ჭირისუფალი

ჭირისუფალი ავტორი: ვაჟა-ფშაველა

1903 წელი

უბედურება ეწვია,
დიდი ვაება ჩალხისა;
ისმის ნაომარს ქვითინი,
გლოვა-ტირილი ხალხისა.
მოჰსვლია მთელი სოფელი, –
მოკეთეები შორითა;
ღვარი ჩამოდის ცრემლისა
იმ ნაომარის გორითა;
დგანდგარებს მთელი დარბაზი,
მკვიდრად ნაგები ყორითა.
რა ამბავია? რა მოხდა?
რამ შეაძრწუნა ქვეყანა?
თავი-თავს ამდენს ქალს და კაცს
რამ მოუყარა ერთგანა?
არა მომხდარა ისეთი,
მუდამაც არა ხდებოდეს;
განა რა საკვირველია,
ადამიანი კვდებოდეს?
დაკვრითა, ძალ-დატანებით
რომ ხე და ან ქვა ტყდებოდეს?!
ის უფრო უნდა გვიკვირდეს,
ეს ასე არა ხდებოდეს:
შაბერვით, წყალის დასხმითა
სანთელი არა ქრებოდეს
და დღის მაგივრად ხანდახან
უკუნი არა დგებოდეს…
დერიფანს სამი კუბო დგას,
სამი ცხედარის საწოლი:
ერთი დედაა შვილების, –
შვილები მასთან ნაყოლი.
გათავდა ჩალხის ბედობა,
იმისი სარჩო-საყოლი;
აღარვინ დაჰრჩა ვაჟკაცსა
იმისი ამყოლ-დამყოლი;
აღარც ლაშქრობას ერთგული,
აღარც საქმეზე გამყოლი.
რძით ნაზელს, კირით ნაგებსა
კოშკსა ჰგავ გოხით ნაქოლი.
არც არას ამბობს ჩალხია,
ჩიბუხსა ჰსუტავს მხოლოდა;
ფეხ-ფეხზე გადაგდებული
დამჯდარა ტახტის ბოლოსა.
ვინა ისეთი მოზარე,
რომ იგი აიყოლოსა?
როგორც ქვას, ცრემლი არ მოსდის,
გული თუმც სტკივა მწარედა;
გულშივე ჰხარშავს ნაღველსა,
არ გამოაჩენს გარეთა.
არავის უკვირს იქ მყოფთა,
რატომ არ ტირის ჩალხია:
ვაჟკაცად არი ცნობილი,
განა დიაცი, ბალღია,
რომ თავის დაღონებითა
აცრემლ-ატიროს ხალხია
და მტერსაც გალაღებულსა
ის ათქმევინოს: „ახია!..“
ვერ შასძლებს შეუძლებელსა:
ჯავრს ვერ დაიჩნევს იგია;
ჩალხიას ასეთი ქცევა
სხვებისთვის მაგალითია –
გააადვილოს სიკვდილი
ლაჩარის ხალხის თვალშია:
როს ხმალზე საქმე მიდგება,
არ აკანკალდენ მკლავშია.
ვისაც სიკვდილი აშინებს, –
ვინ გაიყოლებს ჯარშია?!
თან-თან ტირილი გახშირდა,
მოზარეებიც გამრავლდა;
ჩალხიას გული ამ დროსა
უფრო და უფრო გაქვავდა.
ორნი მხარ-და-მხარ უსხედან,
ახლად მოჰსვლიან სწორები:
ერთი შავერდი, სხვა გივი,
ორივე მთა და გორები;
ისინიც მისებრ კერპები,
ლაშქარში მოზიარენი,
გულს უმაგრებენ ჩალხიას
გმირნი ტყავ-ჩოხიანები,
დაჭრეხილ ფახახიანნი,
ხმა მჟღრინავ-ბოხიანები,
თითო-ოროლი წამოთქვეს
სიტყვები ბოძიანები.
გახსნეს არაყის დოქებიც,
საფევით ძონძიანები
და გაუწოდეს ყანწითურ
მკლავები ტოტიანები –
ჩალხიას ძღვნად მოტანილი
არაყი შესანდობარი;
თან უთხრეს ორთვე ძმობილთა
სიტყვა სალბუნო, მწყობარი:
„ჩვენ არაყ შავსვათ, ჩალხიავ,
დიაცთ საქმეა ქვითინი,
ჩვენი-კი – ხმლების ტრიალი
და ლურჯეების ბიბინი.
ვინაც დაგაკლდა, გიცხონოს,
ღმერთმა გაკმავოს ზარალი:
საერთო არი სიკვდილი –
ყველას თავგადასავალი.
ამბობენ: ღვთის გაცემულსა
ჩვენ ვერსით ვუშველთ ვერასა,
კაცი ვერსაით წაუვა
თავის ბედსა და წერასა!“
ჰსვამენ მკვდართ შესანდობარსა,
ვინც ლაშქარს მოკვდა, ველადა;
ლაშარის-ჯვარიც ახსენეს,
რომ საყმოს ჰყვანდეს მცველადა.
ხელიდან ხელში გადადის
არაყიანი ხელადა.
მთებივით ჩრდილს აყენებენ
დიდს მამა-პაპის კერასა.
ვერ ჰყურობთ ჭირისუფალსა,
რომ ამ დროს ჰბედავს მღერასა!
მოატანინა ჩონგური,
დაჰკრა, დაიწყო სიმღერა:
ვისაც რამდენი ეწადოს,
ილაყბ-იუბნოს იმდენა!
მტრისთვის ეს ხორველა იყო,
მოკეთის გული მთელდება,
აღარც მას, აღარც ჩალხისა
ყოფნა არ გაუძნელდება,
და სხვასაც ამისთანა დროს
გუნება გაუმხნევდება!