,, მუნჭყვი“ დო ,,ჭყიში“
პროფესორ მამანტი ძაძამიაში მეჯინათ უჯვეშაში მარგალური ზიტყვეფი ეჭოფილი რე ორინჯიში, მაფურინჯეშ დო ნონტყელეფიში ორთაშობური ხუმეფშა მაართაჸოფილი კოჩიში დაკვირათ დო თინეფშა რაგადიშ მეგურაფათ. (ძირი მ.ძაძამია ,,მარგალური დიალექტი.“ 1–2 ტ.).
თქვანი თოჸუჯი მოკო მიკვორთინუე ოკითხურჸურე. მუ შანულობა უღუ ზიტყვა ,,მუნჭყვის“ კოლხურ გამნარჸაში კათეფიშ ეთნოგენეზისიში გარკვიაწკჷმა. ,,მუნჭყვი“ ქორთულო სპილოს შანენც. მუჭყვიში ძვალც მარგალურო ,,ანჯი“ (ანჯა“ ჯოხო. ,,ანჯაშე“ მოურც ზიტყვა ,,ანჯარი“, იარაღი, შეიარაღება ,,აბჯარი. “თავრეშე ეჭოფილი რე გვარი ,,ანჯაფარია.’მუნჭყვიში სქუას ჯოხო ,,ყვიყვი“ თავრეშე მოურც ,,მოყვიყვინაფილი.“
ზიტყვა ,,მუნჭყვი’ ბორჯიში მეჯინათ ითჷრუდჷ. ათე პროცესი, ჩქიმი აზრით, ათეშნერო შილებე აწიბრინუათჷნ:
,,ჭყი–მჭყი–მჷჭყვი–მუნჭყვი.“
მუჭოთ ვორწყეთჷნ, მაართაჸოფილ ზიტყვა რდჷ ჭყი. ჭყი მუსჷ ორთჷ ჭყიანც. ხორთუმი (ჭყითა) ეკინელო ნონტყელი ვარენო მარგალიში რჩქილათ. გაგონათ ჭყიანდჷდა გასაკვირი ვარე თის ჯოხო ,,ჭყი“ ქიგიოდვესკონი.
ასე მაჟჷრა ოკითხუ გავარკვიათ - თი არდგილც, სოდეთ უჯვეშაში მარგალეფი ოხორანდესჷნ. ბრელი ,,ჭყი“ (მუნჭყვი) ქოხედჷდა.მუშენ ვეშილებედ თინეფქჷ თე ნონტყელი ხეშა ქიმირჩქვანესკო დო ,,ჭიი–ჭიეთ“ ,, ჭყიეფიში“ (,,მუნჭყვეფიში“) ჯოგეფი გარჩქინესკონი? ჯოგის ხომ მათხილარი ქაკოდჷ? გორჩქინდჷ ,,ჭყი“–ში პროფესიაქჷ – ,,ჭყიშიქ.» ნამუთ ჭყიში მათხილარც (სპილოს მწყემსი. Пастух слона) შანენდჷ.
ამდღა ძნელი რე თქუე სო ოხორანდეს ჯვეში მარგალეფი თიჯგურა არდგილც, სოდეთჷ ჭყიეფიში (მუნჭყჷეფიში) ჯოგეფი ჸუნდესჷნ. მარა თენა მუჭო თაში ქორდჷნ, მარგალურ ნინაქ მანგარო გიოხე ფერი ნოქურით (ფაქტი ) ქჷდომიტეს.
მუჟამცჷთ ჯვეში დროს მარგალც მამფალი, ვარდა დიდკოჩი ასაჩუქრენდჷნ, არძენდჷ ჭყის. თეს ჯოხოდ ჭყოლოფუა. ასაჯენდჷნი მიდუღანდ ჭყის, თეს ჯოხოდ გოჭყორინი.
ინტერესუანი რე, მუშა ოკო დირინუკო მარგალქ მუნჭყვეფი (ჭყიეფი). ალბათ, დიო რენდა მუჭოთ მალჷმარი ორინჯი. მაჟრა რენდა, ძვალიში გურშენი (სპილოში) ძვალშე ორთჷდეს ანჯარეფცჷ, შხვადოშხვა მეკონეფს, ბოლოს გიმირინუანდეს ტყების მადვალარო, მუკაქუნალო დო ფარიში გინაკჷრალო. თეში გალე, მუნჭყვეფიში ჯოგი თხილანდჷ მახორობას ჯილოეფიში დო ჸილოეფიში გენთხაფაშე. თაში ნამდა, მუნჭყვიში ჸუნა მანგარ ანბეს შანენდჷ.
ქუგუოჯინათ მარგალურ ნინას დოსქილადირ ზიტყვეფც, ნამნეფით ჭყიწკუმა რე მებუნაფილინ: გო–ჭყაფა, გა–ჭყჷ, გო–ჭყ–აფუ,(უჯვეშაშ წჷმორინაფათ დიხა სუმ ჭყის (სპილოს) უკებუდჷ), ონ–ჭყ–ალი, (ომუშებელი ორიჯი, სპილოთ გინორთინაფა). ჭყ–ვა–დუა (ჭყვადუას მინურთუმუდას თიშ მახორობაშა... თე ჭყალა ამდღა ხოლო დოსქილადირ რე. ,,ჭყვადუა“ ჯვეში ფორმათ ალბათ ითქუალუაფუ თაში; ,,ჭყვალირდგუა“, ნამუთ ,,ჭყ“–ში ღურას შანენდჷ. მუნჭყვიში ღურა ალბათ დიდი ტრაგედია რდჷ მახორობაშე.
მუნჭყვი – სპილო
ყვიყვი – სპილყვი
ჭყვა – ხორთუმი