‚Simon von Geldern‛

Fa ‚H. A. L.
Se el ‚De Nieuwe Courant‛ de yel: 1923.


In memapenäds de ‚Heinrich Heine‛ tuvoy dönuamo mäniotis dö leziom bü lunüp ideadöl, penemöl: ‚Simon von Geldern‛, tefü kel ililom ün yunüp okik dinis bisarikün. Konots, kelis ikanom lilön lomo dö om, ikodons magädi so dibätiki pö om, das iblibons dü lif lölik omik in mem oma. Ventürs de ‚Simon von Geldern‛ vo ebinons bo plödakösömiks, ifi lecedoyöv äsä konädis alutosi, kelosi zians bäldik äsevofs ad konön dö om. Änemoy omi eli ‚Chevalier‛ u „lofüdänani“, bi idunom tävis gretik in lofüdän, ed ädajonom oki pos geköm okik in klotabel: ‚Maria‛ in plekastäat visioni, pädavälom ad jäig fa beduinatribüt in Nolüda-Frikop, ud - äsä ‚Heine‛ notodom läs dalestimiko - ävedom ravanacif ä jeikan karovas. Äbinom monitan süperik, e dub maged geilik lunedik okik, dub burnud nekäliko pizüüköl e dub kap nobiko pilöüköl, puban magädabik. Älabom repüti, das älabom tälenülis koultik. Dü tim semik ästebom pö kurs Yuropik difik. Valemiko ätirädom küpäli lü ok, ed äsüükom demädi, sekü voal foginik klänöfik, kel ädabinon tefü pösod omik. Ma sagäds elabom-la bo pö bal kuras lelöfaventüri ko ledaut jenöfik. Ventür et - so äsagoy - ikodon tio deadi omik; te dub monitav bluföfik okik, ikanom savön oki. Fino ireafom ini Linglän, ed älifädom us dabini vemo lügiki.


„Leziom at“, ‚Heine‛ penom in nemapenäds okik, „emagädom plödakösömiko ad magäl obik. Val, keli äkanoy obe tefü om, äkodon magädi nekvänovik in ladäl yunik obik: äjäfälikob so vemo ko konot tevas e fätotas oma, das ömna ün del fulik senäl flodöfik äsüikon pö ob, ed äjinos lü ob, das ob it äbinob-la leziom edeadöl et, e das lif obik äbinon-la te fov lifa oma, kel ideadom bü lunüp! Neito gelogam ot äjenon in drims obik... Stad bisarik at ädulon bo du yel lölik bal, e do sevälöf obik ivedon dönu lölöfiko kösömik, ga retods klänik ona äposbinons in lan obik.


Klieni bisarik ömik, kesenäli e tasenäli mifätikis ömikis, kels leno lönedons lü binäl rigik obik, si! igo duni ömik, kel taöfon ta meug obik kodidob posvobede se drimatim et, ün kel äbinob leziom lönik obik.“


Vestig jenavik nespalik no eretükon, liedö! mödiki de dabinan romatik nidik, keli el ‚Heinrich Heine‛ älecedom, pö magäd sekü konots se yunüp okik, leziomi okik. ‚Prof. Dr. David Kaufmann‛ ededietom ya in lebuk okik ün 1896 in ‚Breslau‛ epuböl: ‚Aus Heinrich Heines Ahnensaal‛, kapiti lunik ele ‚Simon von Geldern‛: sprotan imivedöl se dafamül löpacalik. Ärigikom pö atos se vätäl, das man et ädigädom küpäli patik, bi in poedots ela ‚Heine‛ flun klänik de ‚Simon von Geldern‛ binon kleiliko sienovik, e mödiks lidas omik, dub köl e ton onas, memükons tefü drimavol cilüpa omik.


‚Simon von Geldern‛, pemotöl in ‚Wien‛ tü 1720 novul 12 as son lefata ela ‚Heine‛ flanaü mot: ‚Lazarus von Geldern‛ e jimatana atana: ‚Sarah Lea‛, äbinom milagacil. In dom palik tö ‚Düsseldorf‛, latikumo tö ‚Mannheim‛ e tö ‚Frankfurt a. M.‛ pädugälom fa tidans famikün, ed äjinos, das öjonidom ad vedön dugal nolava talmudik; ab vimam e kaprit natäla omik äsevädikons ya so vemo ün bäldot deglulyelik, das fat omik äperom kredi tefü voked nolavik omik, ed älasumom omi ini tedabüsid oka. Ab muif äbinon so vemo in natäl omik, das i us no äkanom lomädön. Äbinöl viföfik, nelaidälik ed älaböl natali voik di ‚Ahasverus‛, äzitevom dü degyels da vol; nu seimna ästebom in cifazifs Yuropa, kö äslafälikom de tuodots valasotik; täno pö süikam süpik relöfa dasenälik ätevom lü tops saludik lofüdäna, bu val lü el ‚Saphed‛ vönädik in Galileyän, keli älecedoy ettimo zifi famik: ‚Bethulia‛ se bibakonot, ad pönidön us sinodis okik.[1] Komandapenäds de rabinans famik, kels äloboms omi demü meug relöfik oma, äjafädons mödadilo ome se sogods relakompenanas omik monamedis mödik. Ven äbinom seimna in monaditretül, äjinom kosididön oki, maä atos ämögon fädo, medü ted me buks. ‚Prof. Kaufmann‛ nemom omi parasitani relöfa, kel nen senäl anik pro utos, kelosi äkodädom okikanes, ämirepütükom in zifs valik Yuropa, Frikopa e Siyopa nemi benorepütik, keli älabom. Ma sagäd ‚Simon von Geldern‛ bo edeadom pö bal zitevas okik ün yel: 1774 tö ‚Forbach‛ in Lalsasän.


Delabuk kälöfiko pebepenetöl de ‚Simon‛, kel ye pebepenon te jü yel: 1756, kü idunom dönu pilgrimi lü Saludalän, efägükon eli ‚Prof. Kaufmann‛ ad suimön kuratiko zitevi omik. Pro yels latikum fonäts konfidovik te vemo nemödiks ägebidons lü om. Binos pidabik, das no plu edalom belifön jenöfükami vipa in fonun okik penotodöla, das suno notets pötüvonsös pro läfulükam e menodam lifiskäta omik! Notets et petüvons ün prim yela: 1912, e fe in top, kö no isukoyöv bo onis, sevabo in bukem ledükik tö ‚Darmstadt‛. Dilekan bukema: ‚Dr. Adolf Schmidt‛ ätuvom fädo mödoti papüras, dilo in hebrey, kels pö vestig äklülädons licinön de ‚Simon von Geldern‛. Binons penets, peneds valasotik e de om it e de votans, dileds lafiko epuridiköls penetabuikilas, kitazötas, e r. Lölot fulükon ramari ze gretiki. Vio penäds valik et ereafons fädo ini bukem kurik tö ‚Darmstadt‛, kanoy te niludön. Niludo posbinot ela ‚Simon‛ evedon dalabot famüla in ‚Düsseldorf‛, ed ereafon ön mod seimik usao ini dalab baonana: ‚Von Hüpsch‛ in ‚Köln‛, kel äbinom konletan fanatik bisarotas mögik valik, e kela namapenäds piposbinüköl binons sis yels tum in bukem tö ‚Darmstadt‛.


Din küpädikün konleta jölplifätatoum in küir vietik petanädöl binon, kel labon su bäk tiädi: ‚Journal pour l'an 1757‛, e kel binon fövot tävadelabuka balid de ‚Simon‛, pedilädöl löliko ön mod ot, ed i pelautöl in Fransänapük. In sakäd ini tanäd pelüblinöl kitazöts kil tedana di ‚Düsseldorf‛: ‚J. B. Zanders‛ ädabinons de yegs, kelis ‚Judt Simon Leiser‛ iremom ün yels: 1742 e 1743. Ettimo famülanems pägebons nog selediko fa yudans, pläamo fa utans, kels älicinons de dafamüls noubik vönädik Spanyänik e Portugäniks; demü distid äläükoy pösodanemi lä ut fata. ‚Simon Leiser‛ äbinom kludo ‚Simon‛: son ela ‚Leiser‛ ü ‚Eleasar‛, keli änemoy eli ‚Lazarus von Geldern‛. Ladets penedas se yunüp ela ‚Simon‛ ätonons nog: ‚Simon Lazarus von Geldern‛; latikumo ämoädom nemi: ‚Lazarus‛, ed änemom oki te eli ‚Simon von Geldern‛ ü ‚Simon de Gueldra‛. Pos pilgrims okik lü län saludik, äläükom mödadilo nog „se ‚Hierusalem‛“ u nog suvikumo „se ‚Bethulia‛ in Galileyän“. Dönuamo lesiom, das edalabom us dalaboti, kel äprodon ome fieni flonas zao 1000. Larabans iberavoms ye pluma oni, e fino top pidistukon dub taladrem, sodas emutom klemön desini okik ad lifädön us lifadelis fovik oka. Votans ägivoms ome tituli: ‚doctor‛ u: rabinan: ‚Simon von Geldern‛; seimna i pänemom: ‚Monsieur le Baron de Guelre‛.


‚Simon von Geldern‛ äbinom lusöl; ädutom lü ventürans gretik, kelis tumyel 18id älabon mö num so vemo gretik, e kelas lifis i obs nog nu suimobs nitedälo. Betikoyöd te grafi: ‚de Saint-Germain‛ ed eli ‚Cagliostro‛! Das ‚Simon‛ no äbinom man neveütik, klülädos süadükölo se penäds fa om peposbinüköls. Pö mödikans timakompenanas okik, e bevü ons pö mans veütik, jinom ekodön magädi gretik. Igo ‚Voltaire‛, lä kel elotedom dü dels anik, äkegivom ome komandapenädi lü ‚Lyon‛.


Lecedi vio distiki timakompenans omik ya älabons, klülädos se pened pedispenöl fa ‚Von Seca‛. B.v. reidoy in pened at: „Sachez donc, Monsieur, que les dévots (de nom) de ce pays nvous déclarent pour un libertin, les libertins vous croyent hypocrite et les hypocrites vous prennent pour un véritable dévot. Voilà assez pour être détesté de tous.


Pour comble des malheurs les dames vous croyent aimable ou galant. Les savants ne vous aiment, parce que vous êtes de leurs métier. Les riches savent que vous êtes d'une bonne famille, et la plupart d'eux ne sont que des enfants trouvés.“


Du äbitom lo relakompenans okik as pönidan relöfik, kel ikemom libaviliko lomäni, famüli e liegi, ad dunön te Godi, äkazetom lo kritans cädik plu noli okik, ud äpleidülom me famülalimans, kels älabüloms calik veütik, e me tävug gretik oka. Ven ävedom bäldikum ed ivedom ziteva-tufavik, jinos, das ga elisitom laidacali. Älofom lampöre: ‚Joseph‛ II dünis okik, bi ökanomöv frutön tedi dub sev okik länas foginik. Pos atos ästeifom ad dagetön cali in bukem regik tö ‚Paris‛, ed in bukem dükik tö ‚Wolfenbüttel‛, ud as tidal pükas lofüdänik. Pükinol plagik omik ebinon bo ma ced ettimik jenöfiko plödakösömik. In pened lunik mu nitedik lü dük Braunjvägäna pleidülom, das nolom hebreyi, kaldeyi, Deutänapüki, Fransänapüki, Spanyänapüki, Litaliyänapüki e Linglänapüki, e zuo bosi laraba.


Do pösod küpädik at vöd lätik fümiko no nog pesagon. Penäds peposbinüköl omik labons nendoto nog mödoti ze gretiki, kel binon demädik pro kulivajenotem valemik tumyela 18id.





Se Volapükagased pro Nedänapükans 1952, Nüm: 2, Pads: 7-8, Nüm: 3, Pads: 11-12, Nüm: 4, Pads: 14-15.

  1. El ‚Iudith‛ jönik: jiheroedan se konot yudik se tumyel 2id bü Kristus, äbätodof generali Lasüriyänik: ‚Holofernes‛, ed ädeidof omi in bed omik ad savön zifi okik: ‚Bethulia‛.