1925–26 воын видз-му уджалӧм да скӧт видзӧм паськалӧм

by агроном А. Попов

(Обласьтувса видз-му управленньӧса вося отчёт серти)

Коми обласьтын кӧдзӧм муыс войнаӧдз мында вӧлі 1924–25 воын нин. Скӧт видзӧм 1925–26 воын лои войнаӧдз серти унджык нин.

Кӧдзаув 1925–26 воын став обласьт пасьта соді, 1924–25 во серти, 5,6% гӧгӧр, десятина лыдӧн кӧ, соді 1.718 десятина вылӧ. Став кӧдзан муыс лои 32.135 десятина, — 105,6% 1917 во серти. Кӧдзаыс ӧні воӧ 100 морт вылӧ 15,4 десятинаӧн, ӧти овмӧс вылӧ — 0,75 десят. (войнаӧдз вӧлі 0,87 десят.). Тайӧ петкӧдлӧ, мый ӧні миян крестьяна овмӧсын семьяясыс войнаӧдз серти посниджыкӧсь.

Кӧдзаыс 1926 во кежлӧ миян соді йӧз содӧм мозыс жӧ, сӧмын содӧмъясыс эз быд уездын ӧткодьӧсь вӧвны.

Войнаӧдз 100 десятина му вылӧ воӧ вӧлі нянь кӧдза (сю, ид, зӧр) 37,5 десятина, мукӧд сикас кӧдза (шабді, кӧнтусь, картупель, бобӧнянь, мукӧдтор) — 12,5 десятина. Ӧні воӧ нянь кӧдза вылӧ 87,1 дес., мукӧд сикас кӧдза вылӧ — 12,5 десят. Сідзкӧ, мукӧд сикас кӧдзаыс войнаӧдз серти содыштӧма нянь кӧдза пыдди. Татшӧм кӧдза пиас ӧні коми крестьянин вӧдитӧ дзик выль, войнаӧдз миянын тӧдлытӧм быдтасъяс: вика, мӧс сёркни, бобӧнянь. Шабді да кӧнтусь вӧдитӧм войнаӧдз серти эз сод, картупель вӧдитӧм вель ёна соді.

Вика, мӧс сёркни, бобӧнянь вӧдитӧмыд петкӧдлӧ миянлы: коми крестьянин зільӧ бурмӧдны скӧт видзӧмсӧ налы кӧрым кӧдзӧмӧн. Тайӧн вермас крестьяниныд содтыны ассьыс скӧтсӧ. Лоӧ унджык куйӧд. Сэки позьӧ куйӧдавны унджык му, позьӧ паськӧдны кӧдзаувтӧ. Важӧн му уджалӧмыд скӧтлы вайліс идзас, скӧтыд сетліс мулы неуна куйӧд. Ӧні му уджалӧм скӧтлы сетӧ унджык сёянторъяс: картупель, турнепс, бобӧнянь, вика. Сійӧн содыштӧ куйӧдыд (кӧть эськӧ ӧні ёна на этша да). Со кутшӧм туйӧд ӧні мӧдӧдчӧма коми крестьянинлӧн овмӧс кыпӧдӧмыс.

Тадзиӧн му вӧдитӧмыс мунӧ куим переменаӧн. Унджык переменаӧн мусӧ вӧдитӧны сӧмын 39 овмӧс. Медунаӧн уна перемена вылӧ вуджисны Емдін уездын, Проньдор вӧлӧсьтын, — 17 овмӧс. Тайӧ вӧлӧсьтас муяссӧ вешталігӧн юклісны гырысь пластъясӧн.

Видз-му уджалан машинаяс да кӧйдыс.

Коми сиктъясын видз-му уджалан машинаяс вель уна нин паськалі. 1925–26 воын разӧдӧма (Изьва-Печӧра уездтӧг) 2505 плуг, 97 кӧрт пиня (агас), 29 картупель бугритан плуг, 13 кӧдзан машина, 24 тӧлӧдчан машина, 3 тӧлӧдчан да сортируйтан машина «Триер», 3 сортировка, 23 ытшкан машина, 14 вӧлӧн куртан машина, 28 вартан машина, 31 идзас шыран, 11 няръясян машина. Кӧйдыс разӧдӧма: вика 250 пуд, шабді «долгунеч» — 900 пуд, бобӧнянь — 44 пуд, тимопеевка — 17 пуд, анькытш — 850 пуд, град выв пуктас кӧйдыс 500 шайт дон.

Позьӧ шуны, обласьтын 15 сюрс (35% став олысь письыс) овмӧслӧн эм плуг. Машинаяс миян эз тырмы, вӧлі унджык на корӧны, эг мӧдӧдлӧ Удораӧ. Ёна корӧны идзас шыран, мыр перъян машинаяс дай плугъяс.

Кӧйдыс весалӧма 1925–26 воын ставсӧ 83.750 пуд (?5,2 % став кӧйдыс письыс). 1924 воын весавлісны 10% став кӧйдыс письыс, 25 воын — 18%. Кымынкӧ вӧлӧсьтын дзик став мусӧ кӧдзлісны весалӧм кӧйдысӧн.

Видз-му лӧсьӧдан удж (землеустройство).

Лёка видз-му юклӧм вӧсна миян видз-муясыд ылынӧсь на мӧда-мӧдсьыныс дай посниӧсь. Та вӧсна зэв сьӧкыд заводитны уна переменаӧн уджалӧмад. Эмӧсь вӧлӧсьтъяс, кӧні абу вӧвлӧма видз-му вешталӧмыс 15 во нин. Татшӧм вӧлӧсьтъясас уна видз-муа йӧзыд мый вермӧны паськӧдӧны мусӧ: вӧчалӧны выль муяс. Коді олӧ гӧльджыка да оз тырмы няньыс, лоӧ мунны корсьны бокысь удж. Ӧти-кӧ, этша мула, мӧд-кӧ, видз-му юкӧдлӧн оз тырмы киыс (йӧзыс) выль видз-муяс миян обласьтын вылинлаӧ вундавны да, крестьянаыд мунӧны Сибырӧ. Мед эськӧ крестьяналӧн Сибырӧ мунӧмыс чині, видз-му юкӧдъяс зільӧны кокньӧдны крестьяналы выльлаӧ видз-муяс вундалан уджсӧ. Сідз, Видз-му Народнӧй Комиссариат лэдзӧм (разрешитӧм) серти, миян обласьтын ӧткымын инъяссӧ лӧсьӧдӧма овмӧдчанінъясӧн (расселенческие фонды), кыті лесничӧйяс вермӧны сетны овмӧдчӧм вылӧ. Тайӧ вонас вундӧма 72 овмӧслы (322 мортлы) 52 пӧчинок.

Тыр (коренное) видз-му лӧсьӧдан удж мунӧ (абу на помасьӧма) сӧмын Кӧдзвыв вӧлӧсьтын (Сыктыв уезд).

Тайӧ гожӧмын косьтісны 26 десятина нюр да васӧдін да видлалісны 11.041 гектар.

Вӧв видзӧм.

Коми крестьяниныдлӧн унджыксьыс вӧлыд медыджыд кутӧд овмӧсас. Сы вӧсна скӧтъяссӧ мыйлакӧ чинталігӧн крестьяниныд зільӧ кольны вӧвсӧ, бур воясӧ — зільӧ лӧсьӧдны бур вӧв.

Верстьӧ вӧлыс 1926 вося октябр 1-ӧд лун кежлӧ вӧлі 35.101 душ (114,5% 1917 во серти), арӧсӧдз — 3456 душ, 1 арӧссянь 4 арӧсӧдз — 5566, ставыс 44.123 душ (116% 1917 во серти, 102,2% 1925 во серти).

Верстьӧ вӧв эмлун серти овмӧсъяс юксьӧны со кыдзи^[1]:

		Вӧвтӧм	1 вӧла	2 вӧла	3 вӧла	4 вӧла да унджык
Овмӧс лыд	1925 воын	13.635	27.201	1.425	68	4
Овмӧс лыд	1926 воын	11.209	30.119	1.718	32	10
% став овмӧс лыдыслӧн	1925 воын	32,2	64,3	3,3	0,16	0,04
% став овмӧс лыдыслӧн	1926 воын	26,0	69,9	3,9	0,2	0,03

Вӧв рӧд ёнмӧдӧм удж муніс случнӧй пунктъяс пыр, сэсся вӧлӧсьтъясысь бурджык ужъясӧс бӧрйӧмӧн. Случнӧй пунктъясын вӧлі уджалӧны 15 уж, вайлісны на дінӧ 230 кӧбыла (1925 воӧ вӧлі 20 уж, вайлісны 537 кӧбыла). Этша вайлісны, кузь тулыс пондаыс кӧбылаясыс лёк сёян вӧсна омӧльтчисны да, сы вӧсна.

Скӧт видзӧм.

Мӧс лыд 1925 воын Коми обласьтын вӧлі 113.364 юр, 132% 1917 во серти, 112,3% 1925 во серти. На пиысь верстьӧ мӧс вылӧ воӧ 73.188 юр (64,5% став письыс). Тайӧ лӧсьыд. Мукӧдыс: куканьяс да ӧшъяс. Гырысь ӧшъяс этша: ӧти ӧш воӧ 63 мӧс вылӧ.

Верстьӧ мӧскыс воӧ овмӧсын 1917 да 1926 воясын со кыдзи:

100 дес. кӧдзӧм мулы 1917 в.	185 душ	1926 в.	228 душ.
100 морт вылӧ «	28,5 «	«	35,3 «
100 овмӧс вылӧ «	150 «	«	170 «

Татысь аддзам, миян скӧт лыд 1917 восянь вель ёна соді.

Таво стрӧитӧма 150 кымын бур картаяс. Вель уна крестьяна нин скӧтсӧ вердӧны нормаӧн. Тайӧ воын босьтчисны асланым скӧт рӧд бурмӧдан уджӧ, Емва вожын тӧварищество «Югӧр».

Тайӧ во вылас вӧлі 11 скӧт выставка, петкӧдлӧма 531 душ. Сетӧма премия: 20 ӧшлы, 206 мӧслы, 26 куканьлы, 8 ӧшпилы. Куим вӧлӧсьтын вӧлі конкурс йӧла мӧс вылӧ, шӧркоддьӧма вогӧгӧрся лысьтӧмыс мӧслӧн 67 пуд йӧв (4,1% жирыс). Петкӧдлісны, кыдзи вердны мӧскӧс нормаӧн 13 мӧс вылын. Лючки нормаӧн вердӧмыс мӧслысь йӧвсӧ содтӧ кык-куим мында.

Порсь видзӧм паськалӧ. Омӧльджыка порсьыс соді Емдін уездын, порсь яйсӧ вузавнысӧ некытчӧ да.

Крестьяна гӧгӧрвоисны бурлунсӧ еджыд, англияса порсь рӧдлысь: совхозысь вузалісны нин 112 порсьпи, уджаліс 23 рассадник.

Ыж видзӧм воысь воӧ паськалӧ жӧ. Таво сетӧма 16 ыж романовскӧй рӧдысь видз-му уджалан кооперативъяслы, видз-му уджалӧм бурмӧдӧмъясысь.

Агрономъяслӧн удж.

Тайӧ воын уджалісны 19 агроном участокъяс (1923 в. — 11, 1925 в. — 17). Агроном участок вылӧ, шӧр лыдсӧ кӧ босьтны, воӧ 2055 крестьяна овмӧс, 40 верст пасьта местаын. Сьӧм тырмытӧмла агрономъяс эз вермывны тшӧкыдджыка быдлаӧ волыны.

Му уджавны петкӧдлана участокъяс крестьяна муяс вылын вӧчӧма 218.

Выставка вӧлі 13, на пиысь ӧти скӧт видзӧм кузя, петкӧдланторйыс вӧлі 1514, сетӧма 444 премия. Выставка вылӧ крестьяна бура нин видзӧдӧны.

Удждысьӧм.

Колян во удждысьӧм ёна паськалі. Шленъяс уджӧн сетан тӧвариществоясӧ содіны 8329 мортсянь 12473 мортӧдз. Лои 28% став крестьяна овмӧс письыс. Уджӧн сетӧма крестьяналы 375.000 шайт (1924–25 воын вӧлі сетӧма 269.700 шайт). Ӧти крестьянин овмӧс вылӧ воӧ 8 ш. 75 ур. Соді кузь строк кежлӧ удждысьӧм. Уджӧн сьӧм сетсьӧ ёнджыка: скӧт лӧсьӧдӧм вылӧ, видз-му уджалан машинаяс вылӧ, нюръяс косьтӧм вылӧ, кӧйдыс вылӧ.

Видз-му уджалан кооперативъяс.

Тайӧ во вылӧ соді 65 видз-му уджалан кооператив, ставыс лои 1926 воын, октябр кежлӧ 261 кооператив (пырӧмаӧсь 35% став овмӧс письыс).

1925–26 вося уджпомыс.

Бура лӧсьӧдны видз-му уджалӧм да скӧт видзӧм таво вӧлі зэв сьӧкыд. Зэв омӧль вӧлі тулыс помыс, нюжаліс, гожӧм лои кӧдзыд да зэра. Сы вӧсна эз во бур няньыс, турунъяс тшыкисны (сьӧдасисны). Ӧткымынлаын эз во весиг кӧйдыс юрыс. Медомӧля воис нянь Изьва-Печӧра уездын.

Воис урожайыс десятинаысь:

Сыктыв уездын сю — 60 пуд ид — 45 п. картупель — 584 п. Кулӧмдін « сю — 45 пуд ид — 49 п. картупель — 512 п. Емдін « сю — 42 пуд ид — 44 п. картупель — 661 п. Изьва-Печӧра « сю — 10 пуд ид — 9 п. картупель — 296 п.

Миян важ ногӧн, омӧля му уджалӧмыд омӧль воясад овмӧсыдлы кучкӧ. Ичӧтика кӧть нин эськӧ кӧ вӧлі бурмӧдыштӧма, вежыштӧма ӧнія уджаланногсӧ, шуам, содтӧма картупель кӧдзӧм пуд 10–15 вылӧ, нянь вотӧм воястӧ кокниджык вӧлі вуджны. Дерт, крестьянаыд таланьӧ мунӧны (ми водзынджык гижим нин, мися, крестьяна ӧні воддза серти унджык кӧдзӧны нянь кындзи мукӧд быдтасъяс), сӧмын ньӧжйӧ на. Колӧ паськӧдны тайӧ уджсӧ. Картупель быдлаын сетӧ кык мында пӧткӧданторсӧ сю дорсьыд. Сідзкӧ, картупельыс миян зэв бур вӧдитантор. Тайӧс колӧ тӧдны быд крестьянинлы.

1926-ӧд вося омӧльджык урожайыд, дерт, ньӧжмӧдыштлас миян обласьтын видз-му уджалӧм да скӧт видзӧм кыпӧдӧмтӧ. Сӧмын, дерт, оз падмӧд дзикӧдз. Водзӧ кежлӧ миян видз-му уджалӧмыд да скӧт видзӧмыд кутас кыптыны, кутас бурмыны, кутас бурджык нога туйӧд мунны (нянь кындзи мукӧд сикас быдманъяс кӧдзӧмӧн, машинаӧн уджалӧмӧн, сідзи водзӧ).

Тайӧ уджсӧ нуӧдны крестьяналы отсалас видз-му уджалан кооперация. Видз-му уджалан кооперациялӧн тайӧ здук кежлӧ колӧ лоны ыджыд удж: ёнджыка йитны крестьяна овмӧссӧ, сійӧн лӧсьӧданторъяссӧ вузаланінъяскӧд.

---

1. Кодлӧн абу верстьӧ вӧв (нёль арӧса либӧ ыджыдджык) ми лыддям вӧвтӧм овмӧсӧн.