მარდუალი(გივი თოდუა)
ლაკადაშე მორჩქ მუდგარენი
მარჭიხოლიში ოგვაჯე ცალი,
თავრე თოლით ვაგაზიმე
თიში სიგინძა, ვართი განი.
ინა ფაცხა რე, ფოთქვიწკუმა
ღობილი დო ზგუმონჯილი,
არძა ბორჯიში მოხუჯური,
ზოთონც ტიბუ, ზაფხულს რგილი.
მუჟამს მერეხი იბურჯანც,
ორცქინანც დინაფათ
ეთიწკუმა დუც ითხილანც,
იშ დიფორუ მუნაფათ.
მუჟამს ქიგიობარჩხალანც,
ბჟა დო თუთაში სქვამი თოლი,
მიდგას გურსუ გუხარენსი
მოკვანწილი ელი–მოლი.
თინწკუმა ფაცხა მუშობურათ,
ართო სქვამი რე წოხოლე;
იშა აკა ველეჸუნე,
ნამთინი ჯიხა–დოხორე.
შარა გვალო ჭიფე მებუ,
მიოულარო უხუჯური,
თექიან მაულარს ოკო უღუდას
თოლი დო გური მოხუჯური.
ვარა ჸუნდას რაში ცხენი,
გვალაში ნანჭყაფუ დო ნარდი,
კირდეში გინმაფურინალი,
ღარჯილამი დო უშქურანჯი.
თეში მაშორა ფაცხა ფოთქვის,
მი მიჯენს დო მიში ორე?!
ათე ჰამო ელი– მოლი
მის უჸორს დო მიში ორე?!
აფხაზა რე გვალაში სქუა,
დუც თექ ეიჯუმუანც,
ბრელი მუთუნი ის ვაკო,
ჭიჭეს იბაღინუანც.
ჯგირი ცხენი, ჯგირი ყამა,
ჯგირი თოფი დო ჯგირი ნაბადი,
შხვა მუთუნი ის ვაკო,
თაში რე თინა დუნაბადი.
ხვალე ართი.. თინა ხოლო,
ორე თიში ჸოროფა,
ნამუთუ რე თე ქიანას,
თიში შურიში ჩხონაფა.
თენა ხოლო ღორონთქ ვადარკ,
შხეფშე რე გიშაგორილი,
მუში ჸოროფა, თიში ჸოროფა,
ართიანიში ჸოროფათ რე წყორილი.
ართი თუთა რე მუთ ოსურო,
მიჸონ მით ოკოდუნი,
ისით ხოლო უსხუნუდუ,
უჩქუდ თისით უჸორდუნი.
ნაზიბროლა ძღაბის ჯოხო,
სამარგალოში ოსური–სქუა,
ართო სქვამი, ტატალია,
ხვიჩალი რე მურიცხი ჯგუა.
მეჯინელო ზისნახე რე,
პეული გიჩქ პირელო,
ჸოროფაში კარი გოუნჯამუ,
აფხაზაშა პირველო.
ნეტე თინეფს, ჟირხოლო ჯგირეფს,
თინეფიში ჸოროფას,
ართო რენა, თე ქიანას,
აბა მეტი მუ კორობანი.
მარა ბრელი ხანს თე ქიანა
გახარენსო მითინს?!
თოფურს კოლოს უკათუანს დო
გეჸუოთანს შიკინს.
II
უკუმელა რე თიცალი ნამდა,
კითი ვემიღე თოლიშა,
თიში ნერი მეხი, ვალი დო ტყვაცი რე
გერს გური ვაჸი ნძორიშა.
ჭვიმა თეში მოხირჩანც,
დიხა აფუდას ოზალი,
თეურე–თაურე მიკახორცქ
მეხი, ტყვაცი დო ბორზალი.
ჯოჯოხეთის ულამუდას,
გოსოფას დიხაში ქვარა,
არძო ართო ცანცალანც
მინდორი დო ვერწემი გვალა.
ათეჯგუა მერეთ სერს
ჯოღორს ვაგუტენა გალე,
აფხაზაში ოლაფარეს,
მიდგარენი კოჩი ქალარე.
იძახ, მენძელ! სი ღურელი:
გომინჯია სქანი ფაცხაში კარი,
მა დო ჩქიმი ცხენს ქომუჩითი
დუდიში გითაჭოფაფალი.
აფხაზას, გაუკვირდუ,
გეიორზ ყებურს ხეთე ალი,
უკული მიკირთ, ქიმერთუ დო
სტუმარს გოუნჯუ ფაცხაში კარი.
მინილ დო გემნიჸონ
შოლირი, ჟღვარილი, წელამი,
ხეთე ყებურს ქეკახუნუ
სოდე გედგუდ კველანი.
შურს ვაქალუნც დიო სტუმარი,
ნაბადის ინწყუნს ჭიჭე ხანს,
დუდი დო პიჯი ფორილი აფუ
მუშ დუდიშო იძიცანს.
ნაბადი გეგნინწყუ მუთუ რდუნი,
კუნთხუს ქეკნოდ უკმელას,
ბაშლაყი გინოთამილქ
მიკირთ ვალიში მამალას.
მენძელ! ძიცათ ურაგად:
ვაიშამირთ ღორებაქ,
ვამიჩინი დო ვარ გეწყინუ
ჩქიმი უბორჯო სტუმრობაქ?!
საფარ! თენა სი რექო?!
მა ქუგუალე სქანი დუცუ,
მუსრე იჩიებუქინი!
სქანი უჯგუში მა მი პუნცუ?!
ქახუტოლუ, გეგნოჯუნუ,
მუჭოთ ჯიმა კოჩური,
უკული მიკირთ დო გაკურცხინუ
მუში სქვამი ოსური.
ურაგად, აბა, სი გიჩქ,
გაკეთია ოსორიშე,
ესხანს ქუმაშქირენუდ,
მუნაულა რე ჭე შორიშე.
ვარ ბათუ, სი ქუგალე,
მა ვამოკო ოჭკუმალი,
გურს დაჩხირი ალაბრძ დო
მალას მაფუ ოულარი.
ქოთქუ თენა დო ეჩიებუ:
ირო სიტყვად ჩქიმი ხინჯი,
ნამუთ დღას, ვამტახუნი
ამდღა მიტირხ ჯიმა პიჯი.
ალმასხიტის ხომ ქიჩინენქ
ინალიფა დუდი ტირკალს?
თიში ცხენი დო იარაღიშა
ვეგიადვინე მითინს ფასი.
ხე დო ტანო ქომოლი რე,
მეცხენე რე გვალო ჯგირი,
შელებუანი ჸაზახი რე,
ქობღოლამუდას თიში ჭირი.
მი გოკო თის ვაცქვანდასუნ,
ჩქიმი წკუმა ხოლო ბრელშა ჸონ,
მუში სისქვამე– ბოშალაქ
ძღაბეფი ჭკუაშე გეგნიჸონ.
ხვალე ართი ზია–ხანუმს,
მუთუნითუ ვემიორჩქუ,
იშა იცალი ვექიმინე
ინა შხვეფს მუსუთ ორთ.
ზია–ხანუმს სით ქოგიჩქ,
ირი კოჩი იჩინენს ფერს,
იში სისქვამექ გიჩქუდას
რული მეუოთ გვალო ბრელს.
თუთა რე დო თუთარჩელა,
შორშე ირკოც უძიცანს,
ბჟალარეფს ორღვანსუ დო
ჸოროფას ურჩქინანს.
ქიმეირჩქვანუანს, ქინოიჭუანც
მეიდინუანს ფასის,
თიცალი საქმეს ქიმერჩანც
ქინგოჸოთანს ბანძღის.
მათ ქინომიჭუ ი ხანჭვილქ,
დამაღაკ დო დამაჭკორ,
მუ მოჭირუნი მათ ვამიჩქ,
მუ ღორონთქ გუმაჭყორ.
ამიჩემუ: ქოიჸორქუდა,
ქორექუდა მაჸალე,
ინალიფაში ლაფშა ცხენი,
აშო ქუმომქვაცალე.
ინალიფა ვადუთმენც,
მუთუნით მითინს, მუში ცხენც,
კოჩქ ძალა ქიხვარუდა,
დოღურუ დო ვეგიოტენც.
შხვა შარა მა ვაიღუ,
ხირუა რე ხვალე ართი,
აიშა მა ის ვებშკიდანდი
ვავორექ თაში ნარდი.
ა! ქარწყექ მუშა მობრთინი,
მუ ამბე რე მირჩქილინი,
ამსერ მოკო ალმასხიტიში
ლაფშა ცხენი მიფხირენი.
ქუმურჩქილუ ძიძე–სქუაქ,
ვაგუჩერებ შურო ართი,
მარა აკობანძღილ საქმექ,
წაუჸონუ სალავათი.
უწუ; პწუხენქ, სი თე საქმე,
უშკიდაფუ გეიჭოფუ,
მარა ვორწყექ სქანი გური
ჸოროფასუ ოუჭოფუ.
შარა მეტი ვამიღუნა,
გეუდვი გური, ეინალი
მუდგაქ ვამაღოლანინ
თე საქმე რე ოქიმინალი.
აკეთი თინა მუთუ რთხუნი,
გვალო დოღურენინ ხოლო,
ექ ვაგაქიმნასსუნი
სი ვარექუ ჩიჩიე, ბორო.
თით მიჩქ სი ვარექუნი,
ჸურუ, ლოუ, ურჩქინალი,
გუშულირი ქომოლი რექ,
პიც ვაგოცქვა უძინენი.
მარა ხვალე ქომოლობა,
ვაბაღ გომორძგუას,
მოთხილაფა ვაკონიან
მითინქ ვამიწუას.
შქურინი დო მოთხილაფა
ართი რენიან მიქ თქუა?!
გიჩქუდასუ შხვა დო შხვა რე
ღორონთიში ჭყოლოფუა.
მეურქინი სო მეჯურქუ?!
თოლი გიჭკირუნც მარა,
უჩინებუ ლაკადას
ეგებორჯებუ შარა.
ათე საქმე, მა ქუმანდი,
ვემემიღა კანდიორო,
თი ცხენს, მა სი ქუმოიონა,
მიდურქ, სქანი მანგიორო.
სი თაქ ქორდა, ქიმისვანჯი,
შოლირ ბარგეფქ ქუგგოსქირას,
ქიმიპონი და გიჩქუდასუ
თინწკუმა მორთხინქ კუჩხის ქირას.
გოდაც გალე, ქეკიჩინ:
შორშა რენია ოლია,
ვალი შარას უსინთანც დო
უბურჯუანც ბორია.
III
გოთანდ დო გოტაროზ,
ვერაგადე საჸალე,
ლაფშა ცხენით მოდაცუნს
მაჸალეშა მაჸალე.
ქიმჸონ დო ქიმკაკირ,
ფაცხაშა მინილ უთქუალო,
ნაბადიში გოკუჭილო
სტუმარს ქოლურს გემუანო.
ბიწკით სტუმარს მიკულუ დო
კუჩხი ვადუდგუმ შურო, ართი,
მეურს თიშა, ქოძირასუნ
მუში ხატი დო მუში ვარდი.
გურც იჩიებ: ქიგუოჯინექ
დორულაფირ ნაზიბროლას,
ასე თინა ვაბძირენი,
მუთუნით გური მა ვაბღოლანს.
გენაცაცუ ფაცხაშა დო
ქოძირ ხეთე, უცბას, მალას,
ნაზიბროლა წყნარას ქინგარს,
ღვანწკი დო კისერს ქიტყაბარანს.
თუმა გოფაჩილი, შურუბუმუ,
კიდალას დუცუ რანჯუნც,
ეფაჩილს დო ებარჯილს
ორწყე თიში შქართუნც.
მუშარდ საქმენი ქიმუხვად,
ხამუ ვაგუნწყუნც პიც,
ნდღულაფირქ დო ნქირაფილქ
თუდო ქაშეკიჩ.
აბორჯებული ბრელ ხანც გეძუდ,
დუდი მიკუძუდ ქუაშა,
ჭიჭე ჭყანაქ ქუმაკათუნი,
ქუმორთ მუში ჭკუაშა.
გედირთუ დო ურაგად;
სუ, ვენგარა ქუგალე,
მუთ ძირინი სიზმარი რე
თეშნერი ნგარა სი ვამგალე.
მისით უბადო აღოლენ
ინა დღას ვენებუ,
ღორონთიში გონჭყორა რე,
შურს მუშენი ელებუ?!
სქანი გურიშე გეშეჸოთი:
თე სიზმარი დო დაჩხირი,
სქანი დო ჩქიმი ჸოროფა
სუფთა რე მუჭოთ ვარჩხილი.
ქახუტოლუ დო ჩილამურეფი
გელესქირუ ჯუნათ
ქიდიჸუნუ, ქუდარჩქალუ
ფერაფი დო ჭკუათ.
თიში უკული მიკირთუ დო
უწინს ათაში სტუმარს;
გედი ჯიმა, ვაპირენქო
ედგინა დო ულას!
განწოლ საფარქ ხეთე ეშე!
შქურინაფილქ ეკირთ დახე,
მიკაჯინ დო მუსუ ორწყე:
ოხვიჩინანც ბათუში სახე.
მარდი ღორონთს, გურს ფიქრენც:
ვაგუგებუ ენასია,
ვარა გურც გომირხუმდუ
ყამაში წვანდი დო ტყვიათია.
ალბათ ვაუწუ ი ოსურქ,
ვაგილანძრუ მუში ტანი,
ჩქიმი საონჯრორო საქმეს
ანწი მი გეგენს, მი გამდღან?!
უკული უწუ ძიძე–სქუას:
ვორწყექ საქმე ჯგირო რენი,
ვაგოიტახუ სქანი სიტყვა
ქუმოიჸონაფუ ჩქიმდა ცხენი.
ქომოიჸონი, აბა მუჭო
დრო რე ანწი გოდაცენი
ვაგამდღანა, სი ღურელი
უმოსი პატი ვამაცენი.
იჩის ბრელი ფართო–ფართო,
ვაუთქუალუნა ოგორაფუ,
უკული წყარი ქიმიღუდო
ხე დო პიჯი გაბონაფუ.
გაგმანწყუ, ვადურკებუ
მუთუნი ქორდუდა საჭირო,
ოცად სტუმარი ვაგუტუას
გური ალაჭყვადილო.
ცხენი გაგმანწყუ, ქიგიოხუნუ,
მუქ ქუმნასხაპუ ნახირას,
მართახეფიში მორქიათ
გეგნოჟვენდეს ეშე კარს.
ჟირხოლოქ თე ცხენეფი,
რულაფათი ოჩხონეს,
დიკოხონი ჭიფე შარათ,
ხეთე გალეთირხონეს.
თუდო რზენიშა გიმილესუნ,
მენძელქ ლაგამს მოუკინ,
ცხენი იშო გაჩემუ დო
ხონარს მანგარო ეუკინ;
საფარ! სქან უბადობა,
გაგებული მაფუ გვალო ბრელი:
ამდღანერი უკული ჩქინი შქას,
ტყვია იყი მარებელი.
ჩქიმი რინასუ ღურა უჯგუ,
ათაქ ქიგმოწიმინდე!
დოპილი მეჩილათაშენი,
სვინდისი გომიწიმინდე!
ვარ! მა სი ვამაჸვილექ,
ტყვიას ვენკოიცაცუა,
დიაჩქიმიში ნარდი რექ დო
თიში ძუძუ გაფუ ნაწუა!
მუთ ქიანას მიორჩქუნი
რჯულიში უმოსი წკონდათ,
გიბაღ თის სი განჭყორინინ
სქანი მაწვალებელი ორდასუ.
მეუ ჩქიმდე ჭყოლოფირო,
ართი მაჟიას ოკო ვენტათ,
ამდღარი უკული ჯგირი გურით
ჩქი ართიანს ანწი ვევენდათ.
მარა ართის ქუგოჩინა:
გური ვეღა კილერო,
ყაბარდოშა ქიმურქუნი
ქოძირ ხეთე, პირველო!
მეუ, ქიმერთი მარდუალიშა,
ნამუთ ორე კოჩი ჯგირი,
ირფელი სქანი პიჯით ქეჩი
მუთ ონჯღორე თაქ სი ძირი!
გეგმასხაპუ ლაფშა ცხენი
იშო ქიმეჩ ლაგამით,
მიკირთუ დო ეკოხონი
ონდეთ ეკილ ჩაკალით.
IV
ვართი გვარით, ვართი სისქვამეთ,
ვართი ღვენა დო ქონებათ,
ჰაჯი–უსუბის იჩინენა
ხვალე ჭკუა დო გონებათ.
ჯგირი დო ფური საზოგადო
თიშა აფუნა მეჭარილი,
მაჰმადიში წკონდა რჩქინა,
ხეშ გურშა აფუ გეჭარილი.
მოულებუ ზღვა დო გვალა,
ქიანეფი უძირუ არძანერი,
დიო ხოლო ჩხენჭიეთ რე,
ეშ ხანი უღუ გვალო ბრელი.
იცალი კოჩი მაჟია ვარე,
ინა ხვალე ართი რე,
ჯგირი ბოშეფი ნამუთ ქორენი,
არძა თიში ნარდი რე.
საფარ–ბეგი თიში ნარდი რე,
მუჭოთ შხვეფი არძა,
ნჭყუალა ხვალე მუს ოხვარ,
ბუნებაქ ვემეხვარდა?!
თე უსუბიშა რე მეურსუნი
საფარ–ბეგი ახალი,
მორდუობაში მანჭყორინე,
წესიში გუმატახალი.
ეჩიებუ ირფელს,
ნგარათ დო ზურზულით,
მუქ აღოლუნი არძა ქეჩუ
მუშ ნინა დო მუშ გურით.
ჰაჯი–უსუბი ურჩქილე,
სახე მოღვიზინაფილი,
ქიმეხვად მუში ნარდი
ქიანაშო რე დინაფილი.
კითხენც: უკული, მუ თქუ ქომონჯქ
ქიგეგ სქანი საჸალენ?
ქუმაპატუ მეჩილათა,
მუჭოთ ჯიმას დო მაჸალეს.
ხვალე ართი ქეკმოჩინ.
ქოძირია მარდუალი,
პასუხის თიშე ველუქია დო
მეტი მუთუნი ვაუთქუალ.
მარჩქილე დო გემეგებუ,
წესის ლეტას ვაგუობუ,
ონჯღორეში მუკარჩხალო
ჩქიმი ხეთ ზისხირს ქუდუობუ.
ქიგიორინუანს საციცის
უსუბი ტაბაჩას კასილს,
საფარ უწინს; ღურა მისხუნ,
მა თელეფს გიშალასირს.
მარა უსუბი ურაგად;
მუშოთ მოკო ანწი მა რინი?!
ოჸვილარი მა ვორექ,
სი მა კოჩო ვამარდინი!
თენა ქოთქუ დო ჩხე ტყვია
ქიდაც მუში დუდიშა,
ქუდანთხ დო იშო მიშელ
თოფწამალიში ფურკიშა.