსავით წაჰკროდნენ კლდეს და ელოდნენ.

    სალდათები ვერ ჰხედავდნენ იმათ და, ძალიანაც რომ დაჰკვირვებოდნენ იმ 

ალაგს, ძნელად გამოარჩევდნენ ქვებიდგან თავ-გადადებულს მეგობრებს.

   ღამე იყო ჩინებული, მშვიდი, მთვარიანი, სიოც არსაიდგან ინძრეოდა, 

გაეკმინდა ხმა, თითქოს ბუნებას მიეძინებინა თავისი შვილები, და მთვარე გამოსულიყო, რომ დამტკბარიყო ამ მოწყობილის მშვენიერებით. ათასში ერთხელ დაუცხრომელი ბულბული კვნესით ჩააკაკანებდა ალერსიანს, სევდიანს ხმას. უეჭველია, ძილში თავის სატრფო მოჰლანდებოდა.

  სალდათები მოახლოვდნენ და შესდგნენ იმ კლდესთან, რომლის იქიდგანაც 

იმალებოდნენ იაგო და იმისი ამხანაგები.

  - მოდით, ჩიბუხებს მოუკიდოთ, - დაიძახა ერთმა რუსმა, როდესაც კლდეს 

მოუახლოვდნენ.

   - კარგი იქნება. - მისცეს პასუხად, თოფები მიაგდეს და დასხდნენ. სხვებმაც 

მოუკიდეს ჩიბუხებს და გამართეს ლაპარაკი.

   - გუშინ სოფელში გამგზავნა ნაჩალნიკმა, - დაიწყო ერთმა. 
   -. ქათმების სასყიდლად, - დაუმატა მეორემ. 
   - მივედი სოფელში, - გააგრძო მანვე, - და დავიწყე სოფელში სიარული... 

ვიკითხე ერთგან; არავინა ჰყიდის ქათმებს?

   --. ჰფიქრობენ, რუსს ქათამს ნუ მივყიდითო! ეგენი --. წყეული ხალხია, 

ქართველები

   - ბუსურმანები არიან, - დაუმატა გრძელ-ულვაშიანმა რუსმა. 
  --- ვფიქრობ. "დამაცადეთ და მე გიჩვენებთ ამბავს"... ერთბაშად მივედი ერთს 

სახლთან, კარებში ინდაურები დადიოდნენ, მოვიქნიე ჯოხი და მოვდე ერთს ინდაურს. ძაღლის ყეფაზედ ვიღაცა დედაკაცი გამოვიდა და დაიწყო თავიანთ ბუსურმანის ენაზედ რაღაცის ჯიყჯიყი. მე ინდაურს წამოვავლე ხელი. ის ჩემსკენ გამოექანა--. ვეზიდებით ორნივ ამ ინდაურს - სასაცალო იყო. მე არ ვანებებ. გაბრაზებულმა დედაკაცმა წამოავლო ჯოხს ხელი და აკი დამკრა. ოხ, ეშმაკის შვილო, ვამბობ მე, დამაცადე, რა გიყო... ბევრი აღარ დამიგვიანია, ავდექი და ეზოში კი გავიშალე--. გავინაბე სულიუ მოვიდა ხალხი, ლაპარაკობენ, მე მაბრუნებენ, წყალს მასხამენ, დედაკაცს კი ეჩხუბებიან, - იმათ ეგონათ, რომ მართლა მოვკვდი, - ეშინოდათ, რომ ხემწიფის მოსამსახურის სიკვდილისთვის გადაჰხდებოდათ. როცა იყო, გავახ|ილე თვალი და ვითომ მაშინ მოვედი გონსა. წამოვხტი, გავავლე ხელი ერთს კაცს - ვეუბნები:

    - წამოდი ნაჩალნიკთან, შენ დააშავე ხემწიფის მოსამსახურე... ვინა ხარ შენა? 

მუჟიკი!.. როგორ შეგიძლიან ხემწიფის სალდათს სცემო? --- იმას შეეშინდა, სულ გაფითრდა, მეხვეწება, თავი დამანებეოუ მე კი არ ვეშვები... მომცეს სამი ინდაური, შვიდი ქათამი და მაშინ დავანებე თავი.

  - ყოჩაღ, ყოჩაღს. - მოუწონეს სხვებმა. 
  - ნაჩალნიკთან რომ ეჩივლათ, რაღას იქმოდი? 
   - ნაჩალნიკს მე თვითონ ვუამბე. 
   - მერმე? 
  - მადლობა მითხრა და ბევრიც იცინა. 
  - აი, ყოჩაღად შენ მოჰქცეულხარ - მოუწონეს იმას. 
  - არ იქნებოდა - ნაჩალნიკმა მიბრძანა ქათმების სყიდვა და ის დაწყევლილნი 

კი არ მაძლევდნენ, მა რა უნდა მექნა? ყველა ნატრობდა ამ ამბის მთქმელის ადგილს ყოფნას, რათა ბუსურმანი ქართველები გაეტანჯა. ჩიბუხები დიდი ხანია გაკეთებული ჰქონდათ და ელოდნენ სპიჩკის ანთებას, რომელიც ჰქონდა ერთს იმათგანს და დაჰსველებოდა ჯიბეში. ის უფხაკუნებდა თავის ტოლამანზედ, მაგრამ ცეცხლი მაინც არ უჩნდებოდა. ბოლოს, როცა იქმნა, იფეთქა სპიჩკამ და ერთბაშად გაანათა იქაურობა, შემდეგ, როცა სპიჩკა გაჰქრა, ყველას ერთბაშად თვალთ დაუბნელდა.

    ამ წამსვე სამმა სალდათმა წამოიწივეს, მაგრამ ისევ მიწაზედ დაეცნენ, და 

დაიწყეს ფართხალი.

    იაგო და მისი ამხანაგები, რომელნიც დროს არჩევდნენ ამ კაცების თავს 

დასასხმელად, სწორედ ამ დროს გამოცვივდნენ, როდესაც სპიჩკამ იელვა. წინადვე გამოანგარიშებული მანძილი და ხანჯლისთვის ამორჩეული ადგილი იქამდისინ სისწორით იყო, რომ არც ერთს ამხანაგს არ აუცდენია თავისი იარაღი.

    ორი გადარჩენილი რუსი, გულგახეთქილები წამოცვივდნენ და ღრიალით 

გაიქცნენ ციხისკენ.

    როდესაც იაგომ გული მოიჯჯერა და იმის წარმოუთქმელმა წადილმა 

კმაყოფილება მიიღო, ის წყნარ-წყნარად მოვიდა გონსა და სისუსტე შეეპარა.

    იმას დაუწყო მუხლებმა ცახცახი, დაეხვა თავს ბრუ და თვალთ დაუბნელდა. 

ის თავისავე უნებურად დაეშვა დედამიწაზედ და წყნარად წარმოსთქვა:

    - ერთი, ერთის ჯავრი მაინც ამოვიყარე!.. 
    იმ დროს მისი "ამხანაგები, რომლებიც გაიქცნენ სალდათების დახოცვის 

შემდეგ, ერთბაშად შესდგნენ და დაინახეს, რომ იაგო იმათთან აღარ იყო. იმათ დაჰვიწყებოდათ იაგოს სისუსტე და ამის გამო ჰგონებოდათ, რომ მოხევე იმათთან სიარულს შესძლებს.

    - იაგო რა იქმნა? - იკითხა პირველად კობამ. 
    - აბა, რაი ვიცი, - უპასუხა თორღამ. 
    - იაგო! -- განიმეორა იმან, მაგრამ ეს ხმა მეორედაც ისე უპასუხოდ დაიკარგა 

ჰაერში, როგორც პირველად.

    - ვაი თუ მომიკლეს! - დაიკრა მუხლებზედ ხელი კობამ და ორნივ ამხანაგები 

სირბილით წავიდნენ იმ მხარისკენ, სადაც რამდენიმე წუთს წინათ სისხლის ღვრა მოჰხდა.

   ისინი მირბოდნენ გულის ხეთქით, რადგანაც ეშინოდათ, რომ იაგო ან არ 

დაეჭირათ, ან არ მოეკლათ.

   კობას მოაგონდა იაგოს სისუსტე და მაშინ მოიაზრა - შესაძლებელი იყო იმას 

ისე შემოჰყროდა გულს და ამიტომ მოჰშორებოდა იმათ, თუმცა ეს მოსაზრება კობას ამშვიდებდა ერთი მხრით, მაგრამ მეორე მხრით უფრო შემაწუხებელმა ფიქრებმა გაურბინეს თავში:

   - ახლა რომ იქ მოასწრონ და დაიჭირონ, რაიღა მეშველების? 
    - იმ ურჯულოებმაც ღრიალი შეჰქმნეს, - დაუმატა თორღამ. 
   - ნეტავ ისინიც არ გაგვეშვა და მოგვეკლა, - ჯავრით წარმოსთქვა კობამ. 
   - ლომისა შეგვეწევისს- მისცა იმედი თორღამ. 
   ისინი მოვიდნენ იმ ადგილას და ჩქარა იპოვნეს გულშემოყრილი იაგო, 

რომელიც თორღას წამოეკიდა, და გასწიეს ჩქარის სიარულით თავის გზაზედ.

   სალდათები, რომლებიც გადარჩნენ და გაიქცნენ ყვირილით და რომლებისაც 

ეშინოდათ კობას და მის ამხანაგს, მიმალულიყვნენ ბუჩქებში და ცახცახით, გულგახეთქილები გათენებას ელოდნენ.

   როდესაც ყველაფერი დამშვიდდა, განთიადის სიომ დაჰკრა, ისინი წყნარად 

და სიბრთხილით გამოძვრნენ თავიანთის სამალავიდგან, გაჰხედეს ამ ალაგს, საიდანაც ისე გულგახეთქილები გამოიქცნენ და დაინახეს თავის სამი ამხანაგი, რომელთათვისაც სიკვდილს სახე დაეპრანჭა და გულაღმა ეყარნენ.

   ისინი წყნარად მივიდნენ, აიღეს თავ-თავიანთი თოფები, რომლებიც იქავე 

ეყარა და დაფიქრდნენ თავიანთ მდგომარეობაზედ. იმათგან არც ამხანაგების შებრალება, არც სხვა რომელიმე კაცობრიული გრძნობა იმათ მხოლოდ ეშინოდათ თავის უფროსისა, რომელიც უეჭველად გადაახდევინებდა აქამდინ სიჩუმისთვის.

   - რა ვქმნათ? - სთქვა ერთმა. 
   - ნაჩალნიკი როზგით ტყავს დაგვაძრობს, სულს ამოგვართმევს - დაღონებით 

უპასუხა მეორემ.

  კარგა ლაპარაკის და ფიქრის შემდეგ, რომელიც მარტო იმათ პირად საქმეს 

შეეხებოდა, იმათ გარდასწყვიტეს, რომ გაისვრიან თოფებს, გაიქცევიან ციხეში და მოიგონებენ, ვითომ მთელი ჯარი დაეცა, გატეხეს ციხე და პყრობილები წაიყვანეს. იმათ ორი მარჯვე სროლით მტრებს მოუკლეს ორი კაცი, მაგრამ იმათ დახოცილები თან წაიღეს და შეშინებულები გააქციეს.

  - აგრე ხომ წყალობასაც მოგვცემენ - სიამოვნების ღიმილით წარმოსთქვა 

ერთმა.

  როგორცა სთქვეს, ისე მოიქცნენ, ისროლეს თოფები და გაიქცნენ ღრიალით 

ციხისკენ.

  მოისმა ბარაბნების ხმა, რომელზედაც განგაშს სცემდნენ და ტკბილის 

ძილიდგან გამოღვიძებული ციხის უფროსი თმაგაწეწილი და ფეხშიშველი გამოვარდა გარეთ.

  - რა ამბავია? --. შეშინებულის ხმით დაიძახა იმან. 
  - რა მოგახსენოთ, თოფები გაცვივდა, - უპასუხა კარებთან მდგომმა ყარაულმა. 
    სალდათები გამორბოდნენ, გზაში იკეთებდნენ თავიანთ სამკაულს, რადგან 

შეჭურვა შინ ვერ მოესწროთ.

    წარმოუთქმელი არეულობა იყო, მით უფრო, რომ ჯერ არავინ იცოდა, რა 

ამბავია, ან ვისთან ექმნებოდათ საქმე.

    ამ დროს შემოსცვივდნენ ის სალდათები, რომელთაც ისეთი არეულობა 

მრაზდინეს თავიანთ თავის დასაცველად. ისინი მოვიდნენ პირდაპირ ნაჩალნიკთან.

    --- რა ამბავია? -- შორიდგანვე დაუძახა იმან. 
    ---- მტერი გამოჩნდა, თქვენო მაღალკეთილშობილებავ! 
    უფროსი დაიფანტა, თმა უფრო აებურძგნა. 
    -- ვინ მტერი? სად? როგორ? -არევით იკითხა იმან. 
    -- ციხეს დაეცნენ, გატეხეს, ტუსაღები წაიყვანეს. 
    -- რას მეუბნებიან? --- გულგახეთქით წამოიძახა აფიცერმა, რომელსაც 

პირისახე დაუმახინჯა შიშმა.

    --- სამი სალდათი მოგვიკლეს, ჩვენც ორი მოვკალით, მაგრამ დახოცილები 

თან წაიღეს და თითონაც გაიქცნენ.

    რა რომ სიტყვა "გაიქცნენ გაიგონა და დაინახა, რომ იმის სიცოცხლეს 

აღარავინ ერჩოდა, გული მოეცა, მაგრამ მაინც პირველი იმისი ფიქრი იყო პირადი საქმე.

    --- მაინც პასუხისგებაში მიმცემენ! -- დაიძახა იმან და წაივლო თმებში 

ხელები.

    ის შებრუნდა შინ, ჩაიცვა საჩქაროდ და გასწია სალდათებით და კიდევ ერთის 

იქ მყოფის უფროსით ბრძოლის ველზედ.

    იქ მივიდნენ, ნახეს დახოცილი რუსები, ნახეს ციხის გახსნილი კედელი და 

შეიტყვეს იაგოს გაქცევა, რომელიც ყველაზედ მეტად ეწყინა მბრძანებელს.

   ციხის უფროსმა ერთი აფიცერი და რამდენიმე სალდათი გამოუყენა 

გაქცეულებს, რომელთ რიცხვიც ასორმოცდაათ კაცს უნდა გადასჭარბებოდა სალდათებისაგან მოტანილის ცნობით; თითონ კი დაბრუედა ციხეში, სადაც სასტიკი გამოძიება უნდა მოეხდინა.

    ამ ხანში იაგო თავის  ამხანაგებმა გაიყვანეს ერთი მთის სერზედ, სადაც 

მოაგროვეს სველი ბალახი, ზედ გადააფარეს ნაბადი და იმაზედ დააწვინეს დასუსტებულიუ

  იაგოს, რომელიც დაეღალა სიარულს, მოუსვენებლობას და წარსულს 

ცხოვრებას, ეძინა, როგორც მკვდარს. იმისი ამხანაგები კი მოსდგომოდნენ სადილის ზრუნვას და ირმებზედ სანადიროდ წასულიყვნენ.

   ესენი ამ მდგომარეობაში იყვნენ, როდესაც განრისხებული ციხის უფროსი 

შევიდა სწორედ იმ მოხუცთან, რომგლიც იაგოსთან იყო დამწყვდეული.

   იმათ შესვლაზედ მოხუცი, რომელიც ჩალაზედ იწვა, გადაბრუნდა და 

თვალები მოარიდა შესულებს.

   --. შენ, ეი! არ გესმის, ვინ შემოვიდა? --. დაუყვირა უფროსმა და დაუბრიალა 

თვალები.

   მოხუცმა ხმა არ გასცა. 
   --. არ გესმის? --. განუმეორა უფროსმა. 
   -- მესმის, -- უპასუხა პყრობილმა. 
   --. მერე უფროსს ეგრე უხვდებიან? 
   კიდევ პასუხი არ მიიღო და ამან უფრო გააცეცხლა. 
   -- ადეგ! - დასჭყივლა იმან ერთბაშად და შემოჰკრა სილა. 
   -- რადა მცემ?-- რას მემართლებიწ-    --. ადე მეთქი! -- განუმეორა ნაჩალნიკმა. 
   --. არ შემიძლიან, მუხლები დასიებული მაქვს. 
   -- ააყენეთ! -- უბრძანა იმან იქ მყოფ სალდათებს და ისინიც მისცვივდნენ. 
   -- უღმერთონო დაჰხედეთ ჩემს მუხლებს -- უთხრა მოხუცმა და გადმოაშვირა 

მუხლი, რომელსაც საფარი შემოჰგლეჯოდა და ნაფლეთების ქვეშიდგან ტიტველა ხორცი გამოსჩენოდა. მაგრამ, ოჰ, ღმერთო! რა ხორცი იყო?! გამხდარი, ცარიელა ტყავი, რომელშიაც წყალი ჩამდგარიყო და, დარუმბებულს, კანი იქამდის დასთხელებოდა, რომ შიგ შუქი გადიოდა.

    გასიებული ფეხი და მუხლი კოჭებთან მოჭერილს ბორკილს ჩაეჭამა და 

ხორცი დაფარულიყო იარებით: უწამლობისა და რკინისაგან მუდამ ჩაჭმის გამო ერთ ალაგს ძვალი გამოეჩინა და ზედ შემხმარი სისხლი და ჩირქი შესაზიზღ ტალახის ფერად გარდაჰქცეოდა. ალაგალაგ სილურჯე ამტკიცებდა, რომ ამ მდგომარეობას ჩქარა ბოლო უნდა მოეღო ამ წამებულისათვის.

    --- უკაცურნო, დაჰხედეთ!-- კაცობა აღარა გაქვსთ? 
    სალდათებმა ყური არ უგდეს იმის ლაპარაკს და წამოაგდეს მოხუცი, 

რომელიც ტკივილისაგან იკლაკნებოდა და ძლივს-ღა იდგა.

    - დადეგ, დადეგ - ძაღლი კოჭლობით არ მოკვდება! - ტუჩების ღრღნით 

უთხრა უფროსმა და დაუწყო ყურება.

    ის უყურებდა დიდხანს რაღაცა სიამოვნებით და თითქოს სტკბებოდა 

მოხჯჭცის მწუხარებით და ტკივილით: უროსი იგრეხდა ულვაშეს: ხანდისხან წარმოსთქვამდა რაღაცა გამოურკვეველ ხმებს და დროგამოშვებით ანძრევდა ერთ ფეხს. ბოლოს შესწყვიტა სიჩუმე და ერთბაშად შეუტია:

  - სად არის იაგო? 
  -მოხუცმა გაკვირვებულის თვალით შეჰხედა, რადგანაც ვერ გაეგო - რასა 

ჰკითხავდნენ.

  - რას დაგიჭყეტია თვალები? მიპასუხე - რა იქმნა იაგო? 
  - იაგო?!- კიდევ ვერ გამოერკვია მოხუცს, რას ჰკითხავდნენ. 
  - ჰო, იაგო 
  -- იაგო თქვენ წაიყვანეთ! თუ მოჰკალით, სხვას რას უზამდით -რა გამოგივათ 

ხელიდგან?

  - ნუ ეშმაკობ, მაგით ვერ მომატყუებ. 
  - მე არ ვეშმაკობ. 
  - სად გაიქცა, ან ვინ უშველა?  . 
  - გაიქცა? --. მღელვარებით წარმოსთქვა მოხუცმა და ცოტა სიჩუმის შემდეგ 

დაუმატა - ღმერთმა ხელი მოუმართოს, თუ გაიქცა.

  - შენ ხომ იცოდი, რომ გაიქცეოდა? უეჭველია გეტყოდა. 
  - არ ვიცოდი და არც უთქვამს. 
  -- სტყუი! 
   - მე მთიული ვარ. 
   - მითხარ ყოველისფერი, თუ თავი გებრალება. 
   - მე სიკვდილი არ მაშინებს და არც ტყუილს ვიტყვი. 
   - გათქმევინებ, ყოველისფერს გათქმევინებ! - მივარდა უფროსი და დაუწყო 

წვერ-ულვაშის გლეჯა.

    მთიული მთლად გაფითრდა ამგვარად დამცირებისთვის. 
    - ურჯულოს მეტი კაცის ულვაშს ვინ შეეხება?-- რაც გინდა ჰქმნათ, ლომისის 

მადლმა, კაცობა არა გაქვსთუ

    - გაჩუმდი, გაჩუმდი, შე ავაზაკო, კერპო შენა, თორემ შემომაკვდები!    " 
    მოხუცს თავში გაუელვა აზრმა, რომ ეს საუკეთესო წუთი იყო 

თავის სურვილის აღსრულებაში მოსაყვანად და ეს სურვილი კი იყო სიკვდილით გადარჩენა...

  - მაშ არ იცი, არა? - ცემით ეუბნებოდა უფროსი. 
   - ვიცი, - უპასუხა მოხუცმა, თითქოს შეწუხებამ წარმოათქმევინა უნებურად. 
   - ძლივს!- წარმოსთქვა უფროსმა და ღიმილით დაუმატა -თითქოს არ 

გინდოდა თქმა?

   - ძალა აღმართსა ჰხნავს! მეტი რა დღე მქონდა, რომ არ მეთქვა! 
  არ იცოდი რომ ეგრე იქნებოდა?.. აბა მიამბე ყველაფერი დაწვრილებით. 
   მთიულმა ჩაიცინა და უპასუხა; 
   -- გიამბო?-- რაისთვი გიამბო? ყველაფერი ვიცი, მაგრამ არ გიამბობ, ლომისის 

მადლმა "

  - რაო? - მიუახლოვდა გაოცებული აფიცერი. 
  - მე ყველაფერი ვიცოდი, - ვიცოდი, რომ იაგო უნდა გაქცეულიყო, ვიცოდი 

ვინც იმის ამხანაგები იყვნენ, ყველაფერი ვიცოდი, ყველაფერი, მაგრამ შენ კი არ გეტყვი.

   -- მოგკლავ, ჩამოგახრჩობ --. მივარდა უფროსი. 
   -- რაც უნდა მიყო, ლომისის მადლმა, არ გეტყვი. 
   --. მაშ არ მეტყვი? 
   -- არა. 
   აფიცერმა გაიარ-გამოიარა და მიუბრუნდა კიდევ. 
   -- გირჩევ მითხრა, თუ თავი გებრალება. 
   -- სიკვდილისა თქვენ გეშინიანთ, დიაცები თქვენა ხართ, მე რაი 

მათქმევინებს?.. არ ვიტყვი, აგრემც შემეწევა პირიმზე.

   უფროსის ყოველი მეცადინეობა, ალერსი, მუქარა, თუ დაყვავება, ამაოდ 

რჩებოდა და მოხუცმა სიტყვა არ გააწყალა იაგოს გაქცევაზედ. ან რა უნდა ეთქვა, როდესაც თითონ არა იცოდა-რა და მხოლოდ ისე ტყუილად მოიგონა უფროსის გასაჯავრებლად,

    - მაშ არ იტყვი, რაღა? --. უკანასკნელად ჰკითხა პყრობილს. 
   --. არა. 
   -- აბა! - ანიშნა თვალით სალდათებს და ერთს წამზედ იმათაც როზგები 

მოიტანეს.

   -- წამოაქციეთ! --. უბრძანა ციხის ბატონმა და იმათაც აასრულეს ბრძანება. 
   თავზედ და ფეხებზედ დაასხდნენ სალდათები, ორნიც აქეთ-იქით დაუდგნენ 

და დაუწყეს ტიტველ ხორცზედ უწყალოდ ცემა. პირველ დაკვრაზედვე ხორცი ჯერ გაწითლდა, მერმე ლურჯად გადაიქცა, ბოლოს ყავარ-ყავარ დასკდა და სისხლმა ჩქეფით დაიწყო ამოდენა. წკეპლები დაიმტვრა და რამდენჯერმე გამოიცვალეს ახალახალი კონები; გამოიცვალნენ მცემლებიც, რომელთაც ოფლი წურწურით გასდიოდათ დაღალვისგან, მაგრამ გაკერპებულს ტუსაღს სიტყვა ვერ წარმოათქმევინეს.

  - ყველაფერი ვიცი, - გასძახოდა ისა, - მაგრამ ძაღლებს არ ვეტყვი, არა! 
   ყოველ დაკვრაზედ ინსტიქტიური თროთლა ამტკიცებდა წარმოუდგენვლს ტკივილს. 

ხორცი ცემით ისე დაეკეპა, როგორც გუფთა და ბოლოს, ნაფლეთ-ნაფლეთი სდევდა წკეპლებს და სცვივოდა აქა-იქ. მოხუცი თანდათან სუსტდჟბოდა, მაგრამ იმის პირს არც ხვეწნა და არც მუდარა არ წარმოუთქვამს. უკანასკნელმა მიხრწნილმა ხმამ კიდევ ლანძღვა და წყევლა გააგონა უსამართლო მტარვალებს და ამ სიტყვებთან ერთად იმან დაჰკარგა გრძნობა. ამ მდგომარეობაში კიდევ კარგა ხანს სცემეს, მაგრამ მოხუცი ვეღარ ინძრეოდა.

  - თქვენო მაღალკეთილშობილებავ, აღარ ინძრევა, - შენიშნა სალდათმა, რომელიც 

თავზედ ეჯდა.

  - ტყუილად იგონებს სიკვდილს!- გულგრილად წარმოსთქვა მბრძანებელმა და 

დაუმატა - აბა კიდევ რამდენიმე ცხელ-ცხელი მიარტყით, მაშინა ვნახავთ.

  სალდათები თუმცა სცდილობდნენ ბრძანების აღსრულებას, მაგრამ მოხუცი გონს აღარ 

მოვიდა, მკვდარსავით ეგდო.

  როცა კარგად გული იჯერეს და დარწმუნდნენ, რომ მოხუცი არ ეშმაკობდა, იმათაც 

ხელი აიღეს ცემიდგან. დამახინჯებული, დაფლეთილი შეაგდეს ერთს ოთახში, სადაც ჩქარა სული დალია უბედურმა, საშინელს ტანჯვასა და სულის ბრძოლაში. ის უკანასკნელად თითქოს მხოლოდ იმისთვის მოვიდა გონს, რომ უფრო ეგრძნო თავისი სიმარტოვე, უპატრონობა. იმას არ დაიტირებდნენ არც ცოლი, არც შვილი, არც ნათესაობა იმის გვერდით არ იმყოფებოდა ისეთი პირი, რომელსაც წმინდა გულით შეჰნანებოდა იმისი დაკლება, შეჰნანებოღა ისე კი არა, როგორც ხარი, ცხენი, რომელიც საცხოვრებელს აძლევდა, არამედ ისე, როგორც დასახლებული ამის გულში, რომელსაც ამისი სიკვდილით გულიდგან მართლა რაღაცა სწყდებოდა.

   მოხუცმა გაახილა თვალები, მოიკრიბა უკანასკნელი ღონე, რომ წამოეწია. მასუკან 

წამოახრიალა ყელში შვილების სახელი, სალდათების წყევლა და უკანასკნელს სიტყვებთან დალია სულიუ

   ამ ხანმი თორღას და კობას წყლის ბილიკი შეეკრათ ირმის ჯოგისთვის და 

მოუთმენლად ელოდნენ იმათ გამოჩენას.

   გაიარა რამოდენმა ხანმა და ამ ლოდინში, მაგრამ ირმები, თითქო განგებ, არ 

ჩნდებოდნენ, თუმცა კვლავად ისინი ამ ადგილებში შეუხვედრად არ დარჩენილიყვნენ, რადგანაც აქ აუარებელი რიცხვი ჯოგ-ჯოგად დადიოდა მლაშეზედ სალოკად და წყლის სასმელად.

   იმედ-დაკარგულნი ის იყო უნდა წამომდგარიყვნენ მონადირეები და წასულიყვნენ 

ბინისკენ, როდესაც მოისმა ხმელი ფოთლების ფაჩი-ფუჩი და ხმელი წიწკვბის მტვრევა.

  მგონია, ღმერთი გვაძლევს, --. წყნარად წასჩურხუღა თორღამ და ორთავ დაუწყეს 

ყურება იმ მხარეს, საიდგანაც ფეხის ხმა ისმოდა.

   დიდმა ხანმა აღარ გაიარა, როდესაც მოისმა ტყის გამხმარტოტების ლაწი-ლუწი და 

გამოჩნდა ამაყად მომავალი ხარი ირემი, რომელსაც ყურები დაეცქვიტა, მაღლა ამაყად აეღო თავი და თეთრი მკერდი თითქოს ნიშანში ამოსაღებად გამოეჩინა. ის მოდიოდა წყნარად, ხანდისხან შეჩერებით და აბრიალებდა შავს, კუპრის მსგავს თვალებს. ყოველი მიხვრა-მოხვრა ამტკიცებდა, რომ იმას დიდი ხანი გაუმარჯჯვნია თავის მეტოქეებზედ და უშიშრად უარშიყდებოდა ფურებს1, რომელნიც, უეჭველია, რმას ირჩევდნენ პატარა უღონო წალებს2. ის ისე რიგად მოდიოდა, თითქოს საბრძოლველად იწვევდა ყველას, ვინც კი გაჰბედავდა წინ გადადგომას და ეს მიხვრა- მოხვრა აქამდინ მედიდური და ამაყი ჰქონდა, რომ კობას გადაშვერილი თოფი ისე დარჩენოდა და გატაცებული სტკბებოდა ამ მშვენიერის სურათით. ირემი შესდგა, დაიფრუტუნა და გაიქნია თავი: თითქოს გაჯავრდა, რომ არავინ შეჰხვდა თავის ღონის საცდელად. ბოლოს ის შეიკუმშა, გადახტა, შეჰკრა რამდენიმე კამარა და რქებით დაეტაკა იქვე მდგარს მუხის ხეს. ის კარგა ხანს ებრძოდა იმას და იკლავდა ბრძოლის ჟინს, როდესაც თორღამ გამოიყვანა კობა თავდავიწყებიდგან და უთხრა:

    - დასაკლავ ხარს რაი-ღა ყურება უნდა? ახალე, თორემ იაგოც მარტოკა გირჩების. 
    - ჰო, ჰო, მართალი ხარ--. დასაკლავს რაი-ღა ყურება უნდა, -განიმეორა კობამ ოხვრით 

და დაუმიზნა თოფი.

    ირემი ამ დროს გაჰშორდა მუხას და გაანჩხლებული, რომ იმის ძალას ასე 

უმაგრდებიან, თავგანწირვით გაექანა ხელახლად, მაგრამ მუხამდინ ვეღარ მიაღწივა: გავარდა თოფი - და ირემი დაეცა ჯერ წინა მუხლებზედ და, ცოტა წამოსადგომად ცდის შემდეგ, გაიშალა მინდორზედ.

    - გაუმარჯოს შენს მარჯვენას --. დაიძახა თორღამ და გადაფრინდა ირმისკენ, 

რომელსაც ყელში დანა გაუგდო.

    ირემმა შემოჰხედა გონივრულის თვალით, მწარედ დაიბღავლა და, რამდენიმე 

გაჟრჟოლების შემდეგ, დალია სული.

    კობა თუმცა კარგი მონადირე იყო და ბევრი ირემი დაეჩოქებინა იმის "მაჟარს", მაგრამ 

მაგალითი არ ყოფილა, რომ მოკლული მეტის-მეტად არ შეჰნანებოდა, ან ისე დროს გასატარებლად მოეკლა ნადირი. ეხლაც ის დაღონებული სწმენდავდა თავის თოფს, მაშინ როდესაც იმის ამხანაგი სიხარულით ჰხდიდა ტყავს ირემს.

    იყო იმისთანა მაგალითებიც, როდესაც კობა მთელი საათობით თოფ-გაშვერილი 

იჯდა და გაჰყურებდა რომელიმე ნადირის ლაღობას.

    - მოდი, მიშველე, ვეღარ დავერიე ამ ბაითალს! დ მიუბრუნდა თორღა, როდესაც იმან 

დასერა ირემი ტყავის გასახდელად.

    კობამ წყნარად დასდო თოფი, წყნარადვე მივიდა და ხელი დაადო ირემს. 
    - დაჰხედე, დაჰხედე, რამოდენა რქები ჰქონია --. იძახდა სიხარულით. ირემი ჩქარა 

გაატყავეს, გამოშიგნეს, ამოიღეს გულ-მუცელი, კუჭმაჭები და სამწვადეები. დანარჩენი აკაფეს, გაახვიეს ტყავში, უფეთქეს გარშემო თოფის წამალი, რათა წამლის სუნზე ნადირი ვეღარ მიჰკარებოდა, და გაბრუნდნენ ბინისკენ. გზაში თორღა შესდგა და დაიკრა მუხლებზედ ხელი

    - რა ამბავია? - ჰკითხა კობამ. 
    - ვაი შენს თორღას! ფაშვი აკი დამავიწყდა! 
    - ფაშვი რაღად გინდა? - ჰკითხა ამხანაგმა. 
    - ხორცს მოვხარშავთ, წვენს გაუკეთებთ იაგოს--. წვენი კარგია, გულს უპოვნის 

ავადმყოფს.

    ამ სიტყვებით თორღა გაბრუნდა, მივიდა, გამოშიგნა ფაშვი,  წმინდად გარეცხა იქვე 

ჩამონადენ წყაროში და გაუდგა თავის ამხანაგს.

   როდესაც ისინი მივიდნენ, იაგო ჯერ კიდევ ხშირს ძილში იყო და ამისთვის იმათ 

წყნარად მოაგროვეს ხმელი შეშა, დაანთეს ცეცხლი, გააკეთეს სამფეხა საკიდელი, რომელზედაც შემოჰკიდეს თან მოტანილი ფაშვი, გავსებული წყალით და ირმის ხორცით.

    მერმე მოკაფეს ფოთლიანი ფიჩხი და მოუჩრდილეს იაგოს, რადგანაც მზეს მეტად 

გაეხურებინა იქაურობა და თითონ მძინარესთვისაც საკმაოდ ძალა დაეტანებინა, რადგანაც გამონახეთქი ოფლი მარგალიტსავით სახეზედ დაჰყროდა.

    როდესაც საქმეებისგან მოიცალეს, ისინიც უზრუნველად გაწვნენ და დაღალულები 

მიეცნენ ტკბილს ძილს.

    მზე გადაიწვერა და საღამოს ნიავმა დაჰქროდა, როდესაც იაგოს გაეღვიძა და დაჭერის 

შემდეგ პირველად იგრძნო გამაცოცხლებელი წმინდა ჰაერის მკურნალი ძალა.

  ის თავის თავს ჰგრძნობდა როგორღაც მსუბუქად, მხიარულად, და, დიდი ხხის 

მოკლებული თავისუფლებას, ძალზედ აღებდა პირს და შეისუნთქავდა ყნოსიერებით სავსე ჰაერს.

   ყოველი ბალახი, ყოველი ყვავილი გამაცოცხლებლად მიიზიდავდა იმის თვალს და 

წარმოუთქმელად ახარებდა იმის გულს.

   რამდენიმე ამოსუნთქვა საკმაო იყო, რომ ეგრძნო წარმოუთქმელი შიმშილი, რომელსაც 

აგრძნობინებდა იმისი დასუსტებული სხეული, რომელიც ითხოვდა დაკლებულის შევსებას და გამაგრებას.

   მაგრამ თითონ ეს შიმშილიც გადაავიწყდა, რადგანაც გიჟივით წამოვარდა, როდესაც 

თავისი თავი დაინახა თავისუფლად და დარწმუნდა, რომ დღეს თუ ხვალ ის შეუერთდება თავის საყვარელ ნუნუს.

   იქამდისინ მიაღწივა იმისმა სიხარულმა, რომ ადგილზედ ვეღარ დადგა და ჩავიდა 

იქვე ჩამომდინარს წყაროსთან, სადაც სახე და თავი გაიგრილა.

   ამ ხანში იმისი ამხანაგებიც წამოდგნენ და ყველანი ჩავიდნენ წყაროსთან, სადაც 

გახარებულნი ეხვეოდნენ და ულოცავდნენ ერთმანეთს ასე მშვიდობიანად გადარჩენას.

   როდესაც პირველმა მღელვარებამ გაიარა,  ისინი ავიდნენ ბინაზედ და დასხდნენ 

სადილად. ნადირის მწვადები მადის გამხსელს სუნს ატრიალებდნენ ჰაერში.

   ისინი სჭამდნენ, როგორც კი დამშეულს ხალხს ჭამა შეუძლიან --  უსიტყვოდ და 

გაჩუმებულნი. მხოლოდ იაგოს აბრთხილებდნენ, რომ ხორცს გადაჩვეულს კუჭს მეტი არ მოსვლოდა.

  შიმშილი მოიკლეს. 
  იაგოს გული არ უსვენებდა და უნდოდა ჩქარა გაეგო ნუნუს ამბავი, რომელსაც, იმისი 

აზრით, თვალები უნდა გასწყალებოდა სატრფოს ლოდინში.

  მაგრამ კობა თითქოს გასჯიბრებოდა და განგებ არას ეუბნებოდა იმაზედ და 

საზოგადოდ ბრთხილობდა თავის მხრივ შეხებას.

  იაგო ფიქრობდა "რაი მოუვიდა, რაისთვი მაწვალებს?.. რაისთვი არას მეუბნების?!ნ 
  კობა კი ჰფიქრობდა- "საიდგან დავიწყო ლაპარაკი, რაი ვუთხრა, როგორ გავაგებინო 

ნუნუს გატაცება?"

  ამგვარად ორნივ მოუსვენარს და უხერხულს მდგომარეობაში იყვნენ. ბოლოს, იაგომ 

ვეღარ გასძლო და შორიდგან დაიწყო:

   --. კობავ, რაისთვი არ მიშბობ შენს თავზე გადასახადს? 
   -- რაი გიამბო -- კაცი შემომაკვდა, სისხლი დამედო და გამოვიქეც. 
   კაცი შემოგაკვდა, სისხლი დაგედო? - შეწუხებით იკითხა იაგომ და დაუმატა - 

რაისთვი, ვინ შემოგაკვდა?

   - ოსი. 
   იაგო რომ სხვა ქვეყნის კაცი ყოფილიყო, მაშინვე დაუწყებდა დარიგებას, რომელიც 

ყვედრებით სავსე იქნებოდა, მაგრამ იაგო მოხევე იყო და იცოდა, რომ დარიგებით და ყვედრებით საქმეს აღარ ეშველებოდა და ამ მხრით სიტყვების დაკარგვა ამაო იქნებოდა. ამისთვის პირველი აზრი, რომელმაც თავში გაურბინა, იყო - როგორ უშველოს თავის ძმადნაფიცს როგორ მისცეს მომეტებული ცხოვრება და როგორ დაიფაროს მოსისხლეებისგან? ამასთან იმას უნდოდა გაეგო - რაგვარად შეემთხვა ეს უბედურება ოსის სიკვდილი იყო შემთხვევით, ქალაჩუნად, საფარიდგან, თუ ვაჟკაცურს ბრძოლაში, როგორც შეჰფერის მებრძოლს, ომით გაუმაძღარს ხალხს!

   ყველა ამას თავისი მნიშვნელობა ჰქონდა და გულის კანკალით მოელოდა --. რას 

გაიგონებდა კობასაგან.

   --. რაისთვი მოჰკალ? როგორ იყო? - ჰკითხა იმან და მთლად სმენად გარდაიქცა. 
    - ნადირობ მივდიოდი, ტყიდგან ქალის კივილი შემომესმა და გადაველ. იმას 

რამდენიმე კაცი გაწბილებას უპირობდნენ, მე წავეშველე და ერთი ოსი შემომაკვდა.

     - ვაჟკაცი ნიადაგ ვაჟკაცურად მოიქცევა - სიხარულით წამოიძახა იმან. 

ამ ლაპარაკში თორღამ, რომელსაც ძმადნაფიცების მარტოდ დაგდება უნდოდა, აკრიბა ჭურჭელი და წაიღო წყაროზედ დასარეცხად.

   - ეხლანდელი სამართალი შენც იცი: შინ აღარ დამედგომების და წამოველ! -- დაიწყო 

კობამ, როცა მარტონი დარჩნენ.

   - რაი ვუყოთ, ერთად ვიცხოვროთ - უპასუხა იაგომ. 
   - შენი დატუსაღება მაღონებდის და ვეღარ გავძელ... ე თორღაიც მთიულია, ეგეც კაც-

ნაკლავია: ყაზახი მოჰკლა... ერთად შევიყარენით, ძმად გავიფიცეთ და მერმე შენს გამოსახსნელად წამოვედით; თორღამ ციხის ამბავი იცოდა, და წმინდა გივარგიმ კი ხელი მოგვიმათა.

   - განა იცოდით, რომ მე იმ ოთახში ვიყავ დამწყვდეული? 
   - არა--. ჩვენ იმ ოთახიდგან ციხეში გვინდოდა შესვლა და მერმე, რასაც უფალი 

გვაგონებდა, იმას ვიქმოდით.

   - ვაჟად გიცნობდი და არც მოვტყუვდი - შეაქო იაგომ. 
   ჩამოვარდა ისევ სიჩუმე. 
  ცხო რაისთვი აღარას მეუბნებიწ - პკითხა იაგომ. 
  - რაი-ღა გითხრა? - უპასუხა კობამ და დაჰხარა თავი.   . 
  - მითხარ რაიმე, ღთის მადლსა 
  - რაი-ღა გითხრა ჩვენი სიაედშავის მეტის. გვაღრჩობენ, სულსა გვხდიან და ჩვენ კი 

გაჩუმებულები ვართ.

  - არ ვიცი, რაი ღმერთი გაწყრა? სულ დიაცებად გადაიქცნენ, თუ რაი მოუვიდათ?.. 
  - არ ვიცი, არა... ჩვენ კი აღარ გვეცხოვრების, დაუ 
  ჩამოვარდა კიდევ სიჩუმე, რომელიც დაარღვია ისევ იაგომ.  
  - ცხო? - იკითხა იმან. 
  - ცხო რაი-ღა? 
  - რაისთვი არას მეუბნები იმაზედ? 
  - ვიზედ? - მოარიდა პირი კობამ. 
  - არ იცი, ვიზედაც გკითხავ?-- რაისთვი ეშმაკობ, რად არ მეუბნები? ადამიანი ჭირსაც 

უნდა მოელოდეს და ლხინსაცა; რაისი გეშინიან, მითხარ ყველაფერი.

   --. ჰო, ჰო, რაი დაგიმალო; ნუნუ გაიტაცეს, --. კარგა ყოყმანის შემდეგ უთხრა კობამ. 
  ეს ამბავი იაგოს ზარსავით დაეცა და თვალთ დაუბნელდა, ასე რომ კარგა ხანს ხმა 

ვეღარ ამოიღო.

  - ვინ გაიტაცა?- ბოლოს ძლივს წარმოსთქვა იმან. 
  - გირგოლამ. 
  - გირგოლამ? - კბილების კრაჭუნით წარმოსთქვა იმან. 
  - რაი-ღა დავმალო, იმის გატაცებაში მოვკალ ოსიც. 
  - ო-ო! ჩამივარდება როდისმე ის უღმერთია ხელში და, ღთის მადლმა, დედის ხსენს 

ვარწყევინებ პირიდგან.

  კარგა ხანს შფოთავდა იაგო და კობა კი ამშვიდებდა. 
  - ტყუილი ჯავრი რაი ვაჟკაცთ წესია? 
  - ჰაი, ჰაი, რომ გადვუხდი ღთის მადლმა, ეგრე გადვუხდი, რომ თითონაც არ 

მოელოდეს

  ამის შემდეგ იაგო თითქოს დაწყნარდა და სთხოვა კობას, რომ ყველაფერი 

დაწვრილებით ეამბო.

  კობაც მოჰყვა თავიდგან და ბოლომდის გავიდა. შეატყობინა იმათი არშის ციხეში 

გახიზნება და თავისი ამბავი, რომელიც იაგოსავით შეყვარებული იყო, და გირგოლას უკაცურობამ კაცი შემოაკლა და საყვარელს გააშორა.

  კარგად რჩევის შემდეგ იმათ გარდასწყვიტეს, რომ გაიტაცებდნენ თავიანთ საყვარლებს 

და, რადგანაც თავის ქვეყანაში აღარ ეცხოვრებათ, გადავლენ შამილთან, რომელსაც კარგად ხმა გაუვარდა რომელზედაც მთელს მთის ხალხს თვალი ჰქონდა მიპყრობილი, რადგან დახსნას და შველას მოელოდნენ.

     ამ დროს ამოვიდა თორღა. 
    - თორღაუ შენ კობას ძმადნაფიცი ჰყოფილხარ, დღეს იქით ჩემიც ძმა იქნები. 
     -- მტერზედ მოქნეული ხმალი ტარშიმც გაუტყდეს შენს მოღალატეს,... უპასუხა 

თორღამ და ამოიღო მასრიდგან ტყვია;--აჰა, ჩემი ტყვია.

     იაგომაც თავის სასწრაფოდგან, რომელიც კობას მოეტანა იმისთვის, ამოიღო ტყვია. 
    -- აჰა, ჩემიც. 
    ორთავ ერთ დროს გაიშვირეს ხელები და, სანამ გასცვლიდნენ ტყვიებს, წარმოსთქვეს: 
    - ჩემი მარჯვენა შენს მარჯვენას ემსახუროს, ჩემი თვალი -შენს თვალს, ჩემი მუხლი - 

შენს მუხლს; მოღალატეს რისხავდეს ლომისა

    - ამინ, - წყნარად წარმოსთქვეს სამთავემ... 
    იაგომ და თორღამ ტყვიები შეცვალეს, მოეხვივნენ ერთმანეთს და სამჯერ ჩაიკრეს 

გულში ერთმანეთი.

    მთვარე, რომელიც გაკაშკაშებულიყო ლაჟვარდს ცის სივრცეში, თითქოს განგებ 

გამოსულიყო, რომ მოწმად დასწრებოდა იმათ შეერთებას.

     ამის შემდეგ იმათ გარდასწყვიტეს, რომ ერთს კვირას ამ ადგილს არ მოჰშორდებიან, 

რადგანაც დასუსტებულს იაგოს ეჭირვებოდა დასვენება და ჯანის მოკრება, დ. ასეთს ყოველის მხრით შემკობილს ადგილს კი ვერსად იპოვნიდნენ.

    როდესაც იაგოს დაატყობდნენ მოკეთებას, ისინი წავიდოდნენ, გაიტაცებდნენ 

თავიანთ გულის საყვარლებს და პირდაპირ გალაშკაში გავიდოდნენ.

    ესენი აქ ასე სცხოვრობდნენ და ნადირობაში ატარებდნენ დროს, როდესაც 

გამწარებული გირგოლა ყაზახებთან ერთად ხან რომელ მეცხვარეს დაეცემოდა და ხან რომელს და ეძებდა იაგოს, მაგრამ იმის მეცადინეთბა ამაოდ რჩებოდა და ამ შემთხვევით გაცეცხლებული მწყემსებზედ ყრილობდა ჯავრს.

   ჯერ ხუთმეტამდინ ალალმართალი მწყემსი დაეჭირათ და დამწყვდეული ჰყვანდათ, 

თუმცა იმათ იაგოს ამბავი არა იცოდნენ-რა.

     ერთს დღეს ნაროვნის მთაში მეცხვარეებს ის-იყო მოერეკათ ცხვარი და სწველავდნენ, 

როდესაც მოისმა ცხენების ფეხის ხმა და გირგოლა ოცის ყაზახით თავზედ წაადგა.

     მწყემსები წამოცვივდნენ, მიესალმნენ და ჩვეულებისამებრ მიიწვიეს. 

. - ვინ არის სარქალი? - ბატონურად იკითხა გირგოლამ, რომელმაც მადლობის გადახდაც კი საჭიროდ არ დაინახა მწყემსების მისალმებაზედ.

   - მე, - უპასუხა ერთმა წარმოსადეგმა შუახნის კაცმა, რომელსაც ახალუხი ეცვა და 

თუშური ქუდი კოხტად გვერდზედ მოჰქცეოდა.

   - აქ გამოდი 
   - რაი გინდა? - უპასუხა გაკვირვებულმა მწყემსმა, რადგანაც არ იცოდა, რისთვის 

მიეწერა გირგოლას ბრძანებლობითი ლაპარაკი.

   - აქეთ გამოდი და მაშინ გაიგებ. 
   - იცი, რა გითხრა... თუ სტუმრად გვეწვიე, ჩამოხე ცხენიდგან, საკლავს დაგიკლავთ, 

პურს გაჭმევთ და გაგისტუმრებთ, თუ არა-და, ღთის მადლმა, ბატონობით ვერც რას ვერ გაიტანთ.

   გირგოლამ შეჰხედა მეცხვარეს და გულ-მოსულობა შეატყო სახეზედ, რომელზედაც 

ალმური ასდიოდა. გირგოლას სულაც არ უნდოდა მეცხვარესთან ჩხუბი და იმისი წყენინება, მაგრამ როდესაც კაცი უსამართლოდ ძალას მოიპოვებს, მაშინ ამგვარი ცხოვრება სრულიად აბრიყვებს კაცს და ავიწყებს სხვის პირადობას. არამც თუ წყენინება არ უნდოდა იმას, არამედ დამეგობრებაც კი ეჭირვებოდა მწყემსთან, და პირველად შეუტია, შეუტია მხოლოდ იმისთვის, რომ ეგონა შეაშინებდა, დაიმორჩილებდა და ამის შემდეგ თავის ყურ-მოჭრილ ყმად გაიხდიდა, და, რასაც უნდოდა, იმას აქნევინებდა: მაგრამ, რა მეცხვარის მამაცად დახვედრა ნახა, ხმის და თავის საქციელის გამოცვლა ამჯობინა.

    - მე შენთვის არა მიწყენინებია-რა, რაისთვი ჯავრობ? - უთხრა იმან. 
     - აი, აგრე არა სჯობს ლაპარაკი? - კითხვით უპასუხა მწყემსმა. 
   -მე სტუმრად მოვედ, მეგონა მწყემსებმა სტუმრის დახვედრა იცით, და შენ კი 

მეჩხუბები.

     - თუ სტუმრად მოხვედ, აჰა ჩემი თავი: შენ ბატონი და მე ყმა, - უპასუხა მეცხვარემ, 

მოიხადა ქუდი და ჩაუგდო გირგოლას ცხენს ფეხებში.

     - ჩამოხე და ჰნახავ - ვიცით სტუმრის დახვედრა, თუ არა. 
     ამ სტყვებთან ერთად იმან ერთი ხელი დაავლო გირგოლას ცხენის ჯილავს და მეორე   

უზანგს მოჰკიდა. როდესაც სტუმარი ჩამოხტა, მწყემსი გაუბრუნდა იქ მყოფს ერთს მეცსვააეს.

   - გასწია, თოლშია (შავა), დოლა-ჭედილა რომაა, ჩამოიყვანე. დაჰკალ და ჩაჰყარეთ. 

თქვენც ცეცხლი გაანათეთ ჩქარა ... მიუბრუნდა მეორე მწყემსებს. - მოდით, თქვენი ჭირიმე, მოდით -ეპატიჟებოდა სარქალი სტუმრებს, რომლებიც ამ ჟამად ცხენებიდგან ჩამოხტნენ.

   ყველანი დასხდნენ და დიდი ხნის აღმა სიარულისაგან დაღალული მუხლები 

დაასვენეს. ზოგნიც წამოწვნენ მწვანე მინდორზედ და დასუსტებულის თვალებით გასცქეროდნენ ქაფისაგან რძესავით გათეთრებულს მაღალი კლდიდან გადმონაჩქეფს წყალს, რომელიც ათას წინწკლებად იქცეოდა, ათასგვარ ფერადად შესთამაშებდა მზის შუქს და მერმე ხშირის ფარდახტით ნამავდა ბალახს.

   რამდენიმე წუთში საკლავი დაჰკლეს, მოამზადეს გემრიელი სადილი, რომელიც 

მხოლოდ მწყემსებისაგან მზადდება და იმაზგდ უგემრიელესს კაცი ვერაფერსა სჭამს.

   ყველანი ჩუმად და საჩქაროდ სჭამდნენ, სანამ შიმშილს მოიკლავდნენ, მაგრამ რა 

შენაყრდნენ, დაიწყეს ლაპარაკი. მასპინძელმა პირველმა დაიწყო.

   - გირგოლაუ!... შენ უსაქმოდ არ გაირჯებოდი ეხლა გავძებით, გვითხარ, რაი გინდა?... 

თუ "ოჩხარის"1 გაკეთებას აპირობ, მითხარ. და სხვა მწყემსებსაც შევყრი.

   - მე შენი გაცნობა მწადის, ოჩხარი რად მინდა . 
   მეცხვარემ გაკვირვებით შეჰხედა. 
   - ჩემი გაცნობა?-- მე რაი ისეთი კაცი ვარ, რომ ჩემი გაცნობა მოგეწადოს?..                                        
   - ცხო არც-რა, ღთის მადლმა, შენი გაცნობა და შენი ძმობა 
   - ჩემი ძმობა რაში გეკადრების: მე, ერთი მეცხვარე, გაუთლელი მთის კაცი და შენ კი 

ხემწიფის სამსახურისა

   - აი რაისთვი, ყური მომიგდე! - უთხრა იმან და თვალი მოავლო იქ მყოფს ხალხს, 

თითქოს იმათ დასწრებით ლაპარაკს ერიდებოდა.

   მწყემსი მიჰხვდა და უთხრა 
  - მითხარ, რაიც გინდა, მე მაგათთან დასარიდები არა მაქვს-რა   - ჩემი საქმე იგეოია, 

რომ სხვასთან ვერ გეტყვი.

  - მაშ კარგი, გადავიდეთ იქით, -- უპასუხა მწყემსმა და წამოდგა. 
  ისინი გავიდნენ ცალკე და ისე მოშორებით დასხდნენ, რომ იმათი ხმა ამხანაგებს ვეღარ 

მისწვდებოდა.

  - შიოლაუ, - დაუწყო გირგოლამ, - შენც ხომ იცი, რომ ამ მთას სახელმწიფოდ 

გედავებიან.

  - ჰაი, ჰაი, რომ ვიცი 
  - ისიც იცი, რომ ჩამორთმევას გიპირობენ? 
  - გვიპირობენ, მაგრამ გავწყდებით, ღთის მადლმა, და არც ვის არ დავანეაებთ. 
  - რაისთვი, რაისთვი? - სიჩქარით უპასუხა გირგოლამ. - რაისთვი უნდა გასწყდეთ? 
  - იმისთვი, რომ ჩვენს მამას სჭერია ეს მთა და ჩვენს პაპას, საიდგან მოვიდა აქ 

სახემწიფო ალაგი?

   - მაგას ვიღა არჩევს, ბედშაოს. მოინდომებენ - წაგართმევენ. 
  - ცოცხლებს?-- არა მგონია 
   - რაი გამოვა თქვენის სიკვდილით? 
  - რაიც უნდა გამოვიდეს, მოვისვენებთ მაინც. თუ ეგ მთა წაგვართვეს, ღთის მადლმა, 

არ გვეცხოვრების - ისევ სიკვდილი სჯობია.

   - მე რომ ისე გაგირიგოთ, რომ თქვენვე დაგრჩესთ? დ ცოტა სიჩუმის შემდეგ წყნარად 

და გარკვევით უთხრა გირგოლამ და დაუწყო ყურება.

   -- შენა? 
    -- ჰო, მე. 
    -- თუ კი მაგათ შარს მოგვაშორებ, ღმერთს არ მოეტყუების, რასაც დაგვისახელებთ, 

იმით გემსახურებით.

    - მაშ კარგი, არ დაივიწყო შენი სიტყვა. 
    - რაი დამავიწყებს? 
    -- მე შენ გაგირიგებ მაგ საქმეს, მხოლოდ შენც სამაგიერო უნდა გადამიხადო. 
    - აი, ეს ცხორი მყავს და თუ გინდ შუაზედ გაგიყოფ. 
    - მე ცხორი არ მინდა, ძოღანვე გითხარ 
    - მა რაი გინდა, რაი გვაქვს შენი მოსაწონი? 
    - ძმობა, მეგობრობა! 
    მწყემსმა წყნარად შეჰხედა და პასუხი ვერ მოახერხა. ის იცნობდა გირგოლას, იმის 

გაუმაძღრობას და თვალ-ხარპობას და ეხლა თითქმის საცხოვრებელს აძლევდნენ, და ის კი უარზედ იდგა!

    მაშ რა უნდოდა ამ მოძმის მოღალატეს? რისთვის დასჭირდა ეს მწყემსი, რომლის 

თავის დაკვრაზედ კულავ დროს პასუხსაც არ აღირსებდა და ეხლა კი ერთბაშად ძმობა და მეგობრობა მოეწადინა!?

  ის ირეოდა ამ აზრებში და პასუხი ვერც თავის თავისთვის მიეცა და ვერც 

სტუმრისთვის.

  - შიოლაუ შენ განთქმული სარქალი ხარ, თემობაში გამოჩენილი--. რაისთვი 

გიჭირდების პასუხი!

  - ცხო დრო მოვიდა, გირგოლაუ, ცხო დროს. უწინ რომ ყოფილიყო ეს ამბავი, თემს 

შევყრიდი, იმათთან ვიჩივლებდი და, რასაც იტყოდნენ, იმას დავადგებოდი... მაგრამ ეხლა სამართალი აღარაა, დანდობა განჰქრა, ძმა ძმას ვეღარ ენდობის.

  - უწინ რაი იყო?-- ეხლა სულ ზაკონის კანონით არის. დალოცა ღმერთმა ხემწიფე 

იმპერატორი!ე სთქვა გირგოლამ.

   ამ სიტყვების შემდეგ კიდევ რამოდენიმე ხანი სიჩუმე ჩამოვარდა, რომლის დარღვევაც 

გირგოლას მოუნდა, რადგანაც შიოლა ღრმა ფიქრმა წაიღო.

   -- მითხარი, გინდა თუ არა? 
   - მაი, გირგოლაისი, პირდაპირ მითხარი, რაი გინდა ჩემგან? 
  - აგრე... პირდაპირ გეტყვი, მე მაგ მთის საქმეს გაგირიგებ; შენ იაგოს დაჭერა მიშველე. 
  - მე გიშველო? - ფიქრით იკითხა შიოლამ. 
  -- ჰო, შენ. 
  - მე საით უნდა გიშველო? საით შემიძლიან? 
  - თუ მოინდომებ, კიდეც შეიძლებ. იაგოს ცხო დღე არა აქვს, თუ მეცხვარეებში არ 

იარა... ბარად ის ვერ ჩამოვა. როცა გესტუმრების, ჩუმად შეატყობინე და მეც ყაზახებით თავს დავესხმებით.

  - რაი? - მოკლედ იკითხა მეცხვარემ. . 
  - როცა გესტუმრების, შემატყობინე მეთქი... 
  - სტუმარს ვუღალატო, პურ-მარილი ვგმო?-- რას მესაუბრები, გირგოლაისი? 
  - რაია, რისა გეშინის? 
   - სუს. აღარ განიმეორო - წარბებ-შეჭმუხვნით წარმოსთქვა 

შიოლამ - შენ იძახდი - საქმეს გაგირიგებო, ძალიან კარგი -გაარიგე და დაასახელე გასამრჯელოდ რამდენი ცხორი, გინდა ფული სთქვი, და სტუმრის ღალატი კი არ შემეძლების.

  - შე იცი. მე იაგოს დაჭერის მეტი არა მინდა-რა. 
   - აბა, მაშ ვერ მოგატყუებ. თუ იაგო მესტუმრა, პური და მარილი გატეხა ჩემთან, იმას 

ვეღარ ვუღალატებ.

   - მაშ ის მაინც მითხარ, სადაა ეხლა? 
  ღმერთს არ მოეტყუების, არ ვიცი და თუნდა ვიცოდე კიდეც, 

არ გეტყოდი.

  - რაისთვი არა, რაისთვი? 
  - იმისთვი, რომ იაგო ყველგან განთქმულია, ყველას საყვარელი, შენ კი ურჯულოებს 

უნდა მისცე ხელში. შენთვის რომ დაეშავებინა რამე, როგორც მეზობელი, ვეცდებოდი მომერიგებინე, მაგრამ შენთვის იმას არა დაუშავებია-რა. ეშმაკის მუშა გამხდარხარ და მეზობელს დასაჭერად დასდევ.

  - შიოლაუ! ნაჩალნიკს ეგრე აქვს ჩაგონებული, რომ იაგო შენთან იმალება, შენთან 

დადის.

  - რაი საკვირველია, რომ აქ დადიოდეს? იაგო ჩემი მოძმეა, ჩემი მეზობელი. იმას შარსა 

სდებენ, ტყუილ-უბრალოდ აწვალებენ და რაი საკვირველი იქნებოდა, რომ დამემალა!

   - ნუ შიოლაუ, აგრე ნუ, თორემ დაგღუპენ, დაგანელებენ... 
  - რაიც უნდა მიყონ, თუ სტუმრად მეწვია ვინმე, ვეღარ ვუღალატებ. 
  - გაბრთხილდი. 
  - რაი-ღა გავბრთხილდე?.. მამული აღარ შემარჩინეს და საცხოვრებელი ახლა სტუმრის 

მოღალატედაც უნდა გამხადონ?

  - გარდაწყვეტილია, არ გვიშველი, რაღა? 
 . - არა 
   - მაშ დიამბეგთან უნდა წამოხვიდე. 
  - რაისთვი? 
  - ეგრე მაქვს დაბარებული... ჩამოდი, თავად მოელაპარაკე. 
  - არ წამოვალ!-- ცოტა ფიქრის შემდეგ უპასუხა შიოლამ და ამ სიტყვებს შემდეგ ის 

წამოდგა და გაემართა ცხვრის ბინისაკენ, სადაც ეს არის ეხლა სადილი სჭამეს.

   გირგოლა, რომელმაც აღარ იცოდა, რითი მოემხრო ეს ძალის მქონებელი მეცხვარე, 

უკან გამოუდგა. იმან გარდასწყვიტა, რომ, რითაც იქნებოდა, გადაეხადნა შიოლასათვის ამგვარი სიჯიუტე.

  როდესაც იმათ მიაღწივეს ბინას, გირგოლამ დააყენა შიოლა და უთხრა: 
  - შიოლაუ, დიამბეგი გიბარებს, უნდა წამოხვიდე 
  - ამოდენი საქონელი და მწყემსები მე მაბარია, თავი საით 

დავანებო?

  - ეგ ჩემი საქმე არ არის, უნდა წამოხვიდე. 
  - არ წამოვალ. 
  - წამოხვალ კი არა და მეტსაც იქმ.                        - ღთის მადლმა, არ წამოვალ. 
  გირგოლა დააცქერდა. 
  - აბა დაიჭირეთ - უბრძანა გირგოლამ იქ მყოფს ყაზახებს და ისინიც მისცვივდნენ. 
 მწყემსი გადახტა უკან, გაიძრო ხანჯალი და შესჭყივლა:  
        მოდით, ვისაც თავი არ გებრალებათ! 
     ყაზახებმა, რომელთაც მოიწადინეს შიოლას დაჭერა, ცოტა უკან დაიწიეს. 
       ამ ხანში მოცვივდნენ მწყემსები და კომბლებ-მომარჯვებულნი გვერდს მოუდგნენ 

თავიანთ სარქალს.

      - გაგვშორდი, გირგოლაუ! -- დაუძახა შიოლამ. დ სტუმრად მოსულხართ, პატივი 

გვიცია, და ეხლა კი თავი დაგვანებეთ. - დაიჭირეთ მეთქი! - პასუხის მაგივრად ყაზახებს შეუტია გირგოლამ. ყაზახები წახალისდნენ ამ ბრძანებით, მიიწიე, მაგრამ მწყემსების გრძელი კომბლები ერთბაშად სეტყვასავით წამოვიდა. - ყაზახებმა იშიშვლეს ხმლები,მაგრამ მწყემსები გრძელის შვინდის კომბლებით განზედ გაუდგნენ და ახლოს არ იკარებდნენ.

  ამათ ყვირილზედ და ხმაურობაზედ ჩამოცვივდნენ დანარჩენი მწყემსებიც და 

დაირეკეს ყაზახები ცემა-ტყეპით.

     გირგოლამ, რომელმაც ისეთი ტრაბახით დაიწყო, რა ნახა მწყემსების ერთი პირი, 

მოახტა ცხენს და ნაჰქუსლა თავქვე. ჩქარა ყველანი დაშოშმინდნენ, რადგანაც გირგოლასაგან თავ-დანებებულმა ყაზახებმა ხვეწნა დაუწყებ, რომ თავი დაენებებინათ და ნაცემ-ნა-ტყეპები, თავ-პირ დამტვრეულნი დაბრუნდნენ შინ; მწემსებმა კი გარდასწყვიტეს, რომ ყოველის ღონისძიებით ეცადნენ იაგო დაეხსნათ მტერთა ხელიდგან.

     ამ ხნის განმავლობაში ნუნუ ისევ არშის ციხეში იყო დამწყვდეული და ჯერ კიდევ 

ვერ მოკეთებულიყო, რადგანაც ჩამოკიდების დროს კისრის ძარღვები მეტად დასჭიმოდა და თითონ მთელი სხეული რაღაცა ყრუ ტკივილსა ჰგრძნობდა.

    მიჩენალი დედაკაცი, გირგოლას ნათლიდედა, თავს არ ანებებდა და ყოველ 

ნაბიჯზედ სდევდა. პირველში ის მეტის-მეტად მკაცრად ექცეოდა ნუნუს, რადგანაც ამ უკანასკნელს უყურებდა როგორც ქმრისა და ოჯახის მოღალატეს, მაშასადამე, მთის ხალხის შეხედულებით, ყოველი ტანჯვის ღირსს.

    მაგრამ საზოგადოდ დედაკაცთ მინიჭებულის გრძნობით ის ჩქარა მიჰხვდა 

ალალმართალ ნუნუს მწუხარებას, და ამან ისე შეუპყრო და დაიმონა ეს დედაკაცი, რომ თითქმის ყველა იმას აგრძნობინებდა, რასაც თითონ ნუნუუს; ის ერთბაშად მტრისაგან ისეთ გულითად მეგობრად გარდაიქცა, რომ მზად იყო ეშველა, ეწამლა რითიმე საცოდავ წამებულისთვის, მაგრამ, რადგანაც არ იცოდა რითი და როგორ ეშველა, ამისთვის მარტო თანაუგრძნობდა.

  ამ ხანში ვაჟკაცებიც კი დაემორჩილებინა შეუწყალებელს უსამართლო ძალას და 

დედაკაცის მდგომარეობა რაღა იქნებოდა? რას გააწყობდა, ან რას მოახერხებდა ისეთი ოხერი უპატრონო ქვრივი გირგოლასთანა კაცთან?

   მაშ რაღა რჩებოდა, რომ, ცოტათიც არის, შეემსუბუქებინა ნუნუს მწუხარება? იმასა 

რჩებოდა მარტო ერთი თანაგრძნობა და დედაკაცის იარაღი - ცრემლი: ისიც თანაუგრძნობდა და ტიროდა ნუნუსთან ერთად.

   ყოველ იმის სიტყვაში, ქცევაში, მიხვრა-მოხვრაში ისეთი თანაგრძნობა და 

გულკეთილობა გამოითქმოდა, რომ კაცი უნებლივ ჰკითხავდა თავის თავს: "ნუ თუ ამ მკაცრი სახის გამომეტყველების ქვეშ იმდენი გულ-რბილობა იფარებოდა?"

    ერთს საღამოს ნუნუ ქვეშსაგებში იწვა და ლოყები წამოსჭარხლებოდა სიცხისგან: ის 

წამდაუწუმ წყალს ითხოვდა, რათა გამშრალი პირი გაესველებინა. მოხუცი დედაკაცი, რომელიც დაღონებულის სახით გვერდს ედგა, ზრუნვით ეუბხებოდა:

   - ბევრს ნუ დალევ, გრილია, გაწყენს. 
   - მაწყინოს! - წყნარად და გარკვევით, თუმცა იმედდაკარგული, უპასუხებდა ნუნუ. 
   - გული რად გაგტეხია?.. რაისთვი შეშინებულხარ? 
   - მე არ მეშინის. 
   --- ბევრი მოგითმენია, ბატარაიც მოითმინე. 
    - რაღა მოვითმინო, ვისთვის? 
    - ღმერთი დიდია. 
    - ჰაი, ჰაი, რო  დიდია--. მაგრამ რაი ვუყოთ?-- ჩემი სიცოცხლე აღარ იქმნების, აა რად-

ღა მინდა გაწბილებული სიცოცხლე?

    ჩამოვარდა სიჩუმე, რადგან ეს უკანასკნელი სიტყვები ისეთის მწუხარებით იყო 

წარმოთქმული, რომ მოხუცი დედაკაცის გულს თითქოს მდუღარე გარდაესხა.

   ეხლა იმან იცოდა ნუნუს მწუხარების მიზეზი, იცოდა რომ ის არამც თუ დამნაშავე იყო 

ვისთანმე, არამედ თითონ იმასთან იყვნებ დამნაშავენი, რადგანაც მოეგლიჯათ თავისი სატრფოსთვის, ძალად დაეწერათ სხვა კაცზედ ჯვარი და ძალადვე პყრობილსავით ინახავდნენ.

    ერთ დღეს ის მოხუცი ჩავიდა წყაროზედ, სადაც გაშალა სარეცხი და დაუწყო რეცხვა. 

ამ დროს იქვე მოფენილს ქვების იქიდგან ერთი ყმაწვილი ბიჭი, თავით ფეხამდინ შეიარაღებული, გამოკიდა და წყნარად, სიფრთხილით მიუახლოვდა დედაკაცს.

   - გამარჯვება შენს საქმესა, დარეჯან! - შესძახა იმან. 
   დედაკაცმა თავი აიღო და, რა დაინახა ეა ბიჭი, ისე გაშტერდა, რომ ხმა ვეღარ ამოიღო. 
   - ვეღარ მიცან? - ჰკითხა იმანვე.                        " 
   - გიცან, კი გიცან, მაგრამ საით გაჩნდი? 
   - აბა რაი ვიცი, აქ კი ვარ-და, - უპასუხა ღიმილით უცნობმა. 
   - აქ კი ხმა ისე დააგდეს, რომ ვითომც მტერი და დუშმანი რუსებმა მოჰკლესო... 

მადლობა უფალსა, რომ ცოცხალი ჰყოფილხარ... გამეხარდა, ღთის მადლმა

   - დამირჩა შენი თავი. 
   - კობაისი, სად იყავ აქამდინ? რაისთვი არსადა სჩანდი? 
   - მოიცა, მაგას გაიგებ... ჯერ შენ მითხარი-რას აკეთებ აქა? 
    - აქ გირგოლასასა ვარ... ქალაი რასმე ავადმყოფობს, თითონ გირგოლაი შინ არ არის 

და მე ვუვლი.

    - უვლი თუ ჰყარაულობ? - წყნარად წარმოსთქვა კობამ და დააკვირდა: დედაკაცმა 

შეჰხედა, გაწითლდა და თავი ჩაღუნა.

    - რისათვი არ მიპასუხებ? - ჰკითხა ისევ კობამ: - ქალაი ძალად გადმოიტაცეს, ძალად 

დასწერეს გჯვარი, ძალად ინახავენ და შენ კი ყარაულად დასდგომიხარ!-- სირცხვილი, სირცხვილი!

    - არა, კობავ, ღთის მადლმა, არა! 
    - მაშ რას აკეთებ აქა? 
    - აკი გითხარ: ავადმყოფს ვუვლი მეთქი. 
     - დაიღუპოს ეხლანდელი დრო, დაიღუპოს, უწინ მაგას არც ერთი დედაკაცი არ 

ჩაიდენდა, მთელი თემი შეიყრებოდა და მთელი სახლობით მოიშორებდა გირგოლას, შენ კი ხელს უმართავ! სადაა შენი მანდილი!

    - ნუ მიხსენებ მანდილს, კობავ! ღთის მადლმა, დამნაშავე არა 

ვარ.

    - მაშ რად უმართავ ხელსა?...                                
    - პირველში მე მეგონა - ნუნუ მართლა მოღალატე იყო თავის ქმრისა და სახლისა, 

მაგრამ ახლა კი დავრწმუნდი, რომ სულ ტყუილ-უბრალოდ სტანგჯავენ, და მეც მომეწადა იმის შველა.

    კობამ შეჰხედა, რადგანაც უნდოდა დარწმუნებულიყო მოსაუბრის სიტყვების 

ჭეშმარიტებაში. . - უფალმა უწყის, მართალს ამბობ, თუ სტყუი და თვალთმაქცობ!

    - აჰუ! - გააწყვეტინა დედაკაცმა: - მანდილი არავის მოუხდია ჩემთვის, ნამუსი არავის 

წაურთმევია --- რაისთვი, ვიტყუებ?

   - რაი ვიცი?.. დროება გამოიცვალა, ძმა ძმას ვეღარა სცნობს, დაედასა!...მაშ მართლა 

გწადის შველა?

   -- მწადის, ღთის მადლმა" მაგრამ რაი შემიძლია? 
   - კარგი, მაგასაც გავიგებთ... თუ აგრეა, ეხლავ წამიყვანე 

ნუნუსთან.

  - იარე, - უპასუხა დედაკაცმა, რომელიც უშიშრად წინ გაუძღვა. 
ეს იყო სწორედ იმ დროს, როდესაც მზე მაღალ მთებს გადაჰფარებოდა და 

ბრწყინვალე მთვარეს ჯერ წვერი არ ამოეყო და არ მოეფინა იქაურობა თავის შუქით.

 ამ ლაპარაკის დროს ნუნუს მოსწყენოდა მარტოობა და ლოგინში წოლა, 

ამისთვის ის ამდგარიყო, გამოსულიყო გარეთ და დასუსტებული წმინდა ჰაერით კარებთან დამჯდარიყო.

 იმის თვალ-წინ მოსჩანდა არშის სიმაგრე, სადაც ისე უკაცურად და 

შეუბრალებლად ძალდატანებული შეიქმნა და იმის იქით - მწვანე ველიანი მთები, რომელზედაც ალაგ-ალაგ გაშლილიყო რიყეს ზემოთ წვერებიდგან ჩამონაშალი კლდეებისა.

 იმან მიაქცია ერთს ადგილისკენ თვალები, სადაც კლდისათვის 

განსაკუთრებითი ძალა დაეტანებინა ქარიშხალს და ავდარს, გამოფუღრულიყო, გაჟვენილიყო ნესტით და წყნარად, მაგრამ განუწყვეტლივ, იშლებოდა და წვრილს ქვიშად და აუარებელს ლოდებად ჩამოდიოდა ქვევით, ხევში. უყურა, უყურა და გულამომჯდარმა წარმოსთქვა,

 - მეც ეგრე გამიჯდა სნეულება, მეც ეგრე ვიშლები. 
როდესაც თვალი მოეღალა ამ სურათის ყურებით, რომელიც ისვ მიემსგავსებოდა 

იმის მდგომარეობას, იმან უნებურად გაჰხედა იმ ადგილს, სადაც დარეჯანი სარეცხსა რეცხდა. არ გამოიარა რამოდენმამე ხანმა, რომ ამ დედაკაცთან ვიღაცა კაცი მოვიდა და დაუწყო ლაპარაკი. ნუნუ სიშორის გამო ვერ არჩევდა ამ კაცის სახეს და ამისთვის ვერ იცნო.

ადამიანს დანატრებული ნუნუ თავის თავს ეკითხებოდა უცნობის ვინაობას და 

წარმოუთქმელის სურვილით იწადდა იმის სახელის შეტყობას. ერთბაშად თავში ელვასავით რაღაცა აზრმა გაურბინა და გამოურკვევლად წარმოუდგენელის სიჩქარით აუკანკალდა გული.

იმან კიდეც წამოიწია ზეზედ და სიხარულის ხმა აღმოხდომას აპირობდა იმის 

პირიდგან, მაგრამ ეს ხმა ყელშივე შესწყდა, ერთბაშად გაფითრდა და შუბლზე დაიდო ხელი, წაბარბაცდა და წყნარაღ დაეშვა მიწაზედ. მაგას ვიღა მაღირსებდა მე ბედშავს! - წარმოსთქვა იმან წყნარად, მაგრამ გულის გამწყალებელის მწუხარებით.

 - იაგო რუსებს ჩაუვარდა ხელში და ვინც კი რუსებს ჩაუვარდება, განაღა 

დაიხსნის თავს? მაშ ვინ უნდა ყოფილიყო? - ისევ მწარის მწუხარებით ეკითხებოდა თავის თავს.

 - გირგოლაი?! -ერთბაშად წამოიძახა იმან და ეს სიტყვები გახურებულ 

ნაღვერდლად მოჰხვდა გულს, - გირგოლაი იქნება, მაშ ცხო ვინა?-- ამ დროს ვინ მოვიდოდა?...

 ის ჩაფიქრდა და მოაგონდა თავის დამოკიდებულება თავის მაზლთან, მოაგონდა 

იმის შეუბრალებელი უწყალო სახე, რომელიც ისე უკაცურად ფეხქვეშ ლახავდა ყმაწვილი ქალის თავმოყვარეობას და ისე მასხარად იგდებდა იმის სურვილს... მოაგონდა ის სატანჯველი საღამო, როდესაც თითონ ბუნებაც კი განრისხებულიყო და ჭექაქუხილით აგონებდა ხალხს თავიანთ უსამართლობაზედ... მოაგონდა და გული გაეტენა ნაღველით. გირგოლა თუმცა აქამდინაც დადიოდა ნუნუსთან, მაგრამ ის მოდიოდა დღე, შევიდოდა მხოლოდ რამდენიმე წუთით ქოხში, იკითხავდა ავადმყოფის მდგომარეობაზედ და მაშინვე გამობრუნდებოდა თავია სამსახურის აღსასრულებლად. ეხლა კი ეს მოსულიყო საღამოზედ, როგორც ეტყობოდა, აქ აპირობდა დარჩენას!-- რათა, რისთვის? რა უსამართლოება უნდა მიეყენებინა კიდევ ამ ქალისთვის?

ნუ თუ გირგოლას ჰგონია, რომ ნუნუს დაავიწყდა, რა უსამართლოებაც მიაყენა 

იმას? ნუ თუ ჰგონია, რომ მოსტეხა, დაიმორჩილა იმისი გული და ეხლა მშვიდობიანად შეეძლო დამტკბარიყო იმასთან ცხოვრებით! - მაშ თუ აგრეა, ერთხელ ხომ გადამარჩინეთ სიკვდილს, და მეორედ კი ვეღარ, ღთის მადლმა! ამ სიტყვებთან ერთად ის საჩქაროდ წამოვარდა და შევიდა გამოქვაბულში, იქიდან გაძვრა ქანქანით გაყვანილს ხვრელში და გავიდა ისეთ ადგილას, საიდგანაც თავისუფლად და შეუმჩნევლად შევძლო ყურება. იქიდგან დაუწყო ყურება უცნობს და დარეჯანას.

როდესაც კობა და დარეჯანა ქოხისკენ გამოიმართნენ და ნუნუ დარწმუნდა, რომ 

ისინი იმასთან მოდიან, ის გავიდა თავის საფარიდგან, მოირბინა იქვე პატარა გორაკი, რომელიც ჰფარავდა მომავლების თვალიდგან და წყნარად გავიდა ციხის კარებში. რაწამს თავისი თავი თავისუფალი ნახა, გზაზედ დადგომის მაგივრად, ის აღმა შეუდგა ყინვარ-წვერისაკენ და გადავიდა გერგეტულ მთაში, მაგრამ ისე რიგად დასუსტდა, რომ მუხლებ-დაჭრილი დაეცა და იქვე დაეძინა. სანამ ეს ამ მგზავრობაში იყო, დარეჯანა შეუძღვა კობას გამოქვაბულში და რადგანაც იქ ვერავინ იპოვეს, წყნარად წამოიძახა:

 - ნუნუ, რაი იქენ? - მაგრამ პასუხი ვერ მიიღო. დარეჯანა შევიდა მეორე 

გამოქვაბულში, მაგრამ ისევ ჩქარა გამობრუნდა, რადგანაც იქაც ვერავინ იპოვა.

- არიქა, მიშველე, დავღუპულვარ! - შესძახა იმან კობას, რომელსაც არ ესმოდა - რა 

ჰხდებოდა.

 - რაი ამბავია, რაი არის? 
 - ნუნუ აღარსადაა. 
 - მაშ რა იქნებოდა? 
 - რაი ვიცი. 
 დარეჯანა ისევ შებრუნდა გამოქვაბულის მეორე ოთახში, იმას შეჰყვა კობა, 

ეძებეს ბევრი, მოათვალიერეს ყოველი კუნჭული, მაგრამ იმათ ვერავინა ნახეს. დარეჯანამ მაშინათვე იფიქრა, რომ ნუნუს თავი მოეკლა და ამისთვის შესტირა ცხარე ცრემლებით; რასაკვირველია, რომ კობამაც შესაძლოდ დაინახა ეს შემთხვევა, რადგანაც იმას უამბეს, რომ ამ წინაზედაც ნუნუმ კინაღამ ჩამოიღრჩო თავიო. ისინი გამოცვივდნენ გარეთ, მოხვდნენ აქეთ-იქით, მოირბინეს მთელი მინდორი, გადააბრუნეს იქაურობა, მაგრამ ქალი ვეღარსად იპოვეს და გარდასწყვიტეს, რომ უკანა კარიდგან უნდა გასულიყო.

. რა იქმნებოდა, სად მოიზაფრებოდა?ემესამედ იმეორებდა კობა. 

- აბა რაი ვიცი, რაიუეუპასუხებდა დაღრეჯით დარეჯანა. - თუ თავი მოიკლა სადმე, მკვდარი მაინც უნდა გვეპოვნა... მიწაში ხომ არ ჩაძვრებოდა?

ამ სიტყვებით ისინი ხელახლად იწყებდნენ ძებნას, დარბოდნენ 
არშის  ციხეში და ყოველ ადგილას, ყოველ ქვის უკან მოელოდნენ 
ნუნუს პოვნას, მაგრამ ამაოდ. ბოლოს, დაქანცულებმა ქალის ძებ 

ნით, იმედი გარდაიწყვიტეს და დაღონებულები შეიყარნენ მოე დანზედ.

 - რაი-ღა ვუთხრა იაგოს? - შეწუხებით წარმოსთქვა კობამ, რომელზედაც 

მტრიალმა დარეჯანამ პასუხი არ მისცა.

 თუ კობას აწუხებდა თავის მდგომარეობა და არ იცოდა--- რა 
ეთქვა თავის მეგობრისათვის, ამ დედაკაცს უფრო მეტი საბუთი 
ჰქონდა, რომ შეწუხებულიყო; გირგოლას იმისი აკლება შეეძლო, და 
ამისთანა კაცისთვის რა პასუხი უნდა მიეცა? იაგოს ნახვა რომ მოეს 

წრო ნუნუს, რომ ის კიდეც გაქცეულიყო იმასთან, მაშინ მოსარჩ ლედ ის გამოუვიდოდა და იმდენს ძალას ვეღარ მიიტანდა გირგოლა იმაზედ. მაგრამ. ეხლა რა უნდა ექმნა? ვერც იაგოს გული მოიგო და ვერც ნუნუ შეუნახა გირგოლას.

 საცოდავი დედაკაცი შიშით ცახცახებდა, რადგანაც თვალწინ წარმოსდგენოდა 

თავის აკლებული სახლი, რომელსაც შეუწყალებლივ სცარცვავენ და ანადგურებენ იასაულები, და ამის შემდეგ რა მოელოდა იმის შვილებს?.. სიღარიბე, მუდამ სხვის კარზედ ყოფნა, აღარც ცოლი, აღარც ოჯახობას. უნდა მოსპობილიყო იმის მამისშვილობა და აღარ დარჩენილიყო იმათი სახელის მხსენებელი.

 ზოგიერთებს ჰგონიათ; რა კაცი გლეხკაცად გაჩეხილა, იმათ არა აქვსთ იმგვარი 

გონებითი მუშაობა, როგორც სხვა წოდების ხალხს, მაგრამ მოიგონეთ ხალხის გამოთქმული ანდაზა, რომ "კაცის გული ზღვაა, რას არ გაჰფიქრებსან, და მაშინ დარწმუნდებით, რომ ეს სიტყვები აშკარად ამბობს იმ გონებით ცხოვრებაზედ, რომელსაც ასე უსაფუძვლოდ გლეხკაცობას ართმევენ ზოგიერთნი.

 ამ მწარე დუმილში იყო დარეჯანა, როდესაც კობამ დაიწყო  ლაპარაკი. 
 -- რაიც მოხდა -- აღარ ეშველების... ის ბეჯითად შინ გაიქცა, ან აქედგან გაიპარა, 

რომ ცხო ადგილს მოეკლა თავი.

 -- რაი-ღა მე მეშველების დაღუპულსა?... მწარედ წარმოსთქვა დარეჯანამ. 
 -- რაი ვუყოთ, ღმერთს ხელი არ შაეფარება! 
 -- მოვა გირგოლაი და ამიკლებს 
 -- რაით აგიკლებს, ქვეყანა, ხალხი აღარაა? 
 -- .ააავ, დადადაია!ნუ რაი შეუძლიან ხალხს გირგოლასთან ე  ხემწიფის სწორი 

კაცია!

- ნუ გეშინის, დარეჯან! ნათლიაია შენი, რას გიზამს? 
 --. ბედშავო ჩემო თავო! რაი ნათლიაობისა იცის, ჩემო ყველავ, გირგოლამა! 
. 

- აჰუ! - უკმაყოფილოდ ჩაიქნია ხელი კობამ. - სადღაა ნათელ-მირონის დანდობა?-- უწინდელი დრო ხომ აღარაა, რომ ან ღვთისა ეშინოდესთ და ან ერისა. ორნივ გაჩუმდნენ რამოდენსამე ხანს და ორნივ თავთავიანთ საგონებელმა წაიღო: კობას თვალწინ ედგა მოხუცებული დედაკაცი, რომელიც იტანჯებოდა, ილეოდა შიშისაგან, რომელიც მოელოდა, რომ დაუნაშაოდ გასტანჯავდნენ, გააწვალებდნენ და იქნება სამუდამოდაც კი აღმოფხრას და მერმე ვინ? ამისავე სწორმა კაცმა, რომელიც თავის გარყვნილობით, რომლისათვისაც დახვრეტა ცოტა იყო. "ბატონის ნაჩალნიკის" საყვარლად შეიქმნა. ამ წამად ის ნატრობდა, რო ის თავისუფალი კაცი და ნათესავი ყოფილიყო დარეჯანისა, რათა შესძლებოდა აშკარად გამოსარჩლება, და მაშინ აჩვენებდა გირგოლას რაიც კაცი იყო.

 -- დარეჯან! აი რაი გითხრა; შენ მამეულებისას წადი, იქ დარჩი ბატარა ხანს და, 

სანამ გირგოლას საქმისას გაიგონებ რასმე, იქ იყავ. იქაც არ მომისვენებს, ჩემო ყველავ, არა! --- პირზე ხელების დაფარებით უპასუხა. --- შენ ნუ გეშინია, თუ ცოცხლები დავრჩით.,, -- აღარ გაათავა კობამ. -- აბა თუ მიშველით რასმე თქვენა, თუ არა და პირი უნდა ავიხვიო და წყალში გადავვარდე. გასაკვირველი იყო ეს მდგომარეობა! მოწყობილს მმართველობის დროს, როდესაც ნაჩალნიკები, დიამბეგები, სუდი, ნაცვლები და სხვა ათასი მოხელე ხალხი ჭიანჭველებსავით ირეოდნენ და მართლმსაჯულებდნენ, -- ალალმართალი დედაკაცი კაცისმკვლელს ეხვეწებოდა, რომ დაეფარა უსამართლოებისაგან

ჩადი და იქ მოიცადე... თავად მე შეგატყობინებ გირგოლას ამბავს, ახლა კი ნუნუს 

გზას გავუდგები. ამ სიტყვებით ისინი გაშორდნენ ერთმანეთს, დედაკაცმა გასწია თავის სოფლისაკენ, და კობა კი შეუდგა მთებს, საითკენაც უნდა წასულიყო ნუნუ. თუ გაქცევა გაჰბედა, რადგანაც სხვა გზები მცველებით იყო გავსებული და ნუნუც ვერ გაჰბედავდა იმაზედ წასვლას. ამ ხანში ნუნუ გასცდა არშის მთას და გადავიდა გერგეტულს მთაში, სადაც თავის სიყმაწვილეში ისე ხშირად დადიოდა "ხილობ".1

 აქ ამან სიარული ვეღარ შესძლო დაღალვისა და სისუსტის გამო და, თუმცა 

შიშით ძალზედ უცემდა გული, მაგრამ ბუნებამ თავისი გაიტანა: როგორც ზევითა ვსთქვით, იმას დაეძინა ტკბილისა და მძიმე ძილით.

გათენებისას იმას გამოეღვიძა და გასწია დათვიას ტყისაკენ, სადაც ჰსურდა 

ღამემდის დაფარული ყოფილიყო, რათა შეუმჩნევლად გასულიყო თავის სოფელში. ის მივიდა დანიშნულს ადგილს და დაღონებით დაჯჯდა წყაროს პირს ტყესთან, რომელიც ისე ამშვენებს იქაურს დიდებულს გუნებას და იმ გარეგანს უზარმაზარად აყუდებულს კლდეებს და ყინულიანს მთებს.

ქალი იჯდა წყაროს პირს, რომელიც იქვე კლდიდგან გამოჩუხჩუხებს, და 

ჰფიქრობდა თავის მწარე დღეებზედ, როდესაც ერთბაშად მოესმა საშინელი ღრიალი. ნუნუ შეჰკრთა, წამოხტა ფეხზედ და ჯერ ანგარიში ვერ მიეცა თავის თავისთვის, როდესაც ერთი უზარმაზარი დათვი წყნარად და ბუტბუტით გამოვიდა ტყიდგან. ის დადგა ცოტა ხანს, მოათვალიერა იქაურობა, გადმოდგა რამდენიმე ნაბიჯი, შესდგა ისევ და, თითქოს გაკვირვებულმა, დაუწყო ნუნუს ყურება, რომელიც შიშით ცახცახმა აიტანა. დათვმა. აიღო მაღლთავი და დაუწყო ჰაერს სუნთქვა, თითქოს დარწმუნება უნდოდა, რომ ნუნუ მოჩვენება არ არის, მერმე დააღო პირი, რამდენჯერმე გადაისვა ტუჩებზედ სისხლსავით წითელი ენა, დაღუნა თავი და ღრიალით დაუწყო ტოტებით და ფრჩხილებით მიწას თხრა, თითქოს იმათი სიმწვეტე უნდოდა გამოეცადა.

 ნუნუს გასაქცევად გზა აღარა ჰქონდა, რომელიც წყაროდგან მოდიოდა, დათვს 

დაეჭირა და ისე გულის გამხეთქად წამდაუწუმ ეს მხეცი მსუნაგად ილოკავდა თავის ტუჩებს; ის თითქოს ელოდა, რომ მადა მეტად გაჰღვიძებოდა, და ამისთვის შესთამაშებდა თავის მსხვერპლს. ნუნუმ იმედი გარდაიწყვიტა და ელოდა, როდესაც დათვი მოიგუნებდა იმის გაფატვრას, მაგრამ მხეცი, დარწმუნებული, რომ მსხვერპლი ვეღარ წაუვა ხელიდგან, არა სჩქარობდა.

 ბოლოს დათვს თითქოს მოსწყინდა ამგვარი დროს გატარება; თვალებ-

გასისხლებულმა მეტად შეჰღრიალა, მეტად დაუწყო მიწას თხრა, მერმე შესდგა უკანა ტოტებზედ; საშინელის ღრიალით გაემართა ქალისკენ, რომელიც მოკუმშულიყო და აჰკრობოდა კლდეს. დათვი ისე მიახლოვდა, რომ ქალი აშკარად ჰგრძნობდა იმის გახურებულს ქშენას, მაშინ როდესაც ნუნუს სუნთქვა შესწყვეტოდა. ისიყო ტოტი შემოუქნივა, როდესაც გავარდა თოფი და დათვი, დაღრიალების შემდეგ, შეხტა, გადატრიალდა კისერზედ და დაეცა ქალის წინ. ვიღასიც მარჯვენამ შიგ თვალში ჩაუსვა ტყვია, რომელმაც ისე მსწრაფლად ზედ ამ ადგილზე გააცივა ეს გამძვინვარებული პირუტყვი.

 ნუნუმ მიიხედა და რამდენიმე ნაბიჯზედ დაინახა ვიღაცა ყმაწვილი ბიჭი, 

რომელსაც ღიმილი მოსდიოდა სახეზედ და წყნარად თოფსა სწმენდდა.

 - ქალაუ! მარტოდ სიარული საშიში თუ არაა? -შაეხუმრა 
 --- შეგრჩეს მარჯვენაი! თუ შენ არა, ახლა მკვდარი ვიქნებოდი! - წარმოსთქვა 

ნუნუმ და ერთბაშად გაშტერდა. ყმაწვილი ბიჭიც გაშტერებულსავით დარჩა, ეტყობოდა, რომ რაღაც ხდებოდა იმათ შორის.

- იაგო! --- ბოლოს წყნარად და ძლივს წარმოსთქვა ნუნუმ. 

- ნუნუ! ჩემო ყველავ! - დაიძახა იაგომ და მოჰხვია ხელები თითქმის გონება- მიხდილს ქალს. იაგოს ასე სწრაფად და დროზედ გაჩენის მიზეზი დათვის ტყეში იყო ის, რომ ეს რამდენი ხანია, რაც ამან და კობამ აქ შეიფარეს თავი, როგორც ერთს საუკეთესოდ დასამალს ადგილს, ეს ადგილი მით უფრო სახერხო იყო, რომ მწყემსებთანაც ახლო იყვნენ, რომლებისგანაც საჭმელს ეზიდებოდნენ არშის ციხიდგან და სოფ, სტეფანწმინდიდგანაც, მაშასადამე, უფრო ადვილად შეეძლოთ ნუნუს ამბისა და თავის საქმის მდგომარეობის შეტყობა.

 როდესაც კობა არშის ციხეში წავიდა, იაგო გასულიყო სანადიროდ ჯიხვებზედ. 

მოეკლა ერთი კარგი ხარი, ჩამოეტანა ბინაში და თითონ წყალზედ მოდიოდა, რათა დაებანა სისხლითა და მტვრით გასვრილი პირისახე. აქ იმან გაიგონა დათვის ღრიალი, რომელსაც წყნარად და ჩუმად დაუწყო მიპარება და, რა წყაროსთან გავიდა, ნახა, რომ დათვი ვიღაცა დედაკაცზედ აპირობდა შებმას და ნადიროგას. ის ვერა ჰხედავდა, ვინ იყო ეს დედაკაცი, რადგან იმათ შუა ჩაყრილი ღორღი უშლიდა სახის დანახვას და ეს იყო მიზეზი, რომ იმან შესძლო ასე დამშვიდებით მოქმედება.

 მაგრამ რა ერთმანეთი იცნეს, რა ერთმანეთს მიეკარნენ, იმათ გარდაავიწყდათ 

ყოველისფერი და გაშმაგებით დაუწყეს კოცნა. არის ისეთი წუთები, როდესაც სიტყვას ადგილი აღარა აქვს კაცის მდგომარეობაში და ყოველი შეხედვა, ყოველი ამოსუნთქვა, ყოველი მიკარება, ერთი-ათასად კაცს მეტს აგრძნობინებს, მეტს გადასცემს, სანამ მთელი ქვეყნების ენიდგან გამორჩეული ტკბილი და ძლიერი სიტყვები. სწორედ ამ მდგომარეობაში, ამ თავის დავიწყებაში იყვნენ ისინი და კიდევ დიდხანს დარჩებოდნენ ასე, თუ კობას არ მოსწყენოდა იმათი ყურება და არ გამოეყვანა ამ გაუთავებელის ტრფიალებიდგან. კობა, რომელიც აჰყოლოდა ნუნუს გზას, სწორედ იმ ადგილს მოვიდა, სადაც არშიყნი შეყრილიყვნენ და ერთმანეთს ეხვეოდნენ, მაგრამ, რადგანაც არ უნდოდა იმათი სიტკბოების შეწყვეტა, ამისთვის მოჰშორებოდა და შორი-ახლოს ელოდა, სანამ შეამჩნევდნენ იმის მოსვლას. მაგრამ დიდი ხნის დაშორებულნი, ასე მოულოდნელად შეხვედრილნი, არა ჰფიქრობდნენ იმაზედ; იმათ კობა კი არა, მთელი ქვეყანა, თავიანთი თავიც კი გადაჰვიწყებოდათ. - არ გეყოფათ მაგდენი ხვევნა-კოცნა? - უთხრა კობამ და დაუმატა: - ტუჩები გაგიცვდებისთ, სხვა არა იყოს-რა.

შეყვარებულები შეჰკრთნენ, გაწითლდნენ და გაიყარნენ. კობა მივიდა  ახლოს. 
 - ქალაუ, ეშმაკის ჰყოფილხარ!.. კინაღამ სული ამომხდა შენს ძებნაში, და შენ კი 

აი, სად ჰყოფილხარ!

აქ იმან უამბო თავის თავ-გადანახადი, უამბო დარეჯანას მდგომარეობა და, 

ბოლოს, ნუნუს უკან გამოკიდება. . - ბატარას მოიცდიდი, რას მირბოდი? - ბოლოს მოუბრუნდა ნუნუს.

 - რაი ვიცოდი, ჩემო ყველავ, რომ შენ იყავ, შენ მოხვიდოდი? 
- გულმა თუ გითხრა, რომ აქ იაგოს შეჰხვდებოდი? 
 ქალმა დაღუნა თავი და გაწითლდა. 
 - აბა რაი ვიცი, ჩემმა იღბალმა კი აქ მომიყვანა-და. 
 ცოტა მუსაიფის შემდეგ იაგომ და კობამ ტყავი გააძვრეს დათვსა და ნუნუსთან 

ერთად წავიდნენ ბინაზედ, სადაც ჰაერი ჩქარა მოიფინა ჯიხვის მწვადების სუნით.

 როდესაც პურის ჭამა გაათავეს და ნუნუმ თავისი თავგადასავალი უამბო, იმათ 

დაიწყეს თავიანთ საქმეზედ სჯა, რომელიც შეეხებოდა ჩეჩენში გაქცევას, სადაც შამილის სახელი ჯერედ კიდევ ბრწყინავდა.

 -- ამაღამვე უნდა წავიდეთ, - დაიწყო იაგომ:--  თორემ, თუ ნუნუს გაქცევა 

შეიტყეს, ერთი-ორად გაამრავლებენ ყარაულებს.

 - ამაღამ საით წავალთ, გზები სულ შეკრულია, - უპასუხა კობამ. 
 - ყინვარზედ გავიდეთ სანებისკენ და იქიდგან ჯარიახს გავალთ. 
 - სანებას ოსები დგანან, ისინი ეგრე არ დაინდობებიან, როგორც ძაღლი... 
 - მაშ რაი ვქმნათ? 
- ისევ ორიოდ დღე დავიცადოთ, გავიგოთ ხდეს ვინ დგანან ყარაულად. თუ 

ჩვენებურებია, თავად გვიშველიან, და თუ რუსები, მაშინ ძალადაც გავალთ, მთაჩი ჩვენ ვერ მოგვყვებიან და გზებიც ჩვენსავით არ იციან.

 --- აბა, გვიანობისა კი აღარაა და შენ იცი. 
 - ეს ქალაი არა გვყვანდეს, ჩვენ ვიცოდით, საითაც წავსულიყავით, მაგრამ მაგას 

რა ვუყოთ?

 - იარაღი მიშოვნეთ და მეც თქვენთან მოვკვდები. - უპასუხა ნუნუმ. ორივე 

ბიჭებმა შეჰხედეს ნუნუს, რომელსაც ამ სიტყვებზედ თითქოს თვალები ცეცხლებრ აენთო. იმის გამხდარს და გაყვითლებულს პირი-სახეზედ მღელვარებაა სიწითლე თამაშობდა, იმ დროს ვისაც გინდა შეეხედნა ამ ქალისთვის, მაშინვე იტყოდა, რომ იმას ყველა შეუძლიან, ყველას შეჰბედავს, ყველას აიტანს, იქამდისინ ენერგიულად გამოჰჭვრეტდა იმისი სახე. ბევრი ლაპარაკისა და რჩევის შემდეგ იმათ გარდასწყვიტეს, რომ ისინი ამაღამ ხდეს გავლენ, იქ გაიმართავენ ბინას, სანამ იქ მყოფი ყარაულების ვინაობას შეიტყობდნენ და მომხრეთ გაიჩენდნენ. მხოლოდ მგზავრობისათვის იმათ ის ბილიკი კი არ აირჩიეს, რომელიც ამ ხეობაზედ გზად ითვლებოდა და გველივით იკლაკნება მდინარე ხდის წყლის პირზედ, არამედ ყუროს მთის კლდეებზედ უნდა გადასულიყვნენ ერთს იმ ბილიკებთაგანზედ, რომელიც გაკეთებული არის ჯიხვების მლაშეზედ სიარულით, თუმცა ეს გზები ვიწრო, უხერხული და საშიში არის; ბევრს ადგილს სიპ კლდეზედ, ალაგ-ალაგ გამოშვერილს კლდის ნატეხებზედ კაცს ხტომით გასვლა უნდება, მაშინ როდესაც ქვეშ, უფსკრულში ჩალესილი ფიწალო, ვინ იცის, რამდენ ასს საჟენზედ მიდის, მაგრამ ეს ბუნებრივი გაჭირვება ირჩივეს იმათ, კაცების შეხვედრას.

 იმათ მოიცადეს მზის გადაწვერამდინ და, რა მზემ უკანასკნელის თავის სხივით 

ოქროს გვირგვინი დაჰხურა ყინვარ-წვერს, ისინი გზას გაემართნენ.

 დათვიას ტყიდგან ისინი ჩამოჰყვნენ პატარა მდინარე ჩხერს, რომელიც ისე 

თავის-გუნებაა და ერთს დღეს ათასგვარად იცვლის ფერს და კუპრსავით შავიდგან იცვლება ყვითლად, ჩალის ფრად, წითლად, არა-იშვიათად დაწმინდდება და ანკარა ლურჯად, ქაფმოდებული ჩხრიალით ჩამოდის.

ისინი მიუახლოვდნენ თერგს, გაიარეს ცალა-დირე1  ხიდი, რომელზედაც მთის 

ხალხს ცხენები. ჭენებით გაჰყავსთ. იქიდგან მყურომდინ" ჩაუხვიეს თერგის პირად და შეუბრუნდნენ მზედა-ნიშისაკენ", რომლის ჯვარობაშიც მთელი ხევი იყრებოდა საჯირითოდ. აქ საშიში არა იყო-რა, რადგახაც ათასი ბილიკები მიდის მთისაკენ, და თუმცა, შეუჩვეველი კაცისათვის იქ გზა არ არის, მაგრამ მთის ხალხისთვის კი თავისუფალი სასიარულოა. შეუდგნენ მთას და გათენებისას გავიდნენ ყუროს მთის ჩონჩხებთან, სადაც შეისვენეს "კიდობანა" ქვასთან -- ვეება ოთხ-კუთხ კლდესთან, რომელიც ზევით წვერებიდგან ჩამოქანებულა, თუ ჩამოგორებულა, მწვანე ველზედ და უცნაურად, თითქოს განგებ, აყუდებულა ამ ადგილას, რათა თავ-შესაფარი შეიქმნეს აქ მოსიარულე ხალხისთვის, და ეს კი ეჭირება, რადგანაც იმ ადგილში განუწყვეტლივ ზევით მთის წვერებიდგან ჩამოდის ქვა. მეორე დღე იმათ აქ გაატარეს საღამომდინ, რადგანაც დღე სიარული ვერ გაებედნათ, რომ თვალი არვის მოეკრა.

ისინი ამოჰფარებოდნენ კიდობანას და უშიშრად უყურებდნენ თუ ქარისაგან, თუ 

ავდრისაგან დაფუღუროებული კლდეები როგორ იშლებოდნენ, როგორის ხტომით და რახრახით მოგორავდნენ ზევიდგან ქვები, რომელთაც ერთმანეთის წაკვრის დროს ელვასავით შუქი გამოჰკრთებოდა, გაიფშვნიტებოდა და ჩადიოდა ქვევით ყუროს ხევში, სადაც გროვდებოდა და კლდესავით ედებოდა ერთმანეთზედ. მეორე მხრიდგანაც წყნარად მოცურავდა რბილი შავი ქვიშა, წყლგამჯდარი და დანოტივებული, რომელიც ზედ ეფარებოდა ჭვებს და ამგვარად ამაგრებდა ამ ბუნებრივ კედელს, რომლის იქიდგანაც გუბდებოდა წყალი. ყუროს მთის წვერები, შემდგარი რბილის შავის "ჭაჭიდგან", დანოტივებული, იფშვნებოდა, როგორც ქვიშა და უცნაურად დაეხრამა ადგილები. ცოტა ქვევით გამოჟონავდა ანკარა წყაროები, ისეთრიგად ცივი, რომ კაცი სტაქანს ვერ დალევდა უსვენებლივ.

ჩვენი მგზავრები მოუსვენრად მოელოდნენ საღამოს, როდესაც ამ მთებს 

დაუპირდაპირდა მზე და დააჭირა სიცხემ. იქამდის ძლიერი იყო მზის სიცხე, რომ ზოგ ადგილებს ოხშივარი ავარდა და თითქოს ამ ოხშივრის ძალით მოძრაობაში მოვიდა წვრილი ქვიშა. თვალს ეჩვენებოდა ისე, თუ მართლა მოძრაობდა ეს ქვიშა - კაცი ძნელად იტყვის, მაგრამ მოისმა ერთბაშად ჭახანი და ხრიალით გამოსქდა წყალი ამ მთიდგან, რომელიც წარმოუთქმელის სიჩქარით გაემართა ქვევით, ხევისაკენ.

 იქამდინ ძლიერი და ჩქარი იყო -მისი მსვლელობა, რომ ვერა ქვა, ვერა კლდე ვერ 

აყენებდა იმის მდინარებას და წყალი, ქვიშა, აუარებელი ლოდები, რომელიც თითო კლდედ ჩაითვლებოდა, არეული და გაზელილი ერთმანეთში, მიეშურებოდა თავქვე მოგროვებულს ქვიშასა და ქვის კლდისაკენ. იქ შემაგრებული კედელი გაუძალდებოდა წუთს და, ბოლოს, ისიც დამორჩილებული, გაერეოდა ახლად-და-ახლად მოსულს ძალას ლა დამაყრუებელის ხუილით, ქვების ერთმანეთზედ ლესით, ფშვნეტით და ხრიალით ჩადიოდა თერგში, რომელსაც თითქოს კისერზედ შემოიგდებდა: თერგიც ებრძოდა თავის მხრით, ახტებოდა ზედ, გადადიოდა და წარმოუდგენელს სურათს წარმოადგენდა, რადგანაც ყუროს თავნი, თერგის ქვეშ გამძვრალნი, მიეშურებოდნენ დასავლეთისაკენ, და თერგი კი ზედ გადამდენი, გაცოფებული და აქაფებული განრისხებით მიეშურებოდა ჩრდილოეთისაკენ. კაცმა უნდა ჰნახოს ეს ორი ძალა, ჯვარედინად შეტაკებული ერთმანეთს, უნდა ჰნახოს იმათი ბრძოლა, აქაფება, იმათი ხრიალი, ჩქეფა და ტალღების ჰაერში სროლა, რომელიც ათას ნამქერად რამ. დენიმე საჟენის სიმაღლეზედ იფანტება ჰაერში --. რომ შესძლოს წესიერად დაფასება ამ დიდებული სურათისა. აქ თქვენა ჰხედავთ ძალას, ტირილს, კვნესას, მუქარას, ღრიალს, ბრძოლას ერთმანეთში არეულს და იქამდისინ მიჰყევხართ, რომ რაღაცა გულის კანკალით თითქოს თქვენვე გინდათ ჩაერიოთ ამ უცნაურ ბრძოლაში

 კარგი ხანი იყო, რაც მზე ჩავიდა და მთვარემ მოჰფინა ნაზის სხივით მთის 

წვერები, მაგრამ მოუსვენარი გაჯიბრებული ყურო და თერგი ისევ ერთმანეთს ებრძოდნენ ისევ არ ისვენებდნენ, თითქოს ეს ორი ძალა ვერ მოთავსებულიყვნენ. ჩვენი მგზავრები გაუდგნენ თავის გზას, გავიდნენ ზედ ყუროს წვერზედ, საიდგანაც გულისძგერით უკანასკნელად გადმოჰხედეს თავის ქვეყანას, უკანასკნელად გაიგონეს ხსენებული მდინარეთ ბრძოლის ხმა, რომელიც თითქოს უძახდა "ძალას - ბრძოლა"!

 გადადგეს ნაბიჯი და ჩაეფარნენ მთას; აქედგან ხევი აღარა სჩანდა, აქედგან ერთი 

ხდის ხეობის გავლა, გვირგალას წვერის გადავლა და... სხვა ხალხი, სხვა ქვეყანა

 გადავლიან მშვიდობით? ნახვენ-ღა თავიანთ სამშობლოს? 
 ეს კითხვები მეტად მძიმე, მეტად მწარენი იყვნენ, რომ ლაპარაკის თავი 

ჰქონოდათ; ისინი წასულიყვნენ თავ-თავიანთ ფიქრში, თავ-თავიანთ გულში, რომელიც სცემდა, მღელვარებდა, ღრინავდა და სიტყვას ადგილს აღარ აძლევდა.

 იქამდინ ძლიერი იყო იმათი მღელვარება, რომ თვით იმ დროს, როდესაც ხდას 

ტყეში ჩავიდნენ, სადაც ბინა უნდა გაემართათ, იმათ ვერ მოეხერხებინათ ლაპარაკის გაბმა და მოკლე და თითო-ოროლა სიტყვას თუ წამოიძახებდნენ, რომელზედაც ისეთივე მოკლე პასუხმიეცემოდათ.

 დაბინავების შემდეგ იმათ საჩქაროდ შესჭამეს მწვადები, რომელიც მოიმზადეს 

თან მოტანილი ნადირის ხორცისგან. ნუნუს მისცეს ნაბადი, რომელშიაც გაეხვია: კობა და იაგო კი ცეცხლის პირას ჩიბუხს ეწეოდნენ. - მე ხვალ გათენებისას გვირგალას წვერზედ გავალ მწყემსებთან, იქ გავიგებ ყარაულად ვინები არიან, - დაიწყო კობამ.

- ხევსურები იქნებიან, სხვა ვინა? - უპასუხა იაგომ. 
-- ეგ სულ კარგი და სულ კეთილი! ისინი გზას არ დაგვიჭერენ. 
--- მალე კი გაიგე ყველაფერი. 
- მალე გავიგებ. 

- გირგოლაი ეშმაკია, თუ მიგვიხვდა აქეთ წამოსვლას, მაშინ ჩამოვლენ და ყველა გზებს შეგვიკრვეხ, - აჩქარება უხდა.

-- ჰაი, ჰაი, რომ უხდა. 
კობამ ვერ გაათავა ეს სიტყვები, როდესაც გაღმა მთის წვერზედ გავარდა თოფი, 

იმას სხვა ადგილიდან, ცოტა მოშორებით, უპასუხა რამდენმამე თოფმა და მთვარის შუქზედ ველიანს მინდორზედ გამოჩნდა ორი ჯგუფი ხალხისა, რომლებს შორის ასტყდა თოფის სროლა.

 ორივე ამხანაგი წამოცვივდნენ და დაუწყეს ცქერა, როდესაც მინდორზედ თოფის 

ცეცხლი ხან აქ გაიძაბებოდა ენასავით, ხან იქ, და ცოტა ხნის შემდეგ მოისმოდა გრიალი. ვინ იცის ვის ართმევდა სიცოცხლეს, ვის სახლში შეჰქონდა ტირილი და ვაება? დიდხანს არ გაგრძელებულა ეს სროლა, რადგანაც ერთმა ჯგუფმა დაიწივა უკან და ტყეში შემოცვივდა; მეორე ჯგუფმა თუმცა ყიჟინა დააყარა, აღარ გამოჰკიდებია, რადგან ამ შუაღამისას გადევნება უსარგებლო იქნებოდა, და თითონ ტყეში შეცვივნულებიც უკეთეს პირობაში ჩადგნენ.

 - ეგენი, ბეჯითად, ჯარიახლები1 იქნებოდნენ, - წარმოსთქვა იაგომ. 

- ჯარიახლები იქნებოდნენ- არწია ე მანდვე გვირგალაის იქით არაა?

 - მეცხვარეებს თუ უპირობდნენ დაცემას და გაუგეს. 
-- ბეჯითად. 
- ჩქარა კი შემოცვივდნენ ტყეში. 
- მაშ ტყუილად რაზედ დაიხოცავდნენ თავებს? იმათ ცხვარი 

ენდომებოდათ, და, რაკი, მწყემსებმა გაუგეს, რაღას დაანებებდნენ.

--. მაი, მაგათ შევვერთდეთ. 
- აგრე. 

-მაშ წავალ, მოვნახავ.ეწამოიწია იაგომ. -შენ რაისთვი, მე აქ არა ვარ დ წამოდგა კობა. - მე რაიღა მიჭირს? მე წავალ, - გადაწყვეტით უთხრა იაგომ.

 - შენ აქ დარჩი, ნუნუს უყარაულე. 
 - აბა, მაშ შენ იცი, სიბრთხილით კი იყავ. 
 - ფიქრი ნუ გინდა. 
 - ერთბაშად არ შაეფეთო, არ მოგკლან. 
- არა. 
 ძმობა უთხარ. 
- აგრე. 
 - უთხარი, რომ აბრაგები ვართ, რომ მაგათას სტუმრად მივდივართ. 
- აგრე. 
- მაშ ნუღარ იგვიანებ, ღმერთმა მოგიმართოს ხელი. 
-  კობამ აიღო თოფი, დაიწერა პირჯვარი და რამდენიმე გა 
დაბიჯების შემდეგ დაიმალა ტყეში. 
იაგომ თვალი გაადევნა იმას, კარგახანს უყურა იმ ადგილს, სადაც ის დაიმალა 

ფოთლებში, და, ბოლოს, გამობრუნდა ნუნუსკენ, რომლისთვისაც მგზავრობას ძალა დაეტანებინა და მისძინე-

 ბოდა. 
 მოხევე მოუახლოვდა, შესდგა, დაუწყო ყურება იმის პირისახეს, რომელსაც 

მთვარის შუქი მიჰფენოდა, და აშკარად ღიმილი გამოსჭვრეტდა. იაგო უყურებდა დიდ- ხაზს სიყვარულით და თვალი ვერ მოეშორებინა იმის მიმზიდველის სახისთვის, რომელსაც დაწეწილი თმები უსწორ-მასწოროდ დაჰყროდა: სუბუქი, მაგრამ თავისუფალი სუნთქვა არხევდა იმათ, რომელიც, უეჭველია, სასიამოვნოდ უღუტუნებდა, რადგანაც არც აღვიძებდა და არც ღიმილი ეკარგებოდა სახიდგან. ან იქნება, დიდი ხნის უბედურს თავის სატრფოსთან ძილშიაც სიზმრები ეზმანებოდა და ეს იყო იმის მხიარული სახის მიზეზი.

 ცოტა ხანმაც გამოიარა, გაეღო ტუჩები, რომლებიც წყნარად შეინგრნენ და ისე 

ტკბილად და მღელვარებით სავსე გრძნობით ახსენეს იაგოს სახელი, რომ იმან ვეღარ მოითმინა ცქერა, დაეცა მუხლებზედ და წყნარად, სიბრთხილით დაუწყო კოცნა. ნუნუმ, რა გახურებული ტუჩების მიკარება იგრძნო, შეინძრა და დაზარმაცებულს, თუ დაქანცულის ზმორებით, მოხვია მკლავი კისერზედ.

იაგო თითქმის დაიბნიდა იმის მიკარებაზედ, იქამდინ გამტაცებელი, ძლიერი 

იყო იმის მიახლოვება.

 ორნივ სტკბებოდნენ, ორთავ გულისცემა ფართხალად გარდაჰქცეოდათ, ორნივ 

ერთსა და იმავე თავ-დავიწყებაში და სიტკბოებაში იყვნენ, რომელიც, მთელი საუკუნო რომ გაგრძელებულიყო, სანანურად არ გაუხდებოდათ. ისინი ჰკოცნიდნენ და ითვრებოდნენ

ერთმანეთის ეშხით. 
 რა მოსდიოდათ, რას ჰშვრებოდნენ, რად მოქმედებდნენ ასე და 
სხვარიგად არა, ამას ვერც ისინი გეტყოდნენ, ვერც სხვა მხოლოდ 
იმათ ესმოდათ, რომ ისინი შეეპყრო რაღაცა უხილავ ძალას. რაღაცა 
სიტკბოებას, წაერთო გონებისთვის მოსაზრება და თავის ქეიფი, ლტოლვილება 

თითქმის სადღაც მიათრევდა თავის ნებაზედ და ისინიც მისდევდნენ, რადგანაც ძალა აღარა ჰქონდათ წინააღმდეგობისა! ისინი შესწყვეტდნენ ალერსსა, რომ ერთმანეთის თვალებში ჩასცქეროდნენ, რომლიდგანაც თითქოს ახალს ძალას ამოიღებდნენ, ახალს მოუსვენარს გრძნობას შეიძენდნენ და ისევ შეაწებებდნენ ტუჩებს. ეგეთია სიყმაწვილე და მასთან წმინდა, უანგარო სიყვარული! ღმერთო! რამდენ ნეტარებასა ჰგრძნობდა იმათი გული იმ წუთებში!-

 ისინი კიდევ ამ სიტკბოებაში იყვნენ, როდესაც კობა გავიდა იმ ადგილს, სადაც 

ბინად უნდა დაბინავებულიყვნენ ტყეში შემოფარულნი მეომარნი. იმ ადგილს პატარა მინდორს გარს შემოჰრტყმოდა ხელუხლებელი ტყე, რომელშიაც დარწმუნებულნი იყვნენ -- ეს ხალხი ვერ გასდევდნენ, და, მაშასადამე, თავისუფლად უნდა მოწყობილიყვნენ! კობა სიბრთხილით მივიდა ამ მინდვრის ნაპირად, წყნარადგან გასწივა ფოთლებს და იმის თვალს წარმოუდგა დანთებული პატარა ცეცხლი, რათა მაღლად წასული შუქი მთხრობლად არ გამოსულიყო და გზის მჩვენებლად არ დასდგომიყო იმათ მოწინააღმდეგეებს.

იმან დაინახა ათიოდე კაცი, რომელნიც ისხდნენ ცეცხლის გარეშემო, სწმენდნენ 

თოფებს და ელოდნენ ვახშმის მომზადებას, რისთვისაც რამდენიმე შამფურზედ შიშხინებდა ჯიხვის მწვადები.

ცოტა-ხანს უყურა კობამ და იცნო, რომ ისინი მართლა ჯარიახელი ქისტები 

ყოფილან, რომელთა შუა ერთი ნაცნობიც ერია; ეს იყო გამოჩენილი ცულების მკეთებელი ფარჩო, რომლის წარმოსადეგობა და ვაჟკაცობა იმ ხანში ფარულად არა ყოფილა.

ღონიერი და გონიერი ბუნებით, იყო წარმოუთქმელი მარდი, მხნე და გულადი: 

იმას არა-ერთხელ აეტირებინა ყაზახების ცოლშვილი, არა-ერთხელ გამოერეკა იმათი ჯოგი და საქონელი.

 მაგრამ ამას რა უნდოდა ხევში, სადაც მოკეთეებით სავსე იყო და ბევრგან პურ-

მარილ-ნაჭამი? ნუ თუ ხევის წინააღმდეგ სადავლოდ წამოსულა? ნუ თუ დაჰვიწყებია პურ- მარილი და მთის ხალხის ჩვეულება, რომელიც, გარდა ოსებისა, ისე წმინდად ინახება ყველასაგან? არა, ფარჩო ჩეჩნელია, მეტად ვაჟკაცია, რომ დაარღვიოს მთის ჩვეულება, ის სადავლოდ არ

იქნება აქა! 
 ამ ფიქრში იყო კობა, როდესაც ფარჩო ერთბაშად წამოხტა, გაავლო თოფს ხელი 

და დაიძახა:

 - ვინა ხარ მანდა? - სტუმარი, -- უპასუხა კობამ და პირდაპირ გავიდა 

მინდორზედ - სტუმარი ღვთისაა, რაღად იმალები? დ უპასუხა არჩომ და შეჰხედა გამომცდელის თვალით: - მაგრამ თუ გვატყუებ, ღმერთმანი, ძვირად დაგიჯდება შენი საქციელი.

 - ტყუილი გიაურებს შეჰფერის, მე მოხევე ვარ: - ამაყად უპასუხა მოხევემ: - ჩემი 

ქვეყნის ხალხს არც გული აქვს გაყოფილი, არც ენა. - ღმერთმა დაგლოცოს მაგ სიტყვისთვის გვეწვიე, - მიიპატიჟა ფარჩომ. ამ დროს სხვები მიეგებნენ კობას, პატივის ნიშნად თოფი ჩამოართვეს, მიესალმნენ და მიიყვანეს ბინაში. ფარჩომაც იცნო კობა, მოიკითხეს ერთმანეთი, იკითხეს "ხაბარინ, ერთმანეთის შინაურობა, საქონლის მდგომარეობა და ჩქარა დასხდნენ პურის საჭმელად. კობას, როგორც სტუმარს, და ფარჩოს, როგორც იქ მყოფების უფროსს, ცალკე მიართვეს, და დანარჩენები კი ერთად დასხდნენ. აქამდისინ ლაპარაკი შეეხებოდა სრულიად გარეშე საგნებს, თითქოს ზრდილობა ნებას არ აძლევდა ფარჩოს, რომ ეკითხნა კობასთვის იქ ყოფნის მიზეზი და არც კობა ჩქარობდა ამ ამბით და, მთის ჩვეულების-და კვალად, ელოდა უფროსისგან კითხვას.

 როდესაც პურ-მარილმა, რომელსაც ისეთი მნიშვნელობა აქვს მთის ხალხში, 

რამოდენიმეთ დააკავშირა ისინი, როდესაც ყალიონებს მოუკიდეს, ფარჩომ პირველმა დაიწყო: - სტუმარო, შენ მეცხვარე ხარ, საქონელს ისე არ დაანებებდი თავს... თუ სათქმელი გაქვს რამე, გვითხარი, ყური შენსკენ გვაქვს.

- კაც-ნაკლავი ვარ, სისხლს მოვშორდი, თქვენი მასპინძლობა მწადის. 
- კაცის მოკვლა ცოდო არ არის: თუ გვიმტრობს, პასუხიც უნდა მოგვცეს. მარტოკა 

ხარ?

- არა. 
- მაშ? 
- მე ვარ, ჩემი ძმადნაფიცი და იმისი ცოლი... 
- მოდით. - ცოტა ფიქრს შემდეგ წარმოსთქვა ფარჩომ: --სტუმარი 
ღვთისაა მასპინძელი კი კარს ვერ დაუკეტს. ჩემი სახლი თქვენი სახლი იქნება. 
 - სიპურადეში ჩეჩნელთ არ დაგეძრახებათ. 
 - სტუმარი ღვთისაა, ლუკმაც ღვთისაგანა გვაქვს მოცემული. 

ამის შემდეგ კობამ უამბო თავისი და იაგოს ამბავი, უამბო ნუნუს ძალად ჯვარის დაწერა, უამბო ციხის გატეხა და გამოქცევა, რომელიც სავსე იყო თავ-გადადებულის ვაჟკაცობით, და იმიტომაც ისეთის სიამოვნებით ყურს უგდებდა ფარჩო და იმისი ამხანაგები. ბოლოს ფარჩო წამოდგა, ამოიღო მასრიდგან ტყვია და მისცა კობას.

 - მოიტა, შენც მამე, ძმადგაფიცვა მწადს შენთან. 

კობამაც მისცა თავისი ტყვია და ისინი სამჯერ გადაეხვივნენ ერთმანეთს. ამ დღიდგან ისინი შეიქმნენ ერთმანეთთან დაკავშირებულნი, როგორც ალალი ძმები, რასაც ყველანი სიამოვნებით ულოცავდნენ იმათ.

 ესენი ამ ლოცვაში იყვნენ, როდესაც ნუნუსა და იაგოს კიდევ არ მოსწყენოდათ 

ალერსი და ისევ მუსაიფში და ტრფიალში იყვნენ. სწორედ იმ დროს, როდესაც იაგომ თავი გადიხარა ნუნუს საკოცნელად და იმასაც აღგზნებული ტუჩები გამოეშვირა საპასუხოდ, მოისმა ხმაურობა და რამდენიმე კაცი, გირგოლას წინამძღომელობით, ხმლებ-ამოწვდილნი გადმოცვივდნენ. იაგო წამოხტა და პირველსავე დამბაჩის სროლით მიაწვინა იქავ ერთი კაცი, მერმე მოიკრა ხმალს ხელი, და შეიქმნა მწარე და ფიცხელი ბრძოლა, მაგრამ რა გაუვიდოდა ერთს ოც-და-ათამდინ კაცთან, რომლებიც ძაღლებსავით გარს ეხვევოდნენ. დაიჭრა რამდენიმე კაცი გირგოლას მხრით, თითონ იაგოსაც თქრიალით გასდიოდა სისხლი ჭრილობებიდგან, თუმცა არც ერთი ჭრილობა არა ჰქონდა იმას მძიმე და არ უშლიდა ბრძოლას, რადგანაც ხალხის სიმრავლე იფარავდა იმას; ყველას უნდოდა იმისი დარტყმა, ეხვეოდნენ ერთს ადგილს, ერთმანეთს უშლიდნენ ხმლის მოქნევას და მით იფარებოდა სიკვდილისაგან მოხევე, რომელიც ლომსავით ტრიალებდა იმათ შუა; მაგრამ აშკარად ეტყობოდა, რომ სისხლის დაღვრასთან ერთად ღონეც თანდათან აკლდებოდა. იმ დროს, როდესაც იმას თავს ბრუ დაესხა, თვალთ დაუბნელდა და წაქცევას ლამობდა, ერთბაშად მოისმა რამდენიმე თოფის ხმა, და გირგოლას კაცებთაგანი შვიდნი დაეცნენ ძირს, დანარჩენები კი შეცვივდნენ ტყეში, რადგანაც ამ მოულოდნელობამ გულები დაუხეთქათ.

ეს იყო კობა, ფარჩო და იმათი ამხანაგები, რომელთაც გაეგონათ იაგოს დამბაჩის 

ხმა და ისე დროზედ მოჰშველებოდნენ ჯერედ უცნობს მეგობარს.

რა რომ ეს მოულოდნელი ქომაგები დაინახეს გირგოლას მომხრე ყაზახებმა, პირი 

გაიბრუნეს საჩქაროდ და შეერივნენ ტყეში, კობას ამხანაგებმა კი აიყვანეს გულ- შემოყრილი იაგო და თითონაც სიმაგრე მონახეს.

 ნუნუ, რომელიც ბევრი ეძება, კობამ იქ ვეღარ იპოვა. რა ასე მარტოდ 

მომწყვდეული იაგო ნახა გირგოლამ, იმის დაბოლოება ყაზახებს მიანდო და თითონ რამდენიმე კაცით კი ნუნუ მოაშორა ამ ადგილს.

იმისთვის, რომ მკითხველებს ავუხსნათ, თუ საიდგან გაჩნდა ასე 

მოულოდნელად გირგოლა თავის ყაზახებით, ჩვენ ცოტა უკან უნდა დავიხიოთ.

 სტეფანწმინდას დიამბეგი იდგა სტანციის ერთს ოთახში და ღილებ-გახსნილი, 

პერანგა, განსვენებას ეძლეოდა, თუმცა ჯერ არ დასძინებოდა.

 გირგოლა, რომელიც იქვე ახლდა, მოახსენებდა, თუ რამდენს იძებდა იაგოს, რა 

განკარგულება მისცა იმის დასაჭერად, ვინ იყო ცუდი და ბუნტი კაცი, როდესაც ერთი ოსი წყნარად შემოიპარა ოთახში და გამოიჭიმა კარებთან. -- ვინ არის ეგა? - იკითხა დიამბეგმა.

 -- ტუღა გახლავს, შენი ჭირიმე, -- უპასუხა გირგოლამ და მიუბრუნდა ოსს: -- რაი 

ამბავი? -- იაგო ვიპოვნე.

 - სადა? - მიატანეს დიამბეგმა და გირგოლამ ერთად. 
 - ყუროს მთაში სანადიროდ ვიყავ, იქა ვნახე. 
 - მარტოკა? 
 - არა, შენი ჭირიმე იმასთან კობა გახლდათ და ერთი ყმაწვილა ქალი. 

--. ქალი? - აღელდა გირგოლა.

- ქალი, ჰო! 
- ქალი ვინ იქნებოდა? - იკითხა თავისთვის დიამბეგმა. 
- რა მოგახსენოთ, - აღელვებით უპასუხა გირგოლამ. 
--- ვერ იცან? - მიექცა დიამბეგი ოსს. 
- როგორ არა, შენი ჭირიმე, გირგოლას რძალი იყო. 
ამ სიტყვებზედ გირგოლა გაფითრდა, მთლად აკანკალდა და გაბრუნდა. 
- სად მიხვალ? 
- უნდა ზედ შევაკვდე, შენი ჭირიმე. 

"

- აბა, მაშ ხალხი წაიყვანე. 
- ხალხი არ გამომადგება, მიბრძანეთ ყაზახები წავიყვანო. 
-- ხალხი რატომ არა? 
- ისინი იაგოს არ დაიჭერენ, გაუშვებენ. ჩვენი ხალხი ძაღლი ხალხია. 
 -- მაშ ყაზახები წაიყვანე. აბა ჩქარა!.. ვინძლო ცოცხლები დაიჭირო და, თუ არ 

იქმნა, დაახოცვინე.

 -- ბატონი ბრძანდები, --. უპასუხა გირგოლამ, თუმცა გარდაწყვეტილი ჰქონდა, 

რომ დაჭერის მაგივრად მოჰკლავდა იაგოს, რადგანაც ეს უფრო ადვილიც იყო და მკვდარი მტერი აღარც ისე საშიში იქნებოდა.

 გირგოლამ შეჰყარა ყაზახები, წაიყვანა თან ის ოსიც, რომელმაც ამბავი მოიტანა 

და გასწია ხდეს, რათა ტყის თავი შეეკრა.

 ეს ვეღარ მოახერხა, თუმცა ნახა იაგო, კობა და ნუნუ ტყეში ჩასულები, 

რომელთაც ტუღა გააყოლა სათვალთვალოდ და თითონ ყაზახებით კი იქ დაიმალა.

 ტუღა ჩაჰყვა იმათ ბინამდინ, მერმე გამოვიდა გირგოლასთან და ისინი ერთად 

წყნარად და სიბრთხილით თავს წაადგნენ შეყვარებულებს.

 აი ეს იყო მიზეზი, რომ გირგოლამ ასე მოულოდნელად შეიპყრო იაგო, მისცა ის 

სასიკვდილოდ შეუბრალებელს ყაზახებს და თითონ კი რამდენიმე კაცით ქალი გააქცივა.

- არ გცოდნია პატივის ატანა და ეხლა მიყურე! - უთხრა გირგოლამ ქალს და 

რამდენჯერმე მათრახი გადაჰკრა.

ქალი, რომელიც გაფითრებულიყო და არ იცოდა, რა ექმნა. შეჰკრთა 

ინსტიკტიურად, თუმცა ვერც ხვეწნა გაიგონეს და ვერც ცრემლი დაინახეს იმის თვალზედ.

 - ძაღლო! ძაღლო! - უპასუხა ქალმა: --- რომ მომკლა, მაინც არ მეყვარები. 
 - არც მოგკლავ და არც გაცოცხლებ -- დამაცადე!.. - დაემუქრა გირგოლა და 

კიდევ მათრახი გადაჰკრა. გასკდა შემოწუთხული კაბა და სისხლმა შადრევანსავით გადმოასხა. ქალმა მიუშვირა ხელი, გაავსო მუჭა და პირში შეასხა სიტყვეხით: - ურჯულო, უღმერთო! გაძეხ ჩემი სისხლით!.. აჰა, დალიე! გირგოლა ამოწვდილის ხანჯლით გაექანა, მაგრამ იმ დროს წამოეწივნენ ყაზახები, იმათი უფროსი და ხელიდგან გააგდებინეს ქალი. მაშინ შეიტყო გირგოლამ, რომ რამდენიმე კაცი მოჰშველებია იაგოს და ის დაჭრილი ხელიდაგან გაუგდებინებიათ. ის იქამდინ გაცეცხლდა, რომ ქოჩორს თავის ხელით იგლეჯავდა, მაგრამ რაღას უშველიდა?

 ძლივს ჩაიგდო იაგო ხელში და ეხლაც, ვინ იცის, იქნება ცოცხალი გადარჩა 

თუმცა საეჭვო იყო, რომ ოცდაათს ერთი კაცი უვმეი ლო გადარჩენოდა, მაგრამ ვინ იცის? ის ჩქარა დაარწმუნეს, თუ დააყაბულეს, რომ იაგო მოკლულიც რომ არ ყოფილიყო, ჩქარა უნდა მომკვდარიყო, რადგანაც გუფთასავით დაკეპილის მორჩენა ძნელი-ღა იყო.

ისინი საღამოზედ ამოვიდნენ სტეფანწმინდაში, შეატყობინეს დიამბეგს, რომ 

იაგოს ბევრით მეტი ამხანაგები ჰყვანდა, სანამ მოელოდნენ, ისინი ყველანი გაწყვიტეს, ქალი, რომელიც ძალად წაეყვანათ, წაართვეს, თუმცა რამდენიმე ყაზახი იმსხვერპლა ამ ბრძოლამ. დიამბეგმა ამისდა-კვალად შეადგინა ქაღალდი, სადაც, თავის აზრით სავსე განკარგულება ჩაუმატა და გაუგზავნა ნაჩალნიკს; იმან ეს ქაღალდი გადააკეთა თავის გემოვნებაზედ და თავის სახელიც ჩაურთო და გაუგზავნა გუბერნატორს, იმან თავის მხრით დაუმატა თავის განსაცვიფრებელი ქვეშევრდომების მოქმედება და ეს ქაღალდი, ჭეშმარიტებით სავსე, მოუვიდა უმაღლეს მთავრობას, რომელმაც ყველას დაჯილდოება იპოვნა საჭიროდ. ვის რად მიაჩნდა ორიოდე ყაზახის სიკვდილი, როდესაც ისეთი ყაჩაღები გაწყვიტეს, როგორც იაგო, კობა და იმათი ამხანაგები? ყაზახების ადგილს სხვა ყაზახები დაიჭერდნენ, - განა ცოტანი არიან სტანიცებში?

რა სტეფანწმინდას მოვიდნენ, ნუნუ გირგოლამ გამოართვა, როგორც თავისი 

ოჯახობის საკუთრება და წაიყვანა შინ, თავის სახლში, რომელშიაც ამის არშაში გადასვლის შემდეგ აღარავინ მდგარა. შეიყვანა სენაში, გამოუკეტა კარები და უთხრა: - ემანდ ეგდე ძაღლსავით, სანამ მე მოვალ.

თითონ კი გამოვიდა გარეთ, სადაც მოეხვია ხალხი და ამბავს  ჰკითხავდა. 

- რაი გიამბოთ, რაი გითხრათ? ჩავხოცეთ ძაღლებსავით და გადავყაოეთ.

- აი, ბედშავო იაგო!- შენანებით იძახდა ხალხი: -- ბრალი არაა  შენისთანა ბიჭი  

ეგრე უსახელოდ წახდეს! რამდენმამე ყმაწვილმა ბიჭმა იქვე ჩუმად შეჰკრეს პირობა, რომ

ეხლავ წასულიყვნენ და იაგო თავის ამხახაგებით მიწისთვის მაინც 

მიებარებინათ. გირგოლა კი ჩავიდა გახარებულს დიამბეგთან, რომელმაც აღარ იცოდა, როგორ ეთქვა მადლობა ამ ხელმწიფის ერთგულ კაცისთვის, რომელიც ისე სამაგალითოდ ემსახურებოდა იმას და ასრულებდა ბრძანებას. იმან ჩქარა დაითხოვა გირგოლა, რომელიც, უეჭველია, დაღალული უნდა ყოფილიყო და განსვენება ეჭირვებოდა.

- წადი, წადი, ეხლა დაისვენე, ჩემო გირგოლავ, და ხვალ ჩამოხვალ... თუ 

თემულაკი არ ჩამოგკიდე მაგ ხმალზედ, კაციმც ნუ ვიქნები

- შენი წყალობა ნუ მომიშალოს ღმერთმა, - დაბლა თავის დაკვრით უპასუხა 

გირგოლამ და გავიდა.

კობა თავის ამხანაგებით გავიდნენ კლდის ძირობაში, სადაც შემოზღუდული 

ქვები ერთის მხრით, და მეორეს მხრით კი ჩამოლესილი, თითქოს განგებ ჩამოთლილი კლდე, კარგს სიმაგრედ და საფრად ჩაითვლებოდა. პატარა ბილიკი, სიგრძით ათი- ხუთმეტი საჟენი, რომელზედაც მწკრივად თითო კაცი ძლივს დაეტეოდა, უფრო ამაგრებდა ამ ადგილს.

 აქ დაანთეს ცეცხლი, მოჰბანეს იაგოს ჭრილობანი, რომელიც რიცხვით თუმცა 

მრავალი იყო, მაგრამ, როგორც ზევითა ვსთქვით, არც ერთი არ იყო საშიში, მოაყარეს გამამთელებელი წამალი "მელის კუდა" და მაგრად შეუხვიეს. რასაკვირველია, მარილის მოყრა არ დაივიწყეს, რათა რა დაეხავრა.

მერმე დაანთეს ცეცხლი, დააყენეს ერთი ყარაულად და დანარჩენები მიწვნენ, 

ვისაც სად შეჰხვდათ, გახვეულები თავიანთ ყისინებში. იაგო ჯერ გონს არ მოსულიყო და ამისთვის კობამ საჭიროდ დაინახა ღამე ეთივა იმისთვის.

 ჩამოვარდა სიჩუმე, რომელსაც დაარღვევდა წყლის ხუილი, რომელიც თითქოს 

ნანას ეუბნებოდა იქ მყოფებს.

 გათენებისას ცეცხლი ჩამქრალიყო და რადგანაც დილის სიომ მეტად მოუჭირა, 

ხალხს გამოეღვიძა. ყველანი წამოდგნენ, გაანთეს ხელახლად ცეცხლი და მოუსხდნენ გარშემო. იქ არა სჩანდა მარტო კობა, რომელიც იაგოს ვერ მოჰშორებოდა და ისეთის მღელვარებით თავს დაჰყურებდა.

 რა ცეცხლთან მსხდომებმა ყალიონებს მოუკიდეს, ფარჩომ დაიწყო, 
 --- ეგ მოხევეები ჩვენ შემოგვეხიზნენ, ჩვენ უნდა გავიყვანოთ აქედგან. 
 - ჰაი, ჰაი, რომ უნდა გავიყვანოთ. 
 - წადით, ერთ-ერთმა იაგოს მიჰხედოს და კობა კი აქ გამოგვიგზავნეთ. - ამ 

სიტყვებზედ ერთი ყმაწვილი ქისტი წამოხტა დმივიდა კობასთან, რომელიც მაშინვე წამოვიდა ფარჩოსთან. - მოდი, გათბი, - მოიწვიეს მოხევე, რომელსაც ქისტებმა ადგილი მისცეს.

-- არა მიშავს-რა ნუ ირჯებით, - უთხრა კობამ და  მოუჯდა ფარჩოს გვერდით, 
 ცოტა სიჩუმის შემდეგ ფარჩომ დაიწყო: 
 -- კობავ, დრო არის წასვლაზედ ვიფიქროთ. 
 --- ჰაი, ჰაი, რომ დრო არის, მაგრამ დაჭრილს რაი ვუყოთ? --დაღონებით 

წარმოსთქვა კობამ.

 - ეგეც თან უნდა წავიყვანოთ. 

- გარემ, თქვენი ჭირიმეთ, მაგრამ საით ივლის, სულ დაჩეხილია! - უნდა წავიღოთ, მაგრამ იმ ბილიკზედ ვერ გავიტანთ, რომელზედაც გასვლას ვაპირობდით და გვირგალაზედ კი თქვენებური ყარაულები დგანან... შენ როგორ გგონია, გაგვიშვებენ? - ბედშაო ჩემო თავო! მაშ ურჯულოების ხელში ხომ არ ჩაგვყრიან! - რა ვიცი? - უპასუხა ფარჩომ: - გირგოლაიც თქვენებურია... - ჩვენებურია, ჩვენებური, მაგრამ რაი ვუყოთ? დ მწარედ და დაღონებით წარმოსთქვა კობამ; - განა ყველა ეგეთია? - ჰეი!... ეგეთები რომ არ იყვნენ, გიაურებს ვაჩვენებდით თა ვიანთ დღეს!.. რაი გინდათ, რაი?.. თქვენ რაი გაცოდვილებსთ?... რაისთვი უჩვენებთ გზებს?...

- გაირყვნა ქვეყანა, ფარჩო, გაირყვნა!.. მოთავე ხალხი ვინც არიან, ისინი იმათია, 

და ჩვენისთანა ბეჩავს კაცს რაი შეუძლიან?-განა ჩვენ კი გვინდა?

 - მართალ ხარ, მართალი, მაგრამ ღმერთი დიდია!.. 
 ჩამოვარდა რამდენიმე ხანი სიჩუმე, რომლის დროსაც ორნივ 

თავთავიანთ აზრმა წაიღო.

 - მაგას კი დავანებოთ, --- დაიწყო ისევ ფარჩომ. - მაგრამ აი რას გეტყვი: შენ ვერ 

მოელაპარაკები თქვენებურებს, რომ გაგვიშვან? -- რაისთვი ვერა! ვეტყვი. - რომ არ დაგინდონ და დაგიჭირონ? საით დამიჭერეგ!--ამაყად წარმოსთქვა კობამ.

- აბა, მაშ თუ იმედი გაქვს, გასწი ეხლავე; მაგრამ, თუ გეფიქ 
რება, უბრალოდ ნუ ენდობი, სანამ იაგო მოკეთდება, აქაც გავმაგრ 

დებით. --- არა, ფიქრი არაა. --- წამოდგა მოხევე. - მაშ მიხვალ?

--- წუთში აქავ გავჩნდები. 

ამ სიტყვებით კობამ გადიკეცა ჩოხის კალთები და მგლის ძუნძულით გასწია გვირგალას წვერისაკენ.

იმას იქამდე სურვილი ჰქონდა, რომ ქისტები დაერწმუნებინა თავის ქვეყნის 

ერთობაზედ, რომ იმან პირდაპირ გასწია ყარაულების ბინისკენ, საიდგანაც გადმომდგარიყო რამდენიმე მოხევე და უყურებდნენ მომავალს,

 -- ეს ვინ იქნიბა? ---- ეკითხებოდნენ ესენი ერთმანეთს, რადგანაც ამ დრობ 

არავის მოელოდნენ.

 კობას ყველანი იცნობდნენ და, რა მიახლოვდა, იცნეს და გაუკვირდათ იმისი იქ 

მისვლა, მერმე ისე პირდაპირ, როდესაც იმის თავი დაფასებული იყო და თვალ-ხარბი ხალხი კი ქვეყანაზედ არ დაილეოდა. ის ისე გულადად, ისე უშიშრად და უზრუნველად მიდიოდა, რომ ნება-უნებლივ თანაგრძნობას უღვიძებდა მაყურებელს. - გზა მშვიდობისა, კობავ, გზა მშვიდობისა! - მიგებებით ეუბნებოდნენ ყარაულები, რომელთაც ისე მოეწონათ ამ ყმაწვილი ბიჭის სიგულადე.

-- მშვიდობა მოგცეთ ღმერთმა, მშვიდობა! --- უპასუხა იმან და მაესალმა. 
- საით? რაი ამბავი? --- მოხევეები არ აცლიდნენ ერთმანეთს  კითხვას, რადგანაც  

ისე მოწადინებულნი იყვნენ კობას ამბის შეტყობას, რომელთანაც უეჭველია, იაგოს თავგადასავალიც გადაბმული უნდა ყოფილიყო.

კობამ მოკლედ გადასცა თავის მოსვლის მიზეზი, შეატყობინა, რომ იმისი თავი 

იმათ ხელს არის და, თუ კაცობა და სვინდისი ნებას მისცემთ, გზას ნუ დაანებებენ.

 ვერც ერთმა ყარაულმა, ვერც ერთმა მოხევემ ვერ გაჰბედა წინააღმდეგობის 

წარმოთქმა რამოდენიმე ხანი ისე გაჩუმებულნი დარჩნენ კობას სიტყვების შემდეგ და მერმე ყველამ ერთბაშად დაილა პარაკეს:

 - რაისთვი, რაისთვი, შენი ჭირიმეს. აი გზა და აი კვალი! მოგიკვდეს თქვენი გზის 

დამჭერი.

 -- დამირჩა თქვენი თავი--. მადლი უფალს, რომ ჯერ კიდევ ძმა 
ძმასა სცნობს! 
 - წადი, კობავ, ასჩქარდით, თორემ, ვინ იცის, რა ჟამი მოვა... 
მოდით, გაიარეთ... თქვვნს მოღალატეს - უფალმა უღალატოს 
 - ღმერთმა ისე ნუ მამკლას, რომ მეც არ გადაგიხადოთ. 

ამ სიტყვებით კობა გამობრუნდა, ჩავიდა ქისტებთან, რომლებ საც მოეარათ იაგოსთვის, შეეხვიათ ჭრილობა და ისე მოუთმენლად

ელოდნინ გაგზავნილის დაბრუნებას. 
 კობამ შეატყობინა ყარაულების პასუხი, იმათი თანაგრძნობა და ბევრი აღარ 

მოიგვიანეს; ჩააწვინეს იაგო ყისინაში, ასწიეს და შეუდგნენ მთას, სადაც მოხევე ყარაულები მოეშველნენ და თითონვე აიტანეს თავიანთ ბინამდინ. იქ დაისვენეს რამოდენიმე ხანი, სჭამეს სადილი, გამოესალმნენ ერთმანეთს, იმისთვის, რომ კობა და იაგო მოჰშორებოდნენ თავიანთ მოძმეთ, თავიანთ სამშობლოს და ყარაულები კი დარჩენილიყვნენ, რათა რამდენიმე დღის შემდეგ დაბრუნებულიყვნენ შინ და ყოველგვარი უსამართლობა გამოეარათ დიამბეგისაგან, ნაცვლებისაგან . და გირგოლას მსგავსი ხალხისაგან.

 იქნებოდა ღამის ცხრა საათი, როდესაც გირგოლა მივიდა თავის სახლის 

კარებთან, გააღო დაკეტილი კარები, გაჰკრა სპიჩკას და შევიდა თავის სახლში. იმან აანთო ქონის სანთელი, მივიდა სენასთან, გააღო კარი და გამოიყვანა ხელებ-უკან გაკრული ნუნუ, რომელიც სანთელსავით ჩამოდნარიყო. ეს სამი დღე იქნებოდა, რაც ნუნუს, ასე დამწყვდეულს, უჭმელ-უსმელს ინახავდა და ყოველგვარს უწესოებას აყენებდა.

 გირგოლამ მიიყვანა ას დედა-ბოძთან და მიაკრა. 

- ეგრე იყავ, ძაღლო! ჩაკვდი! --- ნიშნის მიგებით და გაბრაზებით უთხრა ნუნუს, რომელმაც ხმა არ გასცა და თავი გაიბრუნა, რომ იმის საზიზღარი სახე არ დაენახა.

 გირგოლა მივიდა, დაჯდა რამზედ და დაუწყო ყალიონს წევა. არ გაიარა 

რამდენმამე წუთმა, როდესაც კარები დააბრახუნა ვიღამაც, გირგოლა მივიდა კართან და წყნარად იკითხა: - ვინა ხარ? - მე ვარ, ჯღუნაი. გირგოლამ გააღო კარები და შემოუშვა ახლად მოსული, რომელსაც ერთს ხელში ხონჩა ტილო-გადაფარებული, და მეორეში თუნგიანი ეჭირა. იმათ მიჰკეტეს კარები, შევიდნენ და პურის საჭმელად ისე დასხდნენ - ნუნუს პირდაპირ ეყურებინა და უფრო მომეტებულად ეგრძნო შიმშილით ტანჯვა. მსუქანს ცხვრის ხორცს, ერბოში მომწვარს ვარიებს, ერბოკვერცხს, ახლად გადმოღებულებს ცეცხლიდგან, ოხშივარი ასდიოდათ, ეს სწვდებოდა ქალის ყნოსვას და გაღვიძებული მადა წარმოუთქმელს ტანჯვად გაჰხდომოდა. იმის ნაწლავებს თითქოს ცეცხლი ეკიდებოდა, თვალთ უბნელდებოდა და დიდი-ხნის წყალ-მიუკარებელი ყელი გაჰშრობოდა და დაჰსიებოდა. - უჰ, უჰ, უ! რა მსუქანია-და! - ყოველს ლუკმის აღებაზედ წამოიძახებდა გირგოლაი.

 ძალუმია, ღთის მადლმა, -- დაუმოწმებდა ტუჩების წკლაპუნით ჯღუნა. 
 ნუნუს თუმცა წარმოუთქმელად შიოდა, მაგრამ ის ძალდატანებით იბრუნებდა 

იქით სახეს, რათა არ დაენახა ამ უღმერთოების პურის ჭამა. მაგრამ რაღაცა ძალა იმის უნებურად მიაბრუნებინებდა თავს სუფრისაკენ და თვალებს მიაცეცებდა საჭმელს, როდესაც გირგოლამ გადაჰკრა რამოდენიმე ღვინო, აიღო ერთი ხორცის ნაჭერი და წავიდა ნუნუსკენ. -- ქალაუ, ნახე -- როგორი მსუქანია? იმან მიუტანა ტუჩებთან და ზედ მოუსო. ქალმა ვეღარ გასძლო და ინსტინკტიურად, ბევრი ცდის შემდეგ, ძლივს გააღო პირი, მაგრამ გირგოლამ მაშინვე გამოაცალა პირიდგან და ხარხარით თავის ალაგსვე დაჯდა. -- უღმერთონო! -- დასუსტებულის ხმით ძლივს წარმოსთქვა ნუნუმ და ჩაიჩოქა; -- . წყალი, წყალი... ღმერთი აღარ გწავსთ?... -წაიქცა ქალი და თითქოს სული გაკმინდა. -- მაი, გირგოლავ, მივცეთ ბატარა წყალი, არ მოკვდეს -- ძაღლია, მაგას რაი მოჰკლავს... მაგრამ მიეცი, ბატარაი კი დაალევინე --ცოტა ხნის შემდეგ წარბებ-შეჭმუხვნით წარმოსთქვა იმან. ჯღუნა წამოდგა, მივიდა ნუნუსთან, მიიტანა წყალი, მაგრამ ქალს კრიჭა შეჰკვროდა და პირი ვეღარ გაეღო, თუმცა თვალები ღია ჰქონდა და ეტყობოდა, რომ გრძნობა არ დაჰკარგვიყო, რადგანაც ტუჩებს ანძრევდა. მოხევემ ამოიღო ხანჯლის დანა, ჩაუგდო კბილებ-შუა, პირი ძალად დააღებინა და რამდენიმე წვეთი წყნარ-წყნარად ჩაუშვა პირში.

 რა ქალის სასას მიეკარა გამაცოცხლებელი წყალი, იმას მაშინვე დაუბრუნდა 

სუნთქვა და ყელის მოძრაობა, ის მიეკრო ჭურჭელს და ყოველი წვეთის ჩაყლაპვაზედ აშკარად ჰგრძნობდა სიცოცხლის მობრუნებას. - ეყოფა, კარგი!- უბრძანა გირგოლამ. - ბატარაი კიდევ, ღთის გულისთვის - შეშინებით მიჰყვა ჭურჭელს ნუნუ, როპელიც ჰშორდებოდა იმას. ჯღუნამ კიდეგ მოაწაფა, მაგრამ წყნარად წაიღო თავი იმისკენ და გირგოლას შეუმჩნევლად ყურში ჩასჩურჩულა "ბატარაიც მოითმინე"... - და მერმე ხმამაღლა დასძინა ჭურჭლის ტუჩებიდან წართმევით: - გეყოფის კარგია! ნუნუ მიჰხვდა ჯღუნას სიტყვებს, თუ გაძღა, გაჩუმდა და იქვე ბოძთან მიჯდა.

გირგოლამ და ჯღუნამ ისევ ქეიფის წევა დაიწყეს. 
- მაი, გირგოლავ, - ცოტა ხნის უკან წასჩურჩულა ჯღუნამ;-  ბატარაი  ხორცი 

შევაჭამოთ, არ მოგვიკვდეს

- სამაგისო ხორცი სად-ღაა? - მკაცრად მიუგო იმან. 
- ისე უნდა ვქნათ, რომ არც მოკვდეს, არც ცოცხალი დარჩეს, თორემ რაი გამოვა? 

წვალება არ გინდა მაგისა? თუ კი მოჰკლავ, საით-ღა აწვალებ?

- ჰო, ჰო, წვალება მინდა, წვალება!.. შენ რომ იცოდე, მაგ ეშმაკის კერძმა რამდენი 

მაწვალა... ოო! - გააღრჭიალა კბილები გირგოლამ, - მეც გადაუხდი!

 - მაშ მივცე ხორცი? 

- შენ იცი.

 ჯღუნამ კითხვა აღარ განიმეორა და მაშინვე მიუტანა საჭმელი საცოდავ ქალს, 

რომელსაც ჯერ თითონ აჭმევდა და, როდესაც ცოტა მოსულიერდა, ჩუმად გაუჭრა საბელი, რომლითაც ხელები ჰქონდა შეკრული, და კიდევ ჩასჩურჩულა

- მე კარებთან გელი - გამოდი, რაწამს გირგოლას დაეძინოს. 
 ამ სიტყვების შემდეგ ის მოჰშორდა და მივიდა გირგოლასთან, რომელსაც ღვინო 

იქამდისინ მოჰკიდებოდა, რომ თვლემა დაეწყო.

 - რას სჩადი, ბედ-შაო გეძინება?-- - და მერმე შემღერა;-  მდალიე დამალევინე, 

სული ნუ დამალევინე!"

 - ჰა?! არა, -- უპასუხა გირგოლამ- მომე, მომე, - და გაუშვირა ყანწი. 
 ჯღუნამ გაუვსო, და გირგოლამაც თუმცა მოიყუდა, მაგრამ ვეღარ გაათავა, 

გადააგდო ყანწი, შაიჭმუხვნა და უთხრა;

 -- აღარ მინდა, კარგია... ახლა კი წადი შინა. 
 ჯღუნა გამოესალმა და გავიდა, გირგოლამ ბარბაცით მიაცილა კარებამდინ, რის 

ყოფით გაუგდო ურდული და გამობრუნდა კედელკედელ, რადგანაც თავვი ვეღარ დაეჭირა. რაკი შიგნით სახლში შევიდა, იმან დაიწყო გაუბმელი და არეული ლაპარაკი, თუმცა კედლისათვის ხელი ვერ მოეშორებინა, რადგანაც წაქცევისა ეშინოდა.

 - როგორ მალე დავთვერ!.. რაი მომივიდა?.. ნუნუ, ეხლა მაინც ჩემი ხარ... მოდი... 

მოდი მეთქი, მაკოცე!. მაშ არ მოსდიხარ?.. არა?.. მე მოვალ შენთან! ის ამ ლაპარაკის დროს უპირდაპირდებოდა ნუნუს, რომელიც ბოძთან იდგა და ზიზღით უყურებდა ამ კაცს. ერთბაშად გირგოლამ მოაშორა ხელები კედელს და ტორტმანით, თავ-წინ-დაღებილი წავიდა ნუნუსკენ, რომელიც სწრაფად გამოეცალა; გირგოლამ თავი ვეღარ შეიმაგრა და ისეთის სიძლიერით შეახალა შუბლი ბოძს, რომ უკან გადმოვარდა და რამდენიმე დალუღლუღების შემდეგ იქავ ხვრინვა ამოსტეხა.

 ნუნუ გულის კანკალით გამოჰქანდა კარებისკენ, გასწია ურდულს და გამოვიდა 

გარეთ, სადაც ჯღუნა დაჰხვდა.

 - დაეძინა? - მოკლედ და ჩუმად წასჩურჩულა იმან. 
 - დაეძინა. - უპასუხა ჩუმადვე ქალმა. 
 - მაშ იარე, შენი ნათლიაი გელის, - უთხრა ჯღუნამ და გაუძღვა წინ. 
 ქალი ხმა-ამოუღებლივ გაჰყვა იმას, რადგანაც დარწმუნებული იყო, რომ თავის 

ნათლია, ჯღუნას ცოლი, ყოველს ღონისძიებას მოიხმარებდა ნუნუს დასამალად.

 ის იმედობდა, რომ გირგოლას მოსწყინდებოდა იმისი დევნა და ბოლოს თავი 

უნდა დაენებებინა და, თუ არ დაანებებდა, მაშ თავისი თავი ხომ ხელთა ჰქონდა, -- თითონ იცოდა, რასაც უზამდა იმას.

 იმათ გაიარეს რამდენიმე გზა, შეუბრუნდნენ აღმა, გავიდნენ სოფლის თავს 

პატარა კოხტა სახლში და იქ დაჰხვდა თავისი ნათლია, რომელმაც მიიღო იმედ- გადაწყვეტილი და ნუგეშ-დაკარგული ქალი.

 ჯღუნამ და მისმა ცოლმა დაამშვიდეს ნუნუ, რამდენადაც კი იმის დამშვიდება 

შეიძლებოდა, და თუმცა თითონაც ჯერ ნამდვილად არა იცოდნენ-რა, მაგრამ ის კი დაარწმუნეს, რომ იაგო ცოცხალი არის და, უეჭველია, ისე თავს არ დაანებებდა.

 მეორე დღეს გირგოლას გამოეღვიძა და, რა ნახა, რომ ნუნუ ხელიდგან წასვლია, 

ის გიჟსავით გამოვარდა გარეთ, გადააბრუნა მთელი სოფელი, შესძრა მთელი ის მხარე, შეატყობინა დიამბეგს და სხვა მოხელე ხალხს ნუნუს დაკარგვა, მაგრამ ძე ხორციელი ვერ იპოვეს იმისი მნახველი და გარდასწყვიტეს, რომ ნუნუმ უეჭველად წყალში თავი დაიხრჩოვო.

ასე მიდიოდა ნუნუს დღეები, რომელიც წინა ცხოვრებასთან შედარებით ეხლა 

სამოთხესა ჰგრძნობდა, და თუ სევდა შემოაწვებოდა გულს, - ეს იყო იაგოზედ ფიქრი, რომლის ამბავიც ჯერ ვერ გაეგო.

ნაწილი მესამე 

სოფელს არწიაში ფარჩოს სახლობამ მიიღო იაგო და მისი ძმად. ნაფიცი კობა, როგორც ნამდვილი ამ სახლის შვილი და ყოველის ღონისძიებითა სცდილობდნენ იმათი სურვილისააღსრულებას.

 ექიმი, რომელიც დაუყენეს იაგოს, იმედობდა, რომ რამდენსამე დღეზედ ფეხზედ 

წამოაყენებდა ავადმყოფს, და იაგოც მოთმინებით მოელოდა ამ დღეს, რადგანაც წარმოუთქმელად გული ეღრინებოდა გირგოლაზედ, რომელმაც ისე უკაცურად გააბა ხათაბალაში, გაჰხადა კაც-ნაკლავად, წაართვა საცოლე და მოაშორა სამშობლოს.

 აქ იმოდენი საბუთები იყო გადახდევინების სურვილის აღსაძვრელად, რომ 

არამც თუ თავმოყვარე ძთინ კაცი, რაინდულის შეხედულობით და ხასიათით, რომელსაც ცხოვრების მიზნად აქვს გამხდარი: "სიკვდილი სახელოვანი სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა", არამედ დამშვიდებულს კაცსაც კი დააკარგვინებდა გონებას და მოთმინებიდგან გამოიყვანდა. ასე მიდიოდა დღეები, და კობა განუშორებლივ გვერდს ჰყვანდა ძმადნაფიცს. ყოველთვისინ, რა მარტონი დარჩებოდნენ, მოჰყვებოდნენ ლაპარაკს თავიანთ მდგომარეობაზედ, მოაგონდებოდათ თავიანთი სამშობლო, იქაური ღრუბელი და იმის დანახვის სურვილი ჰლევდა. ამგვარი ღამეები გათავდებოდა გულის ამდუღების ფანდურის ხმით, რომელსაც ისე მშვენივრად უკრავდა კობა და გმირულს ლექსებს ნახევარ-ხმად დასძახოდა. ამგვარი ფანდურის ხმა, რომელიც თითქოს აღელვებს ავადმყოფს, ამასთანავე ერთად ამშვიდებს თუ ასიამოვნებს, ავიწყებს წუხილს, სატკივარს, ჭრილობას, და მკურნალი ძილი უხუჭას დასუსტებულს თვალებს, რომელიც ისე მკურნალად მოქმედებს. მხოლოდ იმას შეუძლიან ამ დაძახილის ღირსეულად დაფასება. ვინც ავადა ყოფილა და გაუგონია ეს ხმა, უგრძვნია თავის თავზედ ის ნეტარების და უკვდავების ნექტარი, რომელსაც ეს ხმა თითქოს წვეთწვეთად უსხავს ავადმყოფს სხეულს და აგებულობაში. გაიარა კარგა ხანმა, იაგო დადგა მოკეთებაზედ, მოუვიდა მადა, ძილი, და თუმცა ჯერ კიდევ სუსტად იყო, მაგრამ დერეფანზედ გამოსვლა კი წმინდა ჰაერზედ თავისუფლად შეეძლო.

 --- იაგო, - ერთს ამისთანა დღეს უთხრა კობამ, - მთაჩი წავალ ნადირობ. 

- - ბედშავო ჩემო თავო შინ ჯდომა მოგწყინდა განა? - დაღონებით უპასუხა იაგომ. - შეთან რაი მომაწყენდა, რად მეუბნები მაგას!

    - აბა რაი გულის გადასაყოლია სულ ავადმყოფთან ყოფნა?.. 

წადი, წადი, თვალს გაახელ..

   - წავალ, ეგების ჩვენებური მონადირე ვინმე შემხვდეს, შინა- 

ობისას გავიგებდი, რასმე!

   - შენ იცი, - უპასუხა იაგომ და პირი მოარიდა, რათა ამხანაგს 

სიწითლე არ შეემჩნივა.

   იმას მოაგონდა ნუნუ და დიდი ხანი იყო, რაც უნდოდა ეთხოვა 

კობასთვის, რომ იმის ამბავი შეეტყო, მაგრამ რცხვენოდა და ვერ გაებედნა.

   - ეხლა, წმინდის გივაგრის მადლით, შენც აღარა გიჭირს-რა. 

ბატარაი კიდევ - და ზეზეც წამოდგები. მარტოობა თუ არ მოგ- წყინდების?

   - რაისთვი? არა, არა! - საჩქაროდ წამოიძახა იაგომ, რომელ- 

საც შეეშინდა, რომ კობას არ გადაეგუნება მთაში წასვლა და კიდევ მეტად დასატანჯად არ დაჰშორებოდა ნუნუს ამბის შეტყობა.

   - წადი, გაიარე, იქნება, მართალია, ვინმე ნახო, - დაუმატა 

უფრო დამშვიდებით დაჭრილმა მოხევემ.

   კობა მოემზადა, გამოესალმა ყველას და გასწია ხდეს სანადიროდ 

და უფრო კი ნუნუს ამბის შესატყობად.

   ჯერ კიდევ არ დაბნელებულიყო და მზე უკანასკნელს სხივებს 

ესროდა მთის წვერებს, როდესაც იმან მიაღწივა ხდის ჩხატს (ჩან- ჩქარს), რომელიც თეთრ რძედ გადაქცეულიყო და ვარდებოდა აუარებლის სიმაღლიდგან: ღრიალებდა, ქაფდებოდა, იმქრეოდა წვრილს ნამად, რომელშიაც ბრჭყვინავდა, ელვარებდა და თამაშობ- და მზის სხივი, შეხამებული ათასგვარ ნაზს ფერადად, რომელიც ორს-სამს ალაგას გროვდებოდა და ცისარტყელას მსგავსად იდგა.

    ქვემოთ რგვლად შემორტყმული მშვენიერი მწვანე ტყე, იმის 

იქით მეორე მთის მხრიდგან ჩამონადენი წვრილი შავი ქვიშა. ერთ- კენ მხარეზედაც პატარა გორაკი, რომელიც თავდებოდა რგვალის ზურმუხტოვანის, შემკულის ათასის ფერის სურნელიანის ყვავილე- ბით, მინდვრით: იქვე აუარებელი "ხახამა", მარწყვი და "შავი ხილინ, რომლის სისხოც და გემოც გაგაოცებდათ: ცოტა ტყის იქიდგან ფიწალო, ჩამოლესილი კლდეები, რომლის წვერებიც ისე უსწორ- მასწოროდ ამართულიყვნენ და იკარგებოდნენ ცის სივრცეში.

    ხდის ხეობის ერთკენ მხარეს მოვიდა კობა და, დაყრდნობილი 

თავის თოფზედ, დაჰყურებდა ამ მიმზიდველს სურათს, სადაც ნაზი ფერი და მდებარეობა არეოდა გარეგნულს ამაყს და მკაცრს ბუნებას და ისეთის გარმონიით შეხამებულიყო. დიდი ხანი იყო, რაც კობას ამგვარი სურათები აღარ ენახა და მით უფრო ტკბილი იყო, რომ მისი შეჩვეული ბუნება ითხოვდა ამგვარს გართობას, თვალისა და გრძნობის დატკბობას.

   არ გაიარა რამდენიმე წუთმა, როდესაც მეორე მხარეს კლდის 

კინწრიხოზედ ამაყად გადმოდგა ხარი ჯიხვი, ვეებერთელა მოხრი- ლის რქებით, თითქმის ნახევრად გადმოიზნიქა კლდეზედ და გახუ- რებული შუბლი მიუშვირა ნიავს. ის იდგა ამაყად, უშიშრად: გრძნობ. და, რომ თავის სამფლობელოში იყო.

   მართლა, თავდამავიწყებელს სურათს წარმოადგენდა ეს ჯიხვი, 

გადმოზნექილი მაღალ პლატოზედ, თითქოს ქვიდგან გამოჭრილი და შეერთებული ამ კლდეს. რომლის რქებიც, დაფერილი უკანასკ- ნელი მზის სხივებით, ისე აშკარად იხატებოდა ცის კიდურზედ. ის იდგა ისე გაუნძრევლად და კობასაც ეშინოდა განძრევა, რათა ხმაუ- რობით არ დაერღვია სიამოვნება ამ ლაზათით სავსე პირუტყვი- სათვის.

    ერთბაშად მოისმა სტვენის მიმამსგავსი ფრუტუნი და ნადირი 

ერთბაშად წატრიალდა. კობამაც მიიხედა იქით და დაინახა ისეთივე გალაღებული ხარი, როგორიც იდგა კლდის წვერზედ. ის მოდიოდა მეორე ჯიხვისკენ წყნარად, დარწმუნებული თავის უპირატესობაში და თავის ქნევით თითქოს მუქარას სთხოვდა. იმის იქიდგან გამოჩნ- დნენ რამდენიმე თხა1 და წალი2, რომლებიც შესდგნენ და დაუწყეს ყურება ამ ორს მეტოქე ხარს, რომელთაც უეჭველია, თავის გამო- ჩენა უნდოდათ ნაზი ქმნილების წინაშე. კლდეზედ მყოფი ხარ-ლა- ღიც წამობრუნდა, დაიფრუტუნა და წყნარისავე სიარულით, თავის ქნევით გასწივა მომავალისკენ. როდესაც ისინი მიახლოვდნენ ერთ- მანეთს რამდენიმე ნაბიჯზედ, შესდგნენ, დაუწყეს ერთმანეთს მრის- ხანედ ყურება და ფეხებით მიწას ცემა. როგორც ეტყობოდა, ისინი რაღაცას ანიშნებდნენ ერთმანეთს, არა სთანხმდებოდნენ და, რა ვერ დაჰყაბულდნენ, ერთმანეთს გაექანნენ, რქებით დაეჯახნენ. ამის შემდეგ ესენი აწვებოდნენ ერთმანეთს რამდენიმე ხანი ისე "ძლიე- რად, რომ გატენილი ძარღვები ლამის ასკდებოდათ, მაგრამ ეერც ერთმა ვერ დასძალა, ვერ დაახევინა უკან.

    ბოლოს ისინი გაშორდნენ ერთმანეთს, ერთი მათგანი წავიდა 

ხტუნაობით, მივიდა ზედ კლდის პირზედ, გამობრუნდა, გაიბოწკა ფეხები, გამაგრდა და მოიღერა კისერი: მეორე ჯიხვი კი ზევიდან მოექცა, შედგა ფეხებზედ, წამოვიდა ისე და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, დაეცა რქები კლდის პირა მყოფს ჯიხვს რქებზედ. მასუკან ქვევითი გამოსცვალა ზევითმა და ეს დადგა ამავე გვარადკლდის ნაპირას და პირველი კი შეტოტდა და დაეცა. ყოველი იმათი შეტაკება, ყოველი იმათი რქების მოხვედრა ერთმანეთს ისეთს ხმას გამოიღებდა, თითქოს რამდენიმე თოფი ერთად გავარდაო. ღმერთსაც ნუ ექმნა, რომ ქვევითს ეღალატნა ზევითისთვის: გამოსცლოდა იმ დროს, როდესაც მეორე მოდიოდა, თორემ იმას აღარა იხსნიდა-რა - რამდენიმე ასი საჟენის სიმაღლიდგან გადავარდნილს სული აღარ ჩაჰყვებოდა ხევამდინ. მაგრამ, დარწმუნებული ქვევითის უღალატობას, მოდიოდა ეს შნოებით სავსე პირუტყვი და მხო- ლოდ იმაზედ ჰფიქრობდა, რომ რამდენადაც შეიძლებოდა ძალზედ დაეკრა.

   წალები და თხები კი თავიანთის ეშმაკურის სიმკვირცხლით დახ- 

ტოდნენ იმათ ახლო , თითქოს ამით უნდოდათ მეტად წაექეზებინათ

1 ÈáÀ – ÃÄÃÀËÉ ãÉáÅÉ. 2 ßÀËÉ – ÖÛÏÁÄËÉ ãÉáÅÉ. მებრძოლნი, რომლების ქცევაც ასე მოსწონდათ.

    კობა უყურებდა გატაცებით, გაშმაგებით და შეჰნატროდა ამ 

პირუტყვთ ზნესა და ჩვეულებას, რომელსაც ერთი ერთზედ გამოჰ- ყავდა და ერთს ერთთან აბრძოლებდა.

    სწორედ იმ დროს, როდესაც ერთი ჯიხვი გამაგრდა და მეორე 

ჯიხვი კი გადმოეშვა ზედ დასაცემად, გავარდა თოფი და გადაატრი- ალა ქვევით მდგომი ჯიხვი: მეორე ჯიხვმაც ვეღარ შეიმაგრა თავი და ორივე გადაცვივდნენ კლდეზედ. ვიღაცის უხილავმა ხელმა მოუ- ღო ბოლო იმათ ბრძოლას, და ეს ვიღაც წამოდგა, მოიხადა ქუდი და გაიქცა კლდისაკენ, სადაც გადაცვივდნენ ჯიხვები. იმან დაინახა ჩა- ხოცილი ნადირები, რომელნიც წუთს წინათ ისეთს სიცოცხლით სავსე ბრძოლაში იყვნენ.

    კობამ უსიამოვნოდ გაჰხედა მონადირეს, რომელმაც ისე უწყა- 

ლოდ და შეუნანებლად მოუსპო სიცოცხლე ამ პატიოსანს პირუტყ- ვებს და არ დააცალა გამარჯვებით სიამოვნება.

    მთის ჩვეულებით, ამგვარად შეხვედრილი მონადირეები მოვა- 

ლენი არიან უეჭველად გაიყონ ნანადირევი და ამისთვის კობამ გას- წია ქვევით, საითკენაც უცნობი მონადირეც თავის მხრიდან ჩარბო- და. ცოტა კიდევ გაიარა და დასძახა კობამ:

    - კვლავ უფრო, კვლავ უფრო! - შემოღებული მილოცვა მთის 

მონადირეთ შორის. კაცი შესდგა, შემოჰხედა და მადლი გადიხადა. წარმოიდგინეთ ორთავეს სიხარული, როდესაც იმათ ერთმანეთი იცნეს.

    - ჯღუნავ!.. გზა მშვიდობისა, ჯღუნავ! - მიეშურებოდა კობა 

მონადირისაკენ.

    - გაგიმარჯოს ღმერთმა, კობავ!.. საიდგან გაჩნდი აქა, საიდგან? 
- მოუთმენლად მოელოდა პასუხს. 
    - აბა, რა ვიცი?! ალბათ ჩემმა ბედმა და იღბალმა გადმომაგდო 

აქეთ.

   ისინი მიესალმნენ ერთმანეთს და ამის შემდეგ პირველი 

იმათი კითხვა იყო იაგოზედ და ნუნუზედ.

   - ღთის მადლს, იაგოსი რაი იცი? -  იკითხა ჯღუნამ. 
   - მადლი უფალს! ახლა კარგადაა. ჯერ სულ არ მორჩენილა, 

მაგრამ დერეფანში კი გამოდის...

   - თუ არა დაუშავდა რა? 
   - არა, ხელს ვერ ხმარობს ჯერა, მაგრამ დაშავებით კი არა უნ- 

და-რა. ნუნუსი რაი-ღა იცი? იმის ჯავრი ჰლევს იაგორ.

   - ბედშავი ჩემთანაა დამალული. დაიღუპნენ მისი მამის ძმანი, 

ერთი არ წამოექომაგა, მაგრამ იმათ რაი ენაღვლებათ, იმის მამის წილი სულ იმათ დარჩათ.

   ამის შემდეგ ჯღუნამ დაწვრილებით უამბო ნუნუს თავგადასავა- 

ლი, იმისი მდგომარეობა და მალვა ხალხისაგან. ამასთანავე უამბო - რა გასაჭირია ამგვარი მალვა, რომელიც შეუძლიანთ დღეს ან ხვალ შეუტყონ და მაშინ ვეღარ გადურჩება გრიგოლას.

   - ქალს არა უჭირს-რა, მარტო იაგოზედ ნაღვლობს, - გაათავა 

ჯღუნამ.

    - ო, ბედშავი! - წარმოსთქვა კობამ. 
    - კარგს იზამდი, უფლის მადლმა, შენ ჩამოსულიყავ, თავად 

გეამბო თქვენი ამბავი, - უთხრა ჯღუნამ და დაუმატა: - დაჭერის ნუ გეფიქრების, ეგრე ჩაგიყვან და ამოგიყვან, ღთის მადლმა, რომ ადამიანის თვალმა ვერ გაგიცადოს.

   - წამოვალ, შენი ჭირიმე, წამოვალ, იმათ როგორ შევუშინდე- 

ბი? შენ რომ არ მენახე, მაინც გუნებაში მქონდა ჩამოსვლა.

   ამ გარდაწყვეტილების შემდეგ ჯღუნამ შეჰკრა ერთი ნადირი, 

რომელიც კობამ, როგორც უმცროსმა, წამოიკიდა და მეორე ნადირი კი გამოშიგნეს, უფეთქეს გარშემო წამალი და იქ დააგდეს, რათა კობას ამოვლაზედ წაეღო იაგოსთან და ნადირობაში აღარ დაჰგვი- ანებოდა.

   ისინი შეუდგნენ მთებს, ჩქარა გადაიარეს ყუროს მთა და გათე- 

ნებისას მიაღწივეს ჯღუნას სახლს, სადაც ისე ფარულად ინახავდ- ნენ ნუნუს.

    ჯღუნა და კობა წყნარად და ფრთხილად მივიდნენ სახლის კა- 

რებთან, რომლის დერეფანზედაც გამოდიოდა პატარა სარკმელი, საიდგანაც სახლის პატრონმა რამდენიმე კენჭი შეაგდო და ყური და. უგდო. სახლიდგან გამოისმა ხმა:

     - ტიალი თაგვი! ჭერშიაც არ ისვენებს? 
     - კარს მოუარე, ჭერს ფიქრი არ უნდა, - წყნარად წარმოსთქვა 

ჯღუნამ.

     ამ სიტყვებზედ შიგნიდგან მოისმა ხმაურობა და წუთის შემ- 

დეგ გაიღო კარები, რომელშიაც შევიდნენ ორნივ მოსულები და მაგრა მიკეტეს კარები.

     - რაი ამბავია? - შესვლის უმალ იკითხა ჯღუნამ.      
     - მშვიდობა, - იყო მოკლე პასუხი. 
     - სარკმელი დაჰხურე და ჩირაღი გაანათე... ნუნუ რასა იქმს? 

- რაი უჭირს! სძინავს. ამის შემდეგ გაანათეს ჩირაღი და ჩამოხსნეს ნადირი კობას, რომელიც მიესალმა ჯღუნას ცოლს; ეს გაშტერებით შეჰყურებდა იმას და თავის თვალებისა არა სჯეროდა.

     ბოლოს ქმარმა უამბო, დაარწმუნა, რომ ის კობა არის, იაგოს 

ამბავი მოიტანა და, რადგანაც მშივრები იყვნენ, ვახშამი მოსთხოვა.

     - ეხლავ, სუყველაფერი იქნება, - დაფაცურდა ჯღუნას ცოლი: - მაშ კარგადაა იავო, 

ჩემო ყველავ! დ ეუბნებოდა კობას გახარებული: - შენისთანა მახარობელს, ღვთის მადლმა, რიგიანი დახვედრა უნდა.

     - მაგეებს თავი დაანებე და პური გვაჭამე: ეგ ემჯობინების, 

ღთის მადლმა, - წამოიძახა ჯღონამ და მიუბრუნდა მოხევეს: - არა, კობაისი?

     - ეხლავ, ეხლავ, ბატარაი დაიცადე, - უპასუხა ცოლმა და 

გამობრუნდა.

     - ძალიან კი კვეხულობ და არ ვიცი, რაი გაქვს? 
     - მტერსაც ნუ-რა ექნება-რა, თორემ ჩვენ ღთის მოწყალება 

ყველა გვაქვს.

    - არაყი გაქვს? 
    - ჰაი, ჰაი, რომ მაქვს ეგეთი შინაური არაყი მაქვს, ღთის მად- 

ლმა, რომ რაი-ღა გითხრა.

    - აბა, მაშ ბატარაი ცეცხლიც გაანთე, მწვადებსაც შევწვავთ. 
    - აგრე, - უპასუხა დედაკაცმა და წამზედ, გაანთო ცეცხლი, 

მოიტანა შამფურები, პური, ერბო-ყველი, ნაზუქიბი და სხვა საჭმე- ლები, - ეტყობოდა, რომ ეს დედაკაცი ქმარს მოელოდა და, რო- გორც მზრუნველს, გამამხიარულებელს თავის ოჯახობისა, არ დაჰ- ვიწყებოდა ასეთის სამზადისით დახვედრა.

  არ გაიარა რამდენმამე წუთმა, როდესაც ხმაურობაზედ გამოჰღვი- 

ძებოდა ნუნს და, რა შუქი დაენახა და მოძრაობა გაეგონა, გულ-გა- ხეთქილს წარმოედგინა, რომ გრიგოლაა იმათსა და იმისთვის არის ეს ალიაქოთი. ის მაგრა მიიჭუჭკა, გაინაბა, გაკმინდა სული და გუ- ლის ცახცახით მოელოდა, რომ წუთით-წუთზედ შემოვიდოდნენ, იპოვნიდნენ და მაშინ ვაი იმის დღესა!

   კარგა-ხანს იწვა სამალავად გაკეთებულს სენაში და ასე შიშით 

მოელოდა, რომ გამოაჩენდნენ, იპოვნიდნენ და თუმცა ყოველის ღო- ნისძიებით ცდილობდა გაეგო ლაპარაკის საგანი, მაგრამ ხმაურობის მეტი არა ესმოდა-რა, რადგანაც გაფრთხილებული მოსაუბრენი ნახევარ-ხმად ლაპარაკობდნენ. იმან ვეღარ გაუძლო ამ სატანჯველს მდგომარეობას, წამოიცვა საჩქაროდ ტანისამოსი, მივიდა კარებთან და იქ ნახვრეტიდგან დაუწყო ყურება, თუმცა კვარის შუქზედ, რო- მელიც ძლივს ანათებდა, ვერა გაერჩივა-რა.

    იმას ესმოდა, რომ სტუმარი სახლის პატრონებისთვის სასია- 

მოვნო უნდა ყოფილიყო, რადგანაც ატყობდა მეგობრულს ლაპა- რაკს და გაშტერებით იძახდა თავის გუნებაში:

    - ნუ თუ ჯღუნამ მიღალატა? ნათლიამაც არ დამინდო? - და 

გულზედ მუხრუჭივით რაღაცამ მოუჭირა და წარმოუდგენელი ტკი- ვილი აგრძნობინა.

    - აუჰ, ამათშიაც მოვტყუვდი! - მწარედ წარმოსთქვა იმან და 

მოაგონდა წარსული სატანჯველი გირგოლას ხელში.

    ის მთლად ჭირის ოფლში გაქანდა და გაიფიქრა: აი, ეხლა მიმ- 

ცემენ ჩემს მტარვალს, ის წამიყვანს, დამამწყვდევს, მაწვალებს, მტანჯავს და, ბოლოს, ისევ შიმშილის, ისევ წყურვილის ცეცხლი!.. მერმე? მერმე იაგოსაც ვეღარა ნახავს, ვეღარ დასტკბება იმასთან და ისე ძაღლ-უმადურად უნდა აღმოჰხდეს სული... მაშ რაღად გა- მოიყვანა ჯღუნამ? რისთვის-ღა მალავდა ამოდენა ხანს, თუ ა- ჩქარა გასცემდა?

    ამ მწარე ფიქრებით იდგა ნუნუ, როდესაც სუფრაზედ მარილი 

დასჭირდათ და ჯღუნა მიუბრუნდა თავის დედაკაცს:

    - წადი-ღა, ბატარა მარილი გამოიტანე. 
    დედაკაცი ადგა, მივიდა სენასთან და, რა კარი შეაღო, დაინახა 

ნუნუ, რომელსაც სიტყვის თქმა არ დააცალა. გადაეხვია და დაუწყო კოცნა.

    - ჩემო ყველავ! - ეუბნებოდა ის მაშინ, როდესაც ნუნუს ვერ 

გაეგო ამგვარი სიხარულის მიზეზი.

    - ავაიმე, ნათლიაისი! მითხარ, რაი ამბავია? - ძლივს მოახერ- 

ხა იმან კითხვა.

    - კობაი მოვიდა, იაგო კარგადაა! ჩემო გულის საყვარელო! - 

კიდევ გადაეხვია, კიდევ დაუწყო კოცნა: - ეხლა კი გვეშველა!

    ნუნუ ისე გააშტერა ამ სიტყვებმა, ისე მოულოდნელი იყო ეს 

ხმა იმისთვის, რომ ის მთლად გაშრა, ცახცახმა აიტანა და ხმა ვეღარ ამოეღო.

    მაშ იაგო გადარჩა, ის კარგად არის! სხვა რაღა უნდოდა ბედ- 

შავს? ცოტა ხანს შემდეგ, როდესაც გონება შემოიკრიბა, ის გიჟსა- ვით გავარდა კობასთან, რომელსაც მოეხვია და გულამომჯდარმა უბე გაუვსო ცრემლებით.

    ნუნუ ეხვეოდა უსიტყვოდ, ეალერსებოდა და ამომჯდარი გული 

ვეღარ დაემშვიდებინა.

    როცა იქნა, ქალმა მოახერხა რამოდენიმე ცვარი წყალის ჩაყლაპ- 

ვა და ძლივს შეაჩერა გულისძგერა. გაჩუმებულს და გათეთქვილს ამდენის მოულოდნელობით ეჭირა კობას ხელი, და მოხევე კი უამ- ბობდა იაგოს თავგადასავალს.

    ყველანი წყნარ-წყნარად დამშვიდნენ, დასხდნენ, მოისვეს ნუნუ 

გვერდით, და სხვადასხვაგვარის ოხუნჯობით ძლივს მოჰგვარეს იმას პირზედ ღიმილი.

    - ხუმრობა - ხუმრობად, მაგრამ რაი უნდა ვარჩიოთ, როგორ 

მოვიქცეთ? - დაიწყო ჯღუნამ: - ასე ყოფნა არ იქმნების, უნდა გზა მოვნახოთ რაიმე...

    - შენ გვირჩივე, შენ გვითხარ, - უპასუხა კობამ: - შენი მო- 

აზრებისა ვინ იქმნების?

    - ეხლა გრიგოლამაც შაიტყო, რომ იაგო გადარჩა, ხდეს რუ- 

სის ყაზახები ჩააყენეს და მონადირე ძლივს-ღა გადადის ხრიოკებ- ზედ, იმაზედ ქალი ვერ გადაიყვანების.

    - მაშ რაი გვეშველების? რაი ვქნათ? 
    - ნუნუ ძაუგში უნდა ჩავიყვანოთ და იქიდგან გატაცება უფრო 

გაადვიდლების.

     - ძაუგში?! - გაკვირვებით იკითხა კობამ: - ეგ საით მოხერხ- 

დების, გზები სავსეა ყარაულებით.

    - მაგას მე მოვახერხებ... 
    - აბა შენ თუ - თორემ ცხო ვერავინ შეჰბედავს მაგას. 
    - იქ ნუნუს მამა მთხოვარობს, იმას ჩავაბაროთ, და ის შეგვი- 

ნახავს იქამდე, სანამ თქვენ წაიყვანთ.

    - ეგ კარგი იქნების, მაგრამ მე გზისა მეშინის... თუ გაგვიგეს, 

ხომ აღარა გვიხსნის-რა?

    - აი, ყური დამიგდე, - დაიწყო ჯღუნამ: - შენ ჯერ ბალღი 

ხარ, სისხლი გიდუღს, ყველგან ძალით გატანა გინდა და დროება კი ისეთი შეიქმნა, რომ ძალა აღარ ხერხდების... ზოგჯერ ეშმაკობაც არაა გონჯი, არც დასაძრახისია... სტანციებში ტროიკები უკან რომ ბრუნდებიან, იმათ არავინ აყენებს, არავინ შინჯავს... იკითხავენ - "კტო იდოთნ, უპასუხებ - ,,აბრატნიონ და გაივლი შენთვის. შევა- ბამ ტროიკაში ცხენებს, ჩავაწვენ შიგ ნუნუს, ზედ წავაყრი ბატარა თივას და ისე გავივლი ძაუგამდის, ღთის მადლმა, რომ ხმაც არავინ გამცეს... მერმე ძაუგში, როგორც მოახერხებთ, ისე მოიქცევით.

    კობა იქამდინ გააშტერა ჯღუნას სიმართლით სავსე მოაზრებამ, 

რომ ენა ძლივს-ღა ამოაგნო. იმ ხანებში ტამოჟნა ლარსში იყო გაკე- თებული და ამგვარად მთის ხალხს გაჰქონდა თამბაქო.

    - ღთის მადლმა, რომ საკვირველია! საით მოიაზრე? 
    - რას იტყვი, მოგწონს? 
    - აბა რაი-ღა ითქმის, უფლისგან დალოცვილი ხარ და ღთის 

პირით ლაპარაკობ.

    - დედაკაცო, შენ რაღას იტყვი? 
    - აბა, თქვენთან რაი მეთქმის? თქვენ უფრო არ იცით? მე 

წმინდას გივარგის შევეხვეწები, რომ ხელი მოგიმართოსთ, ცხო რაი შემიძლიან?

    - ქალაუ, შენა? 
    - ოღონდაც კი გირგოლას მომაშორეთ და თუნდა წყალში გა- 

დამაგდეთ.

    - მაშ აგრე, ყველანი თანახმა ხართ? 
    - ყველანი, - იყო საერთო პასუხი. 
    - მაშ ეხლა თითო საყველაწმინდო შევსვათ და დავიძინოთ, 

თორემ აგერ ყირვანწვერზედ ინათა, და ჩვენ კი ჯერ არ გვძინებია.

    კობა ჩაიყვანეს ქვეით სახლში, რომელშიაც დაუგეს რბილად 

თივა, გაუგდეს, გაამაგრეს კარის ურდული და იქ დააწვინეს, ჯღუ- ნამ კი მიიხურა ნაბადი და იქვე კერას პირს გრძელს "შკამზენ მიწვა. ქალები მოუდგნენ ქურჭლის სუფთავებას და მეორე დღის- თვის მზადებას, რადგანაც გათენდა და დაწოლის დრო აღარ იყო, თუმცა იმათი საქმე შეჰსწყდებოდა ხან გახარებულის ნუნუს, ხან იმისი მზრუნველი ნათლიის დაყვავებით, ალერსით და ღვთის ხვეწ- ნით რომ იმას ხელი მოემართა, და ხევური ჯვარ-ანგელოზნი დაჰხმარებოდნენ ამ ძნელს საქმეში.

    მზე ჯერ კარგად არ ამოსულიყო, როდესაც ერთი მთიული3 ამოდიოდა ჯღუნას 

სოფელზედ და ჰკითხულობდა იმის სახლს. ამ მთი- ულს, როგორც ეტყობოდა, სოფელში არავინ იცნობდა და მასპინ- ძელიც არა ჰყვანდა. სწორედ ამ მიზეზით, პირველი შემხვედრი მოხევე ჩვეულებისამებრ მიესალმა და დაელაპარაკა:

   - მთიულო, გზა მშვიდობისა. 
   - მშვიდობა მოგცეს ლომისამ, შენი კვნესა-მე! -უპასუხა მთი- 

ულმა.

   - მასპინძელი თუ არა გყავს, იარე ჩვენსა, - მიიპტიჟა მო- 

ხევემ.

   - არა, შენი კვნესა-მე, მადლობელი ვარ: თოლიკაანი ჯღუნაი- 

სას მივდივარ.

   - თოლიკაანთ ჯღუნაი სოფლის თავსაა, შორია... იარე ჩვენსა. 
   - მადლობელი ვარ, შენი კვნესა-მე! იმისას საქმე მაქვს. 
   - ჯღუნას კაი ოჯახი აქვს, ღთის მადლმა, მაგრამ სტუმ- 

რისათვის მეც ვიშოვი ლუკმას.

   ამ ლაპარაკში იყვნენ, როდესაც ჯღუნა ამდგარიყო და რაღაცა 

საქმისათვის ქვეით მოდიოდა. ამ ადგილს იმან სწორედ იმ დროს მიაღწივა, როდესაც მთიულს მოხევე ეპატიჟებოდა, და მთიული კი ჯღუნას სახლს ჰკითხულობდა. იმან ვერ იცნო მთიული და ამისათ- ვის მოვიდა მოლაპარაკეებთან.

    - დილა მშვიდობისა, სტუმარო! - მოუხადა იმან ქუდი. 
    - მშვიდობა მოგცეს ღმერთმა. 
    - რაი ამბავია, მახუტავ? - მიექცა მოხევეს. 
    - აი სტუმარს ვეპატიჟები და არ მიჯერებს, შენთან მოდი . 
    - სტუმარი ღთისაა, იარე, წავიდეთ! - მხიარულად წარმოს - 

თქვა ჯღუნამ და მიუბრუნდა მახუტას: - ეგ რაღა იცი, ჩე! ცხოთა სტუმარი შენ უნდა მიიპატიჟო?

    - ნუ გეწყინება, ჯღუნაისი, მე მეგონა მასპინძელი რა ჰყავს 

მეთქი...

    - ვისის გორისა ხარ, სტუმარო? - ჰკითხა ჯღუნამ. 
    - ჯალაბაურიანთი, შენი კვნესა-მე. 
    - ჯალაბაურთ გორი მთაჩი განთქმულია! მადლი უფალს, რომ 

მეწვიე, ჩემი ბედშავი სახლი იკადრე.

   -_ მაი, ჯღუნავ, შენც წამოდი, სტუმარიც წავიყვანოთ და ბატა- 

რაი ღთის სახელი ჩვენც ვახსენოთ, - დაიწყო ისევ მახუტამ.

    - სახლი მეცა მაქვს, მახუტავ, ღთის მადლმა! თუ შენ წამო- 

ხვალ, ღმერთს არ მოეტყუების, მიამება.

    რამდენიმე პატიჟის და ვაჭრობის შემდეგ, თუ სტუმარი ვის დარ- 
                                                

3 ÓÀÆÏÂÀÃÏà ÜÅÄÍÓ ØÀÒÈÖË ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÛÉ ÛÄÝÃÏÌÉÈ ÛÄÌÏÉÙÄÓ ÚÅÄËÀ ÌÈÉÓ áÀËáÉÓ ÓÀáÄËÀà – ÌÈÉÖËÉ; ÌÀÛÉÍ, ÒÏÃÄÓÀÝ ÌÈÉÖËÄÈÉ äØÅÉÀÍ ÓÀØÀÒÈÅÄËÏÓ ÄÒÈÓ ÐÀÔÀÒÀ ÊÖÍàÖËÓ ÃÀ ÛÉ ÌÝáÏÅÒÄÁËÄÁÓ ÊÉ – ÌÈÉÖËÄÁÉ, áÏËÏ ÓÀÆÏÂÀÃÏà ÌÈÉÓ áÀËáÓ ÌÈÉÄËÄÁÉ. ჩენოდა, ყველანი წავიდნენ ჯღუნასას, რომელსაც, მთის ჩვეულებისამებრ, დიდ სირცხვილად მიაჩნდა სტუმრის დათმობა და თუ ერთხელ ნასტუმრები სხვისას მივიდოდა, მაშინ მიიპატიჟებდა იმას სა- ხლში სადილად და საყვედურის ნიშნად ციკანს უკლავდა,

   ისინი წავიდნენ ჯღუნასას, სადაც ჩვეულებისამებრ დასხდნენ 

ნადიმად. ჯღუნას კარგად ესმოდა, რომ, როდესაც უცნობი კაცი უცნობის სახლში მიდის, კითხვა-კითხვით დაეძებს ამ კაცის სად- გურს, უეჭველია, საქმე უნდა ჰქონდეს რამე და გულით ჰსურდა შე- ეტყო ამ საქმის შინაარსი, მაგრამ მთის ხალხის ჩვეულება და ზრდი- ლობა ნებას არ აძლევდა - დაეწყო ამაზედ ლაპარაკი, სანამ თვი- თონ სტუმარი არ დაიწყებდა და ის კი, როგორც ეტყობოდა, არა ჩქარობდა, თუ ერიდებოდა მეორე მოხევეს.

   როდესაც პურის ჭამა გაათავეს, მახუტამ თავის მოვალეობად 

ჩასთვალა გამოსთხოვებოდა სტუმარ-მასპინძელს, რათა მარტონი დაეგდო ესენი და თავისის იქ ყოფნით არ დაეშალა მოლაპარაკება იმათთვის.

   როდესაც ჯღუნა და მთიული მარტონი დარჩნენ, მასპინძელმა 

ჰკითხა:

    - პურმარილი გავტეხეთ და სახელი კი არ ვიცი შენი, რა 

გქვიან?

    - მე ეფხიაი მქვიან, შენი კენვსა-მე. 
    - ვაჟკაცს ვაჟკაცის სახელი ექნების! - შეაქო ჯღუნამ: - 

კაი გორისა ხარ, ღთის მადლმა, და კაი სახელიცა გქონია.

    - ვაჟკაცობისა კი რაი გითხრა და მტერს კი არ შევუშინდები, 

ლომისის მადლმა! - ამაყად უპასუხა მთიულმა და დაუმატა:

    - ჯღუნავ! შენი სახელი განთქმულია ჩვენს მხარეს... შენი 

ტყვია ნიშანს არ ასცდების, შენი სტუმარი არავისგან დაიჩაგრების, შენგან ღალატი არ იქნების... საქმედ მოვსულვარ შენთან, თუ ვერ გამიტან, მითხარ და გაგშორდები.

    - მეზობელს საით ეღალატების? მეზობლის მოღალატე ღთის 

მოღალატეა... მითხარ, რაი გაქვს სათქმელი და, წმინდის გივარგის მადლმა, სტუმრისთვის თავს გადავდებ.

    - იაგო დასჭრეს, მოკლეს, თუ რაი მოუვიდა? შენ მონადირე 

ხარ, სულ მუდამ მთაში დადიხარ და გეცოდინების, - პირდაპირ დაიწყო ეფხიამ და მიაპყრო თვალები.

    - რას იცნობ იაგოს, რად გინდა ისა? 
    - ჩემი ძმადნაფიცია ისიცა და კობაც, უიმათოდ გულმა ვეღარ 

გასძლო, წამოველ: თუ ცოცხლები არიან, იმათთან ვიცოცხლო, და თუ მომიკლეს, იმათი სისხლი ავიღო.. შენ მოკეთე ხარ იაგოსი -ხე- ლი უნდა მომიმართო.

    მოხევე ჩაფიქრდა რამდენიმე ხანს. 
   - ეფხიაუ! ღთის მადლმა, კარგი ვოჟი ხარ და კარგი გორისა! 

მაგრამ დროება გამოიცვალა და, ნუ გეწყინების, თუ სიტყვას გიბ- რუნებ. უწინდელი დრო რომ ყოფილიყო, პირდაპირ გიპასუხებდი, არ დაგეკითხებოდი, მაგრამ ახლა დროება გამოიცვალა, ხალხი გა- ირყვნა, ძმა ძმას ვეღარ ენდობის, მოყვარე - მოყვარესა... ნუ გეწ- ყინების და თუ მატყუვებ, იაგოს სამტროდ გინდა ჩემი გამოცდა, პურ-მარლი გიჭამია ჩემს სახლში, მაი, მომშორდი!.. ნუ ჰგმობ!

    - აბაიმე! მაგას რას მეუბნები?.. მე ჯალაბაურიანთ გორისა ვარ, 

ჩემი გორის კაცს ენაც ერთი აქვს და გულიც. ლომისის მადლმა, ქვეყანა გაირყვნა, მაგრამ ჩემი გორის კაცებს კიდევ იმდენად შერჩათ გულიც და ნამუსიცა, რომ მტერს პირდაპირ უმტრონ და მოკეთეს პირდაპირ უერთგულონ, ლომისა იყოს შენი თავდები... მითხარ, თუ იცი რამე.

    ჯღუნამ კიდევ ბოდიში მოიხადა სიფრთხილისთვის და ბოლოს, 

დაწვრილებით უამბო იაგოს და ნუნუს ამბავი, კობას აქ ყოფნა, და ამან ისე იმოქმედა ეფხიაზედ, რომ იმის ვაჟკაცურს პირისახეს ბავ- შვური სიხარული დაეტყო.

    - მადლი ლომისას, რომ აგრე გადარჩენილან! -  წამოიძახა 

მთიულმა და ქუდის მოხდით პირჯვარი გადაიწერა.

    - სადაა კობა, მიჩვენე ჩქარა!.. 
    - ქვეითა სძინავს, იქა მყავს დამალული... კარგა ხანია, რაც სძი- 

ნავს, ახლა გამოღვიძებაც შეიძლების, - უპასუხა ჯღუნამ და დაუ- ძახა თავის დედაკაცს, რომელსაც უთხრა:

    - ჩადი, კობაი გააღვიძე, უთხარ ეფხიაი არის აქა, - შენი ნახ- 

ვაი უნდა-თქო... აქ კი ნუ ამოვა, ჩვენ ჩავალთ იმასთან.

დედაკაცი მაშინვე გაბრუნდა, ცოტა ხანს შემდეგ კაცებიც ადგ- 

ნენ და სამყოფო სახლში ერდოდ ამოჭრილი ნახვრეტიდგან, რომელ- საც უბრალო კიბე ჰქონდა მოდგმული, ჩავიდნენ კობასთან.

     საზოგადოდ იმ მხრის მთის ხალხის ზენა სახლი ბნელია, თუმცა 

უმრავლესი ერდოები, კვამლის გასასვლელად ამოჭრილი, ჭერში რამოდენსამე შუქს უშვებს და ქვენა სახლი, რომლის ერდოც ამ ზე- ნა ბნელს სახლში ამოდის და არავითარს შუქს არ აძლევს, - წარ- მოიდგინეთ, - რაი იქნებოდა?

     ამ ქვენა სახლში, საზოგადოდ, ზამთარში საქონელს აყენებენ და, 

რასაკვირველია, იქაური ყინვების შიშით, დასათბუნებლად რაც შე- იძლება ცოტა სარკმელები აქვს და ისიც მუდამ დახურული, ამოჭე- დილი. აი, ამგვარს სახლში ჩავიდნენ ჯღუნა და ეფხია, რომელთაც რა მოდენიმე ხანი მოუნდათ შედგომა, სანამ სიბნელეს თვალს შეაჩ- ვევდნენ. ჯღუნა, როგორც სახლის პატრონი და შეჩვეული თავის სახლს, გაჭედილს ბაგებით, პალოებით და კირკლებით, მიუძღვე- ბოდა წინ, უკან სიფრთხილით მისდევდა ეფხია, რომელსაც ეში- ნოდა ფეხი არაფრისთვის წამოედო.

    - ეფხიავ! მოხველ მშვიდობით! - ერთბაშად გადაეხვია მთი- 

ულს კობა, რომელიც ბნელაში ვერ დაინახა ეფხიამ.

    - კობავ! შენი კვნესა-მე!.. - მოეხვია ისიც. 
    ორნივ მეგობარნი შეიყარნენ ისეთის სიხარულით, ისეთის სია- 

მოვნებით, როგორც ნამდვილი ძმანი.

   პირველი სიხარულისა და ერთმანეთის წარსულზედ კითხვის შემ- 

დეგ, ეფხიამ უამბო თავისი სურვილი იმათთან შეერთებისა, რადგა- ნაც იმან ვერ გაუძლო ამდენს უსამართლობას და ყველა ძაღლის ბატონობას.

    - შემომაკვდების ვინმე, შენი კვნესა-მე, შემომაკვდების, - 

გაათავა იმან თავისი ამბავი: - ეხლა ვაჟნი ისინი არიან, შენი კვნე- სა-მე, ვინც მოძმეთ გამყიდავია, მოღალატეა, ვინც მეზობლებზედ მთხრობლად გამოდის, იმათა აქვსთ ძალა, ისინი არიან ბატონები! რაიც უნდათ, იმას სჩადიან... ლომისის მადლმა, მე იმათთან ვერ გავძლებ!

    - ნუ, ეფხიაისი, ნუ! რაისთვი უნდა მოიშალო სახლ-კარი? 

ჩვენ თავზედ ხელაღებულები ვართ, ხვენ რას გვიყურებ? დავრჩე- ბით - ცხვრის ტყავი ვართ, გავწყდებით - თხასა.

    - სახლს რაღა მოშლა უნდა, შენი კვნესა-მე? მოშლილია და 

მოშლილი! სირცხვილი აღარსად და სამართალი! არა, კობავ, შენი კვნესა-მე, გული ვეღარა სძლებს, შემომაკვდების ვინმე და ძნელია.

    ბევრი ლაპარაკის შემდეგ იმათ გარდასწყვიტეს, რომ საღამოზედ 

კობა და ეფხია წავლენ არწვაში და ჯღუნა კი, რაწამს მოამზადებ- და ტროიკას, ნუნუს წაიყვანს ძაუგს თავის მამასთან. საღამომდინ კობა მაინც ფარულად უნდა ყოფილიყო, და მთიულს კი მიზეზი არა ჰქონდა მალვისა, რადგანაც იმას არავინ ეძებდა და ამისი მოხევეე- ბისას სტუმრობა კი ჩვეულებრივი იყო. თუ, ვინიცობაა, პკითხავდა ვინმე მისვლის მიზეზს, ის ეტყოდა, რომ იმას მწყემსად დადგომა უნდოდა.

    თუმცა ეს ყველა მოხერხებით იყო შეთხზული და მთიულს ვერ- 

ვინ გამოეკიდებოდა, მაგრამ ეფხიამ კობასთან დარჩენა ირჩია, რად- განაც დიდი-ხნის უნახავი იყო და კიდევ ბევრი რამ ჰქონდა სათქ- მელი.

    ჯღუნა ამოვიდა გარეთ, ჩავიდა დუქნის კარში, სადაც ბ-ნი ნა- 

ჩალნიკი და ბ-ნი დიამბეგი ბრძანდებოდნენ და ხალხი ჰყვანდათ შე- მოხვეული გარს.

   ჯღუნა მივიდა ახლოს და გაიგო, რომ მილიციას ამზადებენ ჩეჩ- 

ნელებთან საომრად და ამ ხალხს ჰპირდებიან ყოველგვარს წყალო- ბას ურჯულოებთან ბრძოლისთვის, რომლისთვისაც ჯილდოს მიი- ღებენ ჯერ ხემწიფე იმპერატორისაგან და მერმე ზეციურს - სარ- წმუნოების დაცვისათვის.

    ხალხი ჩუმად იდგა და ყურს უგდებდა მოსაუბრეთა ენა-მჭევ- 

რობას; იმათ შორის ბევრი ისეთი ხალხი იყო, რომელთაც ენახათ ჩე- ჩენი, მისი მდებარეობა, გაუსვლელი ხელუხლები ტყეები და კარ- გად ესმოდათ, რა ძნელს საქმეზედაც გზავნიდნენ იმათ.

    ბოლოს ერთმა მოიხადა ქუდი, წადგა წინ და დაიწყო ასე: 
   - ჩვენ ვიცით, შენი ჭირიმე, ბატონო! ხემწიფეს სამსახური 

უნდა... ჩვენ ყინვასა და სიცივეში, - როდესაც ბუქი და ქარიშხა- ლი ყოველ წუთს ჩაგვჩუმქროს, როდესაც ყოველ წუთს გადმოწოლილი თოვლები გვექადის თავზედ დაგვექცეს, - გავდი- ვართ გზების საკეთებლად ჯარებისთვის... მარხილებით და ზურ- გით ამ გაჭირვებაში მთაზედ გადაგვაქვს იმათი ბარგი და საომარი იარაღი; ვეზიდებით შეშას, თივას და ხორაგს... ყველა ამას სიხა- რულით ვასრულებთ იმად, რომ ხემწიფეს სამსახური უნდა... უწინ ჩვენ ამდენი არ გვეხდევინებოდა, მაგრამ არ ვჩივით, თუ კი სამსახური შეგვიძლიან, ხემწიფის ჭირის ნაცვალი იყოს ჩვენი თავი... მაგრამ ჩეჩნელებთან საომრად ნუ გაგვგზავნით. ჩვენ მე- ზობლები ვართ ქისტების სოფლებთან, ერთმანეთში მოყვრობა გვაქვს, მტრებად ნუ გადაგვკიდებთ, თორემ, ღთის მადლმა, ერთმა- ნეთს დავლევთ.

   - ხემწიფის მოწინააღმდეგენი თქვენი მტრები უნდა იყვნენ. 

თქვენ უნდა წახვიდეთ საომრად, რადგანაც მთავარმართებელი ბრძა- ნებს.

   - წასვლით წავალთ, მეტი რაი დღე გვაქვს, შენი ჭირიმე, მაგ- 

რამ ჩვენთვის ყველაზედ ძნელია იმათთან ჩხუბის აშლა. ღმერთს არ მოეტყუება, მტრისა არ გვეშინიან, არც სიკვდილს გავექცევით, მაგრამ ისინი არ არიან ჩვენი მტრები.

    ამ ლაპარაკის შედეგი ის იყო, რომ ნება-უნებურად უნდა მოგ- 

როვილიყო მთის მილიცია, ჩამოეტანათ თავიანთი წმინდა დროშები და რამდენიმე დღის შემდეგ, მთის მებატონის გოშპარაშვილის წინამძღოლობით, წასულიყვნენ დარღოსკენ, სადაც აგროვებდნენ დიდს ჯარებს და ერთის ძლიერის იერიშით შამილის გატეხას და ჩეჩნის დაპყრობას აპირობდნენ. იმაზედ, თუ რამდენად გაუმართლ- დათ ეს იმედი, ჩვენ ქვევით გვექნება უფრო ვრცლად ნათქვამი და ამისთვის აქ მეტს აღარას ვამბობთ, გარდა იმ სიხარულისა, რომე- ლიც აღუძრა გულში ამ ამბავმა მებატონეთ, კეთილშობილობას.

    გოშპარაშვილის გარდა კიდევ მრავალი ხალხი გროვდებოდა, თა- 

ვადი თუ აზნაური, ამ ბრძოლისთვის და იმედი ჰქონდათ, რომ იაფად დაუჯდებოდათ ჩინები, რომელსაც ისეთი პატივი დაედო თავადი ვარანცოვის მმართველობის დროს: ამან შეაჩვია ევროპიულს განა- ზებულს დროსგატარებას ჩვენი მებატონეები და აღუძრა სურვილი იმოდენი საშუალების მოპოებისა, რომ შესძლებოდათ მთავარმმარ- თებლის ბალებზედ სიარული და თავიანთი მოთხოვნილების დაკმა- ყოფილება. ამისთვის კი, პრიკაზის შემდეგ, ყველაზედ უადვილესად დაინახეს სამსახურით და ჩინებით სიმდიდრის მოპოება. იმიტომაც გარბოდნენ ისეთი სიხარულით.

   რამდენიმე ყმაწვილი კაცი შეყრილიყო გოშპარაშვილთან, სადაც 

საერთო სიხარულს ეძლეოდნენ ჯარში წასვლის გამო. იქ ცოტანი იყვნენ ისეთნი, რომელნიც საფუძვლიანად დაჰკვირებოდნენ თავიანთ საქმეს, რადგანაც იმათ მიზნად გაჰხდომოდათ მარტო ბრძოლა, თავის გამოცდა, ჩინი, პატივი და განსვენება. მხიარულებას ბოლო აღარა ჰქონდა და, ხალხის აზრს, მოთხოვნილებას განშორებულნი, დასხდო- მილიყვნენ ნადიმად, რომლის დროსაც მრავალჟამიერს შესცვლიდა აზარფეშა, ანუ მცვრიანი ჯიხვის მწვადი, ნათავაზები იქვე მოქე- იფე მეზობლისაგან.

    ესენი ამ ნადიმსა და ლხინში იყვნენ, როდესაც კობა და მთიული 

გამოესალმნენ მასპინძლებს და მიიპარებოდნენ ყუროს მთისაკენ: ისინი ისე ავიდნენ წვერზედ, ჩავიდნენ იმ ადგილს, სადაც მოკლული ჯიხვი დაეგდოთ კობას და ჯღუნას, რომ არავის შეხვედრიან. აქ ცოტა შეისვენეს, გაწვნენ ბალახზედ, რათა დაღალულს სხეულს ძა- ლა მოეკრიბა. ამის შემდეგ ეფხიამ წამოიკიდა ნადირი და გასწიეს.

    ისინი დაადგნენ გვირგალას იქით ბილიკს, რომელიც მიდიოდა 

მდინარე ხდის პირობაზედ; გავიდნენ ჩხატისთავთან და ის იყო უნდა გასულიყვნენ სამშვიდობოს, როდესაც გვერდიდგან ხმაურობა მო- ესმათ და აშკარად გაიგონეს რუსული ლაპარაკი.

     - ვინ მოდის? - დაუყვირეს მიმავლებს. 
     მგზავრებმა ნახეს, რომ იქ გზა შეკრული ყოფილიყო რუსის ყა- 

ზახებისაგან და გამობრუნება კი აღარ მოხერხდებოდა: ამისთვის ისინი გადახტნენ გვერდზედ და მოეფარნენ იქვე აყუდებულს კლდეს.

     - ვინა ხართ? - კიდევ მოესმათ იმათ. 
     - ჩვენა ვართ და აბა დედა შეირთეთ ცოლად, თუ თქვენი კა- 

ცობა არა სცადოთ! - ამაყად უპასუხა კობამ.

    ამ სიტყვებზედ გავარდა რამდენიმე თოფი და ტყვიებმა ხრიალი 

მიიტანეს კლდეზედ, რომელსაც კობა და იმის ამხანაგი მოჰფარე- ბოდნენ.

   - აბა, თუ ხლაზეა, ახლა ჩვენ გვიყურეთ, - დასძახა მთიულმა, 

რომელიც გადაწვა კლდეზე და კარგა-ხანს ნიშანში იღებდა ვიღასაც, მაგრამ, რადგანაც ყაზახებსაც თავიანთი საფარი ჰქონდათ და ისინიც იმის იქით იმალებოდნენ, ეფხია ელოდა, რომ ამოჩენილიყო ვინმე.

   - კობავ, მაი, ნადირი წამოიკიდე და დაადეგ მაგ ბილიკს, სანამ 

მე ამ ძაღლებს დავიმაგრებ.

   კობამ აღარ გაამეორებინა სიტყვა, წამოიკიდა ჯიხვი და გასწია 

დასახელებულს ბილიკზედ, რომელსაც უჩვევი კაცისთვის გზის კვალიც არ ეტყობოდა. იმ ადგილში, თითქოს განგებ. სწორედ ჩა- მოჭრილს კლდეზედ, აქა-იქ გამოშვერილიყო ქვები, რომელიც გა- დაჰყურებდა უფსკრულს.

    ამაზედ უნდა გასულიყო კობა, მიეღწივა სამშვიდობოს და იქ კი 

უშიშრად შეეძლო დასვენება, რადგანაც ეს ადგილთ უფრო მაღლობ- ზედ იყო, სანამ ის, რომელზედაც იმის ამხანაგი მთიული და ყაზა- ხები იდგნენ. აქედგან იმას შეეძლო თავისუფლად მიშველება თავის ამხანაგისა ამ ეშმაკურს გზაზედ გამოსვლის დროს.

   კობამ დააგდო ნადირი, ამოირჩივა საუკეთესო ადგილი და თოფ- 

მომარჯვებული გადმოეყუდა კლდესა სწორედ იმ დროს. როდესაც ერთმა ყაზახმა საფრიდან თავი ამოჰყო დასათვალიერებლად. იმავ წუთს გავარდა ეფხიას თოფი, ყაზახი, თითქოს ინსტინკტიურად შეხ- ტა, უცნაურად აიქნია ხელები, შორს გადასტყორცნა თოფი და თი- თონაც რახრახით და ტრიალით გადავარდა კლდეზედ. მთიული კი წამოხტა, და გაიქცა კობასაკენ, რომელიც გატაცებით უყურებდა იმის მარჯვედ ხტომას გამოშვერილს კლდეებზედ.

    ყაზახებმა შიშით თავი ვეღარ გამოჰყვეს, და ეფხიამ კი მიაღწი- 

ვა თავის მეგობარს, რომელმაც სიხარულით მიულოცა გამარჯვება. იქ ისინი უშიშარს ალაგს იყვნენ, რადგანაც ერთკენ გამოუსვლელი კლდეები ჰქონდათ და თავს ვერ მოუვლიდნენ და იმ გზაზედ, რო- მელზედაც ეს ორი თავზე ხელაღებული კაცები გავიდნენ. რუსის ყა- ზახები ვერ შეჰბედავდნენ გასვლას და, თუნდაც შეებედნათ, თითო- თითოს მეტი ვერ დაეტეოდა და გაქცეულების მარჯვე სროლა კი უეჭველად ბოლოს მოუღებდა იმგვარს თავხედს: ისინი მით უფრო თავისუფლად მიეცნენ განსვენებას, რომ მთელი ასასვლელი გზა, როგორც ხელის გულზედ, ისე უჩნდათ.

   ყაზახებმა უკეთესად დაინახეს - გორაკების მოფარებით და მალ- 

ვით მოსცილებოდნენ მარჯვე მსროლელებს.

    ეფხიამ და კობამ კარგა-ხანს დაისვენეს, ამოიღეს გუდიდგან 

საგზალი და პურის საჭმელად დასხდნენ: ისინი იცინოდნენ უხეირო რუსზედ, რომელიც ისე მასხარად "გადაკოტრიალდა" კლდეზედ.

    როდესაც იმათ საკმაოდ დაისვენეს, ისინი წამოდგნენ, გასწივეს 

თავიანთ გზაზედ და სადილობისას გავიდნენ არწიაში, სადაც იაგო გულის ჰლევით მოელოდა კობას მოსვლას.

    იაგო დერეფანზედ იჯდა, როდესაც პატარა ბალღმა მიირბინა 

და დაუძახა:

   - იაგო, იაგო! კობა მოდის, კობა!.. კიდევ სხვა სტუმარიც მოჰ- 

ყავს თან.

    - სად არის, სადა? - აჩქარებით და ადგომით ჰკითხა იაგომ. 
    - ა-იქ, გაიშვირა ხელი პატარა ბიჭმა: - მთაზედ ამოდიან, 

ეხლა წყაროსთან იქნებიან... ისეთი დიდი ჯიხვი მოაქვსთ, ე-ემოდე- ნა რქები აქვს... თვალები კი დაუხუჭავს... - ტიტინებდა პატარა.

    იაგო წამოდგა, ჯოხზედ დაბჯენით ჩავიდა კიბეზედ და უთხრა 

პატარა ბიჭს:

    - სულთი, გამიძეღ წინ, მიჩვენე სად მოდიან? 
   - აი, წავიდეთ, წავიდეთ, - ხტომით მირბოდა ბიჭი და წამდა- 

უწუმ შესდგებოდა, რომ უკან დარჩენილის იაგოსთვის მოეცადნა და ეთქვა რამე.

    ამ დროს გორის თავზედ ამოჩნდნენ მომავალნი და, რამდენადაც 

უახლოვდებოდნენ იაგოს, ამას გული იმდენად მეტად უძგერდა.

    რას ეტყვიან? რას შეატყობინებენ თავის ნუნუზედ, თავის 

მგულის-ყველაზედან?

    მართლაც, ცოტა საფიქრი არ იყო, რადგანაც ისეთს არეულობა- 

ში დაჰკარგა ძლივს შეხვედრილი "საყორელინ, რომელთანაც ბედი თითქოს იმისთვის აახლოვებდა იმას, რათა მერმე მომეტებულად ეგრძნობინებინა დაშორების ძალა.

    იაგოს ეგონა, რომ იმის მეგობრები განგებ გვიანობენ, განგებ 

ნელა მოდიან, რომ უფრო მეტად დასტანჯონ მოლოდინით, მაშინ, როდესაც იმათ ჩქარის სიარულით ხვირთქლი გადასდენოდათ სახე- ზედ. ბოლოს ისინი მოვიდნენ იაგოსთან, რომელმაც სიხარულით აღარ იცოდა, რა უნდა ექნა, და ისე იამა ეფხიას მოსვლა, რომ აღარ იცოდა რა ექნა, რა ეკითხა

    აქვე გამოვიდა ფარჩო მოღიმარის სახით და სტუმრებს მშვიდობა 

უთხრა.

    როდესაც ყველანი დალაგდნენ, კობამ და ეფხიამ უამბეს ნუნუს 

ამბავი და იმის ძაუგისაკენ გამგზავრება, საიდგანაც, იმათი სიტყვით, ისე უადვილდებოდათ ამ ქალის გატაცება.

      ექიმი, რომელიც მოვიდა იაგოს ჭრილობის შესახვევად, არწმუ- 

ნებდა, რომ ორ კვირაზედ იაგო სრულიად განთავისუფლდებოდა და ოთხ-კუთხივ გზა ჰქონდა გახსნილი, და ამ დღეს კი ძმადნაფიცნი მოუთმენლად მოელოდნენ, რადგანაც ჩეჩნიდგან ხმა მოდიოდა, რომ შამილი დიდს ჯარებს ამზადებს და დიდს ომებს მოელის" სადაც "დედალ-მამლობა" უნდა გამოჩენილიყო.

      ესენი ამ მოლოდინში იყვნენ, როდესაც რუსის სარდლები .მარ- 

თლა დიდს ჯარებს აგროვებდნენ და, თვით ვარანცოვის იქ დასწრე- ბით, ერთბაშად თავს დასხმას უპირობდნენ ჩეჩნელებს.

     ამათ ისე ჰქონდათ მოანგარიშებული, რომ რამდენიმე სიმაგრის 

აღება საკმარისი იქნებოდა ჩეჩნელთ დასამორჩილებლად და "რკი- ნის კაცის", შამილის, მოსახრელად.

      ბევრნი ძალიან ადვილად უყურებდნენ ამ საქმეს, და პეტერბურ- 

გშიაც იქამდინ დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ შამილის დამორჩილე- ბა ერთის ძლიერის იერიშით შეიძლებოდა, რომ იქ ყველასათვის გარდაწყვეტილი იყო ამ ქვეყნის ჩქარა და სამუდამოდ დაპყრობა. ავიწყდებოდათ მხოლოდ ერთი, რომ საქმე უნდა ჰქონოდათ მამუ- ლის მოსიყვარულე გმირებთან, რომელთაც თავი გამოეჩინათ ვაჟკა- ცობით და სიგულადით, რომელნიც ისე აფასებდნენ თავისუფლებას.

     რუსეთი გაიზარდა, გაიწია განზედ, ის ვეღარ მოთავსდა თავის 

კალაპოტში და მიეშურებოდა სამხრეთისაკენ და, რაც კი გზაზედ ჰხვდებოდა, უნდოდა დაემორჩილებინა, დაეპყრო. ჩეჩნელები გზაში ეჩხირებოდნენ ამ მდინარებას, და ეს იყო პირველი მიზეზი შეტა- კებისა.

     იმდროინდელი რუსის პოლიტიკა არ იყო მიმართული მშვიდო- 

ბიანს მორიგებაზედ, რომელიც ისე ადვილი იყო გონიერს და მიწის მუშა ჩეჩნელებთან. უცნობლობის გამო, მთელს რუსეთს ეს ხალხი გარეგან, ველურ ხალხად მიაჩნდა და ამისთვის ეგონათ, რომ თუ არ ბრძოლა, სხვა არავითარი მორიგება არ გამოდგებოდა იმათთან.

     ამასთანავე თავიანთი ხალხის სიმრავლე რუსებს ნებას აძლევდა 

თავაწყვეტით ეძახათ: მქუდებით ამოვჟლეტავთ!ნ და დიდი თუ პატარა დაუფიქრებლად გაიძახოდა: მწავიდეთ, წავიდეთ იერიშით!ნ

     რადგანაც ეს ბრძოლა ხალხის სიმრავლეზედ იყო დაფუძნებუ- 

ლი, ამისთვის სცდილობდნენ, რაც შეიძლებოდა, ადგილობრივაც მეტი ხალხი მოეგროვებინათ და ესარგებლათ იმ რუსის ჯარებითაც, რომელნიც ოსმალეთიდგან დაბრუნებულიყვნენ და ამ ჟამად კავკა- სიაში იმყოფებოდნენ.

     ესენი ამ მზადებაში იყვნენ, მაგრამ არც შამილი ჰკარგავდა 

უბრალოდ დროს: ის მთელს დაღესტანში და ჩეჩენში აგროვებდა ხალხს, ამაგრებდა ციხეებს და აქეზებდა ხალხს, რომელსაც აგონებ- და იმ უსამართლოებაზედ, რაც არა ერთხელ გამოეცადათ გიაურე- ბისაგან ჩეჩნელებს.

   სოფლებს და ხალხს, რომელთაც კი მიჰკარებოდა მაშინდელი რუ- 

სის აფიცრობა, რომელთ მომეტებული ნაწილი კანტონისტებისაგან იყო შემდგარი, რომელთათვისაც არა ერთხელ ერტყათ კბილებსა და ცხვირ-პირში, და ახლა რიგი იმათ ჰრგებოდათ და ყველა შემხვდარ- ზედ ესენიც, უზნეონი, ყოველს უსამართლობას ჩაიდენდნენ, - ეს უფრო აჯავრებდა, უფრო გულს უდუღებდა და უფრო უღვიძებდა გადახდის სურვილს.

    ყოველ ნაბიჯზედ ხედავდით გადაბუგვილს სოფლებს, დამზა- 

დებულს თივას და სიმინდს, რომლის ალიც ზეცას სწვდებოდა. თუ სიმინდი შემოსული და მოჭრილი არ იყო, ხმლითა და ცელებით სთიბავდნენ, ცხენებს აქელინებდნენ ფეხ-ქვეშ4 და დამშეული მემა- მულენი, მოკლებულნი ყოველ სავანეს, გულ-ადუღებულნი ფიცით მიდიოდნენ მთაშა, რომ გადაეხადათ მტარვალებისთვის ეს უსამარ- თლოება, ეს უკაცური საქციელი... ან რაღა რჩებოდათ ომის მეტი, როდესაც უსაჭმლოდ დარჩენილი საქონელი უწყალოდ ბღაოდა და ულუკმოდ დარჩენილი ბალღები მწარედ შესწიოდნენ!

    შამილი, როგორც ჭკვიანი კაცი, ყველა ამ მდგომარეობით სარ- 

გებლობდა და ხალხს გულში თავგანწირულს მტრობას უღვიძებდა.

4 Éá. ÆÉÓÄÒÌÀÍÉÓ ÈáÆÖËÄÁÀ ÌÄ-2 Ô. (ÉÂÖËÉÓáÌÄÁÀ: А. Л Зиссерман, Двадцать пять лет на Кавказе, 1842 – 1867, СПБ. 1879 - ÒÄÃ). ხალხი კი შამილს უყურებდა, როგორც ქომაგს, მოსარჩლეს და თავდადებით იბრძოდა იმის სიტყვით და სამშობლოს დასაცვე- ლად. შამილს ძალიან კარგათ ესმოდა, რომ ის მარტო ჩეჩნელებით და ლეკებით ვერას გახდებოდა-რა და ყოველი ღონისძიებით ცდილობდა სხვა ერობის ხალხიც მიემხრო, მაგრამ ვაგლახად ჰხედავდა, რომ იმათში ბატონყმობას ფესვი გაედგა და ბატონებს კი თავიანთი სიმდიდრისთვის და მოსვენებისთვის თავს შემოევლოთ საქვეყნო საქმე. ამ მთის კაცმა, გაუნათლებელმა, დაინახა, რომ საჭირო იყო, როგორც ჩეჩნელთ არ ჰქონდათ ჩვეულებად ბატონყმობა და ყველა- ნი თანასწორად ითვლებოდნენ, ისე სხვაგანაც ეს წესები ჩამოეგდო და გაესწორებინა ხალხი, მაგრამ უბედურმა შემთხვევამ აღსრულე- ბაში არ მოაყვანინა ეს აზრი.

     აგრეთვე შამილი გულის ხეთქით და კვნესით უყურებდა რუსე- 

ბისაგან ქართველების მიზიდვას, რომლებთანაც იმას სულით და გუ- ლით დაახლოვება, შეერთება უნდოდა და ამ აზრით ამაოდ გზავნიდა კაცებს მთებში. თითონ განთქმული ყაზი-მულაც კი რამდენჯერმე განგებ ამ აზრით ჩაუვარდა რუსებს ხელში, მაგრამ, რა ნახა ქართ- ველთ მიმართულება, იმედ-გარდაწყვეტილი ისევ შინ, მთებში გაიქ- ცა, რომ ხელი მიეყო იარაღისთვის და მტერს მედგრად დასცემოდა ხან აქა და ხან იქ.

    1845-ში ორივე მხარე, რუსებისა და ჩეჩნელებისა, ამ მზადებაში 

იყვნენ, ორივე მხარე იგონებდა სხვადასხვა საშუალებას, რომ გა- მარჯვება იმას დარჩენოდა, და რაც კი შეიძლებოდა, მომეტებული მტერი გაეჟლიტა. .

    შამილს უნდოდა ვარანცოვი თავისის ჯარით იჩქერის ტყეში 

შეეტყუებინა, სწორედ იმ ტყეში, სადაც ისე დაამარცხა ამ რამდე- ნიმე წლის წინათ ღენერალი გრაბე, და რუსები კი ემზადებოდნენ, რომ ეს ტყე გაევლოთ თავიდგან ბოლომდინ და თავის იარაღის- თვის დაემორჩილებინათ.

    იაგო მორჩა და სრულიად განთავისუფლდა თავის ჭრილობისა- 

გან. ის თავის ამხანაგებით დღე-დღეზედ ემზადებოდა თავის გალაშ- კაში გასვლას, საიდგანაც უნდა შეერთებოდა შამილის ერთ-ერთს ჯარის ნაწილს და ებრძოლა ამ ხალხთან ერთად, რომელთაც მიიღეს და შეითვისეს.

    ერთს დღეს სასტუმროში შემოვიდა ფარჩო და პირველის სალა- 

მის შემდეგ უთხრა:

    - სტუმრებო, ჯარიახს ხატობაა, მე იქ უნდა წავიდე სალოცა- 

ვად, თქვენ კი არ წამოხვალთ?

   - რაისთვი არა, წამოვალთ, - უპასუხა კობამ ამხანაგების მა- 

გიერადაც.

   - იქ კაი დღეობა იცის, ახლო-მახლო სოფლის ქალები სულ 

იქ იქნებიან: ლხინი, თამაშობა იქნება.

   - წავიდეთ, წავიდეთ, - დაუმატა იაგომ, რომელსაც უხაროდა, 

რომ გულს რითიმე გაირთობდა.

    ამ დროს პატარა ბიჭმა შემოიტანა რგვალი "სიფრო", რომელზე- 

დაც ელაგა მოხარშული ხორცი, ერბო-კვერცხი, ყველი და გარს მოწყობილი მჭადი.

   იმათ ისამხრეს და მოემზადნენ ჯარიახის ხეობში წასასვლელად, 

სადაც მაჰმადიანთ უნდა ედღესასწაულნათ წმინდა გიორგის დღესას- წაული. ოდესმე ამ ხალხს, მართლმადიდებელს ქრისტიანებს, აეშე- ნებინათ იქ საყდარი და ესრულებინათ მართლმადიდებელთ წესი, მაგრამ ჟამთა-ვითარებამ შესცვალა სარწმუნოება და მთელი ქრის- ტიანების სოფლები რუსების ხელშიაც კი მაჰმადიანები ხდე- ბოდნენ5.

    მთელი სოფელი მოძრაობაში იყო. ყოველ ადგილას ბღაოდა 

საკლავები, ჩამოყვანილი მთებიდგან; აქა-იქ დარბოდნენ პატარა ბიქები: დედაკაცები ალაგებდნენ ქიშელებში (ტყავის ტომარა) ქადებს, ხმიადებს, ხაჭაპურებს და სხვა ხორაგს: კაცები ავსებდნენ ლუდით და შინაურის არყით ტიკებს და ჰკიდებდნენ ჯორებს, რომ- ლებიც ისე მარდად დადიან მთებში: ყმაწვილი გასათხოვარი ქალები კი მორთულ-მოკაზმულნი დარბოდნენ ერთის მეზობლიდგან მე- ორესთან და თავიანთ მეგობრებთან ერთად ყოფნის პირობას სდებ- დნენ: ყმაწვილი ბიჭები გამოსულიყვნენ და საწყაოს ზომავდნენ თოფზედ, რადგანაც იცოდნენ, რომ იქ უეჭველად ნიშანში სროლა, - აუცილებელი დროს გატარება ამ შემთხვევაში, - გაიმართება და არწიელები კი შინ შერცხვენილნი არას დროს არ დაბრუნებულან.

    მთიელ ქართველებსაც გაეყარათ6 თავიანთი თოფები და ისე 

გაეწმინდათ, რომ მზეზედ სარკესავით ლაპლაპებდნენ და ადამიანის სახეს აჩენდნენ.

    იმათთვის რომ შეგეხედნათ, უფრო სალაშქრო სამზადისში იყვ- 

ნენ, სანამ ხატობად მიმავალნი. მაგრამ ხატობა და დროსგატარება მთაში არის საომარი ვარჯიშობა და მომზადება ბრძოლისთვის. აქ ეჩვევიან სროლას, სირბილს, ცხენით და იარაღით აქა სცდიან ერთ- მანეთის ვაჟკაცობას და ხმარებას, ამის შემდეგ გადიან მტერზედ. სწორედ ეს მიზეზია, რომ ისინი გამოდიან საომრად მოწყობილნი, გამართულნი და მომზადებულნი, შეჩვეულნი იარაღის ხმარებას და მომზადებულნი ამ შემთხვევისთვის.

    ამისთვისაც იბრძოდნენ თავგადადებით და გასაოცარის გამოც 

დილებით ისინი, ვინც ისე აგრძნობინა რუსებს ბრძოლის დროს.

    ცხვრები შეაერთეს, მიუყენეს რამდენიმე საერთო მწყემსი და 
                                                

5 ÈÉÈÏÍ ÀÌ ÓÉÔÚÅÄÁÉÓ ÃÀÌßÄÒÉ ÉÝÍÏÁÃÀ ØÒÉÓÔÉÀÍÄÁÓ ÀÌ áÀËáÛÉ, ÌÀÂÒÀÌ ÖÊÀÍÀÓÊÍÄË ÃÒÏÓ ÌÀäÌÀÃÉÀÍÈ ÓÀÒßÌÖÍÏÄÁÀ ÌÉÉÙÄÓ. 6 ÈÏ×ÉÓ ÀÍ ÃÀÌÁÀÜÉÓ ÂÀÚÒÀÓ ÌÈÀÛÉ ÄÔÚÅÉÀÍ, ÒÏÃÄÓÀÝ ËÖËÀÓ ÂÀÀÍÈÀÅÉÓÖ×ËÄÁÄÍ ÊÏÍÃÀáÉÓÀÂÀÍ, ÓÀËÔÄÄÁÉÓÀÂÀÍ ÃÀ ÊÖÃÓ ÂÀÌÏÖÙÄÁÄÍ. გაგზავნეს: ხალხიც დაიძრა და ჯგუფ-ჯგუფად, გვარეულობად დაი- ყო. ყმაწვილი ქალები, მორთულნი სხვადასხვა ფერის მხიარულის ტანისამოსით, გავიდნენ წინ და მაღალის ხმით დაიწყეს გმირული საომარი სიმღერა. ყმაწვილი კაცები, რომელნიც გვერდს მისდევდ- ნენ ყიჟინით, ჭყივილით და თოფისა და დამბაჩის სროლით, ინთე- ბოდნენ თვალჟუჟუნა მომღერალთ სიტყვებით და ესენი კი აქეზებ- დნენ ამათ მტრებზედ; ცამდინ აჰყავდათ გულადნი, თავგადადებულ- ნი ვაჟკაცნი, მაშინ, როდესაც მასხარად იგდებდნენ მშიშარებს და ლაჩრებს.

    ძნელად დარჩებოდა ისეთი ყმაწვილი ბიჭი, თუ გინდ ის ბუნებით 

მშიშარაც ყოფილიყო, რომ არ აენთო ბრძოლის სურვილი მასში ა- ქალების სიტყვებს, წამლის სუნს და თოფების გრიალს, რომელსაც ბანსავით ყიჟინა და ჭყივილი უერთდებოდა.

    აქვე მისდევდნენ მთიელი ქართველები და ყურს უგდებდნენ 

გულშემტაცებელს ხმას. ვერ მოასწრობდა ერთი ჯგუფი სიმღერის გათავებას, რაწამს მეორე ჯგუფი დაიწყებდა, მერმე მოჰყვებოდა მესამე, მეოთხე - და ამგვარად მიდიოდნენ ეს ნეტარ-სანახი ხალხი, რომელთ დღეგრძელობა და ერთობა შემდეგში ისე უღმერთოდ დაამქრივა შეუბრალებელმა უგულო ძალამ.

   შემობინდდა, როდესაც იმათ მიაღწივეს ერთს ველიანს გორას, 

რომელზედაც ოდესმე ბრწყინავდა მშვენიერი ეკლესია; ეხლა ნან- გრევი, უპატრონო, გაოხრებული, ათას ადგილს დაბზარულის კედ- ლებით მწარედ გულს უთუთქავდა მნახველს. აშკარად ეტყობოდა,- რომ აქ როდესღაც სდუღდა ქრისტიანობა, გაბრწყინვებული ამ სარწმუნოების მართლმოსამსახურეთაგან, რომელნიც არაფერს იშურვებდნენ სახარების სიტყვის გასავრცელებლად, და ეხლა წარ- მოადგენდა დაკარგულს წარსულს.

    საყდრის წინ დაცემული მოედანი სწორედ საჯირითოდ იყო მო- 

წყობილი. მშვენიერი წყარო, ცივი როგორც ყინული და წმინდა როგორც დათლილი ბროლი, გამოჩუხჩუხებდა იქვე საყდრის ძირიდ- გან და გადადიოდა ხევში, რომელიც მინდვრის ერთი მხრიდგან მოჩანდა.

    ხევის იქით ამართულიყო უზარმაზარი ხეები, რომელთ შუაც გაბ- 

მული მაყვალი და სვია ისე ჩაჰხვეოდა იმათ, თითქოს გაშმაგებული მიჯნური, რომელსაც სურვილი ვეღარ მოუკლავს.

    აინთო ცეცხლები, გაისმა ხმაურობა, ყიჟინა და გაჩუმებულს 

ადგილებს თითქოს. ერთბაშად გამოეღვიძა და ერთბაშად ენა ამოედ- გა; შორი მთები რამდენჯერმე იმეორებდნენ სიმღერას და ხმაურო- ბას.- თითქოს ბანს აძლევდნენ ამ თავისუფალს გულადობას. მაგ- რამ რამდენადაც ეს გამეორებული ხმა შორდებოდა, იმდენად უფრო ყრუდ და წყნარად მოისმოდა; მერმე იქცეოდა მთრთოლარე ჩურ- ჩულად და, ბოლოს, შორს იკარგებოდა - ვინ იცის სად!

    ცეცხლების შუქზედ სურათები გაბრწყინდა და უფრო მედიდუ- 

რი სახე დაიდო: ყოველმა სულდგმულმა, ყოველმა არსებამ იცვალა ფერი, და თვით ჩრდილოებმაც კი რაღაცა საოცნებო ხასიათი მიიღეს.

    ყველანი დღესასწაულს ძმურად ულოცავდნენ ერთმანეთსჯ 

ერთი ბინიდგან მიდიოდნენ მეორე ბინაზედ, ყმაწვილი ქალები სთა- ვაზობდნენ სასმელს, ქადებს და თავისუფლად ეოხუნჯებოდნენ ყმაწვილ ბიჭებს, რომელთაც სანატრელის ფიქრით აუძგერებდნენ გულს და აუჩუხჩუხებდნენ მდუღარე სისხლს.

   ამ ღამეს ბევრმა ყმაწვილმა ბიჭმა ღვთის ფიცი მისცა ყმაწვილ- 

ქალს შერთვისა, ბევრმა ყმაწვილმა ქალმა შეჰფიცა, რომ ყოველს წუთს მზად არის გაიქცეს თავის სატრფოსთან და ეს ყველა ჰხდე- ბოდა ისეთის სიწმინდით, ისეთის გულწრფელობით. რომ უპატიოს- ნო აზრს ადგილი არა ჰქონია.

   ჩეჩნის ქალი ყველა მთის ხალხის ქალებზედ თავისუფალია და 

მისთვისაც ყველაზედ პატიოსანი. თქვენ ვერც ერთს უპატიოსნო ადგილს და უპატიოსნო ცხოვრებაში ვერა ნახავთ იმას, თუმცა კი კაცებთან ხუმრობისა, თავისუფალი ქცევის ნება სრული აქვსთ. საკ- ვირველია, რომ საყოველთაოდ გარყვნილს და ზნეობით დამახინჯე- ბულს კაცებს, რომელთაც ყველგან თავმოსაწონადა აქვსთ გამხდარი თავიანთი გარყვნილობა და სიამოვნებით კვეხულობენ თავიანთ ცხოვრებას - იქ, ჩეჩნელებში, - იმ გაუნათლებელს და ველურს ხალხში, როგორც ჩვენ ვუყურებთ, - ვერა ჰნახავთ.

    ჩეჩნელს თუ შეუყვარდა ქალი, იმისთვის შეუყვარდება, რომ 

შეირთოს; თუ შესძულდა ცოლ-ქმარს ერთმანეთი, ისინი განშორ- დებიან და ამ განშორებაში ბრალდებული ჯარიმას იხდის. ეს ყველა ჰხდება მეზობლების ბჭეობით, შინაურად და, მაშასადამე, მშვიდო- ბიანად.

    ისეთი უპატიოსნო ვინმე რომ გამოვიდეს, შეაცდინოს, ქალი 

მოატყუოს, ათასობით ხანჯლის წვერი დაემზადება ერობის უღირ- სი წევრისთვის გულის გასაგმირად, და ქალს კი თავის მოკვლის მე- ტი აღარა რჩება-რა.

    ესე მხიარულად მიდიოდა ხატობა. იაგოს თავის ამხანაგებით ხან 

აქ იწვევდნენ, ხან იქ და, როგორც სტუმრებს, ღვთისგან მიცე- მულს, ყოვლის ღონისძიებით სცდილობდნენ პატივი ეცათ და წესი- ერად დაჰხვედროდნენ.

    გათენებამ მოაღწივა, როდესაც იაგომ და იმისმა ამხანაგებმა 

განაპირებით გამოირჩივეს ადგილი და მიიძინეს. დანარჩენი ღამის მთეველნიც მოიქანცნენ და აქა-იქ მიწვნენ, ათასში ერთს ადგილს თუ-ღა მოისმოდა რომელიმე მოუსვენარის გამარტოებული სიმღერა.

   ღამე თბილი იყო და ცეცხლების გაძლიერება არ ეჭირვებოდათ, 

მით უფრო, რომ მთვარის შუქმა შესცვალა ცეცხლის შუქი და ბუ- ნების გაჩენილმა მნათობმა დასძალა კაცის მოგონილი სინათლე.

    კობას და ეფხიას დასძინებოდათ, მაშინ როდესაც იაგოს ისევ 

ეღვიძა და ვერ მოესვენა; ისა ტრიალებდა თავის ალაგზედ, ოხრავ- და, ქშინავდა და არ იცოდა, რა ექნა, როგორ და რითი მოესვენა. მთვარის შუქი, რომელიც პირდაპირ თვალებში სცემდა, თითქოს კიდეც უალერსებდა და კიდეც აჯავრებდა, რადგანაც ეს აგონებდა იმ ტკბილს და მწუხარებით სავსე ღამეებს, როდესაც ნუნუს თვალთ შესცქეროდა და იმას ჰშორდებოდა.

    ამ საღამოს იმან ნახა ჯერ გაურყვნელი ხალხი, რომელიც 

გულწრფელად დროს ატარებდა, რომელთაც გულის მოძრაობის- დაკვალად თავისუფლად შეეძლო ამორჩევა იმისი, ვინც კი შეუყ- ვარდებოდათ, მაშინ როდესაც ის ისე განდევნილი იყო ბედისაგან! ჩეჩნელები ბედნიერები იყვნენ - ის კი უბედური! და ამან მოაგონა .ყველა უსამართლოება, გაცხოველებული კანონის დამცველთაგან, რომელიც იმას მიაყენეს; მოაგონდა იმდენი წვალება, ტანჯვა, ძალის მიტანა იმაზედ, და გულმა დაუწყო ჰლევა.

    - როდესაც ჩვენი ხალხიც ასე ბედნიერი იყო, ასე გაურყვნე- 

ლი, მაშინ მოძმე მოძმეს არ ჰღალატობდა! - იფიქრა იმან და გული აუდუღდა. - რად ავირიენით, რად ჩამოვარდა ერთმანეთის სიძულ- ვილი, ჯიბრი? რა იქმნა ხალხის ძალა, სიყვარული? რისი, ან ვისი ბრალია ჩვენი ასე დამხობა? - გაურბინა იმას გულში და მწარედ, მაგრამ გარკვევით, ჩაიცინა და წარმოსთქვა:

                              ვაი რა დიდი ბრალია. 
                              შავარდენი ჰყავს ძერასა, 
                              გაუფრინდება, წაუვა - 
                              შორით-ღა უწყებს ზერასა. 

მმაგრამ გაუფრინდება-ღა?ნ გაიფიქრა იმან და მერმე მწარედ წამოიძახა: "ვაი, შენს მტერს!ნ

    კობას, რომელსაც ძილში შეესმა იაგოს სიტყვები. გამოეღვიძა 

და უთხრა:

    - იაგო, რის სჩადი, რაი მოგსვლია? 
    - რაი ვიცი, არ მეძინების. 
    - ეგ რაი-ღა იცი, - უპასუხა გაჯავრებით კობამ: - ძილის 

დროს ძილი უნდა.

    - რაი ვქნა, მეც მინდა, და თუ კი არ მეძინების! 
    - დახუჭე თოლები და დაგეძინების. 
     ამ სიტყვების შემდეგ კობა გადაბრუნდა მეორე მხარეს და ჩქარა 

დაეძინა, იაგომ კი კიდევ კარგა ხანს იტრიალა, კიდევ კარგა ხანს ესაუბრა თავის მოუსვენარს გულს და აზრებს, სანამ ძილმა არ დაუხუჭა თვალები.

   მეორე დღეს, როდესაც ქართველთ გამოეღვიძათ, მზე ამოსუ- 

ლიყო და მლოცველნი ამდგარიყვნენ: ყველანი საკლავებსა ჰხოცავ- დნენ, წყალს ეზიდებოდნენ და საჭმლის თადარიგში იყვნენ.

   კაცები ერთს ალაგას გროვდებოდნენ და, როგორც ეტყობოდათ 

იქ რაღაცა სასჯო ჰქონდათ. ამ დროს ფარჩო მოვიდა სტუმრებთან და უთხრა:

    - შამილის კაცი მოვიდა, წავიდეთ, რას გვეტყვის. 
    ყველანი ზეზედ წამოცვივდნენ ამ სიტყვებზედ, დაიბანეს საჩქა- 

როდ ხელ-პირი და წამოვიდნენ მოსასმენად - თუ რა ამბავი მოი- ტანა შამილის გამიგზავნილმა კაცმა.

    ისინი მივიდნენ და თვალ-წინ წარმოუდგათ თეთრ-წვერა მოხუ- 

ცებული კაცი გონივრულის სახის გამომეტყველებით: იმისი აუჩქა- რებელი, დალაგებული ლაპარაკი წყაროსავით სასიამოვნოდ მომდი- ნარეობდა. იმისი ვაჟკაცური შეხედულობა, შეჭმუხვნილი წარბები აშკარად ამტკიცებდა, რომ ამ კაცის მტრად გადაკიდება ადვილი არ იყო, თუმცა კი არც სიბოროტე, არც ფარისევლობა და ფანატიზმი არ ეტყობოდა. ისა ლაპარაკობდა დალაგებით საქმეების მდგომარე- ობაზედ, ამბობდა, რომ გიაურები კავკასიელთ საერთო მტრები არიან, რადგანაც სცდილობენ, შეჰმუსრონ იმათი ჩვეულება, ძალა, ჩაიგდონ მდიდარი ადგილები ხელში და გააძღონ თავიანთი დამშე- ული ხალხი. იმის აზრით ყველა მამულისშვილის მოვალეობა არის წინააღუდგნენ გიაურების გაუმაძღრობას.

    - დღე არ გავა ისე, - დაიწყო მოხუცმა, - როგორც მშიერი 

ძერა, გიაურები ისე არ დაეცნენ ჩვენს მიწებს, არ მოგვტაცონ ჩვენი ნამუშევარი და იმით არ მოიბრუნონ გაუმაძღარი ლეში. რასაც ვე- ღარ ერევიან, ხვალისთვის უფიქრელნი, ფეხ-ქვეშ ჰქელენ და სწვა- ვენ... სოფელი არ დარჩენიათ გზაზედ, რომლისთვისაც ცეცხლი არ წაეკიდებიათ, ქალი არ დარჩენიათ, რომლისთვისაც უპატიურება არ მიეყენებინათ, არ გაეწბილებინათ! გიაურებს ყოველგან გიაურობა, ყოველგან უსამართლობა და უკაცურობა გამოუჩენიათ.

     ამ სიტყვებზედ ხალხი შეიძრა, გამოისმა მუქარის ხმა და მერმე 

ისევ სულგაკმენდილი მიაპყრეს ყური მოხუცის სიტყვებს.

    - განა უნდა მოვითმინოთ წმინდა მაჰმადიანებმა უწმინდური 

გიაურების ეს საქციელი?

    - სიკვდილი გიაურებს, სიკვდილი! - იყო საერთო პასუხი. 
    - აქამდინ ღმერთი ჩვენის ცოდვებისთვის გვახდევინებდა, 

ახლა ისევ ჩვენკენ მოიხედა... სადაც ჩვენი ხალხი შეჰხვდება გიაუ- რებს, ესენი დიაცებსავით გარბიან და ჩვენები მისდევენ ხოცვით და ჟლეტი ... ეხლა გიაურებს მოუწადინიათ კიდევ გამოსცადონ იჩქე- რის ტყე, სადაც ისე სამარცხვინოდ გავაბრუნეთ ღენერალი გრაბე. გაიგონეთ, მართლმორწმუნენო! შამილი ლაშქარს აგროვებს, ემზა- დება კიდევ იმისთანავე ცხარე დღე დააყენოს გიაურებს და ბოლო მოუღოს იმათ გაბედულებას... ვინა ხართ მართლმორწმუნენი? ვინ დაიზარებს საერთო მტერზედ გალაშქრებას?

    - არავინ, არავინ! - ყვიროდა ხალხი თოფებ-მაღლა-აშვერილი, 

რომელთაც მრისხანედ იქნევდნენ.

    - წამოდით, გამოიჩინეთ ვაჟკაცობა... მაგისთვის თქვენ მოგე- 

ლისთ ძვირფასი ნადავლი, ლამაზი ქალების ქება და ალერსი! თქვენი სახელი კიდით-კიდემდე გაითქმის და თვალ-მოჟუჟუნე ქალები თქვენს ქებას წარმოსთქვამენ ნაზის ტუჩებით... თქვენ შეიქმნებით ყველასაგან თითით საჩვენებელნი!..

   - წავალთ, წავალთ! 
   - ვინც შინ დარჩება, ის ქალაჩუნა იქნება, ყველასაგან მასხა- 

რად აგდებული!.. იმას არ ექნება მოსვენება ხალხისაგან სააქაოს და საიქიოს მაღლის ღმერთისგან იქნება დასჯილი, ის ვერა ჰნახავს მაჰმადისაგან გამართულს ედემს, რომელშიაც უმშვენიერესი ქმნი- ლებანი, ნაზისა და ნარნარის ხმით, მარტო წმინდა მუსულმანებს და მამულისათვის თავდადებულებს ემსახურებიან.

  დიდხანს ილაპარაკა კიდევ მოხუცმა ვაჟკაცობის სარგებლობაზედ 

და ლაჩრების სამარცხვინო მდგომარეობაზედ; კიდევ ბევრი ეცადა, რაც შეიძლებოდა ხალხი მეტად აეღელვებინა, თუმცა ეს მეცადინე- ობა სრულიად არ ეჭირვებოდა იმათ. ბუნებით ვაჟკაცნი, ამაყნი, შეჩვეულნი თავისუფლებას, ჩეჩნელები ისეც ვერ ეხერხებოდნენ რუსებს, რომელთ მოთაურებიც თავიანთის საქციელით, თითქოს განგებ ცდილობდნენ უსამართლობის ჩადენით, რაც შეიძლებოდა, მომეტებული წინააღმდეგობა ჩამოეგდოთ ამ ორს ტომს შორის.

   ამ ადგილებში გამოუცდელი რუსები, შეუჩვეველნი ხალხის წე- 

სებს და ადათებს, იმათ შეხედულობას და სულიერ მდგომარეობას, სრულიად იკარგებოდნენ და არ იცოდნენ - საქმე საიდგან დაე- წყოთ; სრულიად სხვარიგად აღზრდილი რუსები ბევრჯერ უნებლი- ედაც აწყინებდნენ, ამზადებდნენ ჩეჩნელთ თავმოყვარეობას. მაგა- ლითად, ლოთობა ჩეჩნელებში დიდ სირცხვილად ითვლებოდა და კანონისაგანაც ჰქონდათ აღკრძალული, რუსები კი აფიცრებიდგან სალდათამდე ყოველს ჟამს ლოთობდნენ, ანგარიში ვეღარ მიეცათ თავიანთ მოქმედებაში. წამდაუწუმ ხედავდნენ სალდათებს, რომ- ლებსაც რამდენიმე კაცი მიათრევდნენ, რადგანაც, არყით გალექე- ბულთ, თითონ სიარულის თავი აღარა ჰქონდათ და გონება-დაკარ- გული ან არწყევდნენ, ან წაქცეულები შიგვე უნდა ჩაწოლილიყვნენ ამ უწმინდურებაში და იმდენი ძალა აღარ ჰქონდათ - მოჰშორე- ბოდნენ ამ ადგილს. დამეთანხმეთ, რომ ეს ყველა საკმარისი იყო, რომ თავმოყვარე ჩეჩნელებს შეჰზიზღებოდათ ამგვარი ხალხი და სრულიად დაეკარგათ იმათი პატივისცემა. ამას ემატებოდა უწმინ- დური, დაურიდებელი ლაპარაკი ქალებთან, რომელთაც ყოველ ჟამს ჰხდიდნენ თავიანთ პირუტყვულის გაშმაგების სათამაშოდ და, თუ ამგვარი მოქმედებისათვის რუსსა და ჩეჩნელს შუა წინააღმდე- გობა ჩამოვარდებოდა, საქმე საჩივრად გახდებოდა, რუსი ყოველთ- ვის გამართლებული დარჩებოდა, ჩეჩნელი კი გამტყუვნებული.

    ახლა დაუმატეთ სოფლებისა და შიგ ჭირნახულების ბუგვა და 

წვა (აუცილებელი ამგვარ ბრძოლაში) მოხუცებისა, დედაკაცებისა და ბალღების ხოცვა, და ყველა ეს ერთად მოგროვილი, ნახული და ნაგრძნობი ჩეჩნელთაგან, შეგიძლიანთ წარმოიდგინოთ, რა მტრობა- საც ჩამოაგდებდა. ვეღარა კაცობრიული მორიგება, ვეღარა საბუ- თები ვეღარ დაიჭერდა, ვეღარ შეაყენებდა იმათ გამწარებას და გაცხარებას.

    ამ გრძნობით აღელვებული ხალხი, მოწადინებული ბრძოლას და 

შუღლს, გაიფანტა იმისთვის, რომ მეორე დღეს შეკრებილიყვნენ და გაეწიათ შამილთან, იმ განთქმულს ნაიბთან, რომელიც ისე მამა- ცად ეხმარებოდა იმათ გულის მოძრაობას და ჯავრს აყრევინებდა და გულს მოაფხანინებდა განრისხებულს მტერზედ აქა-იქ დაცემით, აქა-იქ იმათზედ გამარჯვებით. ამ შევიწროვებისაგან ისინიც არ იყვნენ დაფარულნი, რომელნიც თითონ შერიგებოდნენ, და ამის- თვისაც, რასაკვირველია, ყოველ შემთხვევაში ღალატობდნენ მტრებს.

     იაგო და მისი ამხანაგები, რომელნიც ფარჩოსას იდგნენ, გულის- 

ძგერით და შურით უყურებდნენ ამ ხალხის საერთო აღელვებას, ერთობას და ერთს პირს: ღმერთს მადლობას აძლევდნენ, რომ შემ- თხვევამ ნება მისცა გადაეხადათ რუსებისთვის, რადგანაც დიამბეგის და გირგოლასთანა კაცების სისაძაგლის ჩადენას იმათ აბრალებ- დნენ. როდესაც ისინი გაბრუნდნენ შინისკენ, საიდგანაც შამილთან წასვლას აპირობდნენ, ფარჩო მიუბრუნდა იაგოს:

     - თქვენ რუსებთან ერთის სჯულისა ხართ? 
     - აბა რაი ვიცი?.. ეგრე ამბობენ, მაგრამ არ მჯერა... რაიც 

ხატები გვქონდა, სუყველაი წაგვართვეს, წმინდა ადგილებიდგან ჩამოიტანეს და საყდრებში დაჰკეტეს; დეკანოზები რომ გასულიყი- ნენ ხატთან, ორი კვირა საწმენდად უნდა გასულიყვნინ და მერმე ისე მივიდოდნენ ხატთან და ეხლა კი...

     - გაწმენდა რაი-ღა? - გააწყვეტინა ფარჩომ. 
     - ისაა, შენი ჭირიმე. რომ დეკანოზი გაშორდებოდის სოფელს, 

ხალხს, უწმინდურს აღარას შაეხებოდის, დღეში სამჯერ იბანებო- დის მდინარე წყალში და ისე ხვეწნითა და ლოცვითა მიუდგებოდის ხატს... მაშინ ხალხსაც ეშინოდა. იმის ფიცს ვერავინ გასტეხდის, მოძმეს მოძმე უყვარდის და ეხლა კი აბა რაი-ღაა?! ღვდლები პირ- საც არ იბანენ, ისე შადიან საყდრებში. რაიც საწირი შასდის, სულ თითონ ხოჭამენ, იყრიან ჯიბეში... შიგვე საყდარში ერობისთვის იგინებიან, ილანძღებიან, ჩხუბობენ დიაკვნებთან და ხალხთან, და ხალხმაც დაკარგა ხატის შიში და პატივისცემა... ისინიც არას სჩა- დიან, არავის უწყრებიან: არ ვიცი, ისინიც რუსებმა დააშინეს, თუ

     - მაშ ერთი სარწმუნეობასა არ ჰყოფილხართ, - გადაწყვეტით 

უთხრა ფარჩომ.

     - ალბათ!.. რუსის დედაკაცები ჩვენს ხატობას გარყვნილობის- 

თვის დადიან, ჩვენი დედაკაცი-კი უწმინდურად ვერ გაივლის, მაშინვე დაამიზეზებს. ზიარება, ნათლობა და ჯვარისწერა კი ერთი გვაქვს.

    - მაშ ერთი სჯული გქონიათ. 
    - არ ვიცი, და აგრე ამბობენ: მე კი არა მჯერა. 
     აქ ცოტა ხანს სიჩუმე ჩამოვარდა და მასუკან ისევ ფარჩომ დაი-  

წყო:

    - შენთვის დიამბეგს და გირგოლას დაუშავებია, იმათ რად არ 

გადაუხდი, რუსებმა რაი დაგიშავეს?

    - აბაიმე! - გაიკვირვა იაგომ: - რუსებისაგან არ არიან ისინი 

დაყენებულნი? იმათგან არ მიეცათ იმათ ძალა?.. თუ რუსები არ ყო- ფილიყვნენ, გირგოლაი საით მოიტანდა ჩემზედ ძალას? თითონ რომ შესძლებოდა, თემი როდის გაუშვებდა? - აუხსნა იაგომ. - დიამ- ბეგი! დიამბეგი საით მოვიდა, რას გვიცნობს. რაი იცის ჩვენი ამბა- ვი? ენა იმას არ ესმის ჩვენი და ჩვეულება!.. რაიც გირგოლასთანა კაცებს უნდა, ისინიც იმას ჩაიდენენ, და ქვეყანაზედ გირგოლასთანა კაცი კი არ დაილევის.

    - მართალი ხარ, ღთის მადლმა! ძნელი ყოფილა თქვენი საქმე. 
    - ოჰ, ოჰ, ოჰ, ოჰ! - მოხევემ მწარედ გაიქნია თავი: - ძნელია, 

ძნელი! ღთის მადლმა, აღარ გვეცხოვრების!

    იმათ ყველაზედ გვიან მიაღწივეს თავიანთ სახლს, რადგანაც 

გზაში დაშორდნენ დანარჩენებს და მოდიოდნენ სვენებ-სვენებით და მუსაიფით. სოფელში ჯერ არ დაეძინათ, არ დაწოლილიყვნენ, რად- განაც ხატობას გამხიარულებულნი ჯერ კიდევ ვერ მოქანცული- ყვნენ და არ მოჰბეზრებოდათ მტაშ-ფანდურა".

   -  ჩვენ სატაშ-ფანდუროდ აღარა გვცალიან, - უთხრა ფარჩომ 
   - დაწექით, ეხლავ დაიძინეთ და ხვალ ღმერთი ვახსენოთ. 
   - ლაშქართან ერთად თუ არ წავალთ? - იკითხა კობამ. 
   - არა, იმათ გალაშკაში შეუერთდებით. 
   - მაშ ჩვენ მარტონი წავალთ? საით? 
   - ჩვენ სახელი უნდა გავიკეთოთ და ისე მივიდეთ შამილთან. 

თუ ეგრე მივედით, სირცხვილიცაა.

    - მართალია, ლომისის მადლმა! ჩვენი კაცობის გეში უნდა მი- 

ვიტანოთ, - დაუმატა ეფხიამ.

    - მაი, ფარჩო, ჩვენ ლაშქარს სულაც ნუ გავერევით. - დაიწყო 

იაგომ: - ჩვენთვის შევყაროთ ცალკე ჩვენის გუნების ბიჭები და იმათთან ერთად, როგორც საჭიროდ დავინახოთ, ისე მოვიქცეთ. რას იტყვით, ვაჟებო? - მიუბრუნდა ამხანაგებს.

    - საითაც შენ - ჩვენც იქით წამოვალთ, შენი კვნესა-მე! - უპა- 

სუხა ეფხიამ.

     - ჰაი, ჰაი, რომ იქით წამოვალთ! - დაუმატა კობამ. - 
     - ჯერ გავემგზავრნეთ და მერმე, რასაც ღმერთი ჩაგვაგონებს, 

ის იქნების - ღმერთის ნებას კაცი ვერ წაუვა.

     - ვერა, ღთის მადლმა! - დაემოწმნენ ქართველები. 
     - მაშ ხვალა, რაღა? იკითხა იაგომ. რომელიც ძლივს განთა- 

ვისუფლებულიყო ჭრილობისაგან და ისევ ომის სურვილით ინთე- ბოდა.

    - ხვალ, ხვალ! - უპასუხა ფარჩომ: - გათენებისას ყველანი სამ 

ბუჩქთან, სამაშკას ტყის გვერდით რომ არის, იქ შევიყარნეთ და,იქ გარდავსწყვიტოთ, საითაც წავალთ... მე კი ამაღამვე სხვა სოფელში უნდა გავიდე.

     - აგრე, - უპასუხეს სამმა ამხანაგმა, გამოესალმნენ მასპინძელს 

და შევიდნენ სასტუმროში, სადაც ქალებს რბილი ქვეშსაგები გაე- შალათ.

     ქართველები მიეყარნენ და ცოტა ლაპარაკის შემდეგ, რომელიც 

შეეხებოდა იმათ მომავალს მგზავრობას, დაიძინეს.

     გარეთ კი აღელვებული ხალხი დადიოდა სიმღერით და ღმერთის 

დიდებით.

      ისინი გროვდებოდნენ ხან ერთს ადგილს. ხან მეორეს და პირობას 

სდებდნენ, რარიგად წასულიყვნენ შამილთან. ვინ აერჩიათ უფრო- სად, ვინ იმის შემწედ და ვინ დარჩენილიყო მხოლოდ უბრალო მე- ომრად. ამ ღამესვე ბევრი ყმაწვილი კაცი დაღონებულის და შეწუ- ხებულის სახით ესალმებოდა თავის სატრფოს, რომელსაცა სტოვებ- და მარტოდ, სთმობდა იმისს ალერსს სამშობლოს გულისთვის და, ვინ იცის ბრძოლიდგან დაბრუნდებოდა-ღა?.. და, თუ დაბრუნდე- ბოდა, არ ჰპოვებდა თავის თვალ-ჟუჟუნას გულს შეცვლილს?..

     მზემ წვერი ამოჰყო და სუნჯის ტყის ფოთლები მოჰფინა ოქროს- 

ფერად. აქამდისინ გაჩუმებული ბუნება თითქოს ღიმილით მიეგება მოღიმარს მნათობს. ყველა ცხოველი გრძნობდა, რომ ის ცოცხალია და მისთვის ეძლეოდა თავისუფალს მხიარულებას, თვით უძრავნი ყვავილნიც კი თითქოს შეინძრნენ. გადიშალნენ, იცვალეს მკრთა- ლი ფერი და ღამის ნამით გაღორძინებულნი, სწრაფად გაცხოველ- დნენ, რათა უმანკო სურნელთ, ნაზად და კეკლუცად მზისკენ მიექ- ციათ თავიანთი ნაზი სჭხე. გაუმაძღარი და შეუბრალებელი შუქი მოუსვენრად დაძვრებოდა ხლართულ ფურცლებ შუა, რათა თვალი შეეკრა იმათთვის და დამტკბარიყო სიამოვნებით. წყარო ანკარა და წმინდა, როგორც ცის ნამი, წყნარად ჩამოჩხრიალებდა და უალერ- სებდა ერთმანეთის მოარშიყე ბუნების ქმნილებათ. მოუსვენარი ფუტკარი, გამოსული დილის სამუშაოზედ, არ კმაყოფილდებოდა ერთის ადგალით. იმას იზიდავდნენ სხვადასხვა სურნელები თავიან- თის სიკეკლუცით და სინაზით, რომელნიც ათასფერად შეხამებუ- ლიყვნენ.

     ერთბაშად ამ საერთო გარმონიას შეუერთდა ხმელი წიწკების 

მტვრევის ხმა: აშკარადა სჩანდა, რომ რაღაცა სულდგმული გამოსუ- ლიყო ამ ადგილებში, - უთუოდ იმასაც უნდოდა დამტკბარიყო ბუ- ნების საერთო მოწყობილის მშვენიერებით. ამისთვის იზრუნა ბუ- ნებამ, ამისთვის ეცადა, ამისთვის შეამკო დედამიწა, რომ სულდგ- მულთ ყოველივე ნეტარებით ისიამოვნონ, ისარგებლონ.

     არ გამოვიდა რამდენიმე ხანი, როდესაც სამი კაცი წყნარად და 

ფრთხილად. თვალიერებით გამოჩნდნენ: ისინი დამწკრივებულნი ერთმანეთს მოსდევდნენ: იმათი შეიარაღება და სამგზავრო ტანისა- მოსი ამტკიცებდა, რომ ისინი შორს გზას უნდა გამგზავრებულიყვნენ.

    როდესაც ისინი ტყის ნაპირს მოახლოვდნენ, მოწინავემ ხელით 

ანიშნა, უკანები შესდგნენ და თითონ კი სიფრთხილით მიახლოვდა ტყის ნაპირს, საიდგანაც დაუწყო თვალიერება წინ დაცემულს ტრი- ალს მინდორს. ტყის შორი-ახლოდ მოჩანდა სამკუთხად ბუჩქები, რომელთ შუაც რჩებოდა კეკლუცი სამკუთხივე პატარა მინდორი. სწორედ ამ ალაგს ჩასცივებოდა ახალმოსული და უყურებდა.

     იმან იქ უთუოდ ვიღაცანი გაარჩია, რადგანაც პირში ჩაიდო ორი 

თითი და სამჯერ ძალზედ დაუსტვინა. ამ ხმაზედ ორი შეიარაღებუ- ლი კაცი გამოვიდა, რომელთა შორის ერთში ფარჩოს იცნობდით, და ხმამაღლა დაიძახა:

    - აქ გამოდით, იაგო: რაი მოგივიდათ ამდენს ხანს? 
    ტყეში მყოფნი გამოვიდნენ და მიესალმნენ იქ მყოფებს. 
    -  რად დაიგვიანეთ? - იკითხა კიდევ ფარჩომ. 
    - რაი ვიცი, აბა, არსად მივბრუნებულვართ კია და, - უპასუხა 

იაგომ.

    - ელბერდ, დაურთე მწვადები, - მიბრუნდა ფარჩო თავის ამხა- 

ნაგს და თითონ კი წაჰყვა იაგოს და მის ამხანაგებს წყაროზედ, რად- განაც ნამგზავრებს ხელ-პირის დაბანა უნდოდაო.

    - აქ ვჭამოთ პური, დავისვენოთ კოტა და გავუდგეთ გზას,- 

უთხრა ფარჩომ, როდესაც ქართველებმა პირი გაიგრილეს ცივის წყლით.

    -  კარგი იქნება, ცოტა კიდეც აგრილდების, - უპასუხა იაგომ. 
    - აქ სახემწიფო გზასთანაც ახლო ვართ და ტყესთანაც, თუ 

შვგვხვდა რამე, კიდეც ვიხელთოთ.

   - აგრე, - იყო ისევ პასუხი და მესაუბრენი შევიდნენ ბუჩქებს 

შუა.

   მგზავრები საჩქაროდ შენაყრდნენ და წინა-დღეებიდგანვე დაქან- 

ცულნი მიეყარნენ, ვისაც სად შეხვდათ. მარტო ელბერდ არ დაწვა, რადგანაც ამხანაგებს ყარაულობა ეჭირვებოდა, რათა უცაბედად თავს არავინ წარმოსდგომოდათ.

   სანამ ესენი ამ განსვენებაში იქნებიან, მეტი არ იქნება გაგაცნოთ 

ეს ახალი პირი, რომელიც შემდეგში არა მცირედ მონაწილეობას მიიღებს ჩვენს მოთხრობაში.

   ელბერდ იყო ოცდაათს წელს მიღწეული, ტანადი და მხარბეჭ- 

გადგმული ვაჟკაცი: იმას დიდი ხანია, რაც თოფი აეღო ხელში და ხან მარტო, ხან რამდენიმე ამხანაგით დაეხეტებოდნენ იმ გზებზედ, სადაც მოძრაობდა რუსის ჯარი. პატიოსანი, გულადი და ვაჟკაცი ელბერდ წუთით-წუთს და მოუთმენლად ელოდა ხოლმე, რომ დას- ცემოდა გაუბრთხილებელს მგზავრს რუსებს, გაეცარცვა ისინი, მოე- ტაცნა საქონელი, ცხენები და, თუ მოხერხდებოდა, თითონ კაცებიც და ტყვედ გაეგზავნა შამილთან: ან კიდევ შეჰხვდებოდა ვისმე გამო პარულს, გამოქცეულს შერიგებულთაგანს, ან სალდათებს, რომელ- ნიც დაწუხებულნი აფიცრების მკაცრის საქციელით და მოპყრო- ბით, წამდაუწუმ თავს ირჩენდნენ შამილთან გახიზნებით, ის გზას უჩვენებდა. ამგვარი ხალხი, რასაკვირველია, შამილისაგანაც დიდის სიხარულით მიიღებოდა, რადგანაც ისინიც თავგანწირვით იბრძოდ- ნენ და ზოგთ ზარბაზნების მოვლაც იცოდნენ, და ამგვარი მცოდნე ხალხი კი ასე ეჭირვებოდა იმას. მაშასადამე, ელბერდი ერთი ისეთი სასარგებლო კაცთაგანი იყო ამ ბრძოლების დროს, რომელსაც ყვე- ლანი, და შამილი განსაკუთრებით, აფასებდა.

    ელბერდი იცნობდა ყველას, ყველგან ძმადნაფიცები და მეგობრე- 

ბი ჰყვანდა, ყველას იმასთან საქმე, ჰქონდა ურიცხვი შემთხვევების გამო მოსაზრება იქამდინ გახსნოდა, რომ რაც უნდა გაჭირვება შეჰხვედრიყო, სწრაფად მოისაზრებდა, თუ როგორ გამოსულიყო საშიშს და უსიამოვნო მდგომარეობიდგან.

    ის ათასჯერ ყოფილა მომწყგვდეული და სწორედ იმ დროს, რო- 

დესაც დარწმუნებულან, რომ დაიჭირეს, ჩაჰკლავენ ძაღლივით, ელბერდ ერთბაშად და მოულოდნელად ხელიდგან გაუსხლტებოდა, ქაჯსავით გაჰქრებოდა და პირდაღებულს რუსებს გაკვირვებით ხე- ლებს გააშლევინებდა.

    ის ყველგან იპოვიდა გზას, ყველგან გაძვრებოდა, ყველგან გამოს- 

ჩხრეკდა საშუალებას და მით სანატრელი გზის მჩვენებელი და ამ- ხანაგი იყო ამ არეულობის დროს, როდესაც ათასობით სახლკარგა- დამწვარნი წარმოუთქმელის წადილით გულში და თავშეუწყალებ- ლად მტრის გადახდევინებას დაეძებდნენ თითონ ელბერდიც როდე- საც დამშვიდებული მემამულე იყო, ჰყვანდა ცოლი, პატარა შვილი და სცხოვრობდა ტყეში გამარტოებით, რადგანაც ფუტკარი გაეჩინა და იმათ უვლიდა: მაგრამ ერთს დღეს დაეცნენ ამ ადგილს რუსები, გადუწვეს სახლი, რომელშიაც ჩაიწვა იმის პატარა შვილი, ცოლი წაიყვანეს ტყვედ და თითონ ელბერდი კი რაღაცა მანქანებით, დაჭ- რილი რამდენიმე ადგილს, გაექცათ. ამ დღიდგან მოსწადდა იმას შურისძიება, აიღო თოფი ხელში და ბევრს აუტირა დედა, ბევრს შეუღება პერანგი სისხლის ფერად.

    ელბერდ გაჰყურებდა გზას, და ამ ყურებაში კარგა ხანმა გაიარა, 

როდესაც საღამოს პირობას მტვერი ავარდა გზის ერთს მხარეს ის დააცქერდა და უკანასკნელს მზის სხივებზედ აშკარად გაარჩია ყაზა- ხის ჯარი, რომელთაც წინ მოუძღოდა რამდენიმე აფიცერი. იმას მაშინვე გული აუცახცახა სურვილმა, რომ რამდენიმე კაცი გამოიგ- ლიჯა ამ ხალხისაგან. იმან მოათვალიერა ადგილი და შეამჩნივა, რომ იმაო და ყაზახებს შუა ჩამოდიოდა დიდი ხევი: წარსული ავდრის გამო წყალი აღელვებულიყო და თან მოჰქონდა აუარებელი კუნძები, რომლებსაც ჩხირსავით აბრუნებდა. ტყე ერთს ადგილს წყლამდინ ჩამოდიოდა და წყლის პირს პატარა ჭალა გადაშლილიყო: ამ ჭალის პირდაპირ, გაღმა, მოჩანდა რამდენიმი ბუჩქები, თითქოს განგებ ვისმე ჩაეყარა პატარა ბილიკის ნაპირებზედ, რომელიც უთუოდ წყლის დასალევ გზად ჩამოდიოდა. როდესაც ყველა ეს მოათვალიე- რა, იმან ისევ ჯარს გაჰხედა, რომელიც, დარწმუნებული უშიშარს მდგომარეობაში, რადგანაც ეს ადგილი ვლადიკავკაზს არ იყო დაშო- რებული, სრულიად უზრუნველად მოდიოდა. იმათ არავითარი, ამ- გვარს მგზავრობაში საჭირო, სიფრთხილე არ მიეღოთ. ელბერდმა გაიღიმა რამდენჯერმე და სიამოვნებით ჩაიცინა, ეტყობოდა რაღაცა მოსაზრება მოუვიდა თავში. ის მივიდა საჩქაროდ თავის ამხანაგებ- თან და გამოაღვიძა ისინი.

    - რა ამბავია? - იკითხეს ამათ. 
    -  აგერ, - გაიშვირა ხელი ჯარისკენ. 
    ყველამ მიიხედა იქით და დაინახა ყაზახები. 
   - თუ სავაჟკაცოდა ხართ წამოსულნი, შემთხვევასაც ღმერთი 

გაძლევსთ...

   - აქედგან ვესროლოთ? - იკითხა ფარჩომ. 
   - აქედგან მეტად შორია, რას გავაწყობთ? - დაუმატა იაგომ. 
   - აქედგან ტყვიაც ვერ მისწვდება. გაღმა ჭალაში უნდა გავი- 

დეთ, - გარდაწყვეტით უთხრა ელბერდმა.

    ყველას მოეწონა ეს აზრი. 
   - წყალში საით გავიდეთ? - ცოტა სიჩუმის შემდეგ იკითხა 

ფარჩომ.

    ა-იქ ხიდი არის, - უპასუხა ელბერდმა და მოუბრუნდა და- 

ნარჩენებს: - ნუღარ ზოზინობთ, დაგვიგვიანდება.

   - ჩვენ მზადა ვართ, - იყო საერთო პასუხი. 
   ამხანაგებმა ღმერთის სახელი ახსენეს, ქრისტიანებმა პირჯვარი 

გადაიწერეს და ილბერდის წინამძღოლობით გასწიეს ჭალისაკენ ისინი მალვით და შეუმჩნევლად გავიდნენ გაღმა, შევიდნენ ბუჩქებ- ში და ამოირჩივეს ადგილი ისე, რამდენადაც სახერხო იყო სასრო- ლად.

    გზისა და იმათ შუა სულ არ იქნებოდა სამოც-ოთხმოცი საჟენი 

და ელოდნენ უფრო მოახლოვებას. როდესაც ამხანაგები დააბინავა ელბერდმა, თითონ მაშინვე სადღაც წავიდა და იქამდისინ არ დაბ- რუნებულა, სანამ ყაზახები ჩასაფრებულებს არ გაუსწორდნენ, ის- იყო თოფები მოიმარჯვეს მეომრებმა და ნიშანში იღებდნენ ყაზახებს. როდესაც ელბერდმა ერთბაშად წასჩურჩულა:

   - არ ესროლოთ, არ ესროლოთ!          
   - რაი ამბავია? - ჰკითხეს გაკვირვებულმა ამხანაგებმა. 
   - აგერ. - მოკლედ უპასუხა იმან და გაიშვირა ხელი მომავლე- 

ბისაკენ.

    ყველამ მიიხედა იქით და დაინახეს. რომ სამი აფიცერი გამო- 

ცალკევდა ჯარს და დაადგნენ წყლის ბილიკს. იმათ უთუოდ უნდო- დათ ესარგებლათ წყალის სიახლოვით და დაელევინებინათ ცხენე- ბისთვის წყალი.

     ისინი მოდიოდნენ უზრუნველად, სიცილით და მხიარულად, რად- 

განაც დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ აქ მშვიდობიანს ადგილს იყვ- ნენ და ფიქრი არაფრისა ჰქონდათ.

     სამთავეს სახე დარუმბებოდათ წარსულს ღამეს ბახუსთან მუსა- 

იფის გამო. ისინი იქამდინ მოახლოვდნენ მყარაულებლებს, რომ აშ- კარად მოისმოდა იმათი ლაპარაკი.

     აფიცრები ლაპარაკობდნენ თავიანთ ჩეჩნელთ სოფელ აჩლიყში 

ყოფნასა და იქ დროს გატარებაზედ.

     - მე მომცეს სადგურად, - დაიწყო ერთმა, - ერთი ჩეჩნელის 

სახლი... ისეთი მშვენიერი ცოლი ჰყვანდა, ისეთი, რომ რაღა გითხ- რათ!.. ტანადი, თვალაღი, ყმაწვილი - თითქმის ბავშვი!.. თვალებიდ- გან სულ ცეცხლს აფრქვევდა.. მე დავუწყე არშიყობა, ისიც იცინო- და და მე დავრწმუნდი, რომ იმასაც მოვწონდი, მაგრამ დრო ვერ ჩაგვეგდო ხელში - ქმარი არა შორდებოდა... ერთს საღამოს ამხანა- გები შეიყარნენ ჩემთან, გადავკარით კარგად, ყველანი ჩემს სახლის პატრონის ცოლს შემომნატროდნენ და დამცინოდნენ, რომ აქამდინ ვერა გავაწყე-რა. ბოლოს სტუმრობა დაიშალა, მე დავრჩი მარტოკა... სახლის პატრონი კაცი შინ არ იყო და მე საუკეთესოდ დავინახე ეს საღამო, ქალს გავვარშიყებოდი... შევიპარე იმის სახლში, მაგრამ ქალმა ყვირილი გააბა და ერთბაშად შემოვარდა იმის ქმარი, რომე- ლიც დაბრუნებულიყო და გარეთ ცხენს უვლიდა. კიდევ კარგი, რომ იარაღი არ გაჰყოლოდა თან, და სალდათები კი ახლოს იყვნენ, ყარა- ულად დადიოდნენ და ხმაურობაზედ შემოცვივდნენ, თორემ სწო- რედ ხანჯალზედ ამაგებდა ის პირუტყვი!..

    - და, რასაკვირველია, ისინი ისეთი ველური ხალხია, რომ იმათ- 

გან ყველა დაიჯერება! - ჩაურთო სიტყვა მეორემ.

    - პეტრ ნიკოლაევიჩ! ნუ უშლით, გაათავოს, - დაუმატა მესამემ, 

რომელიც ნერწყვის ყლაპვით ყურს უგდებდა ამხანაგის ცინიკურს ლაპარაკს და თავისთვისაც ნატრობდა ბედნიერს შემთხვევას.

    - ახ! უკაცრავად. მერე? 
    - მერე რა? დაიჭირეს ჩეჩნელი, დაინიშნა გამოძიება და რამ- 

დენიმე დღის შემდეგ ჩამოაღრჩეს, როგორც მოღალატე, რომელმაც მოიწადინა აფიცრის სიკვდილი.

    - ახიც იყო იმ ავაზაკზედ! - მოუწონეს იმას. 
    - რამდენსაც მეტს ჩამოაღრჩობენ მაგ ქურდებს, იმდენად უკე- 

თესი იქნება, - დაუმატა მეორემ.

    - ცოლი რაღა იქნა? - იკითხა პირვვლმა. 
    - ცოლი? - ღიმილით უპასუხა მოამბემ: - ცოლი ჩემს ხელთ არ 

იყო?.. ის ჯერ დავაჭერინე, მერმე, ჩემო ბატონო... აი, აქ ავალ - ვინოთ ცხენებს წყალი, პეტრ ნიკოლაევიჩ! - ერთბაშად შესცვალა საუბარი მოლაპარაკემ, რადგანაც წყალს მიახლოვდნენ და შერცხვა ცილის წამებისა.

     მოწყურებული ცხენები წყალს დაეწაფნენ და, რადგანაც წარსუ- 

ლი დღის სიცხეს ისინი მეტად გაეხურებინა, გაუმაძღრად სვამდნენ.

     მზე ჩქარა ჩადიოდა და ხეების ჩრდილი უსწორმასწორად და 

გრძლად დედამიწას ათას-გვარ სახედ ეცემოდნენ.

     - ეხლა რომ აქ ჩეჩნელები გაგვიჩნდნენ! - ერთბაშად წამოიძახა 

ერთმა აფიცერმა.

     - არც ეგეთი გულადები არიან, - უპასუხა მეორემ. 

. - მოვიდნენ და ვაჩვენებთ თამაშას, - დაიტრაბახა მესამემ.

     ესენი ამ საუბარში იყვნენ, როდესაც ხუთი მეგობარი წყნარად 

ეპარებოდნენ იმათ და ისე ახლო მისულიყვნენ, რომ ერთის გადახ- ტომით აფიცრების ხელის გავლება შეეძლოთ.

     ცხენებმა დალიეს წყალი, აიღეს თავი და, რა გამობრუნდნენ, 

დამალულნი მთიელნი მარდად გადახტნენ, თითო ხელი წაავლეს ცხენის ჯილავებს, თითოთიც დამბაჩები დაუმეზნეს. შეშინებულმა აფიცრებმა პირი დააღეს დასაყვირებლად: შიშს მწარედ დაეპრანჭა იმათი სახე.

     - კრინტი, თორემ მოვიდა თქვენი აღსასრული! - დასჭყივლა 

იაგომ.

     - დაყარეთ იარაღი! - უბრძანა ფარჩომ. 
     აფიცრები მზად იყვნენ აღესრულებინათ ეს ბრძანება, მაგრამ ში- 

შისაგან იქამდინ დაფანტულიყვნენ, რომ აღარ იცოდნენ რა ექმნათ, ან როგორ მოქცეულიყვნენ.

     - მოდით, შემოხსენით იარაღი, - დაუძახა ელბერდმა იმ ორს 

ამხანაგთ, რომელთაც თოფები გაშიშვლებული ეჭირათ და ისე იყვ- ნენ.

     კობა და მთიული მისცვივდნენ ბრძანების შესასრულებლად. 

იმათ შემოხსნეს ხრმლები, დამბაჩები, გაუძღვნენ წინ და წაიყვანეს.7

7 ÀÌ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÆÄà ÉáÉËÄ ÆÉÓÄÒÌÀÍÉÓ ÈáÆÖËÄÁÀ, ÍÀßÉËÉ ÌÄÏÒÄ.

     ჯარმა მხოლოდ მაშინ შეამჩნივა თავიანთი აფიცრების მდგომა- 

რეობა, როდესაც ისინი გაღმა გაიყვანეს, გაიარეს ჭალა და გავიდნენ მინდორზედ, მაგრამ საშველად გვიან-ღა იყო, სანამ მდევარი ხევს გავიდოდა, მანამ მთიელებმა ტყეში შეასწრეს, იქ ძებნა კი უბრალო შრომა და ამასთანავე საშიშიც იყო.

   ჯარი დაბრუნდა დაღონებული, შეწუხებული და დარცხვენილი. 

იმ საყვედურის გარეთ, რომელსაც უფროსებისაგან მოელოდნენ, სირცხვილიც არ უსვენებდათ, რადგანაც მთელს კავკასიის ჯარში თითით საჩვენებელნი გახდებოდნენ: დღით, მინდორზედ, მთელი ჯა- რის თვალ-წინიდგან სამი აფიცერი მოსტაცეს!.. მართლა, რომ ღირდა რაზედ დაღონებულიყვნენ!

   ესენი ამ მწუხარებაში იყვნენ და გულის კანკალით უახლოვდე- 

ბოდნენ ვლადიკავკასს, როდესაც ჩვენმა სტუმრებმა მიაღწივეს გა- ლაშკის მახლობლად ერთს მინდორს.

   - გათენებამდინ ბვვრი აღარ დარჩა, - დაიწყო ელბერდმა და 

შესდგა.

   - მერე? - იკითხა ფარჩომ. 
   - აქ დავისვენოთ და ხვალ დილით გალაშკას გავალთ, თორემ 

ამ შუაღამისას ვის კარს მივადგეთ?

    - რას იტყვი, იაგო? -  ჰკითხა ფარჩომ. 
    -  აბა მე რაი ვიცი? ჩვენ თქვენი სტუმრები ვართ, რაც გინდათ, 

ისა ჰქენით.

    - მაშ ეგრე ვქმნათ, როგორც ელბერდ გვირჩევს. 
    ყველანი დათანხმდნენ, ჩამოსვეს ცხენებიდგან აფიცრები, შეუკ- 

რეს მაგრად ხელ-ფეხი, რომ გაქცევა ვერ გაებედნათ, და მიჰყარეს ერთი ხის ძირს.

    - კობაუ, - უთხრა ფარჩომ, - თვალ-ყური დაიჭირე, უბრა- 

ლოდ კი ნურას აწყენინებ: გიაურები არიან, მაგრამ მაინც კაცებია... მხოლოდ, თუ გაქცევა მოიწადა ვინმემ, როგორც ძაღლს, ისე ნუ დაინდობ.

   - აგრე, - მოკლედ უპასუხა კობამ. 
   - ჩვენ კი შეშას მოვაგროვებთ. 
    კობა მოუდგა ტყვეებს, დანარჩენები გაიფანტნენ ტყეში, ჩქარა 

მოაგროვეს ჩინჩხვარი და მოიტანეს კუნძები. არ გაიარა რამოდენიმე წუთმა, როდესაც მოისმა ტყრშიალი, დაგუგუნდა ცეცხლი და იქაუ- რობა გაანათა წითელმა შუქმა.

    საზოგადოდ იმ ადგილებში დღეები თუმცა მეტად ცხელი იცის, 

მაგრამ ღამე ყინულიანი მთები და ნოტიო ადგილი ისეთს სიოს უშ- ვებს, რომ ცეცხლს ერთი ათად ემატება ფასი და ღირსება. ამხანა- გები ყისინა8 წამოგდებულნი შემოუსხდნენ გარს; ეფხიამ მოიტანა

8 ÚÉÓÉÍÀ – ÐËÄÃÉÓ ÌÀÂÅÀÒÉ ÛÀËÉÓ ßÀÌÏÓÀÓáÀÌÉ. ÄÓ ÏÈá-ÊÖÈáÉ ßÀÌÏÓÀÓáÀÌÉ, ÈÁÉËÉ ÃÀ ÌÓÖÁÖØÉ, Ö×ÒÏ ÓÀÁÍÓÀ äÂÀÅÓ, ÓÀÍÀÌ ÓáÅÀ ÔÀÍÈÓÀÝÌÄËÓ. გუდა, ამოიღო ვახშამი და ყველანი მოუსხდნენ გარშემო.

    იმათ ჩქარა შეჭამეს პური, როგორც მგზავრებმა, რომელ- 

ნიც დროს დაკარგვას დაჩვეულნი არ არიან, ერთი მოუყენეს ყარა- ულად ტყვეებს და დანარჩენები მიწვნენ, ვისაც სად შეჰხვ- დათ...

   დანარჩენი ღამე იმათ გაატარეს მშვიდობიანად და გათენებასთან 

ერთად გაუდგნენ გზას, რათა გასულიყვნენ სოფელს გალაშკას, საიდ- განაც შამილთან გამგზავრებას აპირობდნენ.

    როდესაც ამ სოფელში შევიდნენ, მზეს კარგად მოეარა, მაგრამ 

საკვირველი ეს იყო, რომ ხალხი არსადა სჩანდა, რადგანაც იმათ მისვლაზედ მარტო პატარა ბიჭები მოეგებნენ, რომელნიც გაოცებით შეჰყურებდნენ რუსებს. დანარჩენები გამორბოდნენ, რომ ჩქარა შეერთებოდნენ თავიანთ სოფლის ბიჭებს და იმათთან ერთად მიე- ღოთ მონაწილეობა ამ საერთო სიხარულში.

    დიდი თუ პატარა მოსვლის უმალ მარჯვენა ხელის აქნევით 

უძახდა:

    - მარშიოლ! (გზა მშვიდობისა!) - მიდგებოდნენ იქით, დაიწყებ- 

დნენ ჩურჩულს და თითით რუსებზე ჩვენებას...

    სოფლის ბოლოს ერთი უფრო მოზრდილი ახალგაზრდა შემოჰ- 

ხვდათ იმათ და მისალმების შემდეგ ფარჩომა ჰკითხა:

    - ბალღო! რაი ამბავია, რომ სოფელში კაცი არავინ სჩანს? 
    - ვისაც იარაღის ზიდვის თავი ჰქონდა, ყველანი შამილთან წა- 

ვიდნენ... იქ გიაურებს ეჩხუბებიან. ასე ამბობენ, რომ წელს შამილმა გიაურები სულ უნდა გასწყვიტოსო...

    - მაშ სოფელში კაცი არვინ არის? 
    - მარტო მოხუცებულები და ავადმ.ოფები არიან, ისინიც ტყეში წავიდნენ შეშობ. 
    - ყველანი ერთად? 
    - ღმერთმანი, ყველანი!.. იმ დღეს ერთი კაცი წავიდა ტყეში და 

ვიღამაც მოჰკლა, ამბობენ - გიაურები იყვნენო. ეხლა მარტო კაცი ვეღარ დადის სამუშაოზედ, სულ სოფლობით და იარაღით დადიან.

     ისინი გაუსწორდნენ სოფლის დასაწყისში პირველ სახლს, რო- 

დესაც ბალღმა ჰკითხა:

     - მასპინძელი არა გყავსთ? 
     - არა, - მისცეს პასუხი. 
     - აი, ჩვენი სახლი, ჩვენსა წამოდით. 
     - შენ ვისი ბალღი ხარ? 
     - ენდრე მალსაგისა... ისიც საომრად არის, ჩემი ორი უფროსი  

ძმაც იქ არიან.

    ამ ლაპაკის დროს სახლიდგან გამოვიდა შუახნის, მშვენიერი 

სახის მქონე დედაკაცი და მშვიდობა უთხრა მგზავრებს.

    - აი, დედაჩემი, - უთხრა ბიჭმა და მიუბრუნდა დედას: 
    - აი, სტუმრები არიან, მასპინძელი არა ჰყავსთ და ჩვენსა კი 

არ მოდიან.

    - სტუმარი ღვთისაა, წამოდით, მალსაგიანთ სახლის კარი თავის 

დღეში სტუმარს არ დაჰკეტია.

    - მასპინძელი შინ არაა, - წასჩურჩულა კობამ ფარჩოს, მაგრამ 

დედაკაცმა ყური მოჰკრა და,უპასუხა:

    - ენდრი შინ არაა, მაგრამ განა სახლი ზურგთ აიკიდა და თან 

წაიღო?.. რაცა გვაქვს, ღვთისაგან გვაქვს მოცემული, და სტუმარიც ღვთისაა... გამოიარეთ.

   სტუმრებმა უარი ვეღარ უთხრეს ამ გულწრფელ პატიჟზედ 

და შევიდნენ მშვენიერად დაგვილ-დაწმენდილს ეზოში, რომელ- შიაც გაცალკევებით იდგა ისეთივე წმინდად გალესილი სას- ტუმრო.

   სტუმრებს მიესალმნენ, ჩამოართვეს ცხენები და შეიყვანეს 

ოთახში, სადაც ერთკენ მხარ-ძირიდგან ზეითამდინ აგებული საბან- გობანი და ბალიშები მნახველს გააკვირვებდა: მეორე მხარეს იდგა განიერი ტახტი ადგილობრივ მომზადებული, ჭილობებ მოფენილი: მესამე მხარეს მოჩანდა ირმის გაჭიმული მთელი, თავარიელა თან- გატანებული ტყავი ნამაზისთვის; იქავე ალთაფა და ტაშტი იმავე სა- ჭიროებისთვის. კიდევ რამდენიმე სინი და ლანგარი სპილენძისა იქავე გვერდით ეკიდა, და გამოღებულს თახჩაში ეწყო წმინდად გაკრია- ლებული სამოვარი თავის იარაღით: მეოთხე მხარეს დაინახავდით .ფანჯარას. ბუხარს და კარებს: ოთახი - წმინდად გალესილი და გატკეპნილი, ისე რომ ქვის პოლი გეგონებოდათ.

   შესვლის უმალ ოთახში შემოვიდა მშვენიერის სახის მქონე მო- 

ღიმარი ყმაწვილი ქალი, მიესალმა სტუმრებს და თავის ხელით შე- მოხსნა იარაღი, რომელიც ისე რიგად ჩამოჰკიდა ბოძის კაპებზედ, რომ ადვილად აღება შესძლებოდათ პატრონებს, თუ დასჭირდებო- დათ რისთვისმე.

   სტუმრები დასხა ქალმა, დაჰხადა ფეხთ და გაანთო ცეცხლი, ეს 

მასპინძლის გულ-უხვობის და მხიარულების ნიშანი.

   - ქალო, შენ ლამაზი ხარ და სახელიც შესაშვენი გექნება... 

გვითხარ - რაი გქვიან?

   - მე გონჯი ვარ,- სიცილით და კეკლუცობით უპასუხა იმან:- 

და სახელიც ეგეთივე გონჯი მაქვს

   - ჩვენც კარგად ვიცით ავისა და კარგის გარჩევა, რაი გქვიან? 
   - ბელჰანა.9 
   - ღმერთს არ მოეტყუვება, არ შემცდარა მაგის დამრქმევი! - 

წამოიძახა ფარჩომ.

    არ გაიარა რამდენიმე წუთმა ამ მხიარულს ლაპარაკში, როდესაც 

შემოვიდნენ რამდენიმე ყმაწვილი ქალები, რომელთაც დაიწყეს სიმ- ღერა-თამაშობა და შექება სტუმრებისა, რომელთაც ულოცავდნენ

9 ÜÄÒØÄÆÖËÀà – ãÄÉÒÀÍÉ. სამი აფიცრის დატყვევებას, თუმცა ზრდილობა ნებას არ აძლევდა ეს უკანასკნელები, როგორც უბედურები მასხარად აეგდოთ.

    ტყვეებს ყველანი ისე ექცეოდნენ, როგორც სტუმრებს10 და ყო- 

ველის ღონისძიებით სცდილობდნენ არ შეჰხებოდნენ იმათ კაცობას, იმათ პირადობას, რადგანაც ამგვარს მდგომარეობაში მყოფი ადამია- ნის მასხარად აგდება არ ეთანხმებოდა იმათ შეხედულობას. კაცი უბედურია, იმას რაღა დაცინება, დამდაბლება ეჭივრება? ყველას ესმოდა, ჰქონდა მხედველობაში ეს და კიდეც იმისთვის ექცეოდნენ ისე ზრდილობიანად.

    ამ დროს გატარებაში იყვნენ, როდესაც სტუმრებს ხელები და- 

აბანინეს და სადილი მოუტანეს. სუფრა სუფრით იცვლებოდა, ერთს საჭმელს მეორე საჭმელი შესცვლიდა. ბოლოს ჩამოურიგეს ქოშე- ბით11 წვენიც, ეს აუცილებელი საჭმელი ყველა მდიდარი და ღარი- ბი მთის კაცისა.

    სადილს შემდეგ სტუმრებს თავი დაანებეს, რათა ისე მოესვენათ, 

როგორც თითონ მოიწადინებდნენ და ყველანი წავიდ-წამოვიდნენ, რომ საღამოზედ ხელახლად შეყრილიყვნენ, ხელახლად გაეწიათ ქეი- ფი და გაეტარებინათ დრო.

    როდესაც სტუმრები მარტონი დარჩნენ, იმათ გარდასწყვიტეს, 

რომ აქ მოიცადონ იქამდინ, სანამ ისეთს კაცს იშოვიდნენ. რომელიც მიიყვანდა პირდაპირ შამილთან ვედენოში, სადაც ამჟამად ის იმყო- ფებოდა.

    ისინი მოსაზრებასა და რჩევაში იყვნენ, როდესაც გარეთ სრუ- 

ლებით სხვა ამბავი ჰხდებოდა.

   სოფლის დედაკაცები განუწყვეტლად მოდიოდნენ და მოჰქონ- 

დათ ქათმბი, კვერცხები, ერბო: ზოგს ბიჭებს მოუდიოდათ საკლა- ვები ესა ნიშნავდა, რომ მეზობლის სტუმრები სათემო სტუმრად ითვლებოდნენ და ვისაც რით შეეძლო, სცდილობდნენ მეზობლის ხე- ლის გამართვას, შემწეობას ისინი თავის დღეში შეუწევრად არ დააგდებდნენ თავის მეზობელს არც ჭირში და არც ლხინში, ისინი ჰშველოდნენ ეხლა მალსაგიანთ სახლს, დარწმუნებულნი, რომ თა- ვისდაკვალად ესენიც არ დააგდებდნენ უნუგეშოდ კეთილს მეზობ- ლებს. აქა სჩანდა რაღაცა ერთობა, რაღაც შემაკავშირებელი ძალა, რომელიც გარწმუნებდათ თქვენ, რომ ეს ერთი სახლობა იყო შეერ- თებული ერთის აზრით, ერთის საჭიროებით, ერთის მწუხარებით ეს ჯერ არ იყო გარყვნილი იმ სისაძაგლით, რომელიც სიხარულით გააგონებს მეზობელს მეზობლის რომელსამე უბედურებას. ამის სა- მაგიეროდ ესენი სცდილობღნენ, რომ სტუმრებს სახელიანად და წე-

10 ÓÀÆÏÂÀÃÏà ÈÖ ÒÀ ÒÉÂÀà ÄØÝÄÏÃÍÄÍ ÔÚÅÄÄÁÓ ÜÄÜÍÄËÄÁÉ ÃÀ ÜÄÒØÄÆÄÁÉ, ÛÄÂÉÞËÉÀÈ ßÀÉÊÉÈáÏÈ Рус. Вес. 1864 ß. ÏÊÔ., ÍÏÄÌÁÒ. ÃÀ ÃÄÊÄÌÁÒÉÓ ÍÏÌÒÄÁÛÉ ßÄÒÉËÄÁÉ ÃÀÔÚÅÄÅÄÁÖËÉ À×ÉÝÒÉÓÀ. 11 ØÏÛÀ – áÉÓ ãÀÌÉ ÔÀÒÉÈ, ÓÀÉÃÂÀÍÀÝ ÝáÄËÓ ßÅÄÍÓÀ ÓÌÄÍ. ÌÛÅÄÍÉÅÒÀà ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÂÅÀÒÀà ÌÏÌÆÀÃÄÁÖË ßÅÄÍÓ ÈÉÈØÏÓ ÒÀÙÀÝ ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÖËÉ ÂÄÌÏ ÄÞËÄÅÀ ØÏÛÀÛÉ. სიერად დაჰხვედროდა თავიანთი მეზობელი, მით უფრო სცდილობ- დნენ, რომ სახლის უფროსი ამ დროს შინ არ იყო და არც იმდენი კაცი ჰყვანდათ, რომ ყველაფერს გასწდომოდნენ.

   აფიცრები სრულის თავისუფლებით სარგებლობდნენ, რადგანაც 

პატიოსანი სიტყვა მისცეს, რომ გაქცევას არ ეცდებოდნენ.

   ერთს დილით სტუმრები და ტყვეები გამოსულიყვნენ კარებზედ 

და ჩამომსხდარიყვნენ გაკუთხულს ხეებზედ. ეს მესამე დღე მიდი- ოდა, რაც ისინი ელოდნენ ისეთი ვისმეს მოსვლას, რომელსაც გზა ეჩვენებინა და წაეყვანა შამილთან. ისინი ამ მოუსვენებლობაში იყვნენ, როდესაც ელბერდმა, რომელიც ჩვეულებისამებრ ჩხირსა სთლიდა, დაიწყო:

   - აგერ მესამე დღე გასრულდა, და ჯერ გზის მჩვენებელი არა- 

ვინა სჩანს.

   - რაი ვქნათ აბა?.. ჩვენც მოგვწყინდა ლოდინი, მაგრამ რაი 

გაეწყობა? - უპასუხა იაგომ.

   - მოდი, გავიაროთ საითმე. 
   - სად წავიდეთ? 
   - ძაუგისკენ. 
   - ძაუგისკენ კარგი იქნება, მაგრამ ტყვეებს რაი-ღა ვუყოთ, - 

გააწყვეტინა ფარჩომ.

   - ტყვეებს რაი უნდათ. დედაკაცებიც მოუვლიან, - უპასუხა 

ელბერდმა და დაუმატა: - სად ჯანაბაში წავლენ?

     არა, აგრე არ იქნების, თუ გინდათ, წავიდეთ შამილთან, შენც 

წამოგვყევ და გვიჩვენე გზა, იქიდგან დავბრუნდეთ ძაუგს.

    - იქით მაინც წავიდეთ, თორემ გული აღარ მისვენებს. 
    ყველას გაუხარდა ელბერდის გარდაწყვეტილება და ამისთვის 

ისინი იმავე დღეს მოემზადნენ წასასვლელად.

   თვალ-ჟუჟუნა ბელჰანამ და იმიასმა დედამ დაუმზადეს საგზალი, 

მოხუცმა კაცებმა დაულოცეს გზა, უსურვეს ყოველი კეთილი და ყოველგან გამარჯვება, ყმაწვილმა ქალებმა უმღერეს თავბრუდამხვევი საომარი სიმღერები და გაისტუმრეს.

   იაგო, კობა და ფარჩო ცხენებზედ შესხდნენ, ელბერდი და ეფხია 

კი ქვეითები გაჰყვნენ, რადგანაც იმათი აზრით ქვეითად მგზავრობა უფრო მარჯვეც იყო და მალეც.

    მართლადაც, გაბმული უდაბნო ტყეები, გახლართული სვიით და 

სხვა ხვეულის მცენარეებით, განუწყვეტლივ აყენებდნენ ცხენს- ნებს, აძებნინებდნენ უკეთესს გზას, მაშინ, როდესაც ქვეითები კი შიგა ძვრებოდნენ და გზაში არა ბრკოლდებოდნენ.

    - გზაში ცხენს უყარაულო, თუ ჩემს თავს? - იტყოდა ხოლ- 

მე მთიული და დაუმატებდა: - არა, შენი კვნესა-მე, ასე მირჩევ- ნია.

   წინ მიდიოდა ელბერდ, როგორც ბელადი და გზის მჩვენებელი! 

იმას მისდევდნენ სამი ტყვე და იმათ დანარჩენი ცხენოსნები.

   რაკი ისინი გასცილდნენ გალაშკას, სულ ტყით მოუხდათ სია- 

რული, რადგანაც გზებზედ ეშინოდათ, უცაბედად რუსის ჯარები არ შეჰყროდათ, და ძვირფასი საჩუქარი, რომელიც შამილისთვის მიჰყვანდათ, ხელიდგან არ წასვლოდათ.

    გაიარეს აჩხოი, მიახლოვდნენ გროზნას და შეუბრუნდნენ ვედე- 

ნოსკენ ხეობას. ისინი გასცდნენ უკანასკნელს ყაზახების პიკეტს და გავიდნენ უშიშარს გზაზედ. ეხლა იმათ იცოდნენ, რომ სამშვიდობოს იყვნენ და ფიქრი აღარ უნდოდათ!

   აქეთ-იქიდგან გადმოშვებული შტოები იხლართებოდნენ ერთმა- 

ნეთში, არ უშვებდნენ მზის სხივებს და აბნელებდნენ გზას. ვერ მო- ასწრეს გადადგმა რამდენიმე ნაბიჯისა, როდესაც გაიგონეს:

   - ვინა ხართ! შესდეგით, თუ თავი გებრალებათ! - და გზის გარ- 

დიგარდმო გაკეთებულის სანგლიდგან (ბარიკადა) გადმოეშვირა თოფები.

   მგზავრები შესდგნენ და უპასუხეს: 
   - ჩეჩნელნი ვართ, შამილთან მივდივართ. 
   - ეგ გიაურები ვიღა არიან? - უჩვენეს აფიცრებზედ. 
   - ტყვეები. 
   - მამულისა და მოძმეთ მოღალატეს ზევით ღმერთი სჯის და 

აქ ხალხი, სწორედ სთქვით!

   - ჩვენც კაცნი ვართ, ქუდი გვხურავს, რაც გულში გვაქვს - ის 

ენაზედ, ღმერთი და ჩვენი ნამუსი იყოს თქვენი თავდები! - მისცეს პასუხად მგზავრებმა.

    ამ სიტყვების შემდეგ სანგალზედ. გადმოვიდა რამდენიმე კაცი, 

მიესალმნენ ახალმოსულებს და გაუძღვნენ წინ. ისინი დაკმაყოფილ- დნენ ამ ფიცით.

    რაკი ისინი შეუერთდნენ ათიოდე ყარაულებს, მაშინვე ესენი 

მოეხვივნენ, ჰკითხავდნენ აფიცრების დატყვევების ამბავს, მოხევე- ების ვინაობას და ჰკვირდებოდნენ იმათ სიგულადეს ქებას ასხამდნენ იმათ გაბედულობას და ვაჟკაცობას...

    ამ ადგილიდგან იწყებოდა სანგლები და თითქმის ყოველს ნაბიჯ- 

ზედ ამართული იყო მიუდგომელი კედელი: აქ ამზადებდა და შამილი რუსის ჯარების სამარეს, აქ უნდა ჩაეფლო თავის ეროვნების გამა- ნადგურებელნი და მართლადაც, რომ შეგეხედნათ ამ ადგილებისა- თვის, ჟრუანტელი დაგივლიდათ ტანში, იქამდინ რღაცა მედიდური იდუმალებით სავსე ადგილები იყო. ეს იყო ის ტყე, რომელშიაც ისე მედგრად დასცემოდნენ გრაბეს და დღე გაემწარებინათ იმისთვის.

   კარგა ხანს მოუნდათ სიარული ამგვარს გზაზედ, სანამ ერთს 

მინდვრიანს მთაზედ გავიდოდნენ, რომელიც, თითქოს განგებ, მოტიტ- ვლებულიყო, რომ ხალხისთვის საჯირითო ადგილი დაეგდო. აქ იდგა ბანაკად შამილის რამოდენიმე ჯარი, რომელთაც შეატყობი- ნეს, რომ თვით იმამიც გამოვიდა თავისი სადგურიდგან და დიდძალი ჯარებით აქ მოდის.

  ეს ხალხი პირ-მოკუმვილნი, შუბლ-შეჭმუხვნილნი ლესავდნენ და 

უვლიდნენ თავიანთ იარაღს ყველას პირისახეზედ რაღაცა ზრუნვა, რაღაც იდუმალებით სავსე სიჩუმე ეტყობოდა. არ მოისმოდა არც ჩვეულებრივი ყიჟინი, არც მომეტებული ხმაურობ: აქ იყო სიჩუმე წყნარი და მოსაზრებული, რომელიც აშკარად ამბობდა: დღეს თუ ხვალ უნდა გარდასწყდეს - ვიყვნეთ, თუ არა!

   ყველას ესმოდა, ყველა ჰგრძნობდა თავიანთ მდგომარეობას, 

ყველა ემზადებოდა მომავალის ბრძოლისათვის და იცოდა, რომ აქ მარტო უბრალო სროლა არ გაიმართებოდა და ექმნებოდათ საქმე ძალასთან, რომელსაც უნდა გარდაეწყვიტა, რაც უნდა დასჯდომო- და, მაინც უეჭველად გაეარა ეს ადგილები, გაეტეხა ჩეჩნელთ სიგუ- ლადე და სიმაგრეები და თვითონ დაგვირგვინებულიყო ამ ადგილებ- ში მბრძანებელ ბატონად.

    უნდა მოსულიყო სხვა ხალხი, შემოეტანა სხვა ჩვეულება, სხვა 

წვსები, - ვინ იცის, როგორი გასაჭირი იქ მცხვრებელთათვის, - გაბატონებულიყო სხვა გვარტომობის ხალხი და ჩეჩენში ჩამოვარ- დნილიყო უსამართლობა, ძალა, გაუპატიურება ქალთა და რძალთა... მერე სულ მუდამ სხვა კაცის ბრძანებლობის ქვეშ ყოფნა, იმის წინ ქედის დრეკა და სამსახური!.. მერმე ეს სხვანი ვინ იყვნენ - გიაურე- ბი!.. არა, ჩეჩნელები სიკვდილს ირჩევენ იმათ ხელში ჩაცვივ- ნას!..

     ასე ჰფიქრობდა, ასე ამბობდა ყველა ჩეჩნელი და ასეცა ჰქონდა 

გარდაწყვეტილი; ამისთვის იბრძოდნენ ისე თავგანწირვით, ამის- თვის ემზადებოდნენ ისე თავგადადებულს ბრძოლას. ამ საერთო შეხედულებას ჰშორდებოდა მარტო ის მცირედი რიცხვი ფანა- ტიკებისა, რომელთაც ფიცი დაედვათ გაწყვეტილიყვნენ სარწმუნო- ების გულისთვის (ყაზავათ), მაგრამ ეს რიცხვი ისე მცირედი იყო, რომელზედაც ლაპარაკი არა ღირს.

    რადგანაც შამილი აქ უნდა ჩამოსული.ო, ამისთვის იაგომ თავის 

ამხანაგებით გარდასწყვიტეს, რომ დაეცადნათ იმისთვის და ჩამოს- ვლის შემდეგ მოელაპარაკნათ იმასთან; მერმე ისე მოქცეულიყვნენ, როგორც ჭკუა გაუჭრიდათ.

    იმათ  ყველანი ისე უყურებდნენ, როგორც სტუმრებს, ყველანი 

პატივსა სცემდნენ: თითონ გულადნი და ვაჟკაცნი ჩეჩნელები სტუმ- რების გულადობას და ვაჟკაცობასაც აფასებდნენ. იმათ ჩამოართვეს ტყვეები, რომელთაც მოუყენეს სხვა ყარაულები და მით სტუმრები გაანთავისუფლეს ამ უკანასკნელის ზრუნვისაგანაც.

    გაიარა რამდენიმე დღემ, როდესაც ერთს მშვენიერს დილას 

ხალხში რაღაცა მოძრაობა შეიქმნა, ყველანი აღელდნენ, დარბოდ- ნენ წინ და უკან და ერთბაშად მოისმა:

    - მოდის, მოდის! - და ამ დროს მინდვრის ზენა მხრიდგან, 

ტყეში, გაისმა "ლაი-ლაჰა-იალას" ხმა.

    ყველას თვალები მიეპყრო ამ მხარეს და გაჩუმებულნი, სულ. 

გაკმენდილნი უყურებდნენ იმ მხარეს, საიდგანაც სიმღერის ხმა მო- დიოდა.

    ცოტა ხანმაც გაიარა, და ჯერ ტყის შტოებს შუა აქა-იქ გაელდა 

მომავალთ იარაღი და ცხენთა მორთულობა. მერმე კიდევ ცოტა ხნის შემდეგ გამოჩნდა მშვენიერი შეხედულობის მოხუცი, თეთრის წვე- რით და თეთრისავე ჩალმით თავზედ. თეთრს გასუქებულს ცხენს, რომელიც გედსავით მოსცურავდა, მაღლა და ამაყად თავი აეღო, თითქოს ჰგრძნობდა თუ რა მხედარი მოჰყვანდა.

    ეს გახლდათ შამილი, იმამი ჩეჩნისა და დაღესტანისა, რისხვის 

შემყრელი მტერთა, ერთგული და თავგადადებული თავის მოძმეთა და მამულისთვის!

   იმისი დამშვიდებული სახე, გონივრული და გამომცდელი გამო- 

ჭვრეტა აშკარად ამტკიცებდა ჭკუას, ვაჟკაცობას და სიამაყეს, თხე- ლი ტუჩები - გრძნობას, და რამდენიმე ხაზი პირისახეზედ - ხასია- თის სიმტკიცეს.

ყმაწვილი ხალხი, რომელიც წეღანვე მომზადებულიყო, ამხედრ- 

და, რა თავისი საყვარელი მბრძანებელი დაინახა, მიეგება ცხენების ჭენებით და თოფის სროლით. შამილი მიესალმა იმათ ღიმილით და სიამოვნებით უყურებდა მარჯვე მოვარჯიშეთ და სიცოცხლით სავ- სე ყმაწვილებს, რომელთაგანაც ზოგს ძლიეს აშლოდა წვერ-ულვა- ში და ლოყები პირველს ბალანს შეემოსა.

    პირველი ღიმილის შემდეგ შამილს შუბლი მცირედ შეეჭმუხნა 

და წყნარად ამოიოხრა მაგრამ ისე სისწრაფით მიიღო ისევ მხიარუ- ლი სახე, რომ კარგი გამოცდილი თვალი უნდა ყოფილიყო, რომ ეს მოძრაობა შეემჩნივა.

    რა აზრმა გაურბინა გულში ამ დროს კავკასიის შავარდენს? რამ 

შეუკრთო ფერი, რამ ამოაოხრა? იქნება იმას ეშინოდა, რომ რუსები ამ ბატონობას, დიდკაცობას წაართმევდნენ? ეშინოდა სიღარიბისა? არა, შამილს არ ეშინოდა მაგისი, შამილი დიდი ხანია შრომას იყო შეჩვეული. მაგრამ ის იყო კაცი და ამასთანავე წარმოუდგენელი გულკეთილი, ვაჟკაცი და გულადი, რკინასავით შედუღებული, ნაწ- რთობი ბრძოლის ცეცხლში, იმას არ დაეკარგა ის გულის სინაზე და ლმობიერება, რომელიც განსაკუთრებითი მინიჭებული ღირსებაა სულით ამაღლებულის ხალხისა. თუ საჭიროება მოითხოვდა, ის დაუ- ფიქრებლივ მამულის კეთილ-დღეობას შესწირავდა პირველიდგან უკანასკნელს კაცამდინ. თითონაც შიგ ჩაენაყებოდა წამლად, მაგრამ, რა შეჰხედავდა სიცოცხლით და მშვენიერებით სავსე თავის მამულის. შვილებს, რომელთაც სიყმაწვილე ნებას აძლევდა მხიარულს და ბედნიერს ცხოვრებაზედ, რა მოაგონდებოდა, რომ რომელიმე გზა- დაკარგულს ტყვიას შეუძლიან გაუხუნოს ლალის ფერი ტუჩები, გაუქროს აღგზნებული სიცოცხლით სავსე თვალები, მოძრავნი, მო- ტიტინენი ერთბაშად უძრავს და უსულო საგნად გარდააქციოს - შამილს გული უდუღდა, მწარის ოხვრით წარმოათქმევინებდა ღვთის სახელს და წარმოუდგენლად სტანჯავდა. შამილი მამა იყო დ და- ნარჩენნი იმის შვილები: შამილი ჰგრძნობდა იმას, რასაც ჰგრძნობს მშობელი, როდესაც თავის თვალით უყურებს მებრძოლს შვილს და იმის ყოველი ტკივილი მშობელს მწარე ხაზად ესმება გულში! მაგრამ სამშობლოს სამსახურს, მამულის თავისუფლებას ის მაღლა აყენებდა თავის მშობლიურ გრძნობაზედ, თავის პირად შეხედულე- ბაზედ შამილი იბრძოდა იმისთვის, რომ თავის სამშობლოს დღე- გრძელობას და ბედნიერებას თავისუფლებაში ჰხედავდა, და დღესვე რომ დაერწმუნებინათ, რომ იმის მოძმეთათვის მეტი საბედნიერო სხვა რიგი მოქმედება იქნებოდა - ის ბრძოლას თავს დაანებებდა, აიღებდა ყავარჯენს და მწყემსად ცხვარს მოუდგებოდა12.

   შამილი შემოერია ხალხს, რომელნიც ყიჟინით და ხმაურობით 

მიეგებნენ, მიესალმნენ. ყველა უცინოდა, ყველა შესტრფოდა და თი- თონ შამილიც, დაკმაყოფილებული ამგვარის მიღებით, სიამოვნებით ღმერთს ავედრებდა თავის ხალხს და იმათი საქმის წარმართობაში მო- ყვანას. ისა ჰგრძნობდა, რომ ამ ხალხს უყვარს, ეს ხალხი ენდობო- და იმას და ისიც ხარობდა, როგორც ბედნიერი მშობელი

   ის მივიდა იმისთვის აშენებულს ქოხთან, ჩამოხტა ცხენიდგან, 

შევიდა იარაღის ასახსნელად. მოხუცებული, მაგრამ მოუღალავი იმა- მი, მაშინვე ისევ გამოვიდა, რათა მოესმინა ნაიბებისაგან ყოველისფე- რი და მიეცა საჭირო განკარგულება. იმას შემოეხვივნენ, უამბეს ჯარის მდგომარეობა, ადგილებისა და გზების გამაგრება: მისცა რამ- დენიმე შენიშვნა და მერმე მიუბრუნდა ხალხს:

   - ხალხო!.. შვილს მამის სიყვარული და ნდობა უნდა ჰქონდეს!.. 

ნაიბი მამა არის იმ ხალხისა, ვისაც წინ მიუძღვება ბრძოლის დროს და ვინც მშვიდობიანობის დროს თავის საზოგადოების საქმეს განაგებს. ვინ არ არის კმაყოფილი თავის ნაიბისა? მითხარით.

   ხალხში რამდენსამე ხანს სიჩუმე ჩამოვარდა, ისინი დაიყვნენ 

საზოგადოებად და დაიწყეს რჩევა, - გამოდგა, რომ მარტო კანტუ- შის საზოგადოებამ გამოაცხადა უკმაყოფილება თავის ნაიბზედ.

   - ხალხო! - დაიწყო ისევ შამილმა: - ნუ დაგავიწყდებათ, 

რომ თქვენ ნაიბს სამართლიანობის გარეთ ვაჟკაცობა, სიგულადე და მოსაზრებაც უნდა ჰქონდეს... ნუ დაგავიწყდებათ, რომ დღეს თუ ხვალ, გიაურებს უნდა შევებნეთ და გამოცდილი მეომარი ძვირადა ღირს თქვენთვის... კანტუშის ნაიბი განთქმულია ბრძოლაში.

12 ÒÏÌ ÛÀÌÉËÉ ÓßÏÒÄà ÀÓÄÈÉ ÉÚÏ ÃÀ ÀÒÀ ÈÖ ÃÀÑÉÍÄÁÖËÉ ÃÄÓÐÏÔÉ, ÒÏÌÄËÉÝ ÂÖËÉÓ ÂÀÍÆÒÀáÅÀÓ ÀÍÀÝÅÀËÄÁÓ ÚÅÄËÀ ÓÀÁÖÈÄÁÓ, ÌÔÊÉÝÃÄÁÀ ÉÌÉÓ ÝáÏÅÒÄÁÉÃÂÀÍ ÀÈÀÓÉÓ ÌÀÂÀËÉÈÄÁÉÈ, ÒÏÂÏÒÝ ÚÀÆÉÌÀáÀÌÄÈÉÓ ÃÀ ÛÀÌÉËÉÓ ÂÀÍáÄÈØÉËÄÁÀ, ÓÀÃÀÝ ÐÉÒÀÃÉ ÊÌÀÚÏ×ÉËÄÁÀ ÀÍÀÝÅÀËÀ ÈÀÅÉÓ ØÅÄÁÀÍÉÓ ÓÀÒÂÄÁËÏÁÀÓ ÃÀ ÓáÅ.

    - არ გვინდა, არა! - იყო საერთო პასუხი. 
    - თქვენ იცით, მაგრამ კარგად იფიქრეთ... გულაჩქარებით წამ- 

ხდარი საქმე, თავის დღეში აღარ გასწორდება. იფიქრეთ.

    - ვიფიქრეთ, ბევრი ვიფიქრეთ, მაგრამ ძველი ნაიბი აღარ გვინ- 

და. - მისცეს ისევ პასუხად.

    შამილმა აღარა ჰკითხა მიზეზი - რატომ არ უნდოდათ. იმისთვის 

საკმარისი იყო ხალხისაგან უკმაყოფილების გამოცხადება: ხალხს არ უნდოდა ძველი ნაიბი, ხალხს გული არ ედო იმისკენ და, შამილის აზრით, ის სარგებელსაც ვეღარ მოუტანდა ვერც იმ ხალხს, რომე- ლიც იმას. აღარ ენდობოდა და ვერც იმ საქმეს, რომლისთვისაც აქ შეყრილიყვნენ. ის მიუბრუნდა კანტუშის ნაიბს, რომელიც იქავე გა- ფითრებული იდგა.

   - კანტუშის ნაიბო! გაიგონე?.. შენს ხალხს აღარ უნდიხარ ნაი- 

ბად... აიხსენ ნაიბის ნიშანი.

   ნაიბმა ხმა-ამოუღებლივ მთრთოლარე ხელით აიხსნა ნაიბობის 

ნიშანი და დასდო შამილის გვერდით, მერმე გამობრენდა და წყნა- რად გამოვიდა თავის საზოგადოებაში: ამ დღიდგან ის შეიქნა უბ- რალო მეომრად და იმის ბრძანების აღმასრულებლად, რომელსაც თითონ გუშინ უბრძანებდა და დღეს ხალხისაგან იქნა ამორჩეული.

    - ვის ნიშნავთ ახალ ნაიბად? - იკითხა შამიღმა. 
    - მალსაგს! მალსაგს! - ყვიროდა ხალხი, საიდგანაც გამოცალ- 

კევდა ლამაზად მოყვანილი შავ-წვერა ყმაწვილი კაცი და მივიდა შამილთან, რომელმაც აიღო ნაიბობის ნიშანი.

    - მალსაგ! შენმა საზოგადოებამ ამოგარჩივა ნაიბად. დღეიდგან 

იმათ ბედ-იღბალი შენს ხელთ იქნება... რაც მეტი სისხლი შენის მი- ზეზით და მოუაზრებლობით დაიღვრება, მაჰმადი მოგკითხავს იმის ანგარიშს... გამარჯვებითამც გივლია! - დააბოლავა მოკლე სიტყვა შამილმა და ჩამოჰკიდა ნაიბობის ნიშანი13.

   ამის შემდეგ შამილი ნაიბებით შევიდნენ ქოხში,სადაც საერთოდ 

უნდა გარდაეწყვიტათ, თუ როგორ მოქცეულიყვნენ შემდეგს ბრძო- ლაში.

    იმათი მოსაზრება თავსატეხი არ იყო. იმათა ჰქონდათ გარდა- 

წყვეტილი - შემოეტყუათ რუსის ჯარები სწორედ იმ მინდვრამ- დინ, სადაც შამილი ამჟამად იმყოფებოდა და აქ ემწყვდიათ იმ ხანამ- დინ, სანამ შიმშილი და გაჭირვება რუსებს იძულებულს არ გაჰხდი- და იარაღი დაეყარათ რასაკვირველია, სურსათი, რომელიც ჯართან იქნებოდა, უეჭველად უნდა წაერთვათ: დღე და ღამე არ მოესვენათ და მით, რამდენადაც შეიძლებოდა, გული გაეტეხათ. დაესუსტები- ნათ რუსის ჯარი. რომელიც თითქმის მთლად მოდიოდა შამილზედ

13 ÚÅÄËÂÀÍ ÀÒÀ äØÏÍÃÀÈ ÍÀÉÁÄÁÉÓ ÀÌÂÅÀÒÀà ÀÒÜÄÅÉÓ ÍÄÁÀ. ÉÌ ÀÃÂÉËÄÁÛÉ, ÓÀÃÀÝ ÒÖÓÄÁÉ ÚÏ×ÉËÉÚÅÍÄÍ ÃÀ ÌÄÒÌÄ ÉÓÄÅ ÉÌÀÓ ÃÀÄÍÀÒÜÖÍÄÁÉÀ, ÛÀÌÉËÉ ÈÅÉÈÏÍ ÍÉÛÍÀÅÃÀ ÍÀÉÁÄÁÓ, ÒÀÃÂÀÍÀÝ ÅÄÒÀ ÍÃÏÁÃÀ, ÝÏÔÀÓ áÍÉÈ ÌÀÉÍÝ ÀÒÉÓ, ÌÉÊÀÒÄÁÖËÄÁÓ ÂÉÀÖÒÄÁÈÀÍ. და მით ჩეჩნელთ უადვილებდა ერთბაშად საქმის გათავებას.

   შამილმა კარგად იცოდა, რომ საქმე ამით არ გათავდებოდა, თუმცა 

ხალხს არწმუნებდა, რომ ამის მეტი რუსის ჯარი აღარ მოვიდოდა, მაგრამ იმას უნდოდა ერთი ძლიერი და საგრძნობელ ზარალი მიეცა მტრებისთვის, რომ კარგა ხანს ვეღარ გაებედნათ იმისი შეწუხება. და ამ ხანში კი მთელი თავისი ძალა მიემართა სხვადასხვა ხანების დამორჩილებაზედ და იმ ხალხის შემოერთებაზედ, რომელიც რუსებს დაემორჩილათ. ის დარწმუნებული იყო, რომ თუ ერთხელ ეს წვრი- ლი ადგილები შეუერთდებოდა ჩეჩენ-დაღესტანს, მაშინ ის უძლევე- ლი შეიქნებოდა.

    რამდენად გაუმართლდა შამილს იმედი, დრომ დაგვანახვა, მაგრამ 

რომ იმის შეხედულება ბევრით მაღლა იდგა, ვიდრე უბრალო, გაუ- ნათლებელი მთის კაცის თავმოყვარეობა და სისხლის ღვრა, - ამას ეჭვი არ უნდა.

    როდესაც მოლაპარაკეებმა გაათავეს და ყველამ დაიფიცა, რომ ამ 

ბრძოლაში თავი არავინ შეიშურვოს, - ქოხში შემოიყვანეს ერთი ჩეჩნელი დაგლეჯილის ტანისამოსით დაა ღარიბად ჩაცმული14.

    - შენ ნახე რუსის ჯარი? - ჰკითხა შამილმა. 
    - ვნახე, დიალაერ! (ღმერთმანი). 
    - ბევრია? 
    - ოჰ, ჰო, ჰო, ჰო! - გაიკვირვა ჩეჩნელმა. 
    - "თეთრი ღენერალიც" მოსდევს? (ასე ეძახდნენ ვარანცოვს). 
    - აგრე ამბობდნენ ბაზარში, და არ ვიცი... 
    - როდის აპირობენ წამოსვლას? 
    - ხვალ, - აგრე ლაპარაკობდნენ. 
    - ქართველები ბევრია? 
    - ძალიან ბევრი, ძალიან! 
    შამილი ცოტა ხანს გაჩუმდა და მერმე მიუბრუნდა ნაიბებს: 
    - საკვირველია მაგათი საქმე! მაგათ რაღა უნდათ ჩვენგან? - 

და მიუბრუნდა ისევ ამბის მომტანს: - ოსები?

    - ოსებიც ბევრია, ჩერქეზებიც, მაგრამ ქართველები კი ყველა- 

ზედ მეტია.

    ჩამოვარდა კიდევ სიჩუმე, რომლის დროსაც შამილის სახე რამ- 

დენჯერმე შეიცვალა: სჩანდა, იმის გონება რაღაზედაც მუშაობდა. ის მიუბრუნდა ნაიბებს:

    - ეცადენით, რაც შეიძლება ერიდენით ქართველებს და ჩერ- 

ჭეზებს...

    - სხვა რა ამბავია კიდევ. რას ლაპარაკობენ? 
    - იმათ იმედი აქვსთ, რომ შენ დაგიჭერენ. 
    შამილმა გაიღიმა და დაუმატა: 
   - ჩემის დაჭერით ხალხი გაბედნიერდება?.. ჩეჩნელნი ვაჟკაცნი 
                                                

14 ÉÌ áÀÍÛÉ ÌÏÃÀà ÉÚÏ ÃÀÂËÄãÉËÉ ÜÏáÉÓ ÔÀÒÄÁÀ; ÄÓ “ÏÆÃÍÏÁÀÓÀÝ” ÀÌÔÊÉÝÄÁÃÀ ÃÀ ÅÀÑÊÀÝÏÁÀÓÀÝ. არიან. უჩემოდაც არავის დანებდებიან.

   - შენი დაჭერაც არ არის ადვილი, - უპასუხა ამბის მომტანმა. 
   - მეც აგრე მგონია, - კიდევ გაიღიმა შამილმა. 
   ამის შემდეგ ენდრი მალსაგი წარსდგა წინ და შეატყობინა შა- 

მილს, რომ სტუმრები მოვიდნენ, რომელთაც სამი ტყვე მოუყვანიათ,

   - ვინ არიან? 
   - ბაცოები თუ ბოინები (თუშები და მოხევეები), კარგად ვერ 

გავიგე.

   - ქართველები? 
   - ჰო, ქართველები. 
   - ტყვეები? 
   - ტყვეები რუსის აფიცრები არიან. 
   - აფიცრები? - სიხარულით იკითხა შამილმა. 
   - ჰო, აფიცრები. 
   - ეგენი სათვალიერებლად კი არ წამოსულიყვნენ!.. 
   -  ჯარიახელი ფარჩოა მაგათი მასპინძელი, ის სანდო კაცია. 
   - დაუძახეთ ფარჩოს. - გასძახა შამილმა გარეთ მყოფს ყმაწ- 

ვილს ჩეჩნელს, რომელმაც სწრაფად მოიყვანა ფარჩო.

    ის შემოვიდა, მიესალმა შამილს და ხანჯალზედ ხელდადებული, 

ფეხებ-გადაჯვარედინებული მიეყუდა კედელს.

    აშკარა იყო, რომ გაჭირვებაში ფარჩო თავს დასდებდა შამილის- 

თვის: დიდი სიყვარული და პატივისცემა ჰქონდა იმისი და ეს თავი- სუფალი დგომა უფრო დაახლოვებულს, ნათესაურს დამოკიდებუ- ლებას ამტკიცებდა, სანამ უფროსის წინაშე მოვალეობით გამოჭიმვა.

    - მიამა შენი ნახვა, ფარჩო, ხომ მშვიდობითა ხარ? 
    - მადლი უფალს, ვცოცხლობ... რაკი შენ გხედავ კარგად, მე 

რაი გამიჭირდება!

    - სახლობა ხომ მშვიდობითა გყავს? 
    - მადლი უფალს, სცოცხლობს. 
    - სტუმრები მოგიყვანია, ვინ არიან? 
    - ჩემი ძმადნაფიცნი. 
    - შენ ყოჩაღი ხარ, უბრალოს ძმად არ გაეფიცებოდი!.. ხომ შე- 

იძლებ ვენდოთ?

    - როგორც მე, - მოკლედ უპასუხა ფარჩომ, და შამილიც დაკ- 

მაყოფილდა ამითი. იმან იცოდა, რომ ფარჩო არ მოატყუებდა.

    - ტყვეები სადღა დაიჭირეთ? ე ჰკითხა შამილმა. 
    - გზაში. 
    ამის შემდეგ იმან უამბო იაგოს და იმის ამხანაგების თავგადასავა- 

ლი, ყოველი უსამართლობა, რაც კი იმათთვის მიეყენებინათ, და გაკვირვებული შამილი ყურს უგდებდა.

   - კიდევ ვერა ჰხედავენ, რომ გიაურებისაგან ხერხიანი არა 

გამოვა-რა! - წამოიძახა იმან, როდესაც ფარჩომ გაათავა ლაპარა- კი: - წადი, მოიყვანე შენი სტუმრები, მე თითონ მინდა მივესალმო ვაჟკაცებს.

    ფარჩო გავიდა შამილის სურვილის აღსასრულებლად, და შამილი 

კი მიუბრუნდა იქ მყოფებს:

   - ძლიერები არიან გიაურები, ძალიან ძლიერები და იმათ რომ 

ცოტა კეთილი გული და მოსაზრება ჰქონდესთ - მთელს ქვეყანას ხელში დაიჭერდნენ.

    - კიდეც ეგ არის, რომ გული არა აქვსთ, - უპასუხა ერთმა 

ნაიბმა.

   - საცა შევლენ, ყველგან მათი წესი ჩამოვარდება, - გააგრძელა 

თავისი საუბარი შამილმა: - მაგათ როგორ უნდა დავმორჩილდეთ?

   - ღმერთმა ნუ ქმნას, ღმერთმა! ისევე სიკვდილი გვირჩევნიან, - 

უპასუხეს ნაიბებმა.

    - ღმერთი არ გვიზამს მაგას, ღმერთი, ღმერთი დაგვიფარავს! - 

წარმოსთქვა წყნარად და რწმუნებით შამილმა და დაუმატა: - იმათ ბოლო არსადა აქვსთ. ემორჩილებიან იმათ მისთვის, რომ ძალა აქვსთ.

   ამ დროს შემოვიდა ფარჩო, რომელსაც შემოჰყვნენ მთიელი 

ქართველები. იმათ შემოსვლაზედ შამილი წამოუდგა ფეხზედ, მიე- გება კარებთან და მიესალმა.

    - გაუმარჯოს განთქმულს მთიელებს! მე მიხარიან, რომ ჩემს 

საწყალს ქოხში თქვენ სტუმრადა გხედავთ.

    - გიშველოს უფალმა! - უპასუხა იაგომ: - ჩვენთვის ბედნიე- 

რებაა შენი ხილვა: შენი კეთილი "თოლი" ჩვენთვის ღვთის წყალობაა.

    - გადმოდით, დასხედით! - მიიწვია შამილმა. 
    - რაი ღირსნი ვართ შენთან დასხდომას, შენაი ჭირაიმე, ესეც 

არა გვიჭირს-რა.

    - სტუმარი ღვთისაა, ის ყოველთვისინ მასპინძელზედ უფრო- 

სად ჩაითვლება, - უთხრა შამილმა სიამოვნების ღიმილით.

    - როგორს მასპინძელთან, შენაი ჭირაიმე, როგორთან!.. შენ 

ღვთის ხელითა ხარ ნაკურთხი.

    შამილი დაჯდა: მთიელები და დანარჩენი ნაიბები თავს დაადგნენ. 
    - გმადლობთ, მთიელებო, კარგი საჩუქარი მოგიყვანიათ! - 

ანიშნა აფიცრებზედ, რომელნიც იქავ კარებთან მოჩანდნენ: - ვაჟ- კაცი ყველასთვის საყვარელია და თქვენ კი ვაჟკაცნი ყოფილხართ! ფარჩომ მიამბო თქვენი თავგადასავალი.

     - ჩვენ რაი, შენაი ჭირაიმე! სულ ფარჩოსა და ელბერდის საქმეა მაგათი დაჭერა... ჩვენ 

ერთი საწყალი ხალხი გახლავართ, ვეღარ გავუძელთ და შენს კალთას შემოვაფარეთ თავი.

    - ვფიცავ მაღალს ღმერთს, რაც შემეძლება, არ შევიშურო!.. ჩემი საწყალი ქოხი 

ყოველთვის ღია იქნება თქვენთვის.

    - უფალმა გილხინოს მაგ სიტყეებისათვის. ბედშავი სტუმრები შენ ისე მიიღე, 

როგორც შეძლებულნი, ღმერთი არ დაგიკარგავს, - უპასუხა იაგომ და მერმე ქუდის მოხდით დაუმატა: - ჩვენცა ვფიცულობთ ზევით ღმერთს, ქვეშ დედამიწას, ვფიცავთ ჩვენს ჯვარანგელოზებს, ვფიცავთ ვაჟკაცის სახელს, რომ შენთვის თავი გადავდოთ, შენთვის თავი არ შევიშუროთ!.. შამილ! ჩვენ მთიელნი ვართ, ჩვენი ჰო - ჰო არის და არა - არა!

    შამილი წამოდგა მხიარულის სახით და მთიელნი რიგრიგად ჩაიკრა გულში. იმას 

ესმოდა, რომ მთიელის სიტყვები გულწრფელი იყო და გამოწვეული ნამდვილის გრძნობით; ეს არ იყო მოძრაობა, მოსყიდული ფულით, რომელიც ისე ადვილად შეიცვლება, დაივიწყება, ეღალატება. შამილი აფასებდა ამ ხალხის მეგობრობას, იმან იცოდა, რომ ამ დღიდგან ისინი მართლაც თავს არ შეიშურვებდნენ იმისთვის და თავგადადებული ვაჟკაცი კი იმისთვის ძვირადა ღირდა.

     როდესაც ყველანი დამშვიდდნენ, შამილმა წარუდგინა თავის ნაიბებს იაგო და იმის 

ამხანაგები შემდეგის სიტყვებით.

     - ნაიბნო! ესენი სახალხო სტუმრებია! თქვენ არ გესწავლებათ, თუ როგორ უნდა 

სტუმარს დახვედრა, მაგრამ ერთს კი გეტყვით: ვინც ამათ აწყენინებს - მე მაწყენინებს, ვინც ამათ ატკენს რასმე - მე მატკენს!

     - სტუმარი ღვთისაა, სტუმარს საით ეწყენინება! დ ერთხმად მისცეს პასუხი. 
     ამის შემდეგ შამილმა ნება მისცა იაგოს, კობას და ეფხიას თავისუფლად ემოქმედნათ: 

უნდათ შეუერთდნენ ჯარს, უნდათ წავიდნენ შამილის სახლში და უნდათ თავისუფლად ცალკე იმოქმედონ ომის დროს. მთიელებმა უკანასკნელი ირჩივეს და გავიდნენ ქოხიდან, რათა ნაიბებს წარედგინათ თავის ხალხისთვის, რომელთაც სიხარულით მიიღეს.

    იაგო და იმის ამხანაგები ჩეჩნელთ უბრალოს სიტყვებით, უბრალოს დახვედრით, 

მაგრამ გულწრფელის საქციელით და მიღებით იქამდინ იყვნენ მოხიბლულნი, რომ თავიანთ მოვალეობადა რაცხდნენ, იმათთვის თავი გადაედოთ: ისინი ჰგრძნობდნენ რადაც უხილავს მიმზიდველს ძალას, რომელიც ნება-უნებლივ ალტოლვებდა ამ სხვა გვარ-ტომის ხალხს. - რაიც ჩვენში გაგვიგონია მამა-პაპათაგან, აქაც ის ყოფილა, - დაიწყო კობამ, როდესაც ჩავიდნენ წყლის პირს და იქ დასხდნენ.

- იყო, შენი კვნესა-მე! და ახლა კი აღარაა! - უპასუხა მთიულმა. 
- რაისთვი გატეხეს თემის პირი?!. საკვირველია, ღვთის მადლმა!.. ის არ სჯობდა - 

ყველანი ძმასავით ყოფილიყვნენ? ავ კაცსა და კარგ კაცს გარჩევა ჰქონოდა? - დაფიქრდა კობა.

- ჰაი, ჰაი, რომ სჯობდა, მაგრამ ძალა აღმართსა ჰხნავს! - ოხვრით წარმოსთქვა 

იაგომ და გაიშვირა ჩეჩნელთაკენ ხელი: - აი ესენი მუსულმანები (მაჰმადიანები) არიან, მაგრამ ძმობაცა აქვსთ, სიყვარულიცა და კაცის შებრალებაცა. ჩვენ კი ვითომ ქრისტიანები ვართ, ერთმანეთის შურით ლამის თვალები წამოგვცვივდეს!..

    - ბედნიერები! მაგათ მოსამართლის არჩევა თავად შეუძლიანთ. ჩვენ კი ვინ იცის. ვის 

გვინიშნავენ! - დაუმატა კობამ.

    - კანტუშის ნაიბი როგორ ამოირჩივეს?.. ბიძა ჩემი მიამბობდის, უწინ ჯარის თავად და 

სოფლის უფროსად ჩვენშიაც აგრე ამოირჩევდნენ თურმე...

    - აბა, შიში და სამართალი მაშინ იყო, აი! ეხლა რაიღაა? 
    ესენი ამ ლაპარაკში იყვნენ, როდესაც ზევით ჯარში ერთი მოძრაობა შეიქმნა და 

აღელდა ხალხი ყველანი ჩქარობდნენ, კაზმავდნენ ცხენებს, ყველანი ირეოდნენ ერთმანეთში, თუმცა წესიერება კი არ ირღვევოდა და უბრალო ხმაურობა არ მოისმოდა. ხანდისხან შემოგესმოდათ, რომელიმე ნაიბის ბრძანება და ეს განკარგულება სწრაფად და დაუყოვნებლივ აღსრულდებოდა.

    აქამდის თანასწორს ხალხს, რომელნიც ერთგვარად და ძმურად ექცეოდნენ 

ერთმანეთს, ეხლა დაეტყო მბრძანებელი და აღმასრულებელი. მეთაურნი ამაყად და წარბ-შეჭმუხვნილნი ისე უბრძანებდნენ, და აღმასრულებელნი ისეთის სისწორით აღასრულებდნენ ამ ბრძანებას, რომ მნახველს ეგონებოდა ამ ხალხს მთელი თავიანთი სიცოცხლე ამგვარს ცხოვრებასა და სამსახურში გაუტარებიაო. უფროსს უფროსობა ეტყობოდა, უმცროსს - უმცროსობა, ორთავ კი - ერთმანეთთან თახხმობა და პატავისცემა.

   იაგო და იმისი ამხანაგებიც. გატაცებულნი ამ საერთო მოძრაობით, წამოცვივდნენ და 

ამოვიდნენ ხალხში იქ ფარჩომ შეატყობინა, რომ რუსის ჯარები დაძრულიყვნენ, ტყეს მოახლოვებულიყვნენ და ხვალიდგან ბრძოლა უნდა დაწყებულიყო.

   - ძლივს! - ქუდის მოხდით და სიხარულით წამოიძახა იაგომ. 
   - ძლივს! - ამავეგვარად უპასუხეს იმას ამხანაგებმა და სამთავ მოისურვეს იმ ნაიბთან 

წასვლა, რომელიც გზიურ მიდიოდა თავის ხალხით პირველი სანგლების გასამაგრებლად.

    მოისმა "ილალაის" ხმა და ათასამდინ კაცი გამოვიდა ნაიბი ჩახიას წინამძღოლობით, 

რომელსაც ნაბრძანები ჰქონდა დ ჩაესხა ხალხი პირველის სანგლის უკან, წინააღდგენოდა რუსების მოძრაობას, მაგრამ, რა იერიშს მიიტანდნენ იმაზედ, ხალხი ტყეში უნდა გაფანტულიყო და მოგროვებულიყო მეორე სანგლის უკან. ამგვარად მეორე სანგლიდგან მესამეზედ უნდა გადასულიყო და ასე იმ ადგილამდინ, სანამ ამ მინდორთან მახლობელს უკანასკნელს სანგალს ააღებინებდა რუსებს. ამ მოძრაობაში ის უნდა ცდილიყო, რაც შეიძლება, მეტი ზარალი მიეცა რუსებისთვის და რამოდენიმე ხალხი უკან მოექცია იმათთვის. ამ უკანასკნელებს კი, რამდენადაც მეტი შეიძლებოდა, პრავიანტი და ბარგი უნდა წაერთვათ მომავალი ჯარისთვის.

   როდესაც რუსები უკანასკნელს სანგალს აიღებდნენ და მინდვრად გავიდოდნენ, 

ჩახიას ხალხი სულ უკან უნდა მოჰქცეოდნენ და გაემაგრებინათ ისევ სანგლები და, თუ რუსები გაბრუნებას მოიწადინებდნენ, ყოველი ღონისძიება უნდა ეხმარა ნაიბს, რომ არ გაეშვა. აგრეთვე უნდა შეეყენებინა, თუ მისაშველად ახალი ჯარი წამოვიდოდა. თითონ შამილს ამ ხანში უნდა დაეცალა მინდორი, გაეყო ჯარი შუაზედ, ნახევარი მიეშველებინა ჩახიასთვის, ნახევარითაც წინ შეეკრა სანგლები. ამგვარად მომწყვდეულს რუსებს ან იარაღი უნდა დაეყარათ და ტყვედ ჩასცვივნოდნენ ჩეჩნელებს, ან არა-და უნდა გაწყვეტილიყვნენ უკანასკნელს კაცამდის.

   როდესაც ჩახია თავის ჯარით გაემართა გზას, იაგო მოვიდა იმასთან: 
  - ჩვენც შენთან მოვდივართ. 
   - ჩემს გვერდით, ჩემს სახლში და ჩემს გულში თქვენ ყოველთვის ადგილი გაქვსთ, - 

სიამოვნებით უპასუხა ნაიბმა.

   არ გაიარა რამდენიმე წუთმა, როდესაც ფარჩო, იაგო და ამისი სამი ამხანაგი 

შეუერთდნენ რუსებთან საბრძოლველად მიმავალს ჯარს.

    ჯერ მზე არ ჩასულიყო, როდესაც იჩქერის ტყის ბოლოში მინდორი აჭრელებულიყო 

ურიცხვის კარვებით. სხვადასხვა ადგილებში მოგროვილი სალდათები მღეროდნენ და ბარაბანს უკრავდნენ: მზარეულები კეტებით ურევდნენ ვეება ქვაბებს, რომელშიაც მზადდებოდა საჭმელი; აფიცრები განუწყვეტლივ დარბოდნენ კარვების შუა და დაჰქონდათ ჯარის უფროსის ბრძანება.

   თუმცა თქვენ აქ მხიარულებასაცა ნახატით, სიცილსაცა, ხანდისხან ოხუნჯობასაც 

გაიგონებდით, მაგრამ პირისახეზედ მაინც რაღაც მზრუნველობის ნიშანი ედოთ და აშკარად ეტყობოდათ, რომ ეს მხიარულება უფრო თვალთათვის თავისივე გულის გასამაგრებლად იყო მომხდარი, სანამ გამოწვეული ნამდვილის მხიარულებით. ყველას შეამჩნევდით იმ მთრთოლარს მოუსვენებლობას, რომელიც კაცს მოიცავს ბრძოლის მოლოდინის დროს. ყველამ იცოდა, ყველას ესმოდა, რომ ისინი მიდიოდნენ რაღაცა ძნელის საქმისთვის, რომ იმათი მოძრაობა არ გათავდებოდა მარტო უბრალო სროლით და რამდენიმე კაცის მსხვერპლით, მაგრამ რაში მდგომარეობდა ნამდვილი საქმე ყველასათვის საიდუმლო იყო და იცოდა მხოლოდ ჯარის სარდალმა და კიდევ რამდენმამე იმის დაახლოვებულმა პირმა.

   თუმცა ჯარში ამ გარდაწყვეტილებაზედ არა იცოდნენ-რა, და ვინც იცოდა, ისიც თავის 

მოვალეობადა სთვლიდა დაემალა, მაგრამ შამილი მაინც ყოველთვისინ პოულობდა საშუალებას, რომ რუსების ყველა მოძრაობა, აზრი და სურვილი შეეტყო. ამის მიზეზით შამილი ყველგან მომზადებული ხვდებოდა და ღირსეულად გამოისტუმრებდა მებრძოლთ, როდესაც რუსებმა ბეჯითად არ იცოდნენ იმის მოძრაობა, ძალა, - სიტყვით, დაწვრილებული ამბავი.

  ყველანი ემზადებოდნენ მკვირცხლი და ძლიერის ბრძოლისათვის, როდესაც 

სარდალთან შევიდა დაბარებული ჩერქეზი ათაჟუყო და გამოიჭიმა.

    - აა, ბატონო პოლკოვნიკო! მე ძალიან მოხარული ვარ, რომ მოხვედით. 
   - დავებარებინე თქვენს ბრწყინვალებას! - უპასუხა ჩერქეზმა.  
    - დიაღ, მე მინდოდა ზოგიერთი ადგილების შესახებ მეკითხა 

თქვენთვის, - უპასუხა სარდალმა და მიიყვანა სტოლთან, რომელზედაც გადაშლილი იყო ამ ადგილების კარტა, გავსებული მძივის სხვადასხვა ფერის ქინძისთავებით: უეჭველია, ეს ნიშნავდა ჯარის სხვადასხვა ნაწილებს და მოძრაობას, რომელიც ამათ უნდა მიეღოთ.

    - იმდენი შეცდომებია ამ ჩვენ კარტებში, რომ კაცს ნაბიჯის გადადგმა ვერ 

გაუბედნია... თქვენ კარგად იცნობთ ამ ადგილებს, - ვერ მიპასუხებთ ზოგიერთს კითხვებზედ?

    - რატომ!  
    - აი, დაჰხედეთ... - მიიწვია სარდალმა და უჩვენა კარტაზედ: - ჩვენი მარშრუტი ეს 

არის.

    ჩერქეზმა დაჰხედა და კარგა ხანს დააკვირდა სხვადასხვა ფერად დახაზულს 

ქაღალდს.

    სარდალი ასახელებდა ადგილებს.  
    - აი, ეს მინდორია, აქეთ ესა და ეს მთა არის, აი აქაც ხევია, ეს ტყე არის, - ეუბნებოდა 

ის.

     ჩერქეზმა კარგა ცქერის შემდეგ თავი აიღო და მოახსენა: 
     - მე არ მისწავლია, არა მესმის-რა მაგ დაბღაჯნილი-ქაღალდისა... უბრძანეთ 

ქაღალდი და კარანადაში მომცენ, მე თითონ დაგიხატავთ ჩვენს გზას, მე თითონ გიჩვენებთ ადგილებს.

     სარდალმა მოაწოდა ქაღალდი და კარანდაში. ისინი დასხდნენ. ჩერქეზმა შეუჩვევარს 

ხელში აიღო ეს სამხატვრო იარაღი და ხელის ცახცახით გაუსვა რამდენიმე დაკლაკნილი ხაზი.

     - აი, ჩვენი გზა ეს არის, - უთხრა იმან, - სულ ტყიანია, მარტო აი, აქ შეგხვდება 

მინდორი, მერმე ისევ ტყე დაიწყება... გზის ნაპირს სულ ხევი მისდევს.

     - გზაში ისეთი მაღლობი არსად არის, რომ ზარბაზნები გაგვემაგრებინა და იქიდამ 

ყუმბარები გზას მისწდომოდა?.. მაშინ ჯარი დაფარული იქნებოდა მტრისგან.

     - გარშემო სულ მაღლობებია და მთები, მაგრამ ტყის სიხშირით იქ ზარბაზნებს ვერ 

გავიტანთ: ქვევითა კაცსაც კი გაუჭირდება იქ გასვლა, არამც თუ ცხენების გაყვანა და ზარბაზნების გატანა შეიძლებოდეს.

     ცოტა ხანს სიჩუმე ჩამოვარდა, რომელიც ჩერქეზმა დაარღვია: 
     - ჯოჯოხეთი ადგილია, ჯოჯოხეთი, თქვენო ბრწყინვალებავ! 
     - მე არ მეშინიან!.. ამ ჯარით მთელს ოსმალეთს გადავაბრუნებ, არამც თუ ჩეჩენს და 

დაღესტანს! - ამაყად უპასუხა სარდალმა.

     - გრაბეც ეგრე ამბობდა, - გაიფიქრა ჩერქეზმა და მერმე ხმამაღლა წარმოსთქვა: - 

ბუნებასთან არა გაეწყობა-რა.

     სარდალმა უსიამოვნოდ შეჰხედა. 
     - ბატონო პოლკოვნიკო, მე გამიგონია - ჩერქეზნი გულადნი არიან, თქვენ მალე 

შეგშინებიათ.

     - მე არ მეშინიან, თქვენო ბრწყინვალებავ! თუ გნებავსთ, მიბრძანეთ, და მე მარტო 

გეახლებით ჩეჩნელებზედ, მაგრამ მართალს კი ყოველთვისინ მოგახსენებთ, - წყენით წარმოსთქვა ჩერქეზმა.

     - მართალს, მართალს! მე არ მინდა შენი მართალი!.. მე დაგიმტკიცებთ, რომ ეს 

უკანასკნელი ბრძოლაა შამილთან: იმას ჩვენ დავატყვევებთ!

     - ღმერთმა ბრძანოს! - იჭვნეულად უპასუხა პოლკოვნიკმა: - მე დღეს რუსის 

სამსახურში ვარ, და ჩემი სურვილიც ეგ გახლავსთ!.. ხომ აღარას მიბრძანებთ?

     - არა! შეგიძლიან წახვიდე. 
     ჩერქეზმა თავი დაუკრა და გამოვიდა. 
    დანარჩენმა დღემ მზადებაში გაიარა. იმოდენი ხალხი შეყრილიყო, რომ მტერი 

მოყვარეს ვეღარ იცნობდა.

   აქ იყო: ჩერქეზი, ქართველი, ოსი, იმერელი, რუსი, თათარი და ეს ყველა ერთმანეთში 

ირეოდა, ყველა ემზადებოდა ღენერლობის მიღებას, ყველა გამდიდრებას. აქ ყველა საჩუქრის მისაღებად წამოსულიყო, ყველა ბედნიერებას მოელოდა. ძნელად იპოვებოდა ისეთი პირი, რომელსაც გულში სამშობლოს სამსახური და სახელი სდე- ბოდა.15

   დაღამდა, ჩამობნელდა და აქა-იქ გაჩაღდა ცეცხლები, რომელიც შორიდგან მბრწყინავ 

ვარსკვლავებად მოჩანდა. დაჰკრეს ზორი და ნელ-ნელა ფეხის ხმა მიწყნარდა. სიჩუმეს მარტო ცხენების ჭიხვინი და ყარაულად მოსიარულე სალდათების წაღების ტყაპა-ტყუპი

15 ÉáÉËÄ ÉÌ ÃÒÏÓ À×ÉÝÒÄÁÉÓ ÓÀÌÓÀáÖÒÆÄà ÃÀ ÓÖÒÅÉËÆÄà ÆÉÓÄÒÌÀÍÉÓ ÈáÆÖËÄÁÀ, ÍÀß. 2. დაარღვევდა. ჯარის გარსშემორტყმული "სეკრეტებინ ჩამსხდარიყვნენ განგებ ამოთხრილს ორმოებში და იქ სულგანაბულნი ელოდნენ თა- ვიანთ გამოცვლას. ყაზახების პიკეტები, კარგა დაშორებული გზას და ჯარს, ჩაწოლილიყვნენ მაღალ სიმინდებში, სადაც დაჩვეული ცხენები გვერდს მოეწვინათ და მთლად სმენად გარდაქცეულიყვნენ, რათა არავითარი ხმაურობა არ გამოჰპარვოდათ.

   არ გაიარა რამოდენმამე ხანმა, როდესაც ტყიდგან, წყნარად და სიფრთხილით, ხუთი 

კაცი გამოვიდა და აიტუზა ხეებთან. იმათაც თავის მხრით სული გაენაბათ და ყურ- დაცქვეტილები სმენად გარდაქცეულიყვნენ. უეჭველია, მკითხველები მიხვდებოდნენ, რომ ეს ფარჩო, იაგო და იმისი ამხანაგები უნდა ყოფილიყვნენ.

   - მშვიდობიანობაა! - წყნარად წარმოსთქვა ერთმა. 
   - მაშ წავიდეთ, - უპასუხა მეორემ. 
   რამდენიმე გადახტომის შემდეგ ისინი შეეფარნენ სიმინდების მაღალ ტაროებს; 

იქიდგან იმათ გასწივეს ისეთივე სიფრთხილით და აუჩქარებლად. ერთბაშად მოწინავე შესდგა და ხელის უკან გამოშვერით შეაყენა სხვებიც.

   - რაი ამბავია? დ ნიავსავით ჩუმის ხმით ჰკითხა იაგომ. 
   - სუსსს!.. - ჩუმადვე უპასუხა ელბერდმა, რომელიც თან წამოჰყოლოდა ამ 

თავგადადებულ ხალხს.

    მართლადაც ეჭირვებოდათ ეს გაფრთხილება, რადგანაც იმ წუთში, რამდენსამე 

ნაბიჯზედ ცხენმა დაიჭიხვინა: ისინი თავს წარსდგომოდნენ სადარაჯოდ გამოსულს ყაზახებს.

    მოუსვენარს ელბერდს და იმის ამხანაგებს მოსწყენოდათ სანგალზედ ლოდინი და 

წამოსულიყვნენ, რომ ეხელავათ რამე, თუ იღბალი შესწევდათ, მაგრამ პირველსავე ნაბიჯზედ ისინი თავს წარსდგომოდნენ ყაზახებს. იმათ დაიწივეს უკან, რათა ასცდნენ ყაზახებს, ჩავიდნენ ხევში და მიახლოვდნენ ჯარს იმ მხრიდგან, სადაც არტილერიის ცხენები, დაბმულნი ერთს გაბმულს თოკზედ, მშვიდობიანად თივასა სჭამდნენ. იმათ მოაძრეს წყნარად და სიფრთხილით პალოები, რომელზედაც თოკი იყო გაჭიმული, წყნარად გააბრუნეს გათქვირებული ცხენები ჯარისკენ და მოულოდნელად თოფების სროლით დასჭყივლეს ცხენებს, რომელნიც დაფრთხნენ, ჭიხვინით და ტლინკების სროლით წავიდნენ მძინარე ჯარზედ; თითონ გაცვივნულები კი გამობრუნდნენ და სრბოლით გამოემართნენ ტყისკენ.

    გავარდა თოფი, მეორე, დაჰკრეს ბარაბანს, გარნისტები მისცვივდნენ საყვირს და 

მთელი ჯარი, დარწმუნებული, რომ ჩეჩნელები დაეცნენ, აირივა ერთმანეთში. დამფრთხალი ცხენები ამ ყიჟინზედ და თოფის სროლაზედ უფრო მეტად გადაირივნენ და თითონ ჯარიც გადარიეს. ყვირილი, ჟღივილი, ლანძღვა, თოფის სროლა, საყვირისა და ბუკის ხმა ისეთს ხმაურობას და ისეთს არეულობას ახდენდა, რომ კაცს ჭკუიდამ შეშლიდა.

    დილამდის ისეთი არეულობა იყო ამ ჯარში, რომ მეორედ მოსვლასა ჰგვანდა, 

მხოლოდ დღემ აღმოაჩინა, რომ არეულობის მიზეზი ცხენები იყვნენ და ამ არეულობის მსხვერპლად რამდენიმე ათი კაცი შექმნილიყვნენ. კიდევ იღბალი, რომ ადგილობრივ მილიციას ერთი მხარე ეჭირა, სრულებით მოპირდაპირე, საიდგანაც ცხენები დაფრთხა, თორემ ტანისამოსის გამო იმათ ჩეჩნელებში ვერ გამოარჩევდნენ, უეჭველია, მტერი ეგონებოდათ და დაუწყებდნენ უწყალოდ ჟლეტას.

    მეორე დღეს რუსები მარხავდნენ თავიანთ დახოცილებს და ემზადებოდნენ 

გადაეხადათ ჩეჩნელებისათვის ამგვარად მასხარად აგდება. იაგო და იმისი ამხანაგები კი სიცილით უამბობდნენ ნაიბს ჩახიას წუხანდელს ამბავს.

    დილით ადრიან დაჰკრეს ბარაბანს, და გავიდა მოწინავე ჯარი, რომელსაც გზა უნდა 

გაეწმინდა უმთავრესის ჯარისთვის, და ეს კი ფეხით-ფეხს უნდა მიჰყოლოდა იმათ; ამათაც უკანა ჯარი ბარგიბარხანით არ უნდა მოჰშორებოდა.

    მოწინავე ჯარს სარდალი იმგვარი შეჰხვდა, რომელმაც, რაკი ერთხელ გზას გაუდგება, 

უკან მოხედვა აღარ იცის, და ამისთვის პირველი სანგლის მიღწევის უმალ იმან დააწყო ჯარი და მიიტანა ორჯერ იერიში, რომელიც ორჯერვე უკან გამოაბრუნეს სროლით და ყიჟინით; მესამე იერიშზედ ჩეჩნელები ბრძანების უმალ გაიფანტნენ ტყეში და გზა დაანებეს იმ ჯარს, რომელმაც ჩქარის სიარულით გასწია წინ და ამავეგვარად აიღო მეორე სანგალი. გაზვიადებული ჯარის უფროსი ამგვარის გამარჯვებით, თუმცა იმის ჯარს მრავალი ხალხი აკლდებოდა ყოველ იერიშის მიტანაზედ, ყველა სანგალის აღებაზედ, უკან მოუხედავად წინ მიიწევდა; და, სანამ ის მეორე სანგალს იღებდა, პირველ სანგალს ისევ ამაგრებდნენ ჩეჩნელები; ერთხელ აღებული სიმაგრე ხელახლად უნდა აეღო უმთავრეს ჯარს. და ამგვარად რუსებს ერთი-ორად ჯაფა უნდებოდათ, ერთი-ორად ხალხის მსხვერპლი.

   ამის გამო მოხდა, რომ, როდესაც მოწინავე ჯარი გაამპარტავნებულის და 

გაზვიადებულის სარდლით დანიშნულს მინდორზედ გავიდა, უმთავრესი ჯარი ტყის შუა ადგილს დიდს გაჭირვებაში იყო და გზის სივიწროვის გამო ზოზინით და ტაატით მიბობღავდა. არ გაიარა რამოდენმამე ხანმა, როდესაც უმთავრესს სარდალს შეატყობინეს, რომ უკანა ჯარს და ბარგს დაეცნენ ჩეჩნელები და, თუ არ მიეშველნენ, ბარგი მთლად დაეკარგებოდათ. ამისთვის ჯარს შეჩერება დასჭირდა და მიშველება ბარგისა, რომელიც ნახევარზედ მეტი ჩეჩნელებს წაერთვათ, სანამ უმთავრესი ჯარი ხელს მოაწვდიდა, და ურიცხვი ხალხიც გაეწყვიტათ.

   მოწინავე ჯარის სარდალმა, რა ნახა რომ უმთავრესი ჯარი არსად არის, ის გონს 

მოვიდა და გამობრუნდა უკან, მაგრამ გულგახეთქილმა დაინახა, რომ წეღან აღებული და დანგრეული სანგლები, ისევ გაუმაგრებიათ და ხელახლად შრომა უნდებოდა იმაზედ, რაც ერთხელ გაკეთებული იყო.

    ის წამოვიდა უმთავრეს ჯარისკენ, მაგრამ პირველს სანგალს ვეღარ გამოაღწივა და 

ნება-უნებლივ გამაგრდა მინდორზედ.

    სამი დღე და ღამე ამ ჯოჯოხეთს ალაგს და ჯოჯოხეთის ცეცხლის შუა ჰყვანდათ 

უმთავრესი ჯარი, და მხოლოდ ამის შემდეგ მიაღწივეს მინდორს, სადაც ამოსუნთქვას მაინც არის მოელოდნენ. მაგრამ ვაი იმ გასვლას! ბევრის დედა აატირა, ბევრი თავმომწონე ბიჭი ააკვნესა და მშობლის სახელთან ერთად სული დაალევინა მტრის ტყვიამ. ნახევარი ბარგი და თითქმის მეოთხედი ჯარი დარჩა იჩქერის ტყეში და უმთავრეს სარდალს კი მოაგონდა ჩერქეზის სიტყვები, რომელიც ისე გონივრულად ურჩევდა, რომ ამ ტყეში არ შესულიყვნენ, მაგრამ გვიანღა იყო! ისინი გავიდნენ მინდორზედ სურსათ-შემოკლებულნი, ნახევარ ბარგ-დაკარგულნი; წინ და უკან იყო უდაბნო ტყე, გამაგრებული ისე ძნელად ასაღების სანგლებით და ჩეჩნელთ გაუტეხელის გულადობით!..

   გავიდოდნენ-ღა უკან? კიდევ ეღირსებოდათ თავის სახლობის ნახვა? - ეგ მარტო 

ღმერთმა იცოდა და შემთხვევამ, იქ მყოფებს კი იმედი ჰქონდათ გარდაწყვეტილი.

   დამშეული, გაწვალებული, დაღონებული რუსის ჯარი გამაგრდა მინდორზედ, მაგრამ 

ვაი იმ გამაგრებას! ყოველის მხრიდგან შეკრული გზები, ყოველს წუთს შიში, რომ რომელსამე გზადაკარგულს ტყვიას რომელიმე კაცი არ გაეცივებინა, ან კიდევ თავზედ ხელაღებული ჩეჩნელები არ დასცემოდნენ და დღე არ გაემწარებინათ იმათთვის! ამათ გარშემო მოისმოდა განუწყვეტლივი სიმღერა გახარებული ჩეჩნელებისა, რომელნიც განუწყვეტლივ გამოჰკიოდნენ ქართველებს, ჩერქეზებს და ოსებს, რომ, თუ უნდოდათ, ამათ თავისუფალს გზას მისცემდნენ, რადგანაც ჩეჩნელები იმათ კეთილ მეზობლებად სთვლიდნენ და იმათი ხოცვა არ უნდოდათ. მაგრამ ერთხელ გამწარებულნი კავკასიელნი. რომელთაც ახსოვდათ მოძმეთ სისხლი, ისე უწყალოდ დანთხეული წარსულ ბრძოლაში, გადახდევინების სურვილით ინთებოდნენ. მარტო ჩინისა და პატივისათვის წამოსულნი, ერთბაშად გამძვინვარებულ მტრებად გადაიქცნენ. ასეთია ომის ძალა, ასეთი მოქმედება აქვს სისხლის დანახვას და თოფის წამლის სუნს ადამიანზედ!

   ამ მინდორზედ ელოდა სარდალი, ელოდა თითონ ჯარიც, მაგრამ რას ელოდნენ - 

თითონაც არ იცოდნენ, რადგან არსაიდგან მოშველების იმედი არა ჰქონდათ და აშკარად ხედავდნენ, რომ დღეს თუ ხვალ, შიმშილის გამო უნდა იარაღი დაეყარათ და ტყვეობა ეკისრათ, რადგანაც უკან გასასვლელად რამდენიმე ცდამ ამაოდ ჩაუარათ და ურიცხვი ხალხი დააკლოთ.

   ყველანი დამშეულნი, შეწუხებულნი, დაღვრემილის სახით და გულგატეხილნი, 

დღითი დღე ატარებდნენ წარმოუთქმელს მწუხარებაში და თანდათან შიმშილი მეტად აგრძნობინებდა თავის მოქმედებას.

   სარდალმა უეჭველს საჭიროებად დაინახა, რომ ფრეიტაგისათვის შეეტყობინა თავისი 

მდგომარეობა და ჯარის გაჭირვება, რათა იმას მოეგროვებინა და მოეშველებინა დანარჩენი ჯარები, მოეტანა სურსათი და ამგვარად სულმობრუნებულს ჯარს უკანასკნელად ეცადა უკან გასვლა: მაგრამ ვინ იქნებოდა ისეთი გამბედავი, რომ თავს შეედო იმ ტყეში გასვლა, სადაც ჭიანჭველასავით ირეოდა ფრთხილი და გამოჩენილი მებრძოლი ჩეჩნელები?

   სარდალი, რადგანაც ყველაზედ ვაჟკაცად და გამოცდილად ამგვარს საქმეებში 

უყურებდა ყაზახებს, ამისთვისაც მიექცა ამ სურვილით იმათ, მაგრამ ისეთი კაცი არ აღმოჩნდა, რომელსაც მთელი ჯარისთვის თავი გადაედო. სჩანდა, რომ ათზედ ასის მისვლა უფრო ეადვილებოდათ იმათ, სანამ მართლა სარაინდო მოქმედება.

   სარდალს არ უნდოდა ნება-უნებლივ სხვა გვარ-ტომობის პირისთვის მიენდო ასეთი 

სავაჟკაცო საქმე. რადგანაც სახელის დამსახურება რუსებისაგან უნდოდა და პირველში ამათ მეტსაც არავის ენდობოდა.

    მაგრამ, რადგანაც ამ საქმის შემსრულებელი რუსებთაგანი არავინ აღმოჩნდა, ის ნება-

უნებლივ მიექცა მთელს ჯარს. რაწამს გაახსენა თავისი სურვილი, რაწამს ბაგე დასძრა, ასამდინ მსურველი გამოვიდა ჩერქეზებთაგან, თუშებთაგან და დანარჩენ მთიელ ქართველებთაგან. გახარებულმა სარდალმა აარჩივა ათი კაცი, რომელთ შორის ერია პოლკოვნიკი ათაჟუყოც, სწორედ ის ათაჟუყო, რომელ- საც ამ რამდენიმე დღის წინ სილაჩრე შესწამა.

   - როგორ, ბატონო პოლკოვნიკო! თქვენ გინდათ მიიღოთ თქვენს თავზედ?.. - 

გაკვირვებით შეჰხედა სარდალმა.

   - დიაღ, თქვენო ბრწყინვალებავ! ჩემისთანა ლაჩრები ხანდისხან გაჭირვებაში 

გამოდგებიან ხოლმე, - მოაგონა ათაჟუყომ წარსული ლაპარაკი.

   სარდალი გაწითლდა და უთხრა:  
   - მე ყოველთვისინ დარწმუნებული ვიყავ კავკასიელთ გულადობას... ეხლა მთელი 

ჯარი თქვენს ხელთ არის. თქვენ იცით, როგორც მოიქცევით.

   - ისე მოვიქცევი, როგორც ღმერთი მაგონებს და ჩემი ნამუსი მეუბნება. 
   - ვის წაიყვანთ თანა? 
   - არავის! მე ჩემი იარაღი მეყოფა. 
   სარდალმა გაკვირვებით შეჰხედა იმას და ჰკითხა: 
   - ჯარი რომ წაგეყვანათ, მგონია, აჯობებდა! 
   - თუ გაველ, მარტოკაც გავალ, თუ არა-და, ჯარი ვერას 

მიშველის.

   - მაშ არც ეს დანარჩენი ხალხი გინდათ? 
   - მე კი არ მინდა და, თუ გნებავსთ, ცალკე წავიდნენ. იქნება მე შემემთხვას რამე, და 

ეგენი ჩემზედ ბედნიერები იყვნენ!

   სარდალმა გარდასწყვიტა, რომ დღეს ათაჟუყოს გაისტუმრებდა, ხვალ კიდევ 

რამდენსამე კაცს და ამგვარად ყოველდღევე შიკრიკებს ჰგზავნიდა. ამგვარად იმას იმედი ჰქონდა, რომ ერთიც იყო, მიზანს მიაღწევდა და დაიხსნიდა ჯარს გაჭირვებისაგან, თორემ აგერ თორმეტი დღე იყო, რაც მომწყვდეული ჯარი ექვსის დღის სურსათით სცხოვრობდა. ეხლა ჯარს სრულებით აღარა ჰქონდა-რა და ცხენებს თუ მიჰყოფდნენ ხელს. თითონ სარდალი იმ მდგომარეობამდინ მისულიყო, რომ ერთს აფიცერს, როგორღაც შერჩენოდა რამდენიმე დაყენება ჩაი და ნახევარ გირვანქამდის შაქარი, რომლის სათხოვნელად თავის ფეხით მივიდა, და ამ აფიცერმა შუაზედ გაუყო ეს უყუათო სასმელი.

   აქედგან შეგიძლიანთ წარმოიდგინოთ, რა მდგომარეობაში უნდა ყოფილიყო 

დანარჩენი ჯარი, თუ თითონ სარდალი ამ მდგომარეობაში იმყოფებოდა.

   შემოღამდა და სარდალის ქოხში მივიდა ათაჟუყო, რომელსაც ცრემლიანის თვალებით 

გამოესალმა ჯარის უფროსი. ეხლა ის ლოცავდა მამაშვილურად ჩერქეზს და ისურვებდა ყოველს კეთილს იმისთვის. ჰპირდებოდა ყოველგვარს შემწეობას და წყალობას, თუ ღმერთი აღირსებდა ამ ეშმაკთ-საცხოვრებელის ტყიდგან მშვიდობით გამოსვლას.

   ათაჟუყომ უკანასკნელად ახსენა ღმერთის სახელი და გამოვიდა გარეთ. ხშირი 

ბურუსი, რომელიც დაბლა ჩამოწოლილიყო და კუნთკუნთად იდო დედამიწაზედ, ძალზედ აბნელებდა იქაურობას. ათაჟუყო გაბრუნდა სწორედ იქითკენ, საითკენაც რუსის ჯარი არას გზით არ გაჰბედავდა წასვლას და, მაშასადამე, ჩეჩნელთ მცველები ამ მხრით უფრო უზრუნველად უნდა ყოფილიყვნენ.

    ის, რა მიახლოვდა ტყეს, გაწვა და გველსავით მიცურავდა ბალახებში, სანამ პირველ 

ბუჩქებს მოეფარებოდა: აქ წამოდგა, გაიმართა და ყური დაუგდო კარგა ხანს: იმას მარჯვენა მხრიდგან რაღაც ლაპარაკი მოესმა და გაარჩივა ცეცხლის შუქი, რომელიც ისე გამობჟუტავდა სქელს ნისლში, თითქოს ცეცხლი ფარდას უკან ენთებოდა. იმან სიფრთხილით წარსდგა რამდენიმე ნაბიჯი და იქამდინ მიახლოვდა იმ ადგილს, რომ აშკარად გაარჩივა რამდენიმე ჩეჩნელი, რობელნიც ცეცხლს შემოსხდომოდნენ და მხიარულად ლაპარაკობდნენ.

    - დაიცა! რაღაცა ხმაურობა მომესმა, - წარმოსთქვა ერთმა და ყველანი გაჩუმდნენ. 
    - არაფერია, აქეთ ვინ მოვა? - უზრუნველად უპასუხა მეორემ: - უთუოდ მოგეჩვენა. 
    - მეტს სიფრთხილეს თავი არა სტკივა, - წამოიძახა ისევ პირველმა, - კორი, ადეგ, 

ერთი მიიარ-მოიარე.

    კორი, რომელიც ყველაზედ უმცროსი იყო, წამოდგა, აიღო თოფი ხელში, მიიარ-

მოიარა, რამდენჯერმე გაუარა გვერდს ათაჟუყოს, რომელიც სულგაკმენდილი ხეს აჰკროდა, და რადგანაც სიბნელისა და ნისლის გამო ვერავინ შეამცნივა, ისევ ამხანაგებთან მივიდა და დაჯდა.

    - არავინაა. 
   იმათ დაიწყეს ისევ უზრუნველი ლაპარაკი, რომელიც შეეხებოდა წარსულს ბრძოლასა 

და, ბოლოს, გადავიდნენ იმაზედ, რომ შამილმა მთელი ჯარი ქვეიდგან მოუქცია რუსებს და ესენი ეხლა ვეღარა ღონისძიებით ვერ გავიდოდნენ. ამ ლაპარაკიდგან ათაჟუყომ გაიგო, საითკენ უფრო ბევრნი იყვნენ ჩეჩნელნი და საით ცოტანი და, მაშასადამე, უფრო უშიშრად მგზავრობა შეიძლებოდა.

   ის წყნარად გაჰშორდა მესაუბრეთ და ტყეში შევიდა. ის სრულებით იმის პირდაპირ, 

უკან მიდიოდა, სადაც ჩასვლა უნდოდა; მერმე შეუხვია გვერდზედ და ისე იარა კარგა ხანს. ალიონმა აიწია, როდესაც იმან სრულებით მოპირდაპირე მხრიდგან მშვიდობიანად მიაღწივა ფრეიტაგის ბანაკს და მიართვა უმთავრესი სარდლის წერილი.

   ფრეიტაგმა საჩქაროდ მოაგროვა, რისაც მოგროვება შეიძლებოდა, მოამზადა ჯარები 

და გაემართა გაჭირვებულის მომწყვდეულის ხალხის მისაშველად. დიდის გაჭირვებისა და ბრძოლის შემდეგ იმან მიაღწივა ტყის შუა ადგილს, სადაც მოეშველა ნამწყვდევი ჯარი, რომელიც გაძღომის იმედმა ერთი-ორად გაავაჟკაცა, და რის ყოფით სულის მოსაბრუნები სურსათი გაიტანეს. აქ დარჩნენ სამს დღეს, რომლის შემდეგაც გამობრუნდნენ უკან და მილიციის განსაკუთრებითი გულადობით და თავგანწირულის ვაჟკაცობით გამოვიდნენ უკან.

    ამ უკანასკნელმა ბრძოლამ ვარანცოვს დაანახვა, რომ მარტო ჯარის სიმრავლე და 

შეუპოვარი ძალის მიტანა არ კმარა ჩეჩნელთ დამორჩილებისათვის: მდებარეობა და ხალხის თავგანწირვით ბრძოლა სთრგუნავდა რუსების მეცადინეობას, ძალას და შეუპოვრობასა იქ სხვარიგი ბრძოლა ეჭირვებოდა, დაჭერილს ალაგზედ ყაზახების დასახლებით, და ამ დღიდგან დაიწყეს ამგვარი ბრძოლა, რომელმაც ბოლო მოუღო ამ მუშას, მეომარს და პატიობანს ხალხს.

   შამილმაც თუ სულ არა, ნახევრად მაინც შეასრულა თავისი დაპირება: იმან ნახევრად 

გააჩანაგა იქ მყოფი რუსების ძალა, მაგრამ ახალახალი ჯარი, მოსული რუსეთიდგან, ხელახლად იჭერდა დაკლებულების ადგილს და ხელახლად მოიბრძოდა წინ.

    შამილმა ვერ მოასწრო ყველა წვრილ საზოგადოების ერთმანეთთან შეერთება, სანამ 

რუსის ძალა ხელახლად თავს მოიყრიდა და ხელახლად დაიწყებდა იმის წინააღმდეგს მოქმედებას.

    იაგომ, ფარჩომ და იმის ამხანაგებმა, რა ნახეს, რომ აქ საქმე გათავდა, გამოეთხოვნენ 

შამილს და წამოვიდნენ სააბრაგოდ, როგორც მაშინ უსახლკარო, ცარცვით მცხოვრებს ხალხს ეძახდნენ.

    პირველი იმათი მოქმედება იყო ახლად დასახლებული სტანიცებიდგან ჯოგების 

ტაცება და ჩეჩნელთ მხარეს გაყვანა, სადაც ჰყიდდნენ ნახევარ ფასად.

   ისინი, გაფიცულნი ერთმანეთთან, ღვთის რისხვად შეიქმნენ ახლად დასახლებული 

გამოუცდელი რუსებისათვის, რადგანაც მოულოდნელად ხან სად გაუჩნდებოდნენ და ხან სად.

   იმათ ბევრი ცხენი გაიტაცეს, ბევრს გასუქებულს ხარს გაუგდეს ყელში დანა, ბევრი 

რუსი გადააბრუნეს და, ბოლოს, მიახლოვდნენ ძაუგს, სადაც ღამე უშიშრად შედიოდნენ, თუმც მთელს ქალაქს დარაჯებად გარს შემოკრული ჯარი ჰყვანდა და თითონ ქალაქშიაც ცოტა მცველები არ დადიოდნენ.

   ესენი ამ ცხოვრებაში იყვნენ, რიდესაც ერთს საღამოს სოფ. სტეფანწმინდის 

მახლობლად, ყუროს ხევში პოვოსკა სამ ცხენ-შებმული იდგა. კაცი, რომელსაც იემშიკის ხალათი ეცვა, მოუთმენლად დადიოდა ცხენების წინ, რაღასაც ბუტბუტებდა და ხანგამოშვებით შეჰყურებდა ცას.

    - დაიგვიანებენ, ბეჯითად დაიგვიანებენ! - ბოლოს წამოიძახა ამან და მოუთმენლად 

გადააფურთხა.

  ამან ვერ მოასწრო ამ სიტყვების გათავება, როდესაც ბნელაში რიყეზედ ჯერ 

გაფრთხილებული ფეხის ხმა მოისმა და მერმე ცის ტატნობზე ორი კაცის სურათი გამოჩნდა.

    - ძლივს! - მოუთმენლად წამოიძახა აქ მყოფმა, რა უცნობები მოახლოვდნენ: - რაი 

მოგივიდათ?

    - დრო ვერსაით დავახელეთ, შენაი ჭირაიმე. დრო! ჯარი რაიმე მოვიდა, სახლებში 

აყენებდნენ, ხალხი დადიოდა. დ უპასუხა მოსულმა.

 - აბა, ნუღარ გვიანობთ, ჩაჯე, ნუნუ. ერთმა მოსულთაგანმა გადიგდო ნაბადი და 

გამოჩნდა ნუნუ, რომლის ძაუგს წაყვანა ძლივს მოეხერხებინა ჯღუნას.

    ნუნუ ჩააწვინეს ტროიკაში, გადააფარეს ნაბადი, დააყარეს ზევიდგან თივა; ჯღუნა, 

კუჩრის ტანისამოსით, დაუჯდა ტროიკას, დასტვინა ცხენებს და მოისმა თვლების რახრახი.

    კაცმა, რომელიც იქ დარჩა, მოიხადა ქუდი და შესძახა:  
    - ღმერთმა ხელი მოგიმართოსთ! თავის წყალობა გაგატანოსთ სპარს-ანგელოზმა!  
    ტროიკა, რომელსაც ნუნუ მიჰყვანდა, მიგრიალებდა ვლადიკავკაზისკენ და სადაც კი 

ყარაულები შეჰხვდებოდნენ და დაუძახებდნენ:

    - ვინ მოდის? 
    ჯღუნა უპასუხებდა დამშვიდებით: 
  - ფოჩტის ტროიკაა, უფროსი რაიმე მყვანდა და ცოტა მომიგვიანდა სოფელჩი... 

თამბაქო თუ არვის გაქვს? - სთხოვდა ის, რათა დაენახვებინა ყაზახებისათვის თავისი უზრუნველობა.

   ყაზახები ცხენ-და-ცხენ გადაჰხედავდნენ, მისცემდნენ თამბაქოს და, რა ცარიელს, 

მარტო თივით, ტროიკას დაინახავდნენ, დამშვიდებულნი თავიანთ გზას გაუდგებოდნენ.

   ვლადიკავკასს, მოხევეების უბანში, რომელიც იმ ხანებში განირჩეოდა სიღარიბით და 

ტალახით, გაცალკევებით ერთი ძველი სახლი იდგა, რომლისთვისაც ქარს ყავარი აეგლიჯა და ავდრისთვის გამოეჩინა ორი პატარა ოთახი, სადაც თავისუფლად ჩადიოდა და ატალახებდა იქაურობას. ჩამტვრეულ და გამოღებულს ფანჯრებს და კარს რაღაცა ჭუჭყიანი და ძველი დაგლეჯილი ჭილობები ჰქონდა ჩამოფარებული და თავისუფალს გზას აძლევდა ქარს, რომელიც იქაურობას აყინულებდა, რადგანაც გრილს შემოდგომას სიცივეს უმატებდა ახლო-მახლოდ ჩამოთოვლილი მთები. ამ სახლის გარშემო, აქა-იქ, მოსჩანდა ხეები, რომელნიც ამტკიცებდნენ. რომ აქ ოდესმე ბაღი ყოფილიყო. მაგრამ ეხლა უპატრონობით და მოუვლელობით გავერანებულიყო.

    იქნებოდა ღამის ცხრა საათი, როდესაც ამ ადგილს გამოჩნდა ერთი კაცი, რომელიც 

წყნარის სიარულით და კვნესით მიუახლოვდა ამ შენობას, წყნარად მოუარა გარშემო, უეჭველია, მოსათვალიერებლად, ასწია ჭილობს და შევიდა შიგ.

    არ გაიარა რამდენიმე წუთმა, როდესაც ბუხარში ნაცრის გაქექვის შემდეგ გამოჩნდა 

დარჩენილი ნაღვერდალი, რომელზედაც მოსულმა დააყარა ჩინჩხვარი და კიდევ რამდენსამე წუთს შემდეგ ოთახი განათდა აბჟუტებულის ცეცხლით.

    ნახევრად განათებულს ოთახში თქვენ წარმოგიდგებოდა მოხუცი, გათეთრებულის 

წვერით და თმით, რომელსაც კარგა ხანია არ მიჰკარებოდა სავარცხელი და უცნაურად აბურძგვნილი თმა ნაბადსავით შესთელოდა. იმისი გამხდარი, დაღვრემილი და გაცრეცილი სახე, უწყალოდ დაღმეჭილი და გამხმარი, დაგარწმუნებდათ, რომ იმის გულს მცირე დუღილი და ბრძოლა არ გამოევლო. თვალებჩაცვივნული, ჩალურჯებულის თვალის ძირებით, დაგრძელებული პირისახე, მთრთოლარე და გახუნებული ტუჩები, რომელიც ყავარ-ყავარ დაჰხეთქოდა, შესაწყალს სურათს წარმოადგენდა; იმისი ჩქარი ქშენა, განუწყვეტლივი ხველა და გამხდარი ხელების ცახცახი აშკარად ამტკიცებდა, რომ გაჭირვებაში და მწუხარებაში ცხოვრებას საკმაოდ დაედუნებინა იმისი სხეული, რომელიც მოსვენებას და ზრუნვას ითხოვდა. წამოცმული ძველი დაფლეთილი ფარაჯა, დაკონკილი უმრავლესის ძონძებით, ძლივს ჰფარავდა იმის გამხდარს და დასუსტებულს სხეულს, თუმცა საკმაოდ კი ვეღარ ათბობდა.

   მოხუცი ცახცახით მივიდა ცეცხლთან, ჩამოჯდა ქვაზედ და მიუშვირა სითბოს 

გაყინული ხელები, რომელსაც ძალზედ იფშვნეტდა.

   როდესაც ცოტათი გათბა და სული მოიბრუნა, ის წამოდგა და ისევ გარეთ გავიდა, 

კიდევ ერთხელ ფრთხილად მოიარა სახლის გარშემო, ფრთხილად მოათვალიერა იქაურობა და, დარწმუნებული, რომ არავინ უყურებდა, საჩქაროდ შინ შევიდა.

   მოხუცმა მთრთოლარეს ხელებით წამოავლო რკინის ბოლოიანს ჯოხს ხელი, 

გადმოწეწა საგებლად დაყრილი ყარტები, დაუწყო მიწას ჩიჩქნა და ჩქარა ამოიღო იქიდან პატარა კოჭობი. ის განუწყვეტლივ შეშინებულის თვალით იყურებოდა აქეთ- იქით, რადგანაც ყოველი ჭილობის განძრევა, ყოველი ქარის დაზუზუნება იმას შეაკრთობდა, და მთრთოლარე ხელებს უფრო აუთრთოლებდა შიში. იმას ეჩვენებოდა, რომ ვიღაცა უყურებს, ვიღაცა ეპარება, და ეს ფიქრი მწარედ სტანჯავდა იმას; იმ წუთებში ის სცდილობდა დაეფარა, დაემალა თავის კოჭობი სხვის თვალისგან და ხელი ნებაუნებლივ ალაგს ეძებდა სად დაემალა ეს იმისთვის ძვირფასი განძი, მაგრამ, რა დარწმუნდებოდა თავის შეცდომაში, მაშინვე დამშვიდდებოდა და გააგრძელებდა თავის საქმეს.

   ბოლოს, ამ ტანჯვით, წვალებით და გულის ცახცახით, იმან მოხსნა კოჭობს 

გადაკრული "სერა",16 რამდენჯერმე ჩაიხედა შიგ და ისე დადგა ძირს: მთრთოლარე ხელ

16 ÓÄÒÀ – ÝáÏÅÄËÉÓ ×ÀÛÅÉÓ ÂÀÒÄÊÀÍÉ. – ÒÄÃ. შეიყო უბეში, გამოიღო რაღაცა გამოკრული ძონძში, გახსნა და ხელის გულზედ წამოიყარა რამდენიმე ვერცხლი და გროშები მოხუცმა წყნარად და რამდენჯერმე გადათვალა, ჩაჰყარა კოჭობში და თავის ჯოხზედ დააჭდია. მერმე ჩაჰფლა ისევ კოჭობი, მიაყრა მიწა, გაასწორა საგებელი და ჭდეების თვლა დაიწყო.

   - ცოცაალი თავად ვიცხოვრებ და მოვკვდები სხვის დასამარხი არ გავხდები, სამარხიც 

თავად მაქვს! - ოხვრით წარმოსთქვა იმან.

    როღესაც ამ ანგარიშისაგან მოიცალა, მიიტანა ცეცხლთან გუდა, ტაბაკის ნატეხზედ 

წამოყარა პურისა და ხორცის ნამცეცები, რომელიც ბედნიერებს გადარჩერდა და არ შეეშურვებინათ ამ შესაბრალის მოხუცისთვის.

    მოხუცმა გადაიწერა პირჯვარი, ახსენა ღმერთი და ის-იყო ლუკმა აიღო პირში 

ჩასადებად, როდესაც კარებიდგან ჭილობის შრიალი მოესმა, და ცივმა ქარმა იქით მიახედა. გაშტერებულს მოხუცს ლუკმა ისე დარჩა, რადგანაც ბნელა ოთახში გაარჩივა ვიღაცა ადამიანი, თუმცა ვერ გამოერკვივა ქალი იყო თუ კაცი.

   - ვინა ხარ? - ძლივს მოახერხა მოხუცმა წარმოთქმა, - თვალთ ვეღარ ვაჭრევინებ. 
   შემოსული ცოტათი შეინძრა, მაგრამ პასუხი არ მისცა, თუმცა ძლიერი ქშენა და ჩუმი 

ტირილი კი მოისმა.

   - ვინა ხარ, ბატარა წინ წამოდეგ, - განიმეორა მოხუცმა, - რაისთვის მოსულხარ ამ 

შუაღამისას? რაი გინდა?

   - მამავ! - თავი ვეღარ შეიმაგრა მოსულმა, გადიგდო ნაბადი და ვიღაცა ქალი, 

ფერმიხდილი, აღელვებული და გონება-დაბნეული, გაექანა მოხუცისკენ.

   - ნუნუ! - წამოიძახა მოხუცმა და მთრთოლარე ხელებით თავის გულს მისწვდა, 

თითქოს ამ მოძრაობით იმის ძგერის გაჩერება უნდოდა.

    ის შეეპყრო რაღაცა წარმოუთქმელს მღელვარებას, აღეშფოთებინა მისი გული, და 

გაღვიძებულს მშობლიურ გრძნობას და სიხარულს, ერთმანეთში არეულს, იქამდინ შეეპყრო, რომ აღარ იცოდა რა ექმნა... ის ჰკოცნიდა, ეხვეოდა თავის ნაშობს, თავის ნუგეშს, მაგრამ ერთბაშად მოხუცი შეიცვალა სახეში, წარბები შეიჭმუხნა, წაბარბაცდა და გამქრალრს, გაციებულს თვალებში რაღაცა ელვარება გამოკრთა:

   - შორს! - დაუძახა იმან ქალს და მკერდიდგან მოიშორა ნუნუ. 
   მოხუცის ყურამდინ მიეღწია ხმას, რომ იმისმა ქალმა ქმარს თავი დაანება, გაექცა, 

დაჰკარგა ნამუსი და პატივი! ამ ხმის გაგონების შემდეგ იმან დამარხა თავისი ქალი. თუმცა პირველ შეხვედრაზედ მშობლიურმა გულმა დასძლია სიძულვილს.

   ნუნუ, შეჩვეული შრტიალს, შეჰკრთა და უკან დაიწია, მაგრამ ისევ საჩქაროდ წადგა 

წინ და მოსახვევად გაიშვირა ხელები.

   - მამავ, მამაისი, ვეღარ მიცან?.. შენი ქალი, შენი ნუნუ!.. 
   - შორს მეთქი - განიმეორა მიხრწნილის ხმით მოხუცმა და ხელი მიაგება, რომ არ 

მიჰკარებოდა თავისი ნაშობი.

   ქალი დაიბნა და დაფანტულმა უკან დაიწია. 
    - მე ქალი აღარა მყავს - ყრუდ და მწარის მწუხარებით წარმოსთქვა მოხუცმა და ცოტა 

სიჩუმის შემდეგ დაუმატა: - მე როდესღაც მყვანდა ქალი... ის ანგელოზი იყო, ის ბროლსავით წმინდა იყო... შენ ამბობ, რომ ჩემი ქალი ხარ?.. აბა, შეჰხედე შენს თავს: შენ ისეთი ხარ, როგორიც ჩემი ქალი იყო? ხა, ხა, ხა, ხა! დ მწარედ გაიცინა მოხუცმა და დაუმატა: - მამშორდი მეთქი! შენ არა ხარ ჩემი ქალი!

    - ვაიმე, დაღუპულმა! - შეშინებით წარმოსთქვა ნუნუმ, რომელიც ძლივს მიჰხვდა 

მამის სიტყვების აზრს.

   მოხუცი მღელვარებდა, იმას მწარედ ეპრანჭებოდა სახე მეტის მწუხარებით. 
   - შენ ვინა ხარ?.. ჩემი ქალი?.. ამ შუაღამისა!.. ძაუგში!.. მარტოკა!.. შენა ხარ ჩემი ქალი?.. 

არა, არა, ჩემი ქალი მანდამდინ არ მივიდოდა!.. მაშ ვინა ხარ, ვინა? რაი გინდა ჩემგან, რისთვის მოსულხარ?

   მოხუცი მივარდა მთრთოლარე ხელებით და ანძრევდა გულგახეთქილს ქალს, 

რომელიც შეშინებით ეხვეწებოდა:

    - მამავ, მამაისი! შენაი ჭირაიმე... გამიგონე, ყური დამიგდე... 
    მაგრამ მოხუცს ყველაფერი დაჰვიწყებოდა და მარტო თავის უბედურებას შეეპყრო. 

იმას აღარ ესმოდა ქალის ხვეწნა, ის ჰხედავდა მხოლოდ ერთს, რომ იმას ნამუსი აჰხადა თავისმა ქალმა, შეარცხვინა, და ეს იქამდინ აჯავრებდა, რომ თითონ იქ მყოფსაც კი ვეღარ არჩევდა.

    ყოველთვისინ ამგვარს აღშფოთებას წყნარი, მილუშვილი მწუხარება მოსდევს. და 

მოხუციც ერთბაშად მოდუნდა, მიილუშა, ჩაეკეცა მუხლები და ღრიალით დაეცა მიწაზედ. იმან წაიშინა თავში ტირილით და მოთქმით, თითქოს ამითი შეეძლო თავიდგან მოეშორებინა თავისი მწუხარება, უბედურება.

    ნუნუ უყურებდა ამ სურათს, ილეოდა და იტანჯებოდა მამის მწუხარებით, უნდოდა 

დასამშვიდებელი ეთქვა რამე, დაეძახნა, რომ ის უბრალოა, მაგრამ ის იქამდინ მოეცვა მამის მდგომარეობას, იქამდინ აემღელვარებინა ამ სურათს, რომ ხმა ვეღარ ამოეღო და გულის დუღილით შესცქეროდა მშობელს.

    - ღმერთო! - წარმოსთქვა მოხევემ, - რა შეგცოდე ისეთი. რომ ამ დღეში ჩამაგდე? არც 

ბალღობას მოსვენება, არც სიბერეში!... სადაა შენი სამართალი, სადაა შენი შებრალება?.. მომკალ, მოიკაჯლ მაინც, შე დალოცვილო.

    - მამავ! - წაიწია კიდევ ნუნუმ. 
    - ნუ მეძახი მაგ სახელს, მე შვილი აღარა მყავს! მე მყვანდა ცოლი - წამართვეს და ამ 

ხელებით მომაკვლევინეს ის!. მქონდა ბედნიერება - მომისპეს... სახლკარს მოშორებული, ერთი შენ-ღა შეგტრფოდი... ვფიქრობდი - შენ მაინც არ გააქრობდი მამის-სახელს, შემიბრალებდი, მაგრამ... შენც - აღარ გაათავა მოხუცმა და ჩაიქნია ხელი: - რას მემართლებოდი, რასა? ეხლა მარტო, მარტო-ღა დავრჩი... მოვკვდები მეც და გათავდება ჩემი სახელი... ამ ქვეყანას აღარა გამოაჩენს-რა ჩემს სიცოცხლეს, აღარავინ ახსენებს ჩემს სახელს, ადარავთნ მოიგონებს ჩემს სულს... ახლა?, რაიღა გინდა, რად მოსულხარ?.. ხომ ნახე შენგან გაუბედურებული მამა? ხომ ნახე იმისი მწუხარება? ხომ დასტკბი?.. ახლა მაინც მომშორდი თავიდგან! - უთხრა მოხუცმა და მიაქცია მწუხარებით შეწუხებული სახე.

    - ვაიმე, ვაიმე! - პირზედ ხელების დაფარებით წარმოსთქვა ნუნუმ და ძალზედ 

შესტირა: - მე მეგონა მამა მყვანდა, შემიბრალებდა, გამიგონებდა... შენ ეგრე მექცევი, საით-ღა უნდა წავიდე, ვის მივმართო მე დაღუპულმა. მეგონა... იმედი მქონდა... - აქ ქალს გაუწყდა სიტყვები და გოდებად გადაექცა. ნუნუ წყნარად გაბრუნგაუწყდა სიტყვები და გოდებად გადაექცა. ნუნუ წყნარად გაბრუნდა კარებისკენ, შესდგა, კიდევ გადასდგა რამდენიმე ნაბიჯი, შესდგა და მოიხედა:

     - მშვიდობით, მამავ!.. ღმერთია მოწამე, დანაშაული არა მაქვს, არც შენთან და არც 

ღმერთთან! მშვიდობით!.. - ქალი გაბრუნდა და გაემართა "ლასლასით კარისკენ.

     ამ უკანასკნელ სიტყვებზედ მოხუცი დაეყრდო ერთს ხელზედ, წყნარად წამოიწივა 

და მოიბრუნა თავი მიმავალ ქალისკენ; ნუნუს ყოველი ფეხის გადადგმა, ყოველი განძრევა იმას შეაკრთობდა, მეტად მიახრევინებდა იმისკენ თავს, მეტი მწუხარება და ცეცხლი გაშოჰკრთებოდა იმის თვალებიდგან.

      ნუნუ მიახლოვდა კარებს, გაავლო ხელი ჭილობს, მაგრამ რაღაცა ძალამ მიიზიდა, 

შესდგა და კიდევ ერთხელ მიიხედა მამისკენ, ცა ძალამ მიიზიდა, შედგა და კიდევ ერთხელ მიიხედა მამისკენ, რათა სამუდამოდ გამოსთხოვებოდა. მაგრამ, რა მოიხედა, ის გაჩერდა, გაშტერდა და ადგილიდგან ვეღარ დაძრულიყო. ნუნუმ იგრძნო მომბალი გული, რომელსაც გაეღვიძნა, ეგრძნო თავისი მოვალეობა; ჰხედავდა, რომ იმას ხელები გაეშვირა ქალისკენ, სურდა მისი დაძახება, მაგრამ მღელვარებას და სულის მოძრაობას პირში სიტყვა გაეწყვიტა მისთვის.

    ნუნუმ გასძლო, გაექანა გულდაჩვილებული მოხუცისკენ, რომელმაც პირუტყვის 

მსგავსის ღრიალით მკერდში ჩაიკრა, რადგან სიტყვა ვეღარ მოეხერხებინა...

    როდესაც ორნივ ცოტა დამშვიდდნენ, ნუნუმ უამბო თავისი თავგადასავალი, 

რომელიც მოხუცისთვის სრულიად სხვარიგად ჩაეგონებინათ, და მამა ღმერთს მადლობას აძლევდა, რომ ამ მხრით მაინც ეღირსა სიხარული.

   - მაშ ძალად გაგათხოვეს?.. - მეასედ ჰკითხავდა გლახა.  
   -  ძალად - უპასუხებდა ქალი: - იაგო დაჭერილი იყო და ვინ-ღა გამომესარჩლებოდა! 
   - სამართალი, ხალხი, თემი სად-ღა იყო? - იკითხავდა მოხუცი, რომელსაც წარსული 

თემის სამართლიანობა მოაგონდებოდა და მერმე თითონვე დაუმატებდა: - სადღაა ან სამართალი და ან თემობა... ეხლა გირგოლაათანა კაცების დღეა!.. ახლა რას აპირობ?

    - აბა, თუ გირგოლამ შემიტყო, ასე კი არ დამაყენებს, და რაი ვიცი... 
    - იაგო, ამბობენ, ჩეჩენში გავარდა?  
    - ჰო, იქ წავიდა და, უფალმა იცის. გადარჩა ჩხუბებს თუ არა, - მღელვარებით 

წარმოსთქვა ნუნუმ.

    - ღმერთი მოწყალეა, ის შეგვიბრალებდა, ის დაიფარავდა, - უპასუხა მოხუცმა და 

გადიწერა პირჯვარი...

    - თუ გადარჩა, ის მოუსვლელი არ დადგება, მაგრამ, თუ ისიც წამერთვა, წყალში 

ჩავარდნის მეტი აღარა მეწამლება-რა, - ოხვრით წარმოსთქვა ნუნუმ და მოიწმინდა ცრემლმორეული თვალები.

    - ღმერთი დიდია, იმის გულთახილვას ვერვინ მიხვდება... იაგო მოვა და წავალთ 

ჩეჩენში.

    - მამაისი! შენც ჩვენთან წამოხვალ? - ჰკითხა ქალმა და მიეკრა მამას. 
    - ჰაი, ჰაი, შვილო, რომ წამოვალ! - ოხვრით წარმოსთქვა მოხუცმა. 
    - ჩემს ხანში თავის ქვეყანას და მიწაწყალს თავს არ ანებებენ, მაგრამ რაი ვქნა? 

აღარსად სამართალი, აღარსად შებრალება!.. მეტი რაი-ღა გზა მაქვს, რომ არ წამოვიდე?.. ძნელია, ძნელი ჩემს ხანში სამშობლოს მოშორება, მაგრამ რაი ვქნა?.. გული დნების, გული ილევის, რომ სამართლის საძებრად ჩეჩნებში, მუსულმანებში უნდა გადვიკარგნეთ!

    - რაი უშავს, მამაისი! იქაც ხალხია. იქაც ჩვენს ნებაზედ ვიცხოვრებთ. 
    - ჰაი, ჰაი, რომ ხალხია და კარგი ხალხიც. ღვთის მადლმა! მაგრამ კაცისთვის თავისი 

მიწაწყალი ცხოა... ჩვენ რომ ჩვენი ქვეყანა ჩვენს ხელთა გვქონდეს, სამართალს ცხოგა რად უნდა ვეძებდეთ, ცხოგან რად უნდა ვცხოვრობდეთ? მაგრამ რაკი საქმე ცხო კარზედ საცხოვრებლად გაგვიხდა, ჩქარა მოსულიყო იაგო. თორემ აქაც ბილეთები გააჩინეს და ჩვენ საით უნდა მოვიტანოთ ბილეთები, ვინ მომცემს?

     მოხუცმა ვერ მოასწრო ამ სიტყვების გათავება, როდესაც ფანჯრიდგან მოისმა ხმა: 
    - ხვალ შუაღამისას იაგო აქ იქნება. 
     მოხუცი და ქალი შეჰკრთენ და, სანამ გარეთ გამოსვლას მოასწრობდნენ, ამ 

სასიხარულო ამბის მომტანი იქ აღარ იყო: ის თითქოს მიწას ჩაეყლაპა. ძებნის შემდეგ ისინი შემოვიდნენ შინ და იმათ სიხარულს საზღვარი არა ჰქონდა ამ ხმის გაგონებით. "მაშ იაგო ცოცხალია, მაშ იმას არა ასტეხია-რა"! სიხარულით წამოიძახებდა ხან მოხუცი, ხან იმის ქალი და გადაეხვეოდნენ ერთმანეთს.

    ორივე დაღალულებს და დასუსტებულებს თუმცა დასვენება ეჭირვებოდათ, მაგრამ 

ძილი არ ეკარებოდა იმათ თვალებს. მაგრამ ორივე ისეც დასუსტებულნი საგათენებოდ უფრო მეტად დასუსტდნენ და ბუნებამ კი თავისი მოითხოვა - ორთავეს ერთად ძილმა თავი მოსჭრა.

    იაგო თავის ამხანაგებით ერთს ღამეს არდონის სტანიცას უპირობდნენ დაცემას და 

ჯოგის გარეკვას.

    ეხლა ყველანი ცხენებით იყვნენ, რადგანაც, ჩეჩენს დაშორებული" კარგა მანძილის 

მინდვრით გავლა უნდოდათ.

    აქ წინ მიუძღვებოდა იაგო, რადგანაც ამ ადგილებს კარგად იცნობდა, და ამდენმა 

ხეტებამ და მაგალითებმა შეაჩვიეს ამგვარ მდგომარეობაში საჭირო სიფრთხილეს. ის მიუძღოდა წინ ყურებდაცქვეტილი და თვალებ-გაფაციცებული, რათა არ გამოჰპაროდა არავითარი საგანი, რომელზედაც იყო დამოკიდებული იმათი გამარჯვება და თითონ სიცოცხლეც.

    ერთბაშად იმან შეაყენა ცხენი და სხვებიც შედგნენ; რამოდენიმე ხანი ასე 

გაჩერებული, მთლად სმენად გადაქცეულიყვნენ და რაღაცას ყურს უგდებდნენ, მაგრამ არავითარი ხმაურობა არ ესმოდათ.

    - რაი ამბავია? - ბოლოს გაკვირვებით იკითხა ფარჩომ. 
    - დაიცა, - გააწყვეტინა იაგომ და ყურთან ხელი მიიდო. 
    - რას უგდებ ყურს, მე არა მესმის-რა - დაიწყო ისევ ფარჩომ.  
    - ცხენოსნები რაიმე მოდიან, და ის კი ვერ გამიგია საიდგან, - უპასუხა იაგომ. 
    - ღვთის მადლმა, მოგეჩვენა, თორემ ჩვენც გავიგონებდით, - 

უთხრა ფარჩომ და მიუბრუნდა დანარჩენს ამხანაგებს: - გესმისთ რაიმე?

    - არა, - საერთოდ უპასუხეს იმათ. 
    - თუ მე ვარ ბელადი - დამაცადეთ, - წყენით უთხრა იაგომ, - თუ არა და თქვენ 

დადექით ბელადად, და მე მოგყვებით.

    - ღმერთო - წამოიძახა ფარჩომ: - განა საწყენად გითხარ, იქნება შენ მართალი იყო, 

რაიც გინდა, ისა ჰქმენ.

    ფარჩომ ვერ გაათავა ეს სიტყვები, როდესაც მსუბუქმა ნიავმა იმათ ყურსაც მიაწვდინა 

ცხენების ფეხის ხმა, რომელნიც ძალიან ჩქარა მოდიოდნენ.

   იაგო გადმოხტა ცხენიდგან, დაეცა დედამიწას და ზედ დაადო ყური. რამოდენიმე ხანს 

შემდეგ ის წამოდგა და შეჯდა ცხენზედ.

   - აჩქარდით, ჩვენსკენ მოდიან... კარგა ბლომად ხალხია!.. 
   ამ სიტყვებით იმან გვერდზედ მიაბრუნა ცხენი, იმას გაჰყვნენ ამხანაგები და ჩქარა 

ჩაიმალნენ ჭალიანს ხევში. იქ მონახეს საუკეთესო სიმაგრე, ჩამოხდნენ ცხენებიდგან და ჩასაფრდნენ.

   როდესაც იაგომ ყველაფერი დაალაგა, ყველას განკარგულება მისცა და ყველანი თავ-

თავის ადგილს დააყენა, თითონ ამოვიდა ისევ ზევით, ჩაწვა ბალახებში და ისე ცურვით მიუახლოვდა გზის გვერდით ერთ ქვას, რომელსაც ისე გაეკრა, რომ, სანამ კარგად არ დააკვირდებოდით, ვერ გამოარჩევდით ქვებიდგან.

    ასე გაჩუმებული, სულგაკმენდილი, ის დარჩა რამოდენსამე ხანს:. ცხენების ფეხის ხმა 

თანდათან ახლოვდებოდა: ბოლოს, ხალხის ლაპარაკიც მოისმა: აღმოჩნდა, რომ ათიოდე, თუ ცოტა მეტი, ყაზახი მოდიოდა გზების საჩხრეკად და მშვიდობიანობის დასაცველად. რაწამს ისინი გაუსწორდნენ ჭალას, უფროსმა დაიძახა:

    - შესდეგით! - და ყველანი გაჩერდნენ ერთს ადგილს... 
    - ბუხანცოვ! - დაიწყო ისევ იმან: - აქ კარგი დასადგომი იქნება, აგერ შეშაც ახლოა, 

წყალიც - ცხვარი მოვხარშოთ და ვახშამი ვჭამოთ.

    - აქ მეტად ახლო ვართ მეცხვარეებთან, ისინი ეგრე თავს არ დაგვანებებენ. 
    - მით უფრო უარესი იმათთვის! - წამოიძახა პირველმა: - თუ მოსვლა გაბედეს,  

ძაღლებივით ჩავხოცთ! უთხარი ჯარს - ზამოვიდნენ ხევის პირას, და კაცები ჩაჰგზავნე შეშისთვის.

    ამის შემდეგ ის, დოინჯ-შემოყრილი, ჩაბრუნდა ხევისკენ, იმას მიჰყვნენ დანარჩენები 

და იქ ჩამოხტნენ. რა ცხენები გაუშვეს საძოვარზედ, ხალხი გაიფანტა, ზოგი ჭალაში შეშის მოსატანად, ზოგიც წყალზედ. ორი ყაზახი კი ცხენებს მოუდგა, რათა ძალიან შორს არ წასულიყვნენ: ბუხანცოვი და უფროსი კი ბინაში დარჩნენ.

    იაგომ, რომელიც შეუმცნეველი დარჩა, გაიგონა იმთი ლაპარაკი, გაიგო, რომ რაღაცა 

უსამართლოება ჩაედინათ მწყემსისთვის, რომელთაც, თუ მოსვლას გაჰბედავდნენ, შეუბრალებლად და გარდაუხდევინებლად ჩაჰხოცავდნენ; მაგრამ რისთვის, რა მოხდა, რა მიზეზი იყო - იმან ვერ გაიგო იმათ ლაპარაკიდგან. ყაზახებმა ბინა ისეთს ალაგას ამოირჩივეს, რომ იაგოს შეუმცნევლად ამხანაგებთან ჩასვლა შეეძლო. ამისთვის ის გასხლტა და ჩქარა შეუერთდა ამხანაგებს, რომელთაც ჩუმად უამბო, რაც იცოდა ყაზახების მოსვლაზედ.

    - შენი კვნესა-მე, ნუ დავახოცინებთ მეცხვარეებს, დიდი ცოდო იქნება. - უთხრა 

მთიულმა, რომლის გულიც აფანცქალდა ცხვრისა და მეცხვარეების სახელის გაგონებაზედ.

    - ჰაი, ჰაი, რომ არ დავახოცვინებთ. რაი კაცობა იქნება ჩვენთვის, რომ კაცის კვლას ასე 

ვუყუროთ?

    ისინი ამ ლაპარაკში იყვნენ, როდესაც ოთხი ყაზახი, ჩინჩხვრის და ხმელის შეშის 

გროებით, მიახლოვდნენ დამალულებს.

   - გზების საყარაულოდ გამოგვგზავნეს, - დაიწყო ერთმა, - და ჩვენ კი აი, სადა ვართ! 
    - ეშმაკმა წაიღოს ეგ გზებიც! - უპასუხა მეორემ: - ჩვენ კი მოსვენება აღარა გვაქვს-და. 
    - ისეთი მსუქანი ცხვარია, რომ ცხენზედ ძლივს ამოვწივე.  
    იმან ვეღარ გაათავა ეს სიტყვები, როდესაც ოთხი მთიელნი სწრაფად გადმოხტნენ, 

ჩაიდვეს ძირს ყაზახები და ხანჯლები დააჭირეს გულში.

    შეშინებულმა ყაზახებმა პირები დააღეს დასაყვირად, მაგრამ იაგოს მბრძანებელმა 

ხმამ საჩქაროდ ჩააჩუმა ისინი.

    - ჩუმად! - დასჭყივლა იმან და ყაზახები გაშეშდნენ. 
    - ესენი კი ბარემ მოვიშორეთ, - სიამოვნებით წარმოსთქვა მთიულმა. კობამ მოიტანა 

თოკები, მთიელთ მაგრად შეჰკრეს ყაზახები და მიათრივეს თავიანთ ბინაში.

    ისენი ძლივს მორჩნენ ამ საქმეს, როდესაც ყაზახების მხრიდგან რაღაცა ხმაურობა და 

მაღალი ლაპარაკი მოისმა. ამხანაგებმა გაიგონეს რამდენიმე ჩერქეზების და ყაზახების ხმამაღალი ლაპარაკი. ამხანაგები გაიქცნენ იქითკენ და მიეპარნენ შეუმცნევლად. იმათ დაინახეს ორი ჩერქეზი მწყემსი, რომელნიც ხელების ქნევით რაღაცას ელაპარაკებოდნენ დამტვრეულის რუსულის ენით, რადგანაც არც ერთმა ჩერქეზმა ეს ენა რიგიანად არ იცოდა და, რაც იცოდნენ, ისიც მღელვარებას გადაევიწყა.

    ყაზახები, რომელნიც მოგროვილიყვნენ, იცინოდნენ იმათ რუსულის 

უცოდნელობაზედ და მასხარად იგდებდნენ. როდესაც პირველმა მღელვარებამ გაიარა და ჩერქეზები ცოტათი დამშვიდდნენ, უფრო გარკვევით დაიწყეს ლაპარაკი.

    - არ მეტყვით, თქვე ეშმაკის შვილებო, რა გინდათ? - დასძახა უფროსმა ყაზახმა, 

რომელიც ნაბადზედ გაწოლილიყო და ჩიბუხს სწევდა.

    -  შენმა ყაზახებმა ცხვარი მოგვტაცეს... გადაახდევინე და ცხვარი დაგვიბრუნე,   

უპასუხა ერთმა ერთმა ჩერქეზმა.

   -  რომელმა მოგტაცა, მიჩვენე. 
    ჩერქეზმა მოათვალიერა იქ მყოფები და, ბოლოს წამოიძახა: 
   -  საით გავარჩიო, სულ პაჭუები არიან, სულ ერთმანეთსა ჰგვანან. 
    -  მაშ ვისზედა სჩივი? 
    -  შენსა  ყაზახებზედ. 
    -- აქ ბევრნი არიან, დამნაშავე რომელია? 
    -  მე რაი ვიცი დამნაშავე ვინაა! -  წამოიძახა ჩერქეზმა: -  

მე ვიცი, რომ შენმა ყაზახებმა მომტაცეს ცხვარი, და შენ უფროსი იმადა ჰყევხარ, რომ გადაახდევინო. - შენ როგორა ჰბედავ ყველას გამტყუნებას?.. მაგისთვის იცი რას გიზამ?.. თუ ქურდობას აბრალებ ვისმე - კაცი გვიჩვენე, თუ არა და გაეთრიე აქედგან, სანამ ტყავი არ გაუძვრიათ!

    - ღმერთო! საკლავიც მე წამართვან და ტყავიც მე გამაძრონ?!. 
    -  ვინ წაგართვა, ვინა? -  მივარდა ყაზახი. 
    -  შენმა ყაზახებმა, სხვა ვინა! -  უპასუხა გულმოსულმა ჩერქეზმა და ერთბაშად დაინახა 

ცხვარი, რომელიც დაეკლათ და იქვე ეგდო: -- აგერ ჩემი ცხვარიც! - გაექანა საკლავისკენ და სერს დაუწყო შინჯვა.

    ყაზახები თითქოს შეჰკრთნენ და ჩერქეზი კი წყნარად ლაპარაკობდა. 
    -- არა გრცხვენიანთ, ნამუსი არა გაქვსთ?.. თუ საკლავი გინდოდათ, ითხოვდით და 

მოგცემდით, თუ არა-და, სირცხვილი არ არის?.. განა მაგისთვისა ხართ დაყენებულნი? მოდი, უვუჟიყო! - დაუძახა ამხანაგს: - წავიღოო ცხვარი.

     ჩერქეზები მივიდნენ და გაავლეს საკლავს ხელი, მაგრამ უფროსმა ყაზახმა დასძახა 

უმცროსებს:

    -  არ დაანებოთ! 
     ყაზახები მისცვივდნენ და დაუწყეს რთმევა: მეცხვარეები არ ანებებდნენ და 

იძახდნენ:

     -  ღმერთს არ მოეტყუვება, გავწყდებით და ძალად არ დაგანებებთ! 
     -  გაუშვით, დაანებეთ თავი! -- ეჩხუბებოდნენ ყაზახეზი. 
     -  გავწყდებით და არ დაგანებებთ! 
     -  გაუშვით! 
     -  არა. 
     -  მათრახები! -- დასჭყივლა უფროსმა და ის-იყო ყაზახებმა შეუმაღლეს ხელი, 

როდესაც დამალული იაგო თავის ამხანაგებით გამოცვივდნენ და ხმლებით შეუტიეს ყაზახებს: იმათ მიეშველნენ გაბრაზებული ჩერქეზენი და შეიქმნა ჩხუბი. ყაზახები, შეშინებულნი ამ მოულოდნელის შემთხვევით, წესიერად ვეღარ იბრძოდნენ და ხვეწნაზედ გადავიდნენ: ისინი დაეცნენ მუხლებზედ და შეწყალებას ევედრებოდნენ.

   ყაზახები შეჰკრეს, აჰყარეს იარაღი, მწყემსებს მისცეს თავიანთი ცხვარი: თითონ კი 

მოახტნენ ყაზახის ცხენებს, ზოგიც დაიჭირეს ხელში და გაჰქუსლეს.

    ისინი მიახლოვდნენ ოსის სოფელს ხუმალაგს, სადაც მასპინძლად ოსი ჰყვანდათ და 

იმისას ჩამოხტნენ. ის დაუხვდა იმათ სიხარულით, რადგანაც იცოდა. რომ ნადავლში წილს დაუდებდნენ.

    მეორე დღეს მასპინძელმა, რა ნახა ცხენები, თვალმა წასძლია და 

მოისაზრა, რომ უკეთესი იქნებოდა თუ ამ ცხენებს დაინარჩომებდა სულ თითონ.

    ამ დღეს იაგო და იმისი ამხანაგები ძაუგს ჩუმად შესვლას 

აპირობდნენ, რადგანაც დაძველებულს ტანისამოსს გამოცვლა ეჭირვებოდა და ნუნუს ამბის შეტყობაც უნდოდათ. ეს პირველი არ იყო იმათგან ძაუგს მისვლა, სადაც არავინ იცნობდა იმათ, მით უფრო. რომ იმ დროს შერიგებული შეურიგებელისაგან ვერ გამოერჩივათ.

    იაგომ და იმისმა ამხანაგებმა იცოდნენ, რომ ნუნუს მამა, მთხოვარა გლახა აქ იყო, 

მაგრამ აქამდისინ არ შეჰხვედრიყო, და ამ მხრითაც იზიდავდა იმათ ეს ქალაქი.

    -  მაშ ძაუგში მიხვალთ? -  ჰკითხა ოსმა სტუმრებს. 
    -  ჰო, მივდივართ, -  უპასუხეს იმას: -  ცხენებთან თუ არავინ დავაგდოთ? 
    -  ახენ ბს რაი უნდა, თივა ბევრი გვაქვს, და ბალღებიც მოუვლიან, -  უპასუხა ოსმა. 
    --  შენც თუ არ მოდიხარ? -  ჰკითხა კობამ. 
    -- ჰო, მეც საქმე მაქვს, შენი ჭირიმე. 
    შემობინდდა, როდესაც სტუმრები და მასპინძელი შემოვიდნენ ძაუგში, მივიდნენ 

ერთ სადგურში და დააბინავეს ცხენები. იმ ღამეს იმათ ერთად გაატარეს დრო და მეორე დღეს ოსი დილითვე, და დანარჩენები კი საღამოს გამოვიდნენ თავ-თავიანთ საქმეზედ.

    კობა, რომელიც ბაზარში ასცდა თავის ამხანაგებს, მოულოდნელად შეჰხვდა ერთს 

მოხუცს გლახაკს, რომელიც მოწყალებას ითხოვდა. იმან თითქოს იგრძნო, რომ ეს მოხუცი მთხოვარა გლახა უნდა ყოფილიყო და ამისთვის მივიდა იმასთან, მისცა შაურიანი ჰკითხა ვინაობა. მოხუცმა ისე გადაკვრით დაუწყო ლაპარაკი, რომ კობასთვის გამოაშკარავდა იმისგან თავის დაფარვის სურვილი. ამისთვის ყმაწვილი მოხევე აღარ ჩააცივდა და გუნებაში კი გარდასწყვიტა, რომ თვალი ედევნებინა მოხუცისთვის და უეჭველად შეეტყო იმის ვინაობა და ბინადრობა. ამისთვის იმას კარგა ხანი მოუნდა, სანამ მოხუცი წავიდოდა შინ, სადაც ფეხდაფეხ მიჰყვა კობა და შორიახლოს დაუწყია თეალიერება. არ გამოიარა ნახევარმა საათ- მა, როდესაც გლახასთან ვიღაც შემოვიდა და მოისურვა იმათი ამბის უფრო დაწვრილებით შეტყობა. ის მიახლოვდა მოხუცის სახლის ფანჯარას და გაიგონა ნუნუს ხსენება. კობამ ფანჯარას წყნარად აჰხადა და იმის თვალს წარმოუდგა ნუნუ და იმის მამა, და ეს იყო მიზეზი, რომ იაგოს აქ ყოფნა ახარა და ისე საჩქაროდ იმისთვის გამობრუნდა, რომ უნდოდა, რაც შეიძლებოდა ჩქარა, ეხარებინა თავის ძმადნაფიცისთვის ისეთი სასიამოვნო ამბავი, როგორც ნუნუს ზამოსვლა და მოხუცის სახლის პოვნა. - ისა სჩქარობდა, რადგანაც იცოდა, რომ ღამე სიარული აღკრძალული იყო ქალაქში, და, ვისაც ქუჩაში ცხრა საათის შემდეგ მოასწრობდნენ, იჭერდნენ: და ვისაც კი ერთხელ ხელში ჩაიგდებდნენ მაშინდელის წესის დამცველნი, იმას იმედი უნდა გარდაეწყვიტა თავის დახსნაზედ. კობა ის-იყო გამოვიდა ქუჩაზედ, როდესაც ყარაული სალდათების ფეხის ხმა გაიგონა. ის შეუმჩნეველი ვეღარ დაბრუნდებოდა და, დარწმუნებული, რომ იმათ ვეღარ გადარჩებოდა, გარდასწყვიტა - ძვირად გაეყიდა თავისი სიცოცხლე სალდათებს ჯერ არ შეემჩნივათ ის და დამშვიდებულნი ტყაპა- ტყუპით მოდიოდნენ. კობამ გაივლო დამბაჩას ხელი, როდესაც დაინახა, რომ ბოგირზედ იდგა და სწრაფად გარდასწყვიტა - დამალულიყო იმის ქვეშ: თუ მაინცდამაინც იმას დაინახავდნენ, იქიდგან თავის დაცვა უფრო ადვილი იყო, რადგანაც მხოლოდ ერთის მხრიდგან შეიძლებოდა ბოგირის ქვეშ შესვლა, და ბოგირის მეორე მხარე კი თერგს გადაჰყურებდა, მაშასადამე, იქიდგან არამც თუ მისადგომი იყო - გაჭირვების დროს თერგში გადავარდნაც შეიძლებოდა. ის შევიდა ბოგირის ქვეშ და სალდათები კი მოვიდნენ ბოგირზედ.

    -  დავისვენოთ ცოტა, -  თქვეს იმათ და ჩამოსხდნენ ბოგირის გვერდზედ. 
    იმათ გააბეს ლაპარაკი საზიზღარს "ბუსურმანებზედნ მოუკიდეს ჩიბუხებს და 

გათენებამდინ ისე გაატარეს. აშკარა იყო, რომ მოხევე ვერ შეემჩნივათ.

   კობას ბოგირის ქვეშ მოუნდა იმ ხანამდის დარჩენა, სანამ სალდათები 

მოშორდებოდნენ და საშუალებას მისცემდნენ შინ წასულიყო, სადაც ამხანაგები მოუთმენლად ელოდნენ.

   იმათ, რასაკვირველია, იმათ კობას მისვლა და, რა შეიტყვეს ნუნუს ჩამოსვლა და 

მოხუცის სახლის პოვნა, სიხარულს საზღვარი აღარა. ჰქონდა. და ნატრობდნენ ჩქარა შეღამებას, რათა ტრფიალნი ერთად შეეყარათ.

   ამათი მასპინძელი ოსი, წარსული დღის განმავლობაში, უსაქმოდ არ დარჩა: იმან 

გარდასწყვიტა, რომ დაეკმაყოფილებინა თავის გაუმაძღრობა და,- კარგით თუ ავით, სტუმრის ცხენები თავისთვის დაენარჩომა. იმას ბევრი ფიქრი არ მოუხდა ამ საგანზედ, რადგანაც გარდასწყვიტა, რომ მთავრობისთვის შეეტყობინა აბრაგების ძაუგში ყოფნა, ან დაეჭერინა და ან დაეხოცვინა ისინი. ამისთვის ის, რაწამს გავიდა ბინიდგან, მაშინვე ნაჩალნიკთან წავიდა. ოსს გარდაწყვეტილი ჰქონდა, რომ შუადღეზე თავს დაახვევდა იაგოს და იმის ამხანაგებს ჯარსა და მერმე ორივ ერთი იყო დაიჭერდნენ, თუ იქავ დახოცავდნენ, ორივე შემთხეევაში ის განთავისუფლებული იქნებოდა სტუმრებისაგან, და ცხენები იმას დარჩე- ბოდა. მაგრამ გზაში ახალმა აზრმა გაურბინა თავში და იფიქრა: ,,აგრე მუქთად რად დაუჩვენო?ნ და შესდგა რამდენსამე ხანს. ერთბაშად რაღაცა ბოროტის ცეცხლით აენთო თვალები, წაიბუტბუტა, სიამოვნებით როგორღაც გაიქნია ხელი, გაიღიმა და გასწია ჩქარა სიარულით: ეტყობოდა, რომ იმან იპოვა საშუალება, რა რიგად დაეკმაყოფილებინა აღძრული გაუმაძღრობა.

   რამდენიმე წუთის შემდეგ ის ნაჩალნიკის ბალკონზედ იდგა და იასაულს 

ელაპარაკებოდა, რომელიც სცდილობდა გამოეკითხნა - თუ რისთვის მოვიდა, მაგრამ გამოცდილის და გამოქნილის ოსის შეცდენა ისე ადვილი არ იყო.

    -  ნაჩალნიკის ნახვა მინდა, საჭირო საქმე მაქვს. 
    ოსი ამის მეტს ხმას არ იღებდა, თითქოს ამ სიტყვების მეტი არა იცოდა-რა. იასაულმა 

ნახა, რომ ვერ წააცდენდა ოსსა და თითონ ვერ გახდებოდა ნაჩალნიკისთვის სასიამოვნო მახარობელი, ჩაიქნია ხელი და უსიამოვნოდ შევიდა სახლში, რომ შეეტყობინა ბატონისათვის ოსის მოსვლა.

    ნაჩალნიკი ჩქარა გამოვიდა კარებზედ და დაინახა ქუდმოხდილი 

ოსი, რომელმაც მდაბლად თავი დაუკრა.

   "- რა გინდა? -  დაიწყო პირდაპირ ნაჩალნიკმა. 
   --  საქმე მაქვს, შენი ჭირიმე, -  და შეხედა იასაულს, რომელიც იქ ეხირა და 

გაფაციცებული უყურებდა იმათ.

   ნაჩალნიკრ მიჰხვდა ოსის აზრს და მიუბრუნდა იასაულს: 
   -  მოგვშორდი... ეხლა მარტონი ვართ მითხარ --  რა გინდა? 
   -  აბრაგები ვიცი. 
   -  ვინ აბრაგები? 
   -  იაგო, ფარჩო, ელბერდ, კობა და მთიული. 
   -  რას ამბობ? -  სიხარულით წამოიძახა ნაჩალნიკმა, რომელიც ამ ხალხს გაგონებით 

იცნობდა, რადგანაც კვირა არ გავიდოდა, რომ იმათ სახელს იმის ყურამდინ არ მიეღწივა და რომელიმე მამაცური საქმე არ გაეგონა იმათგან მომხდარი. ერთი სიტყვით, ესენი განთქმული აბრაგები იყვნენ, რომელთ სახელი და ვაჟკაცობა შორს იყო გავარდნილი და რომელთ დაჭერისთვისაც ერთი და ორი უძილო ღამე არ გაეტარებინათ. ნაჩალნიკს თვალები გაუბრწყინდა სიხარულით: ჯერ ერთი, რომ ამ გაცვივნულის ხალხს თავები დაფასებული იყო კარგს ფასად და შეიძლებოდა იქიდგან სარგებლობა, მეორეც, რომ იმათი დაჭერით ის მიიღებდა ჩინს, მადლობას და გაითქვამდა სახელს.

-  სად არიან? -  იკითხა იმან მოუთმენლად. 
    - აქ არ არიან, მაგრამ შემიძლიან მოვიყვანო. 
   - მართალს ამბობ? 
    -  ხვცაუსტან! (ღმერთმანი) მართალს ვამბობ. 
ნაჩალნიკი დააცქერდა და მერმე ერთბაშად და პირდაპირ დაიწყო: 
    -  რას ითხოვ მაგ სამსახურისთვის? 
    -  ოცდაათ თუმანს კაცის თავს და აფიცრობას  უპასუხა დაურცხვენლად ოსმა. 
    -  ეგ ძალიან ბევრია, არ მოგცემენ, -  უპასუხა ნაჩალნიკმა, 

თუმცა აბრაგების თავი მეტად ჰყვანდათ დაფასებული.

    -  არ მომცემენ და როგორა მოვსულვარ, ისევე წავალ. 
    ნაჩალნიკი დაფიქრდა და უთხრა: 
    -  ათ-ათი თუმანი კაცის თავს იკმარე და წმინდის გიორგის 

ჯვარი.

    -  არა. შენი ჭირიმე, -  ჩაცინებით უპასუხა ოსმა და გაბრუნდა. 
    -  დაიცადე... მაშ რა გინდა? -  შეაყენა ნაჩალნიკნა. 
    -  აკი მოგახსენე. 
    -  სულ აღარას დაუკლებ? -  ევაჭრებოდა ის. 
    -  შენ კარგი კაცი ხარ, პოლკოვნიკი, განთქმული... შენი გულისთვის კაცის თავს ათ-

ათს თუმანს ჩამოვალ.

    -  ოც-ოცი? მეტად ბევრია. 
    კარგა ხანს ივაჭრეს, კარგა ხანს ილაპარაკეს და, ბოლოს, მორიგდნენ: ხუთმეტი 

თუმანი კაცის თავს და იუნკრობა უნდა მიეცათ ოსისთვის სამთხრობლო.

   -  მაშ როდის? -  ჰკითხა ნაჩალნიკმა. 
    -  ამ ორს დღეს მომიცადე და შეგატყობინებ. 
    ამ სიტყვებით ოსი გამობრუნდა და ნაჩალნიკი გახარებული შინ შევიდა, სადაც ხევის 

უჩასტკის დიამბეგი ელოდა, რომელიც ჩამოსულიყო იმასთან რაღაცა საქმეზედ. რასაკვირველია, ამ ხევის ბატონს გირგოლაც თან ახლდა და სწორედ იმ დროა, როდესაც ვლადიკავკასის ნაჩალნიკს ეგონა, რომ ის მარტოკა ელაპარაკება ოსს, გირგოლას ყური მიედო კარებისთვის და თრთოლით მოასმენდა ოსის საუბარს. იმან გაიგონა იაგოს სახელი, იმან შეიტყო, რომ იაგოს ხვალ-ზეგ დაიჭერდნენ, ან მოჰკლავდნენ, და იქამდინ აღელდა, იქამდინ გაეხარდა, რომ აღარ იცოდა - რა ექნა. ვერც ხანმა, ვერც დრომ ვერ გადაავიწყეს იმას მტრობა და სიძულვილი!.. ეხლა, რო- გორც პირველ დღეს, იქნება იმაზედ მეტადაც, მოუნდა იაგოს გადახდა, რომელსაც თავის უბედურებას და ნუნუს დაკარგვას აბრალებდა! მაგრამ ოსმა რომ მოატყუოს? გადაიფიქროს? - იფიქრა გირგოლამ და თმა აებურძგნა: "მაშ თავს აღარ დავანებებ იმას! სიკვდილამდის ჩავყვები და, თუ იმან გადასთქვა თავის სიტყვა, მე ვიპოვნინ! -- გაიფიქრა ეს, გავარდა და გამოუდგა ოსს, რომელსაც ჩქარა მოეწია.

   ოსი მიდიოდა გახარებული თავისი საქმით და ვერ ამჩნევდა გირგოლას, რომელიც 

მისდევდა და თავიდგან ფეხებამდის ათვალიერებდა. ოსი მივიდა თავიანთ ბინაზედ, გირგოლაც მიჰყვა იქამდინ და შებრუნდა ამ სასტუმროს დუქანში.

    იმან მოითხოვა ჩარექა ღვინო, ეშმაკურის ლაპარაკით გამოჰკითხა დახლიდარს --- იქ 

იდგა ოსი თუ არა? მარტო იყო, თუ ამხანაგები ჰყვანდა, და, რა ყველაფერი დაწვრილებით მეიტყო, მაშინვე გარდასწყვიტა, რომ იაგოც და იმის ამხანაგებიც იქ უნდა ყოფილიყო. -

    იმან იქირავა იქვე ოთახი და, რა შევიდა, სიამოვნებით გაიგონა, რომ ოსი და იმის 

ამხანაგები იმის მეზობლად ხმაურობდნენ, და თხელი ფიცრული კი, რომელიც იმათ აშორებდა, ნებას აძლევდა ყოველი სიტყვა მოძრაობა გაეგონა.

    ის მაშინვე გამოვიდა, იპოვნა დიამბეგი, შეატყობინა თავის დაგვიანების მიზეზი და 

გაგზავნა გუბერნატორთან, რომელსაც იმათ დასაჭერად განკარგულება უნდა მოეხდინა. თითონ კი ისევ თავი სადგურში წავიდა, სადაც უნდა ეთვალთვალებინა აბრაგებისთვის, რათა არსად გაჰპაროდნენ.

    ის შევიდა თავის ოთახში სწორედ იმ დროს, როდესაც აბრაგები ბაზარში 

გასულიყვბენ, და მოუსვენრად ელოდა, სანამ ისინი დაბრუნდებოდნენ. რადგანაც იმათი მოსვლა გვიან მოხდა და რაღაცა მღელვარება და შესვლა-გასვლა შეამჩნივა აბრაგებს, მიზეზის შესატყობად დარჩა. - ამ მოლოდინში გაიარა საათმა, ორმა, და იქამდინ დაუგვიანდა, რომ ჯერ ალაყაფის კარები დაჰკეტეს, მერმე თითონ დუქანიც და გამოსასვლელი გზა აღარა ჰქონდა.

   იმან გაიგო, რომ ერთი ამხანაგი დაუკარგავსთ, და გულის ხეთქით 

ელოდა, რომ გაეგო, დაკარგული იაგო ხომ არ იქნებოდა. მერმე აშკარად გაიგონა, რომ კობას სახელს ახსენებდნენ, და მაშასადამე, დაკარგული იაგო არ უნდა ყოფილიყო.

    ამგვარად იმან გაატარა ღამე და დიამბეგს ვეღარა შეატყობინა-რა. მთელს ღამეს არ 

დაუძინიათ აბრაგებს, რადგანაც კობას დაკარგვა აწუხებდა იმათ: არ დაუძინია გირგოლასაც, რომელსაც ეშინოდა, რომ იმათ ლაპარაკიდგან სიტყვა არ გამოჰპაროდა... გათენებაზედ ამას შემოესმა რაღაცა სიხარული იმ ოთახიდგან, სადაც აბრაგები იდგნენ და აშკარად გაიგონა ნუნუს და გლახას სახელი. ის გიჟსავით წამოვარდა ტახტიდგან, რომელზედაც ის-იყო იწვა და, მთლად სმენად გადაქცეული, კედელს მიადო ყური: გირგოლას ყურებისა არ სჯეროდა, რადგანაც ნუნუს დიდი ხანია რაც თერგში ქვებს შუა ჩამალულს სთვლიდა და ერთბაშად ესმოდა, რომ ის, არამც თუ მკვდარი, სრულიად უვნებელია, თავის მამასთან არის და დღეს საღამოზედ იაგოსაც კი შეუერთდებოდა.

   -  მაშ ის ცოცხალია, ის იაგოს შეუერთდება და დაიწყებენ ბედნიერს ცხოვრება?.. 

გირგოლა კი, დაწუნებული, დამცირებული, ჯავრით დალეული, ისე უნდა დარჩეს?!.

   ამ კაცში გაიღვიძა პირუტყვულმა გადახდევინების წადილმა და იმ დროს ნუნუ რომ 

იქ მდგარიყო, ის შეუბრალებლად გაუპობდა გულს, დაეწაფებოდა იმის სისხლს და სიამოვნებით დალევდა. ის მხოლოდ იმაზედ შესწუხდებოდა, რომ ეს სისხლი მეტად ჩქარა შესწყდა, და საკმაოდ ვერ დააკმაყოფილა თავისი გამხეცებული წადილი.

   კობა, რომელსაც დაწვრილებით ჰკითხავდნენ ნუნუს ამბავს, 

უამბობდა ყველაფერს. ბოლოს, გადავიდა იმათ სადგურის აღწერაზედ და ისეთის დაწვრილებით ანიშნა, რომ გრიგოლას, როგორც ხელის გულზედ, ისე დაეხატა იმათი სახლი. იმან იკბინა თითზედ და წამოიძახა:

    -  დამაცადეთ, დამაცადეთ და ჰნახავთ -  რას გიზამთ... მაშ 

გირგოლა მოკვდეს, თუ თქვენ გაბედნიერდებით!

   ის საჩქაროდ გამოვიდა თავის ოთახიდგან, გაქანდა დიამბეგთან, რომელიც 

მილიციიის სოტნით გუშინიდგანვე მზად იყო, და შეატყობინა, როგორც აბრაგების სადგური, ისე თავისი აზრი, თუ როგორ დაეჭირათ, ან დაეხოცნათ მთიელნი.

    -  მაშ, შენ აგრე არჩევ? 
    -  დიაღ, შენი ჭირიმე... სახლს ცეცხლი უნდა წავუკიდოთ, რომ გამოცვივდნენ, თორემ 

სახლში ისინი არ დაგვნებდებიან და, თუ ღამემ მოგვასწრო, კიდევ ხელიდგან წაგვივლენ, შენი რისხვა არა მაქვს!

    დიამბეგმა    ატყობინა ვლადიკავკასის ნაჩალნიკს, მოიყვანეს კიდევ მთელი როტა, 

მიიღეს გირგოლას რჩევა მხედველობაში დასაჩქაროდ ეს ხალხი აბრაგების სადგურს გარს შემოარტყეს.

    რაწამს აბრაგებმა დაინახეს თავიანთი თავი ამ მდგომარეობაში, ისინი წამოცვივდნენ. 

კარებს მიაყარეს, რაც კი ოთახში შეხვდათ, გაიძვრეს თოფები და ფანჯარასთან დადგნენ. იმათ იცოდნენ, რომ აქედგან ცოცხლები ვეღარ გავიდოდნენ და, რა უბედურობა სწვეოდათ, სახელიანათ უნდოდათ სიკვდილი.

    იმათი პირველი აზრი იყო, რომ ვიღამაც გასცა, და ყველამ ოსს შეხედეს, რომელიც 

გაფითრდა ამ შემთხვევაზედ.

   - ღმერთმანი, მე არა მითქვამს-რა! -- წამოიძახა იმან. 
   - სტყუი, ძაღლო! --- დასჭყივლა იაგომ და დააჭირა გულზედ 

ხანჯალი.

   - ვაიმე, რათა მკლავ?.. ღმერთმანი მე არა, მე არა! --- დაიძახა იმან და ერთბაშად 

გამოტრიალდა ფანჯრისკენ, რომელიც ღია იყო, იშვირა ფეხი და გადახტა, მაგრამ ძირს რამდენიმე ადგილს გახვრეტილი - დაეცა: სალდათებმა, რომელთაც ნაბრძანები ჰქონდათ, რომ ესროლათ ვისაც კი იმ ოთახიდგან გამოსულს დაინახავდნენ, დახვრიტეს ისა. ოსი დაეცა, გაიბრძოლა, წამოიწივა კიდევ ერთი და დაიძახა:

   -  ამხანაგის მოღალატეს ასე მოუვა! მე დაგღუპეთ... ჩემი ბრა... ბრა... -  მაგრამ 

სიტყვები ვეღარ გაათავა, რადგანაც ახალმა ტყვიამ თავში გაუარა და თან გატანილი ტვინი კედელს შეანარცხა.

   ოსი გაუნძრევლად, ხმაამოუღებლად დაეცა: იმან ამოსუნთქვაც 

კი ვეღარ მოასწრო, ისე დალია სული.

   -  აბრაგებო, გამოდით! -  დაუძახა ჯარის უფროსმა: --  გა- 

მოდით, თორემ თქვენც ეს დღე მოგელისთ, რაც თქვენს ამხანაგს.

   პასუხის მაგივრად ხუთი თოფი ერთად გავარდა და ხუთი კაცი 

წაიქცა ჯარიდგან.

   -- ე, მანდა ჩვენი პასუხი! 
    ამ სროლაზედ მოისმა გრიალი და ასამდინ ტყვიამ ფანჯარასთან მიიტანა ხრიალი, 

მაგრამ ოთახში მყოფებს ვერა დააკლეს. რა, რადგანაც კედლებმა დააფარა.

   აბრაგებმა მოასწრრ კიდევ თოფების გატენა და კიდევ ხუთი 

კაცი წააქციეს. გაიმართა სროლა, და აბრაგებმა დაუწყეს უწყა- ლოდ ჟლეტა იქ მყოფს - სალდათებს და ყაზახებს, მაშინ, როდესაც კედლების წყალობით, თითონ უვნებლად რჩებოდნენ.

   მარტო ელბერდს მოხვედროდა მკერდში ტყვია, მაგრამ იმან საჩქაროდ გაიხია 

ახალოხი, გამოჰგლიჯა ბამბა და მაგრად დაიცვა ჭრილობა. ამის შემდეგ ის ისე იბრძოდა, როგორც უვნებელი.

   -  ბატონო, ხალხს რად ახოცინებთ, ცეცხლი მოუკიდოთ, თორემ მაგათ ჩვენ ვერ 

დავიმორჩილებთ, -- მოახსენა გირგოლამ დიამბეგს.

   დიამბეგმა მოახსენა ნაჩალნიკს და გარდასწყვიტეს, რომ თივა მოეტანათ. 
    რადგანაც ეს ადგილი ბაზართან ახლო იყო, გაგზავნეს რამდენიმე ყაზახი და იქიდგან 

მოატანინეს თივა და გარს შემოუწყვეს სახლს. როდესაც ეს მუშაობა გაათავეს, აბრაგებს კიდევ დაუძახეს:

    -  რაც გინდა გაძალიანდეთ, რაც გინდა ქნათ, ბოლოს, მაინც ხელში უნდა 

ჩაგვიცვივდეთ... გამოდით, იარაღი დაყარეთ, თორემ სახლს ცეცხლს წაუკიდებთ!

    -- თქვენ დედაკაცებს, ბალღებს, მოხუცებულებსაც არ იბრალებთ და სწვავთ, ჩვენ რომ 

დაგვწვათ --- რა საკვირველი იქნება?! - უპასუხეს იმათ.

    -  მაშ, არ გამოხვალთ? 
     არა!  " - 
    -  დაგწვავთ 
    --- დაწვა გვირჩევნიან თქვენს ხელში ჩავარდნას. 
   -- წაუკიდეთ ცეცხლი! --- მოისმა ბრძანება და ჯერ ავარდა კვამლი, მერმე ოთხგან-

ხუთგან გამოჩნდა ცეცხლი, და ერთბაშად აბრიალდა ხმელი თივა.

   --- ო, ძაღლებო, ძაღლებო! სხვა რაი ვაჟკაცობა გაქვსთ, --- 

კბილების ღრჭიალით დაიძახა იაგომ.

    -  იაგო! კარგად მოიხედე, მე ვარ... მე გადაგიხადე! -  დაუძახა გირგოლამ. 
    იაგომ გამოიხედა და დაინახა გირგოლა, რომელიც ცარიელს ბოჩკას ამოჰფარებოდა 

და იქიდგან ელაპარაკებოდა.

    იაგომ სწრაფად გადმოატრიალა თოფი, დაუმიზნა, მაგრამ გირგოლამ მოასწრო 

ბოჩკის უკან ჩამალვა, ტყვიამ ქუდი-ღა გადააგდებინა.

    -  შენი იღბალია და რაი გიყო!  დასძახა იაგომ. 
    ამ ხანში ცეცხლი სახლსაც გაედო, რომელსაც გუგუნი გაჰქონდა და წუთით-წუთს 

ჩამქცევას აპირებდა. ძმანო! ნუ დავიმარხებით ცეცნლში, ვაჟკაცნი ვაჟკაცად გავწყდეთ! დიაყვირა იაგომ, ჩამოიფხატა თვალებზედ ქუდი და გადაეშვა ფანჯრიდგან.

    --- გავსწყდეთ! -- მისცეს ხმა დანარჩენებმა და გადაჰყვნენ თან. 
    იმათ: ხმალ-ამოწვდილთ, ისეთი სისწრაფით შეუტიეს ერთს მხარეს, რომ მთელი 

ჯარი გააპეს და ის-იყო უნდა გასულიყვნენ მეორე ნაპირს, როდესაც გონს მოსული სალდათები ისევ შემოეხვივნენ მარდად და მამაცად ხმლის მქნეველნი, იარაღის მხარებელნი დატრიალდნენ ამ ჯარში და ვაი იმას, ვისაც იმათი მოქნეული ხმალი მისწვდებოდა: ის თავ-შუაზედ გაჩეხილი, ან მხარიღლივ-გადასხეპილი იქვე სულსა ჰლევდა. ადგა კორიანტელი, ყვირილი, ტირილი, კვნესა, ძახილი და რკინების ერთმანეთის მოხვედრის ხმა!..

    ერთბაშად ხალხი შეჯგუფდა ერთს ადგილს, თითქოს ბურთსავით შეიკრა, ყველანი 

გაჩუმდნენ და მარტო რაღაცა გამოურკვეველი გრიალის ხმა მოისმოდა. რამდენსამე წუთს ხალხი გაიშალა და იქ მყოფების თვალს წარმოუდგა, სხვა დახოცილებთ შორის, იაგო თავის ნამი ამხანაგით, რომელნიც გულაღმა ეყარნენ და შესაზარს სურათს წარმოადგენდნენ. არა სჩანდა მათ შორის მარტო კობა, რომელიც ამ არეულობაში რაღაცა მანქანებით გასხლტომოდა, გადამჯდარიყო პირველ ცხენზედ და, სუბუქად დაჭრილი, შეჰფარებოდა ფუთხუზის ტყეს.

   დილის ათი, თერთმეტი საათი იქნებოდა, როდესაც ყველაფერი გათავდა, 

დახოცილები წაიღეს დასამარხად, სისხლი მიწით მოამშრალეს, და ამ სისხლის ღვრის ნიშნად მარტო გადამწვარი სახლის ბოძები იდგა, რომელიც ადგილ-ადგილ დარჩენილიყო, შეტრუსვილიყო. ხალხი მიდიოდ-მოდიოდა, შესდგებოდა, ოხვრით მოიგონებდა ვაჟკაცთ ვაჟკაცურს სიკვდილს და მერმე, გართული ისევ თა- ვიანთის საქმით, ივიწყებდა შემაძრწუნებელს მოგონებას.

   ნაჩალნიკი ის-იყო შინ მივიდა, სადაც ხევის დიამბეგიც მიიწვივა, როდესაც იმასთან 

შევარდა პოლიციელი და მოახსენა: - თქვენო მადალკეთილშობილებავ, კაცი მოჰკლეს.

   - სადა? 
   -- მოხევეების უბანში. 
 ეგ - ღა გვაკლდა ამოდენა შრომის შემდეგ! - უსიამოვნოდ 

წარმოსთქვა იმან და დაუმატა: - ვინ კაცი?

    -  იქ ერთი მოხუცებული გლახაკი გახლდათ. 
    -  გლახაკი?! ვის მოუკლავს, ეჭვი არავისზედ გაქვს? 
    --  როგორ არა....ეს ორი დღეა, რაც იმის ქალი ჩაოვიდა. ამბობენ, ცუდი ყოფაქცევისა 

გახლდათო... ის იყო თავის მამასთან, ერთს ოთახში ეძინათ და დღეს დილით მოხუცი თავის სახლში თავ-შუაზედ გაჩეხილი ვიპოვეთ.

    -  უეჭველია, თითონ ქალს მოუკლავს, -  გარდასწყვიტა ნაჩალნიკმა. 
    -  თუ თითონ არა, ეცოდინება მაინც -  ვინ მოჰკლა! 
    -  ოსები არიან? 
    -  არა, მოხევეები. 
    --- მოხევეები?! -  გაკვირვებით იკითხა დიამბეგმა. 
    --  დიაღ, -  მისცეს პასუხი. 
    --- სახელად რა ჰქვიან ქალს? 
    --  ნუნუ. 
    -  ნუნუ? -  გაკვირვებით იკითხა დიამბეგმა და მაშინვე დაუძახა გირგოლას, რომელიც 

ის-იყო იქ მოვიდა.

    -  ვინ ნუნუა, თავის მამა რომ მოუკლავს? წადი შეიტყვე. 
    -  მე კიდეც გავიგე, ჩემი რძალი გახლავს, - დაღონებით უპასუხა იმან. 
   -  თითქო შენი რძალი წყალში დაიხრჩო? 
    -  მეც აგრე მეგონა, მაგრამ აქ თურმე ყოფილა. 
   -  შენ სადღა იყავ აქამდინ? 
   -  დახოცილებს ვუყურებდი. 

ამ დღიდგან დაიწყო გამოძიება, რომელმაც აღმოაჩინა, რომ ნუნუ, გარყვნილი და ცუდი ყოფაქცევისა, მოვიდა თვის მასთან, რომელსაც გლახაკობით დიდი ფული ჰქონდა მოგრივილი, მოჰკლა მამა და ფული თავის საყვარელს მიაბარა, რადგანც აქამდინ არ ამბობს, თუ რა უყო ეს ფული. თუმცა თითონ ნუნუ ამბობდა: "წარსულს ღამეს მე და მამაჩემი გათენებამდისინ ვისხდით. ბოლოს ძილმა თავი მოგვჭრა და. როდესაც მეორე დღეს გამომეღვიძა, მზეს კარგად მოევლო, გლეხების სადილობა იქნებოდა. ოთახში ბნელოდა და მე მეგონა - მამას კიდევა სძინავს და, რომ არ გამეღვიძებინა, წყნარად გავედი კარებზედ, დავიბანე პირი და იქ დავჯექი რამდენსამე ხანს, მაგრამ, რაკი მამა არ იღვიძებდა, შევედ სანახავად, როდესაც ახლოს მიველ, ფეხებთან ტალახი ვიგრძენ. მე რამდენჯერმე დავუძახე მამას, მაგრამ ხმა არ გამცა და ხელით მინდოდა გამეღვიძებინა. რა ხელი მივაკარე, ვიგრძენ, რომ სველი იყო, დავიხედე ხელზედ და სისხლში მქონდა მოსვრილი შეშინებულმა ჩამოვგლიჯე ფანჯრიდგან ჭილობი და ვაგლახად დავრწმუნდი, რომ მამაჩემი ვიღაცას მოეკლან. ასე ამბობდა, ასე ლაპარაკობდა საბრალო ქალი, მაგრამ ვინ დაუჯერებდა იმას, სად, ან ვინ იყო მოწმე?.. "ეჭვი არ არის, რომ ნუნუ მამის მკვლელია!ნ - იძახდნენ ნაჩალნიკი, გამომძიებელი, ხალხი და მსაჯულნი. ერთს დღეს ვლადიკავკასის ქვევით ბაზარში აეშენებინათ რაღაცა ფიცრის ესტრადა და ზედ აემართათ დაჭრელებულა ბოძი, რომელზედაც მსხვილის ასოებით ეწერა: "სამარცხვინო ბოძინ. ხალხი გროვდებოდა აქ და ხმამაღლა ჩათვლით კითხულობდა ამ სიტყვებს. მრა არის ეს ბოძი, რა იქნება აქ?" წამდაუწუმ მოისმოდა ხალხში, რომელსაც თანდათან ემატებოდნენ ახლადმოსულნი და რაღაცა მღელვარებაში შედიოდნენ.

   ბევრმა არ იცოდა, რა უნდა მომხდარიყო აქ, მაგრამ მაინც მოელოდა ბოლოს, როდესაც 

ხალხი შეინძრა, მოისმა ბარაბანის ხმა და დაიძახეს: "მოჰყავსთ, მოჰყავსთ!"

   ყველა იქით მიბრუნდა, საიდგანაც ბარაბანის ხმა მოისმოდა, და 

მაყურებელთ თვალწინ წარმოუდგათ რაღაცა უცნაურად გაკეთებული მაღალი პოვოსკა, რომლის ზევითაც ვიღაცა დედაკაცი უკუღმა იჯდა ტუსაღის ტანისამოსით: ჯვარედინად გადავლებული ჰქონდა ღვედები, რომელთაც გულზედ ეჭირათ ფიცარი ზედ-წარწერით: "მამის მკვლელი"!

   თითონ ტუსაღს იქამდინ ჩამოვარდნოდა გულზედ თავი, და თავსახვევი 

წამოჰფაროდა თვალებზედ, რომ სახე არ ჩ.ნდა. ჯალათი, პირუტყვულის და მოღიმარის სახით, გვერდს უჯდა და ეოხუნჯებოდა ქალს. ბოლოს, იმან მკაცრად გადასწივა ხელსახოცს, გადაუღო უკან თავი, და ხალხმა დაინახა ფერწასული, გონებამიხდილი ქალი, რომლისთვისაც მწუხარებას და სატანჯველს შესაზარად დაემახინჯებინა სახე. აშკარადა სჩანდა, რომ ის ვეღარასა ჰგრძნობდა, რადგანაც, რა ჯალათმა ხელი მოაშორა თავს, ის ისევ ყინწმოწყვეტილსავით გულზედ ჩამოუვარდა.

    პოვოსკა გაჩერდა ესტრადას წინ და ქალი ჩამოათრიეს, რადგანაც სიარულის თავი 

აღარა ჰქონდა, აიყვანეს ესტრადაზედ და ისე მიაკრეს ბოძს, რომ ზეზედ მდგომს ემსგავსებოდა.

    -  ქუდები] --- დაიძახა ერთმა და ყველამ მოიხადა ქუდები. სამხედრო წოდების 

ხალხი გამოიჭიმა და მარჯვენა ხელი მიიტანა ქუდებთან. ნაკერ მუნდირში გამოვიდა ვიღაცა კაცი და დაიწყო გარდაწყვეტილების კითხვა, რომელიც ხალხს აუწყებდა, რიმ ,,ნუნუ მამის მოკვლისთვის საუკუნოდ იგზავნება ციმბირში, მადნებზედ სამუშაოდ"...

   ხალხში ისეთი სიჩუმე ჩამოვარდა, რომ ბუზის გაფრენას გაიგონებდით. გაყუჩდა 

ყველაფერი, თითონ ნიავიც კი შესწყდა, თითქოს თავის ხმაურობით ეშინოდა დაეშალა ხალხის სმენისთვის. ყველას გული წარმოუთქმელადა სძგერდა და რაღაცა შემაწუხებელს მდგომარეობაში იყო. ამ საერთო სიჩუმეში გამოვიდა მოხუცებული, თეთრის წვერით, მღვდელი, შემოსილი მავის სამოსელით: იმას ხელში ეჭირა ჯვარცმა და დაღვრემილი, ფრთხდილი და შეწუხებულის სახით მივიდა უბედურთან. ყველანი მოშორდნენ.

   -- ნინო! -  ჩასძახა მღვდელმა: --- ნინო! -  განიმეორა იმან და მოჰკიდა ხელი. 
   ქალი შეჰკრთა, გაახილა თვალები, აიდო ცოტათი თავი და მიხრწნილის ხმით ძლივს 

წარმოსთქვა:

   -  წყალი, ცოტა წყალი, ღთის გულისთვის იმას დაალევინეს წყალი და ისევ 

მოშორდნენ.

   -  შვილო შენ ახდილი გაქვს. ყოველი უფლება, შენ ცოცხლებს აღარ ეკუთვნი... 

მოინანიე შენი ცოდვა, რომ ზეციერმა მამამ შეგანდოს.

    -  რა ცოდვა? -  დაფანტვით წარმოსთქვა ნუნუმ და მწარის ღიმილით დაუმატა: -  ჰო, 

მე ხომ მამა მოვკალ, მე მამის მკვლელი ვარ!..

   -  მითხარ აღსარება, რა გაწუხებს?.. მე მლოცველ ვიქნები შენი სულისთვის, მე 

შეგავედრებ ზეციურს მამას, რომ მოგიტევოს ყოველისფერი.

   ამ სიტყვებზედ ნუნუ თითქოს მოცოცხლდა. 
   -  ჯვარი მომეც. -  მიუშვირა იმან ხელები. მღვდელმა მიაწოდა ჯვარი და ნუნუს რაღაც 

ცეცხლთ თვალები აენთო: ის მისწვდა ჯვარს, მიიკრა ტუჩებზედ და საკმაოდ მაღლა, თუმცა ხმის კანკალით, წარმოსთქვა მდუდარების ფრქვევით:

    -  ვფიცავ გულთამხილავს ზეციერს მამას, ვფიცავ ამ წმინდა ჯვარცმას, ვფიცავ ჩემს 

ნამუსს, ვფიცავ იაგოს სულს, - მე დამნაშავე არა ვარ!

    ამ სიტყვების შემდეგ ის გაჟრჟოლდა, ძალზედ მიიკრა ჯვარი ტუჩებზედ, გაიჭიმა, 

დაიხრიალა და მოეშვა ისევ ხელები ჩქარა ჩამოუქანდნენ, და მღვდელმა მიაშველა ხელი, რათა ჯვარი ძირს არ დაცემულიყო. ის დააცქერდა საცოდავს წამებულს და მთრთოლარე ხმით წარმოსთქვა: "განუსვენე, უფალო, მხევალსა ამას შენსან! გადიწერა პირჯვარი და მოშორდა.

   როდესაც ჯალათი მივიდა, გახსნა შეკრულობა, ნუნუ მუხლებმოჭრილსავით დაეცა 

ძირს: მწუხარებას და სირცხვილს ვეღარ გაუძლო იმისმა გულმა, და უკანასკნელმა მღელვარებამ ბოლო მოუღოს!

   მაშ ვინ იყო გლახას მომკვლელი?.. მსაჯულნი დარწმუნებულნ იყვნენ, რომ ქალი, და 

ხალხში კი ეჭვი შევიდა.

   მეორე-მესამე დღეს, ამ შემთხვევის შემდეგ, ფუთხუზის ტყესთან გამალებული 

ტროიკა მოდიოდა, რომელსაც მიჰჟვანდა ხევის დიამბეგი და გირგოლა. ისინი ლაპარაკობდნენ წარსულს შემთხვევაზედ, მაგრამ გირგოლა, რომელიც გაფითრებულიყო, თავს არიდებდა და უგუნებოდ უპასუხებდა. ის დაესწრო ნუნუს სიკვდილს, და კაცობრიულმა გრძნობამ გაუარა გულში. ამ დღიდგან ის მოსვენებას ვეღარ ჰპოულობდა და ყველგან ნუნუს სახე ეჩვენებოდა. ამ რამდენიმე დღეში ის ისე ჩამომდნარიყო, ისე შეწუხებულიყო, რომ ადამიანი ვეღარ იცნობდა.

   - რა მოგივიდა, ავად ხომ არა ხარ! -  ჰკითხა დიამბეგმა. 
   -  ჰო, შეუძლოდ გახლავარ რასმე. 
   -  ნუ გეშინიან, აი მივალთ შინა და მალე მტერი მომიკვდეს, მალე იუნკრობა 

მოგიტანინო.

   -  შენი წყალობა მომცეს ღმერთმა, -  რაღაცა უგუნებოდ უპასუხა იმან. 
   ისინი გვერდი-გვერდს ისხდნენ, რადგანაც წინ სხვა ყაზახი უჯდათ. გირგოლამ ვერ 

გაათავა უკანასკნელი სიტყვები, როდესაც ტყიდგან გამოვარდა თოფი, გახვრიტა დიამბეგი, რომელიც გადმოვარდა ტროიკიდგან და გვერდში დასჭრა გირგოლა, რომელმაც გაიგონა ხმა:

   -  მე ვარ კობა ორნივ მე განაცვალეთ იაგოს ამ სიტყვებით ის გაჰქრა, როგორც 

მოჩვენება, რომ თავის დღეში აღარ გამოჩენილიყო: მკვდარი დიამბეგი და სასიკვდილოდ დაჭრილი გირგოლა კი წაიღეს შინ ცოცხალ-მკვდარი, მიიტანეს სტეფანწმინდანში, სადაც დააწვინეს. პირველი იმისი სიტყვები იყო მღვდლის მოკითხვა, რომელიც იმ წამს მოვიდა.

   ყველანი გამოვიდნენ, მარტონი დარჩნენ მოძღვარი და მოწაფე. 
   გირგოლა წარმოუდგენელს აღშფოთებაში იყო, როდესაც მოძღვარი მიუახლოვდა, 

ამოიღო ზიარება და იმის შიშით, რომ უზიარებელი არ მომკვდარიყო, უნდოდა მაშინვე მიეღებინებინა წმინდა საიდუმრო.

    -  ღირსი არა ვარ, მამაო! 
    -  შენს მდგომარეობაში ყველა ქრისტიანი ღირსია, შვილო. 
   -  არა, სანამ აღსარებას არ გეტყვი, არა... ჰო, თუ ღმერთმა შემაძლებინა ყველას თქმა 

ვგრძნობ, რომ სიკვდილი მიახლოვდება.

   -  სასიკვდილო რა გჭირს, შვილო?.. მაგრამ აჩქარდი, მოინანიე, ღმერთის გულუხვობას 

ვინ მისწვდება, ის მოგიტევებს, ის გაპატიებს.

    გირგოლა კარგა ხანს წვალობდა, და ბოლოს ძლივს დაიწყო: იაგოს მე მოვუგონე 

ქურდობა, მე განგებ შევწამე ცილი, რადგანაც ნუნუ ჩემთვის მიხდოდა... ეხლაც მე გავაწყვეტინე იაგო და მისი ამხანაგები... ნუნუს მამაც მე მოვკალ და ქალს კი გადავაბრალე... ილოცე, ილოცე, მღვდელო, ჩემის სულისთვის, ილოცე!..

    -  ჰო, შვილო!.. ვილოცავ, ვილოცავ... 
    -  როგორა გგონია -  ღმერთი მაპატიებს? 
    -  ღმერთი მოწყალეა, ღმერთი დიდია!.. 
    --  გააგებინე ყველას, რომ მთხოვარა გლახას მკვლელი მე ვარ, რომ ნუნუს ბრალი არა 

ჰქონდა მის სიკვდილში... მე დასამალად არ გეუბნები აღსარებას... როდესაც იაგოს და მის ამხანაგებს ცეცხლი წავუკიდეთ... მე... გულმა ვეღარ მომისვენა... წაველ გლახას სახლში... ქალსაც და მამასაც ეძინათ... მე მინდოდა ორნივ მომეკლა... მაგრამ ვიფიქრე... ერთი წუთის წვალება განა გადამიხდიდა მთელი სიცოცხლის სატანჯველს?.. მე მიყვარდა ნუნუ... ო-ო, როგორ მიყვარდა.. იმან უარმყო, იმან სხვა ირჩივა ჩემს თავს... მე თავმოყვარე, თავმომწონე ვიყავ .. ვეღარ გავუძელ სატანჯველს...მაშინ... მაშინ ვიფიქრე, რომ მამა... მამა მომეკლა... გამოვპარულიყავ და იმის სიკვდილი ქალისთვის დაებრალებინათ... იმას გააწვალებდნენ, გასტანჯავდნენ, და მეგონა - ეს დამაკმაყოფილებდა...მაგრამ... აი, რა ღღეში ჩავვარდი... სიცოცხლე არ მენანება, მაგრამ საიქიოს, საიქიოს რა პირით წარვსდგე?.. - ამ სიტყვებით ის ჯერ მიილუშა, მერმე წამოიძახა: - აგერ!.. აგერ გლახა! არ მასვენებს, ის მომდევს: თვალები მოუქცევია ჩემკენ!.. ნუ მიყურებ, ნუ მიყურებ, ნუ მიყურებ! - თანდათან სუსტდებოდა გირგოლა და ბოლოს მწარე ქვითინად გარდაექცა...

    იმან გაკმინდა ხმა, გადავარდა ლოგინზედ და რამოდენიმე ხანი ისე თავდავიწყებაში 

იყო: ბოლოს, წამოიწივა, გადაისო შუბლზედ მთრთოლარე ხელი, გადიწმინდა ჭირის ნაკადული და წყნარად წარმოსთქვა:

   -  ღმერთო, რა რიგად ვიტანჯები!.. -  და მიუბრუნდა მოძღვარს: -  მერგება ზიარება? 
    მღვდელმა მიუტანა პირთან კოვზი. 
   - მიიღე, შვილო, გერგება და კიდეც დაგამშვიდებს. 
   -  მამაო! -. ერთბაშად წამოიძახა იმან: --- მაშ ღირსი ვარ?.. მომეც  წაიწია მღვდლისაკენ, 

მაგრამ ერთბაშად გაიძაბა, წასწვდა გულს, ყელს, თავს და გადავარდა უკან.

   -  ნუნუს. გლახას. მიშვე... მიშველე! -  და სიტყვები ხრიალად გარდაექცა.... 
   კიდევ ერთი გაბრძოლება, გაზმორება, დახრიალება ყელში -- და გირგოლა გათავდა...